საზოგადოება
მსოფლიო
პოლიტიკა

4

ივლისი

დღის ზოგადი ასტროლოგიური პროგნოზი

პარასკევი, მთვარის მეათე დღე დაიწყება 16:04-ზე, მთვარე მორიელში გადავა 13:33-ზე – გააუმჯობესეთ ოჯახური ურთიერთობები, აღადგინეთ ოჯახური ტრადიციები. კარგია სახლის აშენება ან გარემონტება. რეკომენდებულია საოჯახო ბიზნესის დაწყება. ოჯახთან დაკავშირებული ფინანსური საკითხების მოგვარება. მოლაპარაკებების წარმოება, კონტაქტების დამყარება. გააძლიერეთ კავშირები. ჩაერთეთ შემოქმედებით და ინტელექტუალურ საქმიანობაში. ფრთხილად იყავით ემოციებთან. ხელსაყრელი დღეა რთული პრობლემების გადასაჭრელად. კარგია ჭურჭლისა და სარეცხის გარეცხვა. მორწყეთ მცენარეები.
სამართალი
სამხედრო
მეცნიერება
მოზაიკა
კონფლიქტები
Faceამბები
სპორტი
კულტურა/შოუბიზნესი
კვირის კითხვადი სტატიები
თვის კითხვადი სტატიები
ქართველი ხალხის შვილების მამა - იაკობ გოგებაშვილი
ქართველი ხალხის შვილების მამა - იაკობ გოგებაშვილი

ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლი "სი­ტყვით თუ კალ­მით ებ­რძო­და მთე­ლი ნა­ხე­ვა­რი სა­უ­კუ­ნე ყო­ველ უკუღ­მარ­თო­ბას, რო­მე­ლიც მის მშო­ბელ ერს წმინ­და უფ­ლე­ბებს არ­თმევ­და, ავიწ­რო­ვებ­და... სამ­შობ­ლო ენა და ეროვ­ნუ­ლი სკო­ლა იყო სწო­რედ ის სიმ­დიდ­რე, რო­მელ­საც აგრე და­ჟი­ნე­ბით, აგრე თავ­და­დე­ბით და­რა­ჯობ­და... ჩვე­ნი სა­ხე­ლო­ვა­ნი პე­და­გო­გი დი­დით-პა­ტა­რამ­დი ყვე­ლას, ყო­ველ ასაკს ესა­უბ­რე­ბო­და, არი­გებ­და, ას­წავ­ლი­და ისეთ რას­მე, რაც მის ეროვ­ნულ არ­სე­ბო­ბას ამ­ტკი­ცებ­და, რაც ერს ერის სა­ხელს სძენ­და..." (გრი­გოლ გვე­ლე­სი­ა­ნი)

"ჩემი რჩე­უ­ლიც" "დი­დით-პა­ტა­რამ­დი ყვე­ლას" პრო­ექ­ტია და ვფიქ­რობთ, ამ სე­რი­ით გა­მო­ცე­მუ­ლი ქარ­თუ­ლი პე­და­გო­გი­კის კლა­სი­კო­სის, პუბ­ლი­ცის­ტის, სა­ბავ­შვო მწერ­ლის, ლი­ტე­რა­ტუ­რის კრი­ტი­კო­სი­სა და XIX სა­უ­კუ­ნის მე­ო­რე ნა­ხევ­რის ნა­ცი­ო­ნა­ლურ-გან­მა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ლი მოძ­რა­ო­ბის გა­მო­ჩე­ნი­ლი მოღ­ვა­წის, ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის 4-ტო­მე­უ­ლიც ყვე­ლა ქარ­თვე­ლის წიგ­ნის თა­როს და­ამ­შვე­ნებს.

მკი­თხველ­თა დიდი ნა­წი­ლი ამ სე­რი­ით გა­მო­ცე­მუ­ლი მწერ­ლე­ბის ბი­ოგ­რა­ფი­უ­ლი ცნო­ბე­ბის გაც­ნო­ბა­საც გვთხოვს. სწო­რედ ამი­ტომ ჟურ­ნალ "გზა­ში", წიგ­ნე­ბის პა­რა­ლე­ლუ­რად, ში­გა­და­შიგ ჩვე­ნი რჩე­უ­ლი ავ­ტო­რე­ბის ცხოვ­რე­ბა­ზეც გი­ამ­ბობთ ხოლ­მე. ამ­ჯე­რად ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის მე-2 ტომი მი­ი­ღეთ, ჩვენ კი შეძ­ლე­ბის­დაგ­ვა­რად ამ უდი­დე­სი ქარ­თვე­ლის ბი­ოგ­რა­ფი­ას გა­გაც­ნობთ, თუ რო­გორ თქვა უარი თა­ვის სა­ქარ­თვე­ლო­სა და ქარ­თვე­ლებ­ზე თავ­და­ვი­წყე­ბით შეყ­ვა­რე­ბულ­მა ადა­მი­ან­მა პი­რად ბედ­ნი­ე­რე­ბა­ზე, ოჯა­ხის შექ­მნა­ზე და "სა­კუ­თა­რი შვი­ლე­ბის მა­მო­ბას ქარ­თვე­ლი ხალ­ხის შვი­ლე­ბის მა­მო­ბა ამ­ჯო­ბი­ნა".

ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლი და­ი­ბა­და 1840 წლის 27 ოქ­ტომ­ბერს სო­ფელ ვა­რი­ან­ში, რო­მე­ლიც ქა­ლაქ გო­რი­დან 12-13 კი­ლო­მეტ­რის და­შო­რე­ბით მდე­ბა­რე­ობს. გო­გე­ბაშ­ვი­ლებს მრა­ვალ­შვი­ლი­ა­ნი ოჯა­ხი ჰქონ­დათ: მამა - სი­მო­ნი, სო­ფელ ვა­რი­ა­ნის მღვდე­ლი, დედა - მაგ­და­ნა, კალ­მა­ხე­ლი­ძის ქალი, ექ­ვსი ძმა და ორი და. სი­მონს სურ­და, შვი­ლე­ბიც სა­სუ­ლი­ე­რო პი­რე­ბი გა­მო­სუ­ლიყ­ვნენ, ია­კო­ბი კი დე­და­საც და მა­მა­საც ბე­რად წარ­მო­ედ­გი­ნათ. 8 წლის იყო, ქა­ლაქ გო­რის სა­სუ­ლი­ე­რო სას­წავ­ლე­ბელ­ში მი­სა­ბა­რებ­ლად რომ ჩა­იყ­ვა­ნეს, მაგ­რამ უფ­როს­მა ძმამ, ივა­ნემ, მცი­რე­წლო­ვა­ნე­ბი­სა და სუს­ტი აგე­ბუ­ლე­ბის გამო, გორ­ში აღარ და­ტო­ვა და ერთი წლის შემ­დეგ პირ­და­პირ თბი­ლი­სის სა­სუ­ლი­ე­რო სას­წავ­ლე­ბელ­ში შე­იყ­ვა­ნა. მარ­თა­ლია, ია­კო­ბი ძა­ლი­ან სუს­ტი ბავ­შვი იყო, მაგ­რამ მე­ტად ჭკვი­ა­ნი, გამ­ჭრი­ა­ხი და მკვირ­ცხლი გო­ნე­ბა ჰქონ­და. უამ­რავ ლოც­ვას, ლექსსა და სა­გა­ლო­ბელს ად­ვი­ლად ით­ვი­სებ­და. თა­ნა­ტო­ლებს გა­მორ­ჩე­უ­ლად უყ­ვარ­დათ, რად­გან ყო­ველ­თვის ნაირ-ნაირ მო­თხრო­ბა­სა და ლექსს უყ­ვე­ბო­და. ია­კობს მა­მის­გან სიმ­ღე­რის ნი­ჭიც გა­მოჰ­ყვა. ის, თურ­მე, დიდ დროს ატა­რებ­და ბუ­ნე­ბა­ში და სა­ა­თო­ბით აკ­ვირ­დე­ბო­და ყვა­ვი­ლებს, ცხო­ვე­ლებს, მდი­ნა­რის თევ­ზებს. უეჭ­ვე­ლად ბუ­ნე­ბას­თან გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სი­ახ­ლო­ვის გა­მო­ძა­ხი­ლია ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის "ბუ­ნე­ბის კარი"...

1855 წელს ია­კობ­მა წარ­ჩი­ნე­ბით და­ამ­თავ­რა თბი­ლი­სის სა­სუ­ლი­ე­რო სას­წავ­ლებ­ლის სრუ­ლი კურ­სი და თბი­ლი­სის სა­სუ­ლი­ე­რო სე­მი­ნა­რი­ა­ში შე­ვი­და. სე­მი­ნა­რი­ა­ში სწავ­ლი­სას გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ამ და ლი­ტე­რა­ტუ­რამ და­ა­ინ­ტე­რე­სა, ასე­ვე, კი­თხუ­ლობ­და და სწავ­ლობ­და კლას­გა­რე­შე ლი­ტე­რა­ტუ­რას. მა­მი­სა და სე­მი­ნა­რი­ის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი რე­ჟი­მის შთა­გო­ნე­ბით ერთხანს სა­ეკ­ლე­სიო სამ­სა­ხუ­რის­თვი­საც ემ­ზა­დე­ბო­და - სა­ეკ­ლე­სიო ის­ტო­რი­ი­სა და საღვთის­მე­ტყვე­ლო წიგ­ნებს კი­თხუ­ლობ­და, მაგ­რამ სა­მეც­ნი­ე­რო გა­ნათ­ლე­ბის მი­ღე­ბის შემ­დეგ სა­სუ­ლი­ე­რი კა­რი­ე­რა­ზე უარი თქვა და სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ მოღ­ვა­წე­ო­ბა­ზე და­ი­წყო ოც­ნე­ბა. 1861 წელს, თბი­ლი­სის სა­სუ­ლი­ე­რო სე­მი­ნა­რი­ის დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ, მი­უ­ხე­და­ვად სუს­ტი ჯან­მრთე­ლო­ბი­სა, უმაღ­ლე­სი გა­ნათ­ლე­ბის მი­სა­ღე­ბად კი­ე­ვის სა­სუ­ლი­ე­რო აკა­დე­მი­ა­ში გა­ემ­გზავ­რა. ის წარ­ჩი­ნე­ბუ­ლი სტუ­დენ­ტი გახ­ლდათ და აკა­დე­მი­ა­ში სა­ხელ­მწი­ფოს ხარ­ჯზე სწავ­ლობ­და. რად­გან აკა­დე­მი­ის პრო­ფე­სო­რებს შო­რის გა­მო­ჩე­ნი­ლი მეც­ნი­ე­რე­ბი არ იყ­ვნენ, ოფი­ცი­ა­ლუ­რი დის­ციპ­ლი­ნე­ბის სწავ­ლა­სა და იმ პრო­ფე­სორ­თა ლექ­ცი­ე­ბის მოს­მე­ნას კი­ე­ვის უნი­ვერ­სი­ტე­ტის გა­მო­ჩე­ნილ მეც­ნი­ერ­თა ლექ­ცი­ებ­ზე სი­ა­რუ­ლი ამ­ჯო­ბი­ნა. იმ წლებ­ში გა­ეც­ნო დარ­ვინს, ჰუმ­ბოლტს, ბოკლს, კონტს, სპენ­სერს, შლო­სერს. კი­თხუ­ლობ­და კანტს, ჰე­გელს, ფიხ­ტეს, რუ­სე­თის გა­მო­ჩე­ნი­ლი მეც­ნი­ე­რე­ბის - ბე­ლინ­სკის, ჩერ­ნი­შევ­სკის, დობ­რო­ლი­უ­ბო­ვის, ჰერ­ცე­ნის, პი­სა­რე­ვი­სა და სხვა­თა თხზუ­ლე­ბებს. მაგ­რამ კი­ე­ვის ჰა­ვამ ისე­დაც სუს­ტი ჯან­მრთე­ლო­ბის ია­კობ­ზე კი­დევ უფრო ცუ­დად იმოქ­მე­და და იგი ტუ­ბერ­კუ­ლო­ზით და­ა­ვად­და. ექი­მის და­ჟი­ნე­ბუ­ლი მო­თხოვ­ნით, ია­კო­ბი იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და, მე­სა­მე კურ­სი მი­ე­ტო­ვე­ბი­ნა და 1863 წელს სამ­შობ­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი­ყო.

1864 წელს გო­გე­ბაშ­ვი­ლი თბი­ლი­სის სა­სუ­ლი­ე­რო სას­წავ­ლებ­ლის მას­წავ­ლებ­ლად, ხოლო 1868 წელს მის ინ­სპექ­ტო­რად და­ი­ნიშ­ნა. ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის მოღ­ვა­წე­ო­ბის პე­რი­ოდ­ში სა­ქარ­თვე­ლო რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ის შე­მად­გე­ნე­ლი ნა­წი­ლი იყო და ყვე­ლა­ფე­რი ქარ­თუ­ლი იდევ­ნე­ბო­და. სკო­ლებ­ში ქარ­თუ­ლი ენის ხსე­ნე­ბა­საც კი კრძა­ლავ­დნენ, არის­ტოკ­რა­ტი­ას ქარ­თუ­ლად და­ლა­პა­რა­კე­ბის რცხვე­ნო­და, ინ­ტე­ლი­გენ­ცია რუ­სუ­ლად აზ­როვ­ნებ­და. იმ­ხა­ნად ქარ­თუ­ლი ენის შე­სას­წავ­ლად ორგვერ­დი­ა­ნი ნა­ბეჭ­დი ან­ბა­ნი არ­სე­ბობ­და, ის­ტო­რი­ა­სა და გე­ოგ­რა­ფი­ას ვინ ჩი­ო­და. სკო­ლა­ში მკაც­რი და უსა­მარ­თლო წე­სე­ბი ჰქონ­დათ: მოს­წავ­ლე­ებს წკეპ­ლით სცემ­დნენ და მუხ­ლებ­ზე აყე­ნებ­დნენ.

ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლი აქ­ტი­უ­რად ჩა­ე­ბა ეროვ­ნულ-გან­მა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბელ მოძ­რა­ო­ბა­ში, რო­მელ­საც ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძე და აკა­კი წე­რე­თე­ლი მე­თა­უ­რობ­დნენ და სას­წავ­ლე­ბელ­შიც მა­შინ­ვე შე­უდ­გა ძვე­ლი ჩვე­ვე­ბის აღ­მო­ფხვრას: სე­მი­ნა­რი­ის გამ­გე­ო­ბას სწავ­ლის პრო­ცე­სის მთლი­ა­ნად გარ­დაქ­მნის პრო­ექ­ტიც წა­რუდ­გი­ნა და სრუ­ლი­ად გა­ა­უქ­მა დას­ჯა.

1865 წელს გა­მო­ვი­და ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის "ქარ­თუ­ლი ან­ბა­ნი და პირ­ვე­ლი სა­კი­თხა­ვი წიგ­ნი მოს­წავ­ლე­თათ­ვის", შემ­დეგ - "ბუ­ნე­ბის კარი" (1868), "და­რი­გე­ბა მოს­წავ­ლე­თათ­ვის, თუ რო­გორ უნდა წა­იყ­ვა­ნოს სწავ­ლე­ბა წერა-კი­თხვი­სა ქარ­თულ ან­ბან­ში" (1872), "დედა ენა" (1876). "დედა ენა" გო­გე­ბაშ­ვი­ლის სი­ცო­ცხლე­ში 33-ჯერ გა­მო­ი­ცა, გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ - 25-ჯერ. "დედა ენას" "ვე­ფხის­ტყა­ოს­ნის" ბა­და­ლი უწო­დეს, რად­გან ხალ­ხის­თვის ყვე­ლა­ზე საყ­ვა­რე­ლი და პო­პუ­ლა­რუ­ლი წიგ­ნი გახ­და. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის წიგ­ნე­ბი ათი­ა­თა­სო­ბით ვრცელ­დე­ბო­და. ყო­ველ­წლი­უ­რად 20-25 ათა­სი "დედა ენა" და 5-6 ათა­სი "ბუ­ნე­ბის კარი" იყი­დე­ბო­და. ამ წიგ­ნებ­მა და­უ­დო სა­ფუძ­ვე­ლი გა­ნათ­ლე­ბის ფარ­თოდ გავ­რცე­ლე­ბას. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის პროგ­რე­სულ­მა პე­და­გო­გი­ურ­მა მოღ­ვა­წე­ო­ბამ სი­ნო­დი­სა და მე­ფის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბა გა­მო­იწ­ვია. უწ­მინ­დე­სი სი­ნო­დის ობერპრო­კუ­რო­რის რწმუ­ნე­ბულ­მა კერსკიმ სას­წავ­ლებ­ლის რე­ვი­ზია მო­ახ­დი­ნა. ამ პე­რი­ოდ­ში ია­კო­ბი ავად იყო (ფილ­ტვე­ბი­დან სის­ხლს აღე­ბი­ნებ­და) და ამი­ტომ სას­წავ­ლე­ბელ­ში ვერ გა­მო­ცხად­და. ამით ისარ­გებ­ლა სე­მი­ნა­რი­ის ად­მი­ნის­ტრა­ცი­ამ და კერსკის სა­ი­დუმ­ლო მოხ­სე­ნე­ბა­ში და­ა­წე­რი­ნა, თით­ქოს ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლი თა­ვის ბი­ნა­ში აწყობ­და ახალ­გაზ­რდო­ბის ფა­რულ შეკ­რე­ბებს, ბავ­შვებს აკი­თხებ­და "უარ­ყო­ფი­თი მი­მარ­თუ­ლე­ბის წიგ­ნებს" და უნერ­გავ­და ან­ტი­რე­ლი­გი­ურ შე­ხე­დუ­ლე­ბებს. ეგ კი არა, შავ­რაზ­მე­ლებს მის­თვის სას­წავ­ლებ­ლის თან­ხე­ბის გაფ­ლან­გვაც კი უნ­დო­დათ და­ებ­რა­ლე­ბი­ნათ. სა­ბო­ლო­ოდ, კერსკის რე­ვი­ზი­ამ გაჭ­რა: ის "სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი სამ­სა­ხუ­რის­თვის არა­კე­თილ­სა­ი­მე­დო პი­რად გა­მო­ა­ცხა­დეს და 1874 წელს სას­წავ­ლებ­ლი­დან ისე გა­ა­ძე­ვეს, თა­ვის მარ­თლე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბაც არ მის­ცეს. მოხ­სნის­თა­ნა­ვე ჩა­მო­არ­თვეს სა­ხელ­მწი­ფო ბი­ნაც. რამ­დე­ნი­მე­დღი­ა­ნი მღელ­ვა­რე­ბი­სა და ნერ­ვი­უ­ლო­ბის შემ­დეგ ია­კობ­მა სუ­ლი­ე­რი წო­ნას­წო­რო­ბა და­კარ­გა და... ერთ დღეს ავად­მყო­ფო­ბის­გან და­უძ­ლუ­რე­ბუ­ლი ძლივს წა­მოდ­გა ლო­გი­ნი­დან, ვე­რის დაღ­მარ­თი ჩა­ი­ა­რა, მტკვრის ნა­პირს მი­ად­გა, უკა­ნას­კნე­ლად შე­ხე­და მშობ­ლი­ურ თბი­ლისს, ტალ­ღებ­ში შე­ვი­და და... "რა იყო ეს - თვით­მკვლე­ლო­ბის მცდე­ლო­ბა თუ ია­კო­ბის მკვლე­ლო­ბის მცდე­ლო­ბა?" - ამ სა­კითხს სა­ფუძ­ვლი­ა­ნი კვლე­ვა მი­უ­ძღვნა ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის სა­ზო­გა­დო­ე­ბის თა­ნა­თავ­მჯდო­მა­რემ, პრო­ფე­სორ­მა გოგი გო­გო­ლაშ­ვილ­მა და არ­გუ­მენ­ტე­ბიც სა­ფუძ­ვლი­ა­ნი მო­ი­ტა­ნა თვით­მკვლე­ლო­ბის მცდე­ლო­ბის ვერ­სი­ის უარ­სა­ყო­ფად. სამ­წუ­ხა­როდ, ჩვენს პა­ტა­რა პუბ­ლი­კა­ცი­ა­ში ამ არ­გუ­მენ­ტებ­ზე დაწ­ვრი­ლე­ბით ვერ გი­ამ­ბობთ, მხო­ლოდ მო­ვიყ­ვანთ ეპი­ზოდს ბა­ტო­ნი გო­გის კვლე­ვი­დან: "ეს ფაქ­ტი თვით­მკვლე­ლო­ბის მცდე­ლო­ბად აღიქ­ვეს ჩვენ­მა თა­ნა­მედ­რო­ვე ავ­ტო­რებ­მა (ვ. გა­გუა, "ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლი", 1960 წ. და სხვა). ამ ფაქტს, სან­დრო ცხვე­და­ძის (XIX-XX სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის მიჯ­ნა­ზე მოღ­ვა­წე პე­და­გო­გი­სა და პუბ­ლი­ცის­ტის, ნიკო ცხვე­და­ძის ძმა. - ავტ.) მო­ნა­ყოლს, ასე გად­მოგ­ვცემს ნიკო ლო­მო­უ­რი: "შუა დღე იქ­ნე­ბო­და მო­ტა­ნე­ბუ­ლი, როცა მე რა­ღაც საქ­მის­თვის ვე­რის სა­საფ­ლა­ოს გა­დას­წვრივ დაღ­მარ­თზე ჩავ­დი­ო­დი ძირ­საო. მარ­ცხე­ნა ნა­პი­რი­დან ვი­ღაც კაცი მო­ად­გა მტკვარ­სა და ისე, გა­უხ­დე­ლი, შე­ვი­და წყალ­შიო. შუა ად­გილს წყალ­მა წა­აქ­ცია და რამ­დენ­სა­მე წამს სრუ­ლი­ად და­მა­ლა, მერე კვა­ლად გა­მოჩ­ნდა. იწყო ბრძო­ლა ტალ­ღებ­თან და ნა­პირს და­უ­ახ­ლოვ­დაო. მა­ში­ნათ­ვე მი­ვეშ­ვე­ლე მეც და, რო­დე­საც სა­ხე­ზე შევ­ხე­დე, მე­ტის მწუ­ხა­რე­ბი­თა და გა­ო­ცე­ბი­სა­გან კი­ნა­ღამ გული შე­მი­წუხ­დაო: ეს იყო ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლიო. აქ ტა­ნი­სა­მო­სი გა­ვუ­წუ­რე, ჩემი მშრა­ლი პალ­ტო ჩა­ვაც­ვი და წა­მო­ვიყ­ვა­ნე, მერე მე და ნი­კომ მი­ხე­ი­ლის სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში წა­ვიყ­ვა­ნეთ და იქ და­ვაწ­ვი­ნეთ" (ნ. ლო­მო­უ­რი, 1991, გვ. 331)... ია­კო­ბი იყო ჭეშ­მა­რი­ტი მარ­თლმა­დი­დე­ბე­ლი და მის­გან ისე­თი ნა­ბი­ჯის გა­დად­გმა, რო­მე­ლიც "თვით­მკვლე­ლო­ბის მცდე­ლო­ბად" შე­იძ­ლე­ბა აღ­ქმუ­ლი­ყო, ყოვ­ლად და­უ­ჯე­რე­ბე­ლია... ბო­ლოს ის უნდა ვთქვათ, რომ "მტკვრის ეპი­ზო­დის" შე­ფა­სე­ბი­სას დიდი სიფრ­თხი­ლეა სა­ჭი­რო - ჩრდი­ლი არ მი­ად­გეს დიდი ქარ­თვე­ლი მოღ­ვა­წის წმინ­და სა­ხელს".

ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვილ­მა ერთი თვე მი­ხე­ი­ლის სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში გა­ა­ტა­რა, ცოტა რომ მო­კეთ­და და დამ­შვიდ­და, უბი­ნა­ოდ დარ­ჩე­ნი­ლი დრო­ე­ბით მის­მა გუ­ლი­თად­მა მე­გო­ბარ­მა, ნიკო ცხვე­და­ძემ შე­ი­ფა­რა. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, ხელ­მოკ­ლე­ო­ბის გამო, 3 მა­ნე­თად ერთი პა­ტა­რა ოთა­ხი და­ი­ქი­რა­ვა ვე­რა­ზე, "კა­ლი­უ­ჩი ბალ­კას" უბან­ში და იქ გა­და­სახ­ლდა. გა­და­წყვი­ტა, არას­დროს დაჰბ­რუ­ნე­ბო­და სა­ხელ­მწი­ფო სამ­სა­ხურს, დაწ­ვა ყვე­ლა ოფი­ცი­ა­ლუ­რი სა­ბუ­თი, სე­მი­ნა­რი­ის ატეს­ტა­ტი, აკა­დე­მი­ა­ში სწავ­ლის მოწ­მო­ბა და და­ი­ფი­ცა, ამი­ე­რი­დან მთელ ჩემს სი­ცო­ცხლეს, ძა­ლა­სა და ღო­ნეს ჩემს ქვე­ყა­ნას მო­ვახ­მა­რო. ამის შემ­დეგ სა­ხელ­მწი­ფო სამ­სა­ხურ­ში აღარ შე­სუ­ლა და მთე­ლი სი­ცო­ცხლე სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე­ო­ბას მი­უ­ძღვნა. უსამ­სა­ხუ­რომ, უბი­ნა­ომ, უფუ­ლომ მრა­ვა­ლი გან­საც­დე­ლი გა­მო­ი­ა­რა, მაგ­რამ მიზ­ნი­სათ­ვის არ უღა­ლა­ტია.

ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლი თა­ვი­სი წიგ­ნე­ბის შე­მო­სავ­ლით დიდ დახ­მა­რე­ბას უწევ­და "ქარ­თველ­თა შო­რის წერა-კი­თხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბელ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას". ერთხელ მთე­ლი მი­ღე­ბუ­ლი თან­ხა - ცა­მე­ტი ათა­სი მა­ნე­თი მთლი­ა­ნად გა­დას­ცა სა­ზო­გა­დო­ე­ბას და თა­ვის­თვის არა­ფე­რი და­ი­ტო­ვა. ია­კო­ბის თა­ნა­მედ­რო­ვე­ე­ბი ამ­ბობ­დნენ, "ქარ­თველ­თა შო­რის წერა-კი­თხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბე­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა" მისი მე­ო­რე ოჯა­ხი იყოო. სა­კუ­თა­რი ოჯა­ხი კი ია­კობს არ ჰყავ­და. მან თავი მთლი­ა­ნად თა­ვის ქვე­ყა­ნას მი­უ­ძღვნა. არ ყო­ფი­ლა არც ერთი ეროვ­ნუ­ლი საქ­მე - ზე­პირ­სი­ტყვი­ე­რე­ბის შეგ­რო­ვე­ბა, სა­ბავ­შვო ჟურ­ნა­ლე­ბის გა­მო­ცე­მა, ხალ­ხუ­რი სიმ­ღე­რე­ბის ნო­ტებ­ზე გა­და­ტა­ნა, სა­სოფ­ლო-სა­მე­ურ­ნეო სკო­ლის, ბიბ­ლი­ო­თე­კე­ბის და­არ­სე­ბა, ია­კობს სი­ტყვით თუ ფუ­ლით აქ­ტი­უ­რი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა რომ არ მი­ე­ღო. მან კარ­გად იცო­და, რომ მხო­ლოდ წიგ­ნით ვერ შეძ­ლებ­და ერის გა­ნათ­ლე­ბას. იგი სა­ქარ­თვე­ლო­ში სა­ხალ­ხო სკო­ლე­ბის შექ­მნა-დამ­კვიდ­რე­ბის­თვის იბ­რძო­და, იცავ­და რე­ა­ლუ­რი გა­ნათ­ლე­ბის უპი­რა­ტე­სო­ბას ფორ­მა­ლურ­თან შე­და­რე­ბით. ია­კო­ბი არ იშუ­რებ­და სახ­სრებს სა­ხალ­ხო გა­ნათ­ლე­ბი­სათ­ვის. ის მა­ტე­რი­ა­ლუ­რად ეხ­მა­რე­ბო­და ღა­რიბ მოს­წავ­ლე­ებს, ბევრ მათ­განს თვი­თონ უხ­დი­და სწავ­ლის ფულს. სის­ტე­მა­ტუ­რად უგ­ზავ­ნი­და ფულს რუ­სეთ­სა და სა­ზღვარ­გა­რე­თის უმაღ­ლეს სას­წავ­ლებ­ლებ­ში ქარ­თველ სტუ­დენ­ტებს, ციმ­ბირ­ში გა­და­სახ­ლე­ბულ სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ-პო­ლი­ტი­კურ მოღ­ვა­წე­ებს. ბევ­რმა მისი შუ­ამ­დგომ­ლო­ბით სტი­პენ­დია მი­ი­ღო, მათ შო­რის - შემ­დგომ­ში გა­მო­ჩე­ნილ­მა ქარ­თველ­მა კომ­პო­ზი­ტო­რებ­მა: ზა­ქა­რია ფა­ლი­აშ­ვილ­მა და დი­მიტ­რი არა­ყიშ­ვილ­მა. ამ დროს კი თვი­თონ საკ­მა­ოდ მოკ­რძა­ლე­ბუ­ლად ცხოვ­რობ­და, ყო­ფი­ლა დრო, როცა ბი­ნის ქი­რის გა­და­სა­ხა­დიც ვერ გა­და­უხ­დია და მე­გობ­რებს შე­უ­ფა­რე­ბი­ათ.

გან­სა­კუთ­რე­ბით დიდი ღვაწ­ლი დას­დო "ქარ­თველ­თა შო­რის წერა-კი­თხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბე­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის" და­არ­სე­ბა­სა და საქ­მი­ა­ნო­ბას.

გო­გე­ბაშ­ვილს კა­ლა­მიც კარ­გად უჭ­რი­და. ვი­საც ქარ­თუ­ლი ენის, ქარ­თუ­ლი მწიგ­ნობ­რო­ბის ღა­ლატს შე­ა­ტყობ­და, მე­ხი­ვით და­ა­ტყდე­ბო­და თავს. სა­ო­ცა­რი გაშ­მა­გე­ბით ებ­რძო­და ია­ნოვ­სკის - ქარ­თველ­თა და­უ­ძი­ნე­ბელ მტერს, აშორ­დი­ებ­სა და მის­თა­ნებს, რუ­სე­ბის ჩა­გო­ნე­ბით სა­მეგ­რე­ლო­დან ქარ­თუ­ლი ენის გა­მო­დევ­ნა რომ მო­ინ­დო­მეს. თვი­თონ ხომ პა­სუხს გას­ცემ­და, ილი­ა­საც შე­უ­ძა­ხებ­და, თურ­მე: გაგ­ვი­ძეხ, ბერო მინ­დი­ავ, კარს საფრ­თხე მოგ­ვდგო­მი­აო! რუ­სუ­ლი ბი­უ­როკ­რა­ტი­ი­სა და იმ­პე­რი­ა­ლიზ­მის წი­ნა­აღ­მდეგ შე­უ­პო­ვარ მებ­რძო­ლებს - ილი­ას, აკა­კი­სა თუ გო­გე­ბაშ­ვილს სი­ტყვა არ დას­ცდე­ნი­ათ რუ­სუ­ლი კულ­ტუ­რი­სა და ენის სწავ­ლე­ბის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გოდ. პი­რი­ქით, ია­კობ­მა 1887 წელს შე­ად­გი­ნა "რუსს­კოე სლო­ვო", რო­მე­ლიც დიდ­ხანს ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და ქარ­თველ ახალ­გაზ­რდებს...

1912 წლის 12 აპ­რილს ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლი მძი­მედ გახ­და ავად. თბი­ლი­სის სა­უ­კე­თე­სო ექი­მე­ბი მკურ­ნა­ლობ­დნენ, გარს მო­წი­ნა­ვე ქარ­თვე­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა და ნა­თე­სა­ო­ბა ეხ­ვია, მაგ­რამ ვერ გა­და­არ­ჩი­ნეს. გა­სა­ო­ცა­რი დამ­თხვე­ვაა: ბავ­შვე­ბის მო­ა­მა­გე ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლი დღეს ბავ­შვთა დაც­ვის დღედ ქცე­ულ 1-ელ ივ­ნისს, სა­ღა­მოს 6 სა­ათ­ზე გარ­და­იც­ვა­ლა, სიკ­ვდი­ლის წინ კი თა­ვი­სი შე­უ­ფა­სე­ბე­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბა მთლი­ა­ნად ქარ­თველ ხალ­ხს უან­დერ­ძა:

300 თუ­მა­ნი გან­სვე­ნე­ბულ­მა თა­ვის და­საფ­ლა­ვე­ბი­სა და ძეგლის და­სად­გმე­ლი ხარ­ჯე­ბის და­სა­ფა­რა­ვად გა­და­დო. და­ნარ­ჩე­ნი თან­ხა - ფა­სი­ა­ნი ბი­ლე­თე­ბის თითო ბი­ლე­თი უან­დერ­ძა "წერა-კი­თხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბელ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას", სა­ლი­ტე­რა­ტუ­რო ფონდს, ქარ­თულ დრა­მა­ტულ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას, ის­ტო­რი­ი­სა და ეთ­ნოგ­რა­ფი­ის სა­ზო­გა­დო­ე­ბას, ჟურ­ნალ "გა­ნათ­ლე­ბა­სა" და სა­ხალ­ხო უნი­ვერ­სი­ტეტს. წიგ­ნე­ბი და სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ე­ბი 9.000 მა­ნე­თი წლი­უ­რი შე­მო­სავ­ლით და ვე­რა­ზე სა­კუთ­რე­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი 280 კვ. სა­ჟე­ნი მიწა "წერა-კი­თხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბელ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას" უან­დერ­ძა.

სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ე­ბი­სა და წიგ­ნე­ბის რე­ა­ლი­ზა­ცი­ი­დან მი­ღე­ბუ­ლი შე­მო­სავ­ლე­ბით "წერა-კი­თხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბელ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას" ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის მშობ­ლი­ურ სო­ფელ ვა­რი­ან­ში უნდა და­ე­არ­სე­ბი­ნა სა­ნი­მუ­შო სა­ხალ­ხო სკო­ლა, ამა­ვე შე­მო­სავ­ლე­ბით ყო­ველ­წლი­უ­რი დახ­მა­რე­ბა 120-120 მა­ნე­თის ოდე­ნო­ბით უნდა გა­ე­წია ეკა­ტე­რი­ნე გა­ბაშ­ვი­ლის ქალ­თა პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლუ­რი სას­წავ­ლებ­ლის­თვის, გა­ნათ­ლე­ბის სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­თვის და ქარ­თუ­ლი სა­ბავ­შვო ბა­ღის­თვის, არა­ნაკ­ლებ 300 მა­ნე­თის ოდე­ნო­ბით - ჟურ­ნალ "გა­ნათ­ლე­ბის­თვის", აკა­კი წე­რე­თელს უნდა მის­ცე­მო­და ათ-ათი თუ­მა­ნი ჰო­ნო­რა­რად იმ ლექ­სე­ბის­თვის, რომ­ლე­ბიც შე­სუ­ლი იყო ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ებ­ში.

გა­ყი­დუ­ლი წიგ­ნე­ბი­დან უნდა გა­და­დე­ბუ­ლი­ყო არა­ნაკ­ლებ ერთი კა­პი­კი­სა გა­ნათ­ლე­ბის ფონ­დის და­სა­არ­სებ­ლად. ამ ფონ­დი­დან უნდა და­ე­ნიშ­ნათ სტი­პენ­დი­ე­ბი სა­ხალ­ხო მას­წავ­ლებ­ლე­ბის, გლე­ხე­ბი­სა და მუ­შე­ბის შვი­ლე­ბის­თვის.

სა­ლი­ტე­რა­ტუ­რო ფონდს უნდა მოხ­მა­რე­ბო­და, აგ­რეთ­ვე, ვე­რა­ზე მდე­ბა­რე მი­წის ნაკ­ვე­თის გა­ყიდ­ვით მი­ღე­ბუ­ლი თან­ხაც. ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვილს უყუ­რა­დღე­ბოდ არ და­უ­ტო­ვე­ბია მისი წიგ­ნე­ბის ასო­თამ­წყო­ბი ლადო კა­ლან­და­ძე, წიგ­ნის მა­ღა­ზი­ის გამ­გე ივა­ნე ავა­ლიშ­ვი­ლი და "წერა-კი­თხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბე­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის" ბუ­ღალ­ტე­რი ვასო ელი­აშ­ვი­ლი, რო­მელ­თაც ან­დერ­ძით და­უ­ტო­ვა ას-ასი მა­ნე­თი...

P.S. "რო­დე­საც ია­კო­ბი და­ა­საფ­ლა­ვეს და მისი ქო­ნე­ბის გა­ნა­წი­ლე­ბა­ზე მიდ­გა საქ­მე მის ნა­თე­სავ­თა და მე­გო­ბარ­თა შო­რის, კუ­თხე­ში იდგა ცრემ­ლმო­რე­უ­ლი ლუ­არ­საბ ბოც­ვა­ძე (პე­და­გო­გი, პუბ­ლი­ცის­ტი და სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე. - ავტ.). რო­დე­საც ჰკი­თხეს, შენ რა­ღას წა­ი­ღე­ბო, ის შე­ირ­ხა, თვა­ლი მი­აშ­ტე­რა კუ­თხე­ში მიგ­დე­ბულ ჯოხს, რო­მელ­ზეც არა­ვინ არა სდა­ვობ­და და წყნა­რად სთქვა: მე კი­დევ აგერ ეს ჯოხი მო­მე­ცით სახ­სოვ­რა­დო"... (ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის ძმის­შვი­ლის, შალ­ვა გო­გე­ბაშ­ვი­ლის მო­გო­ნე­ბი­დან).

ირმა ხარ­ში­ლა­ძე

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)

დღის ვიდეო
00:00 / 00:00
საქართველოში ყოველთვიურ ხელფასს დაახლოებით მილიონი ადამიანი იღებს, აქედან უმეტესობას ხელფასი თვეში 1200 დან 2400 ლარამდე აქვს

ქართველი ხალხის შვილების მამა - იაკობ გოგებაშვილი

ქართველი ხალხის შვილების მამა - იაკობ გოგებაშვილი

იაკობ გოგებაშვილი "სიტყვით თუ კალმით ებრძოდა მთელი ნახევარი საუკუნე ყოველ უკუღმართობას, რომელიც მის მშობელ ერს წმინდა უფლებებს ართმევდა, ავიწროვებდა... სამშობლო ენა და ეროვნული სკოლა იყო სწორედ ის სიმდიდრე, რომელსაც აგრე დაჟინებით, აგრე თავდადებით დარაჯობდა... ჩვენი სახელოვანი პედაგოგი დიდით-პატარამდი ყველას, ყოველ ასაკს ესაუბრებოდა, არიგებდა, ასწავლიდა ისეთ რასმე, რაც მის ეროვნულ არსებობას ამტკიცებდა, რაც ერს ერის სახელს სძენდა..." (გრიგოლ გველესიანი)

"ჩემი რჩეულიც" "დიდით-პატარამდი ყველას" პროექტია და ვფიქრობთ, ამ სერიით გამოცემული ქართული პედაგოგიკის კლასიკოსის, პუბლიცისტის, საბავშვო მწერლის, ლიტერატურის კრიტიკოსისა და XIX საუკუნის მეორე ნახევრის ნაციონალურ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის გამოჩენილი მოღვაწის, იაკობ გოგებაშვილის 4-ტომეულიც ყველა ქართველის წიგნის თაროს დაამშვენებს.

მკითხველთა დიდი ნაწილი ამ სერიით გამოცემული მწერლების ბიოგრაფიული ცნობების გაცნობასაც გვთხოვს. სწორედ ამიტომ ჟურნალ "გზაში", წიგნების პარალელურად, შიგადაშიგ ჩვენი რჩეული ავტორების ცხოვრებაზეც გიამბობთ ხოლმე. ამჯერად იაკობ გოგებაშვილის მე-2 ტომი მიიღეთ, ჩვენ კი შეძლებისდაგვარად ამ უდიდესი ქართველის ბიოგრაფიას გაგაცნობთ, თუ როგორ თქვა უარი თავის საქართველოსა და ქართველებზე თავდავიწყებით შეყვარებულმა ადამიანმა პირად ბედნიერებაზე, ოჯახის შექმნაზე და "საკუთარი შვილების მამობას ქართველი ხალხის შვილების მამობა ამჯობინა".

იაკობ გოგებაშვილი დაიბადა 1840 წლის 27 ოქტომბერს სოფელ ვარიანში, რომელიც ქალაქ გორიდან 12-13 კილომეტრის დაშორებით მდებარეობს. გოგებაშვილებს მრავალშვილიანი ოჯახი ჰქონდათ: მამა - სიმონი, სოფელ ვარიანის მღვდელი, დედა - მაგდანა, კალმახელიძის ქალი, ექვსი ძმა და ორი და. სიმონს სურდა, შვილებიც სასულიერო პირები გამოსულიყვნენ, იაკობი კი დედასაც და მამასაც ბერად წარმოედგინათ. 8 წლის იყო, ქალაქ გორის სასულიერო სასწავლებელში მისაბარებლად რომ ჩაიყვანეს, მაგრამ უფროსმა ძმამ, ივანემ, მცირეწლოვანებისა და სუსტი აგებულების გამო, გორში აღარ დატოვა და ერთი წლის შემდეგ პირდაპირ თბილისის სასულიერო სასწავლებელში შეიყვანა. მართალია, იაკობი ძალიან სუსტი ბავშვი იყო, მაგრამ მეტად ჭკვიანი, გამჭრიახი და მკვირცხლი გონება ჰქონდა. უამრავ ლოცვას, ლექსსა და საგალობელს ადვილად ითვისებდა. თანატოლებს გამორჩეულად უყვარდათ, რადგან ყოველთვის ნაირ-ნაირ მოთხრობასა და ლექსს უყვებოდა. იაკობს მამისგან სიმღერის ნიჭიც გამოჰყვა. ის, თურმე, დიდ დროს ატარებდა ბუნებაში და საათობით აკვირდებოდა ყვავილებს, ცხოველებს, მდინარის თევზებს. უეჭველად ბუნებასთან განსაკუთრებული სიახლოვის გამოძახილია იაკობ გოგებაშვილის "ბუნების კარი"...

1855 წელს იაკობმა წარჩინებით დაამთავრა თბილისის სასულიერო სასწავლებლის სრული კურსი და თბილისის სასულიერო სემინარიაში შევიდა. სემინარიაში სწავლისას განსაკუთრებით საქართველოს ისტორიამ და ლიტერატურამ დააინტერესა, ასევე, კითხულობდა და სწავლობდა კლასგარეშე ლიტერატურას. მამისა და სემინარიის ოფიციალური რეჟიმის შთაგონებით ერთხანს საეკლესიო სამსახურისთვისაც ემზადებოდა - საეკლესიო ისტორიისა და საღვთისმეტყველო წიგნებს კითხულობდა, მაგრამ სამეცნიერო განათლების მიღების შემდეგ სასულიერი კარიერაზე უარი თქვა და საზოგადოებრივ მოღვაწეობაზე დაიწყო ოცნება. 1861 წელს, თბილისის სასულიერო სემინარიის დამთავრების შემდეგ, მიუხედავად სუსტი ჯანმრთელობისა, უმაღლესი განათლების მისაღებად კიევის სასულიერო აკადემიაში გაემგზავრა. ის წარჩინებული სტუდენტი გახლდათ და აკადემიაში სახელმწიფოს ხარჯზე სწავლობდა. რადგან აკადემიის პროფესორებს შორის გამოჩენილი მეცნიერები არ იყვნენ, ოფიციალური დისციპლინების სწავლასა და იმ პროფესორთა ლექციების მოსმენას კიევის უნივერსიტეტის გამოჩენილ მეცნიერთა ლექციებზე სიარული ამჯობინა. იმ წლებში გაეცნო დარვინს, ჰუმბოლტს, ბოკლს, კონტს, სპენსერს, შლოსერს. კითხულობდა კანტს, ჰეგელს, ფიხტეს, რუსეთის გამოჩენილი მეცნიერების - ბელინსკის, ჩერნიშევსკის, დობროლიუბოვის, ჰერცენის, პისარევისა და სხვათა თხზულებებს. მაგრამ კიევის ჰავამ ისედაც სუსტი ჯანმრთელობის იაკობზე კიდევ უფრო ცუდად იმოქმედა და იგი ტუბერკულოზით დაავადდა. ექიმის დაჟინებული მოთხოვნით, იაკობი იძულებული გახდა, მესამე კურსი მიეტოვებინა და 1863 წელს სამშობლოში დაბრუნებულიყო.

1864 წელს გოგებაშვილი თბილისის სასულიერო სასწავლებლის მასწავლებლად, ხოლო 1868 წელს მის ინსპექტორად დაინიშნა. იაკობ გოგებაშვილის მოღვაწეობის პერიოდში საქართველო რუსეთის იმპერიის შემადგენელი ნაწილი იყო და ყველაფერი ქართული იდევნებოდა. სკოლებში ქართული ენის ხსენებასაც კი კრძალავდნენ, არისტოკრატიას ქართულად დალაპარაკების რცხვენოდა, ინტელიგენცია რუსულად აზროვნებდა. იმხანად ქართული ენის შესასწავლად ორგვერდიანი ნაბეჭდი ანბანი არსებობდა, ისტორიასა და გეოგრაფიას ვინ ჩიოდა. სკოლაში მკაცრი და უსამართლო წესები ჰქონდათ: მოსწავლეებს წკეპლით სცემდნენ და მუხლებზე აყენებდნენ.

იაკობ გოგებაშვილი აქტიურად ჩაება ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობაში, რომელსაც ილია ჭავჭავაძე და აკაკი წერეთელი მეთაურობდნენ და სასწავლებელშიც მაშინვე შეუდგა ძველი ჩვევების აღმოფხვრას: სემინარიის გამგეობას სწავლის პროცესის მთლიანად გარდაქმნის პროექტიც წარუდგინა და სრულიად გააუქმა დასჯა.

1865 წელს გამოვიდა იაკობ გოგებაშვილის "ქართული ანბანი და პირველი საკითხავი წიგნი მოსწავლეთათვის", შემდეგ - "ბუნების კარი" (1868), "დარიგება მოსწავლეთათვის, თუ როგორ უნდა წაიყვანოს სწავლება წერა-კითხვისა ქართულ ანბანში" (1872), "დედა ენა" (1876). "დედა ენა" გოგებაშვილის სიცოცხლეში 33-ჯერ გამოიცა, გარდაცვალების შემდეგ - 25-ჯერ. "დედა ენას" "ვეფხისტყაოსნის" ბადალი უწოდეს, რადგან ხალხისთვის ყველაზე საყვარელი და პოპულარული წიგნი გახდა. გოგებაშვილის წიგნები ათიათასობით ვრცელდებოდა. ყოველწლიურად 20-25 ათასი "დედა ენა" და 5-6 ათასი "ბუნების კარი" იყიდებოდა. ამ წიგნებმა დაუდო საფუძველი განათლების ფართოდ გავრცელებას. გოგებაშვილის პროგრესულმა პედაგოგიურმა მოღვაწეობამ სინოდისა და მეფის ხელისუფლების წარმომადგენელთა უკმაყოფილება გამოიწვია. უწმინდესი სინოდის ობერპროკურორის რწმუნებულმა კერსკიმ სასწავლებლის რევიზია მოახდინა. ამ პერიოდში იაკობი ავად იყო (ფილტვებიდან სისხლს აღებინებდა) და ამიტომ სასწავლებელში ვერ გამოცხადდა. ამით ისარგებლა სემინარიის ადმინისტრაციამ და კერსკის საიდუმლო მოხსენებაში დააწერინა, თითქოს იაკობ გოგებაშვილი თავის ბინაში აწყობდა ახალგაზრდობის ფარულ შეკრებებს, ბავშვებს აკითხებდა "უარყოფითი მიმართულების წიგნებს" და უნერგავდა ანტირელიგიურ შეხედულებებს. ეგ კი არა, შავრაზმელებს მისთვის სასწავლებლის თანხების გაფლანგვაც კი უნდოდათ დაებრალებინათ. საბოლოოდ, კერსკის რევიზიამ გაჭრა: ის "საზოგადოებრივი სამსახურისთვის არაკეთილსაიმედო პირად გამოაცხადეს და 1874 წელს სასწავლებლიდან ისე გააძევეს, თავის მართლების საშუალებაც არ მისცეს. მოხსნისთანავე ჩამოართვეს სახელმწიფო ბინაც. რამდენიმედღიანი მღელვარებისა და ნერვიულობის შემდეგ იაკობმა სულიერი წონასწორობა დაკარგა და... ერთ დღეს ავადმყოფობისგან დაუძლურებული ძლივს წამოდგა ლოგინიდან, ვერის დაღმართი ჩაიარა, მტკვრის ნაპირს მიადგა, უკანასკნელად შეხედა მშობლიურ თბილისს, ტალღებში შევიდა და... "რა იყო ეს - თვითმკვლელობის მცდელობა თუ იაკობის მკვლელობის მცდელობა?" - ამ საკითხს საფუძვლიანი კვლევა მიუძღვნა იაკობ გოგებაშვილის საზოგადოების თანათავმჯდომარემ, პროფესორმა გოგი გოგოლაშვილმა და არგუმენტებიც საფუძვლიანი მოიტანა თვითმკვლელობის მცდელობის ვერსიის უარსაყოფად. სამწუხაროდ, ჩვენს პატარა პუბლიკაციაში ამ არგუმენტებზე დაწვრილებით ვერ გიამბობთ, მხოლოდ მოვიყვანთ ეპიზოდს ბატონი გოგის კვლევიდან: "ეს ფაქტი თვითმკვლელობის მცდელობად აღიქვეს ჩვენმა თანამედროვე ავტორებმა (ვ. გაგუა, "იაკობ გოგებაშვილი", 1960 წ. და სხვა). ამ ფაქტს, სანდრო ცხვედაძის (XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე მოღვაწე პედაგოგისა და პუბლიცისტის, ნიკო ცხვედაძის ძმა. - ავტ.) მონაყოლს, ასე გადმოგვცემს ნიკო ლომოური: "შუა დღე იქნებოდა მოტანებული, როცა მე რაღაც საქმისთვის ვერის სასაფლაოს გადასწვრივ დაღმართზე ჩავდიოდი ძირსაო. მარცხენა ნაპირიდან ვიღაც კაცი მოადგა მტკვარსა და ისე, გაუხდელი, შევიდა წყალშიო. შუა ადგილს წყალმა წააქცია და რამდენსამე წამს სრულიად დამალა, მერე კვალად გამოჩნდა. იწყო ბრძოლა ტალღებთან და ნაპირს დაუახლოვდაო. მაშინათვე მივეშველე მეც და, როდესაც სახეზე შევხედე, მეტის მწუხარებითა და გაოცებისაგან კინაღამ გული შემიწუხდაო: ეს იყო იაკობ გოგებაშვილიო. აქ ტანისამოსი გავუწურე, ჩემი მშრალი პალტო ჩავაცვი და წამოვიყვანე, მერე მე და ნიკომ მიხეილის საავადმყოფოში წავიყვანეთ და იქ დავაწვინეთ" (ნ. ლომოური, 1991, გვ. 331)... იაკობი იყო ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი და მისგან ისეთი ნაბიჯის გადადგმა, რომელიც "თვითმკვლელობის მცდელობად" შეიძლება აღქმულიყო, ყოვლად დაუჯერებელია... ბოლოს ის უნდა ვთქვათ, რომ "მტკვრის ეპიზოდის" შეფასებისას დიდი სიფრთხილეა საჭირო - ჩრდილი არ მიადგეს დიდი ქართველი მოღვაწის წმინდა სახელს".

იაკობ გოგებაშვილმა ერთი თვე მიხეილის საავადმყოფოში გაატარა, ცოტა რომ მოკეთდა და დამშვიდდა, უბინაოდ დარჩენილი დროებით მისმა გულითადმა მეგობარმა, ნიკო ცხვედაძემ შეიფარა. მოგვიანებით, ხელმოკლეობის გამო, 3 მანეთად ერთი პატარა ოთახი დაიქირავა ვერაზე, "კალიუჩი ბალკას" უბანში და იქ გადასახლდა. გადაწყვიტა, არასდროს დაჰბრუნებოდა სახელმწიფო სამსახურს, დაწვა ყველა ოფიციალური საბუთი, სემინარიის ატესტატი, აკადემიაში სწავლის მოწმობა და დაიფიცა, ამიერიდან მთელ ჩემს სიცოცხლეს, ძალასა და ღონეს ჩემს ქვეყანას მოვახმარო. ამის შემდეგ სახელმწიფო სამსახურში აღარ შესულა და მთელი სიცოცხლე საზოგადო მოღვაწეობას მიუძღვნა. უსამსახურომ, უბინაომ, უფულომ მრავალი განსაცდელი გამოიარა, მაგრამ მიზნისათვის არ უღალატია.

იაკობ გოგებაშვილი თავისი წიგნების შემოსავლით დიდ დახმარებას უწევდა "ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას". ერთხელ მთელი მიღებული თანხა - ცამეტი ათასი მანეთი მთლიანად გადასცა საზოგადოებას და თავისთვის არაფერი დაიტოვა. იაკობის თანამედროვეები ამბობდნენ, "ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება" მისი მეორე ოჯახი იყოო. საკუთარი ოჯახი კი იაკობს არ ჰყავდა. მან თავი მთლიანად თავის ქვეყანას მიუძღვნა. არ ყოფილა არც ერთი ეროვნული საქმე - ზეპირსიტყვიერების შეგროვება, საბავშვო ჟურნალების გამოცემა, ხალხური სიმღერების ნოტებზე გადატანა, სასოფლო-სამეურნეო სკოლის, ბიბლიოთეკების დაარსება, იაკობს სიტყვით თუ ფულით აქტიური მონაწილეობა რომ არ მიეღო. მან კარგად იცოდა, რომ მხოლოდ წიგნით ვერ შეძლებდა ერის განათლებას. იგი საქართველოში სახალხო სკოლების შექმნა-დამკვიდრებისთვის იბრძოდა, იცავდა რეალური განათლების უპირატესობას ფორმალურთან შედარებით. იაკობი არ იშურებდა სახსრებს სახალხო განათლებისათვის. ის მატერიალურად ეხმარებოდა ღარიბ მოსწავლეებს, ბევრ მათგანს თვითონ უხდიდა სწავლის ფულს. სისტემატურად უგზავნიდა ფულს რუსეთსა და საზღვარგარეთის უმაღლეს სასწავლებლებში ქართველ სტუდენტებს, ციმბირში გადასახლებულ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ მოღვაწეებს. ბევრმა მისი შუამდგომლობით სტიპენდია მიიღო, მათ შორის - შემდგომში გამოჩენილმა ქართველმა კომპოზიტორებმა: ზაქარია ფალიაშვილმა და დიმიტრი არაყიშვილმა. ამ დროს კი თვითონ საკმაოდ მოკრძალებულად ცხოვრობდა, ყოფილა დრო, როცა ბინის ქირის გადასახადიც ვერ გადაუხდია და მეგობრებს შეუფარებიათ.

განსაკუთრებით დიდი ღვაწლი დასდო "ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების" დაარსებასა და საქმიანობას.

გოგებაშვილს კალამიც კარგად უჭრიდა. ვისაც ქართული ენის, ქართული მწიგნობრობის ღალატს შეატყობდა, მეხივით დაატყდებოდა თავს. საოცარი გაშმაგებით ებრძოდა იანოვსკის - ქართველთა დაუძინებელ მტერს, აშორდიებსა და მისთანებს, რუსების ჩაგონებით სამეგრელოდან ქართული ენის გამოდევნა რომ მოინდომეს. თვითონ ხომ პასუხს გასცემდა, ილიასაც შეუძახებდა, თურმე: გაგვიძეხ, ბერო მინდიავ, კარს საფრთხე მოგვდგომიაო! რუსული ბიუროკრატიისა და იმპერიალიზმის წინააღმდეგ შეუპოვარ მებრძოლებს - ილიას, აკაკისა თუ გოგებაშვილს სიტყვა არ დასცდენიათ რუსული კულტურისა და ენის სწავლების საწინააღმდეგოდ. პირიქით, იაკობმა 1887 წელს შეადგინა "რუსსკოე სლოვო", რომელიც დიდხანს ემსახურებოდა ქართველ ახალგაზრდებს...

1912 წლის 12 აპრილს იაკობ გოგებაშვილი მძიმედ გახდა ავად. თბილისის საუკეთესო ექიმები მკურნალობდნენ, გარს მოწინავე ქართველი საზოგადოება და ნათესაობა ეხვია, მაგრამ ვერ გადაარჩინეს. გასაოცარი დამთხვევაა: ბავშვების მოამაგე იაკობ გოგებაშვილი დღეს ბავშვთა დაცვის დღედ ქცეულ 1-ელ ივნისს, საღამოს 6 საათზე გარდაიცვალა, სიკვდილის წინ კი თავისი შეუფასებელი მემკვიდრეობა მთლიანად ქართველ ხალხს უანდერძა:

300 თუმანი განსვენებულმა თავის დასაფლავებისა და ძეგლის დასადგმელი ხარჯების დასაფარავად გადადო. დანარჩენი თანხა - ფასიანი ბილეთების თითო ბილეთი უანდერძა "წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას", სალიტერატურო ფონდს, ქართულ დრამატულ საზოგადოებას, ისტორიისა და ეთნოგრაფიის საზოგადოებას, ჟურნალ "განათლებასა" და სახალხო უნივერსიტეტს. წიგნები და სახელმძღვანელოები 9.000 მანეთი წლიური შემოსავლით და ვერაზე საკუთრებაში არსებული 280 კვ. საჟენი მიწა "წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას" უანდერძა.

სახელმძღვანელოებისა და წიგნების რეალიზაციიდან მიღებული შემოსავლებით "წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას" იაკობ გოგებაშვილის მშობლიურ სოფელ ვარიანში უნდა დაეარსებინა სანიმუშო სახალხო სკოლა, ამავე შემოსავლებით ყოველწლიური დახმარება 120-120 მანეთის ოდენობით უნდა გაეწია ეკატერინე გაბაშვილის ქალთა პროფესიონალური სასწავლებლისთვის, განათლების საზოგადოებისთვის და ქართული საბავშვო ბაღისთვის, არანაკლებ 300 მანეთის ოდენობით - ჟურნალ "განათლებისთვის", აკაკი წერეთელს უნდა მისცემოდა ათ-ათი თუმანი ჰონორარად იმ ლექსებისთვის, რომლებიც შესული იყო იაკობ გოგებაშვილის სახელმძღვანელოებში.

გაყიდული წიგნებიდან უნდა გადადებულიყო არანაკლებ ერთი კაპიკისა განათლების ფონდის დასაარსებლად. ამ ფონდიდან უნდა დაენიშნათ სტიპენდიები სახალხო მასწავლებლების, გლეხებისა და მუშების შვილებისთვის.

სალიტერატურო ფონდს უნდა მოხმარებოდა, აგრეთვე, ვერაზე მდებარე მიწის ნაკვეთის გაყიდვით მიღებული თანხაც. იაკობ გოგებაშვილს უყურადღებოდ არ დაუტოვებია მისი წიგნების ასოთამწყობი ლადო კალანდაძე, წიგნის მაღაზიის გამგე ივანე ავალიშვილი და "წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების" ბუღალტერი ვასო ელიაშვილი, რომელთაც ანდერძით დაუტოვა ას-ასი მანეთი...

P.S. "როდესაც იაკობი დაასაფლავეს და მისი ქონების განაწილებაზე მიდგა საქმე მის ნათესავთა და მეგობართა შორის, კუთხეში იდგა ცრემლმორეული ლუარსაბ ბოცვაძე (პედაგოგი, პუბლიცისტი და საზოგადო მოღვაწე. - ავტ.). როდესაც ჰკითხეს, შენ რაღას წაიღებო, ის შეირხა, თვალი მიაშტერა კუთხეში მიგდებულ ჯოხს, რომელზეც არავინ არა სდავობდა და წყნარად სთქვა: მე კიდევ აგერ ეს ჯოხი მომეცით სახსოვრადო"... (ი. გოგებაშვილის ძმისშვილის, შალვა გოგებაშვილის მოგონებიდან).

ირმა ხარშილაძე

ჟურნალი ”გზა”

(გამოდის ხუთშაბათობით)

ახალგაზრდებისთვის საინტერესო ამბები!

შოთა რუსთაველის გაციფრულებული პორტრეტი და „ვეფხისტყაოსნით“ შთაგონებული კოლექცია

"ნინის კითხვის საათი" – "ბიბლუსის" პროექტი, რომელიც წელს ათასობით ბავშვს გააერთიანებს