რაში მდგომარეობდა ზიმბარდოს ექსპერიმენტი

1971 წელი, სტენფორდის უნივერსიტეტი. ფსიქოლოგიის დოქტორი ფილიპ ზიმბარდო ფსიქოლოგიის ფაკულტეტის შენობის სარდაფში ნამდვილ ციხეს ქმნის - კამერებით, ხელკეტებით, ბორკილებით, რკინის საწოლებით...

დოქტორი ზიმბარდო: "მაინტერესებდა, რა მოხდებოდა, თუ კარგ ადამიანებს ბოროტ გარემოში განვათავსებდით, ისეთში როგორიც ციხეა".

ზიმბარდომ სტენფორდის უნივერსიტეტის 24 სტუდენტი შეარჩია და ორ ჯგუფად გაყო. ერთნი პატიმრები უნდა ყოფილიყვნენ, მეორენი კი ციხის მცველები და ადმინისტრაცია. ციხის მცველებს სამხედრო ფორმები, ვერცხლისფერი გაუმჭვირვალე სათვალეები, ხელბორკილები და ხელკეტები დაურიგდათ; პატიმრებს პატიმრის ტანსაცმელი ჩააცვეს, ნომრები დააწერეს და აუკრძალეს ერთმანეთისთვის სახელებით მიემართათ. პროფესორი სტუდენტებს დღეში 15 დოლარს უხდიდა. ექსპერიმენტის მეორე დღესვე ურთიერთობა ორ ჯგუფს შორის დაიძაბა.

ციხის მცველების როლში მყოფმა სტუდენტებმა სისასტიკის გამომჟღავნება დაიწყეს, - პატიმრებს აშიშვლებდნენ, დასცინოდნენ, კეტავდნენ პატარა ბნელ ოთახში, თავზე ყუთებს ადგამდნენ და სთხოვდნენ, ევლოთ. ექვს დღეში ორმა პატიმარმა ასეთ მოპყრობას ვერ გაუძლო და ექსპერიმენტიდან გამოთიშეს. მათ, ვინც გაუძლეს, დაკარგეს წინააღმდეგობის გაწევის უნარი. როგორც "ნიუ-იორკ თაიმსისთვის" მიცემულ ინტერვიუში დოქტორმა ზიმბარდომ თქვა, ისინი ზომბირებული იყვნენ: დასჯის შიშით ერთმანეთს არ ეხმარებოდნენ. მაგალითად, ერთმა "მცველმა" საკითხი ასე დააყენა, - "ან ნომერი 416 კარცერში კიდევ ერთ დღეს გაატარებს, ან ყველას ჩამოგერთმევათ საბნები და მოგიწევთ ისე წოლა, 416-ს კი გამოვუშვებთ". პატიმრებმა საბნები ამჯობინეს. ზოგიერთი მცველი სულ უფრო მკაცრ და სადისტურ მეთოდებს ცდიდა პატიმრებზე, რათა მათი მორჩილება მაქსიმუმამდე მიეყვანა...

"მცველები" ფიქრობდნენ, "როგორც კი უნიფორმას გაცმევენ და სამსახურს გაძლევენ, ხდები ის ადამიანი, რასაც შენი სამსახური გავალებს".

მეექვსე დღეს, სიტუაციის უკონტროლობის გამო, ზიმბარდოს ექსპერიმენტის შეწყვეტა მოუხდა, მაგრამ სტუდენტებს ძალიან გაუჭირდათ რეალობაში დაბრუნება. მოგვიანებით, ერთ-ერთი "მცველი" იხსენებდა: "საოცარი ის იყო, რომ არავის გავუჩერებივარ, არავის დაუსვამს შეკითხვები, რატომ ვიქცეოდი ასე. როცა "პატიმრების" დამცირება-დათრგუნვაზე გადავედი, არავის არაფერი უთქვამს".

იხილეთ ვრცლად