სა­ქარ­თვე­ლოს ეროვ­ნუ­ლი გმი­რის, მე­რაბ კოს­ტა­ვას შე­სა­ხებ ბევ­რი რამ და­წე­რი­ლა და თქმუ­ლა. სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ კარ­გად იცის, რომ მან მთე­ლი შეგ­ნე­ბუ­ლი ცხოვ­რე­ბა, საბ­ჭო­თა რე­ჟი­მის წი­ნა­აღ­მდეგ ბრძო­ლას შე­ა­ლია. მისი პი­როვ­ნე­ბის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა­ში ბა­ბუ­ა­სა და მშობ­ლებ­თან ერ­თად, დიდი როლი ბი­ძამ, ცნო­ბილ­მა მსა­ხი­ობ­მა და ყო­ფილ­მა პო­ლიტ­პა­ტი­მარ­მა გრი­გოლ კოს­ტა­ვამ ითა­მა­შა, რო­მე­ლიც პო­ლი­ტი­კუ­რი აქ­ტი­უ­რო­ბის­თვის ციმ­ბირ­ში გა­და­ა­სახ­ლეს. იგი მე­რაბს ბავ­შვო­ბი­დან აყა­ლი­ბებ­და არ­სე­ბუ­ლი რე­ჟი­მის წი­ნა­აღ­მდეგ მებ­რძოლ გმი­რად. 1946 წელს, მე­რაბ კოს­ტა­ვა თბი­ლი­სის ვაჟ­თა 1-ელ სკო­ლა­ში შე­იყ­ვა­ნეს. თა­ნა­ტო­ლებს შო­რის გა­მორ­ჩე­უ­ლი იყო. IX კლა­სი­დან სწავ­ლა ფა­ლი­აშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის მუ­სი­კა­ლურ სას­წავ­ლე­ბელ­ში გა­აგ­რძე­ლა. ჯერ კი­დევ სკო­ლის მერ­ხი­დან და­ი­წყო პო­ლი­ტი­კუ­რი მოღ­ვა­წე­ო­ბა. სკო­ლა­ში ზვი­ად გამ­სა­ხურ­დი­ას და­უ­მე­გობ­რდა და ბავ­შვო­ბი­დან მათი მი­სია თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის ბრძო­ლა გახ­და.

რამ­დე­ნი­მე თა­ნა­ტოლ­თან ერ­თად, და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბი­სათ­ვის მებ­რძო­ლი პირ­ვე­ლი პატ­რი­ო­ტულ-არა­ლე­გა­ლუ­რი ორ­გა­ნი­ზა­ცია "გორ­გას­ლი­ა­ნი" და­ა­არ­სა. 1956 წლის დე­კემ­ბრის სუს­ხი­ან დღე­ებ­ში თბი­ლის­ში პროკ­ლა­მა­ცი­ე­ბი გაჩ­ნდა: "ძირს პირ­სის­ხლი­ა­ნი კო­მუ­ნის­ტე­ბი, გა­უ­მარ­ჯოს და­მო­უ­კი­დე­ბელ სა­ქარ­თვე­ლოს!" ან­ტი­საბ­ჭო­თა პროკ­ლა­მა­ცი­ე­ბის გავ­რცე­ლე­ბის გამო, სა­ი­დუმ­ლო ორ­გა­ნი­ზა­ცია "გორ­გას­ლი­ა­ნის" წევ­რე­ბი და­ი­ჭი­რეს. ასე მოხ­ვდნენ სკო­ლის მერ­ხი­დან სა­პყრო­ბი­ლე­ში: ზვი­ად გამ­სა­ხურ­დია, მე­რაბ კოს­ტა­ვა, გუ­რამ დო­ჩა­ნაშ­ვი­ლი, ვოვა სი­ხა­რუ­ლი­ძე, თე­მურ ცერ­ცვა­ძე, თა­მაზ გუნ­ჯუა, გუ­რამ სხირტლა­ძე და ანა­ტო­ლი მი­ქა­ძე. მე­ა­თეკ­ლა­სე­ლი მე­რაბ კოს­ტა­ვა, ექ­ვსი თვის შემ­დეგ, ცი­ხი­დან რო­გორც არას­რულ­წლო­ვა­ნი, პი­რო­ბი­თი სას­ჯე­ლით გა­ა­თა­ვი­სუფ­ლეს. მას შემ­დეგ უსა­მარ­თლოდ გა­და­სახ­ლე­ბა­სა და პა­ტიმ­რო­ბა­ში ცხოვ­რე­ბის უმ­ნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნე­სი წლე­ბი გა­ა­ტა­რა... ციხე-კო­ლო­ნი­ე­ბის ყო­ფი­ლი უფ­რო­სი, ვლა­დი­მერ ტა­ბა­ღუა მე­რაბ კოს­ტა­ვას პირ­ვე­ლად სა­ქარ­თვე­ლოს ცი­ხე­ში შეხ­ვდა.

ვლა­დი­მერ ტა­ბა­ღუა:

- მე­რაბ კოს­ტა­ვას პი­რა­დი საქ­მის გაც­ნო­ბამ და­მარ­წმუ­ნა, რომ უმ­ძი­მე­სი პი­რო­ბე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, იგი გან­საც­დელს არ შე­უ­შინ­და; პი­რი­ქით -უსა­მარ­თლოდ თავს და­ტე­ხილ უბე­დუ­რე­ბას, წა­მე­ბას, უდ­რე­კად იტან­და. სამ­წუ­ხა­როა, რომ დღეს აღარ არ­სე­ბობს მისი პი­რა­დი საქ­მე, რად­გა­ნაც ის სუკ-ისა და ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტროს არ­ქი­ვებ­ში გა­ჩე­ნილ ხან­ძარს შე­ე­წი­რა, ისე­ვე რო­გორც ჩვე­ნი ის­ტო­რი­ის­თვის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ბევ­რი დო­კუ­მენ­ტი. მახ­სოვს, როცა მისი საქ­მე ხელ­ში ავი­ღე და მა­სა­ლებს დე­ტა­ლუ­რად გა­ვე­ცა­ნი, გა­ვოგნ­დი. ის ემო­ცია არა­სო­დეს და­მა­ვი­წყდე­ბა. ერთი სქე­ლი ტომი იყო, მაგ­რამ მო­ცუ­ლო­ბით იმა­ზე მეტი გახ­ლდათ, ვიდ­რე 5 პა­ტიმ­რის ერ­თად შეკ­რუ­ლი საქ­მე. თი­თო­ე­ულ ფურ­ცელს სა­გულ­და­გუ­ლოდ გა­ვე­ცა­ნი. საქ­მე რამ­დე­ნი­მეგ­ვერ­დი­ა­ნი სა­სა­მარ­თლოს გა­ნა­ჩე­ნით იწყე­ბო­და, და­ნარ­ჩენ ფურ­ცლებ­ზე მის­თვის გა­მო­ცხა­დე­ბუ­ლი საყ­ვე­დუ­რე­ბი და სა­ჩივ­რე­ბი იყო აღ­ნუს­ხუ­ლი; კარ­ცე­რებ­სა და კა­მე­რუ­ლი ტი­პის და­წე­სე­ბუ­ლე­ბებ­ში გა­დაყ­ვა­ნის ბრძა­ნე­ბე­ბით იყო სავ­სე. ფაქ­ტობ­რი­ვად, მისი ტან­ჯვა-წა­მე­ბის და­მა­დას­ტუ­რე­ბე­ლი სრუ­ლი მა­სა­ლა ერ­თად იყო თავ­მოყ­რი­ლი.

1978 წლის 29 მა­ისს, სა­ქარ­თვე­ლოს სსრ უმაღ­ლე­სი სა­სა­მარ­თლოს სის­ხლის სა­მარ­თლის საქ­მე­თა კო­ლე­გი­ამ ა. კო­ბა­ხი­ძის თავ­მჯდო­მა­რე­ო­ბით, სა­ხალ­ხო მსა­ჯუ­ლე­ბის: ლ. გრი­გო­ლი­ას, ე. ნა­რი­მა­ნი­ძის, პრო­კუ­რორ გ. უგუ­ლა­ვას და ად­ვო­კა­ტე­ბის: მ. ალ­ხა­ზიშ­ვი­ლი­სა და ო. ნი­კო­ლე­იშ­ვი­ლის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით, ზვი­ად გამ­სა­ხურ­დი­ას და მე­რაბ კოს­ტა­ვას ბრალ­დე­ბის საქ­მე გა­ნი­ხი­ლა. ისი­ნი 71-ე მუხ­ლის 1-ელი ნა­წი­ლით გა­ა­სა­მარ­თლეს -ან­ტი­საბ­ჭო­უ­რი აგი­ტა­ცი­ი­სა და პრო­პა­გან­დის­თვის და 3-3 წელი მი­ე­სა­ჯათ. ამ სას­ჯელს და­მა­ტე­ბი­თი სას­ჯე­ლი -გა­და­სახ­ლე­ბა და­ე­მა­ტა. პა­ტიმ­რო­ბის შემ­დეგ მე­რაბ კოს­ტა­ვა ირ­კუტსკის ოლ­ქში 2 წლით გა­და­ა­სახ­ლეს. ასე­თი პი­როვ­ნე­ბე­ბი უშიშ­რო­ე­ბას სპე­ცი­ა­ლურ აღ­რი­ცხვა­ზე ჰყავ­და, რომ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­გან იზო­ლი­რე­ბულ­ნი ყო­ფი­ლიყ­ვნენ...

გა­და­სახ­ლე­ბა­ში, ქა­ლაქ ირ­კუტსკში, სოფ­ლის კლუბ­ში გა­მარ­თულ ღო­ნის­ძი­ე­ბა­ზე პრო­ვო­კა­ცია მო­უ­წყვეს და ახა­ლი ბრალ­დე­ბა -ხუ­ლიგ­ნო­ბა შე­უ­თი­თხნეს. თით­ქოს ნას­ვამ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში მყოფ­მა მე­რაბ კოს­ტა­ვამ ჩხუ­ბი ატე­ხა, იმ დროს მი­ლი­ცი­ელ­მა მას წეს­რი­გის­კენ მო­უ­წო­და, ის არ და­ე­მორ­ჩი­ლა, მი­ლი­ცი­ელს მა­ი­სუ­რი შე­მო­ა­ხია და ხე­ლის­კვრით ძირს და­აგ­დო. ამ ბრალ­დე­ბით, 1981 წლის 17 ნო­ემ­ბერს, ირ­კუტსკის ოლ­ქში იგი ისევ გა­ა­სა­მარ­თლეს. გა­და­სახ­ლე­ბის წლე­ბი ახალ სას­ჯელს და­ე­მა­ტა და 5-წლი­ა­ნი პა­ტიმ­რო­ბა მი­უ­სა­ჯეს. ქა­ლაქ ან­გარ­სკში, მკაც­რი რე­ჟი­მის კო­ლო­ნი­ა­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს. იქაც მკაც­რი მეთ­ვალ­ყუ­რე­ო­ბის ქვეშ ჰყავ­დათ, სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­თან კონ­ტაქ­ტი რომ ვერ მო­ე­ხერ­ხე­ბი­ნა. აკონ­ტრო­ლებ­დნენ, წე­რი­ლე­ბი არ გა­ეგ­ზავ­ნა იმ ადა­მი­ა­ნებ­თან, რომ­ლე­ბიც საბ­ჭო­თა კავ­შირ­ში დი­სი­დენ­ტურ საქ­მი­ა­ნო­ბას ეწე­ოდ­ნენ. იმ დროს, მე­რაბ კოს­ტა­ვა მე­უღ­ლეს­თან, ქალ­ბა­ტონ რუ­სუ­დან ბე­რი­ძეს­თან, ფაქ­ტობ­რი­ვად, გან­ქორ­წი­ნე­ბუ­ლი იყო. სა­სა­მარ­თლოს გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბით, შვი­ლის­თვის ალი­მენ­ტი უნდა გა­და­ე­ხა­და. პა­ტი­მარს მუ­შა­ო­ბა ევა­ლე­ბო­და. კა­ნო­ნით, ვი­საც ალი­მენ­ტი ჰქონ­და გა­და­სახ­დე­ლი, ისი­ნი მა­ღა­ლა­ნა­ზღა­უ­რე­ბად სა­მუ­შა­ო­ზე უნდა და­ე­საქ­მე­ბი­ნათ. რო­გორც წესი, სა­მუ­შა­ოდ პა­ტიმ­რე­ბი კო­ლო­ნი­ის გა­რეთ გაჰ­ყავ­დათ, დი­სი­დენ­ტებს კი გა­რეთ არ უშ­ვებ­დნენ. მე­რაბ კოს­ტა­ვამ ბევ­რჯერ მო­ი­თხო­ვა და­საქ­მე­ბა, მაგ­რამ უშე­დე­გოდ. ად­მი­ნის­ტრა­ცია მას ალ­ტერ­ნა­ტი­ვას სთა­ვა­ზობ­და -სა­მე­ურ­ნეო საქ­მი­ა­ნო­ბა (კო­ლო­ნი­ის დამ­ლა­გებ­ლო­ბა) შე­ეს­რუ­ლე­ბი­ნა. კა­ნა­ლი­ზა­ცია და კო­ლო­ნი­ის მთე­ლი ბა­რა­კი დღე­ში სამ­ჯერ უნდა და­ე­სუფ­თა­ვე­ბი­ნა. მან შე­უ­რა­ცხმყო­ფე­ლი სა­მუ­შა­ოს შეს­რუ­ლე­ბა­ზე კა­ტე­გო­რი­უ­ლი უარი თქვა. ამის გამო კარ­ცერ­ში მო­ა­თავ­სეს.

-ამას აპ­რო­ტეს­ტებ­და?

-პი­რად საქ­მე­ში 1984 წლის 12 ნო­ემ­ბრით და­თა­რი­ღე­ბუ­ლი გან­ცხა­დე­ბა იდო, კო­ლო­ნი­ის უფ­რო­სის და ქა­ლაქ ან­გარ­სკის პრო­კუ­რო­რის სა­ხელ­ზე და­წე­რი­ლი: "დიდი ხა­ნია, გთხო­ვეთ, მო­მა­წყოთ სა­მუ­შა­ო­ზე სა­წარ­მოო ზო­ნა­ში. თქვენ უგუ­ლე­ბელ­ყოფთ ჩემს მო­თხოვ­ნას და ყო­ველ­გვა­რი სა­შუ­ა­ლე­ბით ცდი­ლობთ, ჩემი ნე­ბის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გოდ, მა­ი­ძუ­ლოთ, ვი­მუ­შაო სა­მე­ურ­ნეო საქ­მი­ა­ნო­ბა­ში. ვა­ცხა­დებ შიმ­შილს. მა­ნამ­დე ვი­შიმ­ში­ლებ, სა­ნამ არ და­აკ­მა­ყო­ფი­ლებთ ჩემს მო­თხოვ­ნებს. გთხოვთ, მომ­ცეთ სა­შუ­ა­ლე­ბა, ვი­მუ­შაო და ალი­მენ­ტის გა­დახ­და შევ­ძლო!"

კო­ლო­ნი­ა­ში მო­შიმ­ში­ლე მე­რაბ კოს­ტა­ვას პრო­კუ­რო­რი შეხ­ვდა, მაგ­რამ სა­მუ­შა­ო­ზე მა­ინც არ მო­ა­წყვეს. 5-წლი­ა­ნი პა­ტიმ­რო­ბი­დან უდი­დე­სი ნა­წი­ლი, კარ­ცერ­სა და სა­პყრო­ბი­ლის რე­ჟიმ­ში გა­ა­ტა­რა. ერთხელ იმის გა­მოც და­სა­ჯეს, რომ კო­ლო­ნი­ის მე­ო­რე ბა­რაკ­ში მყო­ფი ქარ­თვე­ლი პა­ტი­მა­რი მო­ი­ნა­ხუ­ლა. სამ­წუ­ხა­როდ, კარ­ცერ­ში უჰა­ე­რო­ბა­სა და სი­ნეს­ტე­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და და ტუ­ბერ­კუ­ლო­ზით და­ა­ვად­და. უკა­ნო­ნო სას­ჯე­ლე­ბის გამო დიდ­ხანს შიმ­ში­ლობ­და. 18-დღი­ან­მა მშრალ­მა შიმ­ში­ლო­ბამ ტუ­ბერ­კუ­ლო­ზით და­ა­ვა­დე­ბუ­ლი მე­რაბ კოს­ტა­ვას ჯან­მრთე­ლო­ბა იმ­დე­ნად შე­არ­ყია, რომ საკ­ნი­დან ცო­ცხალმკვდა­რი გა­მო­იყ­ვა­ნეს. იმ­დე­ნად ცუ­დად იყო, ცი­ხის ად­მი­ნის­ტრა­ცია იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და, სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში გა­და­ეყ­ვა­ნა. რომ მომ­ჯო­ბინ­და, ისევ უკან და­აბ­რუ­ნეს. იგი­ვე წრე დატ­რი­ალ­და, დაბ­რუ­ნე­ბულს ისევ კო­ლო­ნი­ის და­ლა­გე­ბა მოს­თხო­ვეს, კვლავ უარი გა­ნა­ცხა­და. ურ­ჩო­ბის­თვის კი­დევ კარ­ცერ­ში უკ­რეს თავი. ში­ნა­გა­ნა­წე­სის დარ­ღვე­ვის­თვის იმ­დე­ნი ბრძა­ნე­ბა და­ი­წე­რა და იმ­დენ­ჯერ და­ე­დო სას­ჯე­ლი, რომ 1985 წელს, ურ­ჩო­ბის­თვის, კი­დევ ერთხელ გა­ა­სა­მარ­თლეს. არა­და, გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის დრო ახ­ლოვ­დე­ბო­და. ძველ წლებს კი­დევ ერთხელ ახა­ლი სას­ჯე­ლი (3 წელი) და­ე­მა­ტა და ცი­ხე­ში მო­სახ­დე­ლი ისევ 4 წე­ლი­წად­ზე მეტი გა­უხ­და. მოკ­ლედ, კო­ლო­ნი­ი­დან კო­ლო­ნი­ა­ში გა­დაჰ­ყავ­დათ, სულ მოძ­რა­ო­ბა­ში იყო.

-რო­დის შე­იც­ვა­ლა მის მი­მართ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა?

-მი­ხე­ილ გორ­ბა­ჩო­ვის და­ნიშ­ვნის შემ­დეგ დი­სი­დენ­ტებს ასე მკაც­რად აღარ ექ­ცე­ოდ­ნენ. ისი­ნი არ ჩერ­დე­ბოდ­ნენ და სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბას უკა­ნო­ნო­ბებ­ზე ინ­ფორ­მა­ცი­ებს აწ­ვდიდ­ნენ, რა­მაც სა­ბო­ლო­ოდ შე­დე­გი გა­მო­ი­ღო. რო­გორც იქნა, 1986 წლის დე­კემ­ბერ­ში, მე­რაბ კოს­ტა­ვა სას­ჯე­ლის მო­სახ­დე­ლად სა­ქარ­თვე­ლო­ში და­აბ­რუ­ნეს. იმ დროს დი­სი­დენ­ტე­ბის მი­მართ და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა შე­იც­ვა­ლა...

#1 იზო­ლა­ტო­რის (შემ­დგომ­ში მე­ხუ­თე სა­პყრო­ბი­ლე. -ავტ.) სპეც­ნა­წი­ლის უფ­რო­სი ვი­ყა­ვი, როცა პირ­ვე­ლად მე­რაბ კოს­ტა­ვას შევ­ხვდი. რუ­სე­თი­დან ახა­ლი ჩა­მოყ­ვა­ნი­ლი იყო. გან­კარ­გუ­ლე­ბა მი­ვი­ღეთ, -ან­ტი­საბ­ჭო­თა აგი­ტა­ცი­ი­სა და პრო­პა­გან­დის­თვის გა­სა­მარ­თლე­ბუ­ლებს შე­წყა­ლე­ბა­ზე გან­ცხა­დე­ბა უნდა და­ე­წე­რათ უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს პრე­ზი­დი­უ­მის სა­ხელ­ზე და შე­ი­წყა­ლებ­დნენ. რო­გორც სპეც­ნა­წი­ლის უფ­როსს, მათ­თვის ინ­ფორ­მა­ცი­ის გაც­ნო­ბა მე­ვა­ლე­ბო­და. მო­რი­გეს ვთხო­ვე, ამ ბრალ­დე­ბით და­კა­ვე­ბულ­ნი კა­ბი­ნეტ­ში ამო­ეყ­ვა­ნა და ოთახ­ში 4 პა­ტი­მარს შევ­ხვდი, მათ შო­რის მე­რაბ კოს­ტა­ვა­საც.

-იქ­ნებ ის შეხ­ვედ­რაც გა­იხ­სე­ნოთ...

-მახ­სოვს, კა­ბი­ნეტ­ში გა­ჭა­ღა­რა­ვე­ბუ­ლი, წვერ­მოშ­ვე­ბუ­ლი, გამ­ხდა­რი, ღრმად მო­ხუ­ცი­ვით და­უძ­ლუ­რე­ბუ­ლი მე­რაბ კოს­ტა­ვა შე­მო­ვი­და. კარ­გად არ იყო გა­მო­ჯან­მრთე­ლე­ბუ­ლი. ოთახ­ში ბოლ­თას სცემ­და, ნერ­ვი­უ­ლო­ბა მა­შინ­ვე და­ე­ტყო, რა­ღა­ცას ბრა­ზობ­და და უნ­დობ­ლად მი­ყუ­რებ­და. აშ­კა­რა იყო, რომ სას­წრა­ფოდ სურ­და, ჩემ­თან ვი­ზი­ტის მი­ზე­ზი გა­ერ­კვია. რო­დე­საც ავუხ­სე­ნი, რომ გან­ცხა­დე­ბა უნდა და­ე­წე­რა დარ­ჩე­ნი­ლი სას­ჯე­ლის პა­ტი­ე­ბა­ზე, ანერ­ვი­ულ­და, სა­ხე­ზე წყე­ნა გა­მო­ე­ხა­ტა და პირ­და­პირ მი­თხრა: "რა პა­ტი­ე­ბის გან­ცხა­დე­ბა უნდა დავ­წე­რო? უდა­ნა­შა­უ­ლო ადა­მი­ა­ნი ვარ, არა­ვი­თა­რი და­ნა­შა­უ­ლი არ მაქვს ჩა­დე­ნი­ლი ერი­სა და ქვეყ­ნის წი­ნა­შე. ვის უნდა ვთხო­ვო პა­ტი­ე­ბა და რა­ტომ?!"

მისი კა­ტე­გო­რი­უ­ლი უა­რის მი­უ­ხე­და­ვად, შე­ვე­ცა­დე ამეხ­სნა, რომ გან­ცხა­დე­ბის და­წე­რა, ფაქ­ტობ­რი­ვად, მის გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბას ნიშ­ნავ­და. ჩემ­მა ამ სი­ტყვებ­მა გა­ა­ღი­ზი­ა­ნა და სა­კან­ში დაბ­რუ­ნე­ბა კა­ტე­გო­რი­უ­ლად მო­ი­თხო­ვა. მას სხვებ­მაც მიჰ­ბა­ძეს და შე­წყა­ლე­ბა­ზე მა­თაც უარი თქვეს. შეხ­ვედ­რის შემ­დეგ ოქმი შე­ვად­გი­ნე და შე­სა­ბა­მის ორ­გა­ნოს გა­და­ვე­ცი. ამ შეხ­ვედ­რამ აღ­მიძ­რა სურ­ვი­ლი, რომ დე­ტა­ლუ­რად გავ­ცნო­ბო­დი მის პი­რად საქ­მეს. გა­ვოც­დი, როცა ეს მა­სა­ლა ვნა­ხე. ის მარ­თლაც შე­უდ­რე­კე­ლი კა­ცის ცხოვ­რე­ბას სრუ­ლად ასა­ხავ­და.

-რა ეწე­რა მის პი­რად საქ­მე­ში?

-იქი­დან ბევ­რი სა­ინ­ტე­რე­სო დე­ტა­ლი ამო­ვი­წე­რე. იცით, პა­ტიმ­რო­ბის დროს დას­ჯი­ლი იყო იმის­თვი­საც, რომ სა­კან­ში ერთი ცალი კან­ფე­ტი აღ­მო­უ­ჩი­ნეს. ვი­თომ­დაც რა­ღაც ნივთს უპო­ვიდ­ნენ და კარ­ცერ­ში ყოფ­ნის ვა­დას ასე უხან­გრძლი­ვებ­დნენ. არა­და, თვი­თონ­ვე უგ­დებ­დნენ სა­კან­ში აკ­რძა­ლულ ნივთს და მერე ამის გამო სჯიდ­ნენ.

-ქარ­თულ ცი­ხე­ში ალ­ბათ მის მი­მართ და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა შე­იც­ვა­ლა, არა?

-მე­რაბ კოს­ტა­ვას ქარ­თულ ცი­ხე­ში პა­ტი­ვის­ცე­მით ექ­ცე­ოდ­ნენ რო­გორც თა­ნამ­შრომ­ლე­ბი, ისე -პა­ტიმ­რე­ბიც. ყვე­ლას უყ­ვარ­და... იგი ბევ­რს კი­თხუ­ლობ­და. სა­კან­ში უამ­რა­ვი ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი, თე­ო­ლო­გი­უ­რი ლი­ტე­რა­ტუ­რა ჰქონ­და. სა­პყრო­ბი­ლე­ში ჩვე­უ­ლებ­რივ პა­ტიმ­რებ­თან, 15-კა­ცი­ან სა­კან­ში იჯდა. მერე ქსნის ტუბ­ზო­ნა­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს და გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბამ­დე სას­ჯელს იქ იხ­დი­და.

როცა ქვე­ყა­ნა აი­რია, გა­დავ­წყვი­ტე, მისი პი­რა­დი საქ­მე გა­და­მერ­ჩი­ნა და ქსე­რო­ას­ლე­ბი გა­და­მე­ღო. მარ­თლა ზღვა მა­სა­ლა გახ­ლდათ, უნი­კა­ლუ­რი ფაქ­ტე­ბით -ასე რომ, წიგ­ნის გა­მო­ცე­მაც კი შე­იძ­ლე­ბო­და. ერთ დღეს საქ­მე არ­ქი­ვი­დან გა­მო­ვი­ტა­ნე და სახ­ლში წა­ვი­ღე. არ ვიცი, ისე ოპე­რა­ტი­უ­ლად ეს ამ­ბა­ვი ვინ გა­ი­გო. შრო­მა-გას­წო­რე­ბის სპეც­ნა­წი­ლის სამ­მარ­თვე­ლოს უფ­როს­მა, ლა­ჩი­ნოვ­მა მე­ო­რე დღეს მო­მა­კი­თხა და მი­თხრა, -კოს­ტა­ვას პი­რა­დი საქ­მე წა­მო­გი­ღია და სას­წრა­ფოდ უფ­როსს სჭირ­დე­ბაო. მისი ქსე­რო­ას­ლე­ბის გა­და­ღე­ბა ვე­ღარ მო­ვას­წა­რი, მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მე დო­კუ­მენ­ტი მქონ­და გა­და­ღე­ბუ­ლი და ისი­ნი შემ­რჩა. საქ­მე ლა­ჩი­ნოვს გა­და­ვე­ცი იმ იმე­დით, რომ ისევ შევ­ძლებ­დი ამ საქ­მის ხელ­ში ჩაგ­დე­ბას და ას­ლე­ბის გა­და­ღე­ბას, მაგ­რამ ვერ მო­ხერ­ხდა.

-რა­ტომ?

-ამ ფაქ­ტი­დან მე­ო­რე დღეს, შევ­ჩენ­კოს ქუ­ჩა­ზე, შს სა­მი­ნის­ტროს არ­ქივს ცე­ცხლი გა­უჩ­ნდა. მერე მე­რაბ კოს­ტა­ვას საქ­მე რომ მო­ვი­ძიე, ლა­ჩი­ნოვ­მა მი­თხრა, -სხვა დო­კუ­მენ­ტებ­თან ერ­თად, კოს­ტა­ვას საქ­მეც და­იწ­ვაო. ვინ და­ა­ვა­ლა და რა­ტომ წა­ი­ღო ეს დო­კუ­მენ­ტე­ბი, არ ვიცი. ფაქ­ტია, რომ კოს­ტა­ვას საქ­მე გა­ნად­გურ­და. ვერც იმას გე­ტყვით, არ­ქივს ვინ­მემ ცე­ცხლი შეგ­ნე­ბუ­ლად წა­უ­კი­და თუ არა... სა­ყუ­რა­დღე­ბო იყო 1985 წლის იან­ვრით და­თა­რი­ღე­ბუ­ლი მე­რაბ კოს­ტა­ვას და­ხა­სი­ა­თე­ბა. მა­ში­ნაც მას კა­მე­რუ­ლი ტი­პის სა­კან­ში გა­და­საყ­ვა­ნად ამ­ზა­დებ­დნენ და IX კო­ლო­ნი­ის რაზ­მე­უ­ლის უფ­რო­სი წერ­და: "გულ­ჩა­თხრო­ბი­ლი და ამა­ყია, სის­ტე­მა­ტუ­რად ხაზს უს­ვამს გარ­შე­მო მყო­ფებ­თან შე­და­რე­ბით თა­ვის უპი­რა­ტე­სო­ბას. ჩა­დე­ნილ და­ნა­შა­ულს უარ­ყოფს და მი­იჩ­ნევს, რომ მას ყვე­ლა­ფე­რი მო­უ­წყვეს გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი შე­ხე­დუ­ლე­ბი­სა და რწმე­ნის გამო. ამ­ბობს, რომ მის მი­მართ და­ნა­შა­უ­ლი პრო­ვო­ცი­რე­ბუ­ლია. მის ხა­სი­ათ­ში ნათ­ლად გა­მო­ხა­ტუ­ლია ნა­ცი­ო­ნა­ლიზ­მის ნიშ­ნე­ბი. კი­თხუ­ლობს მხო­ლოდ ქარ­თულ ჟურ­ნალ-გა­ზე­თებს, რომ­ლი­თაც ნა­თე­სა­ვე­ბი ამა­რა­გე­ბენ. მე­გობ­რობს მხო­ლოდ ქარ­თვე­ლებ­თან, კი­თხუ­ლობს ქარ­თულ ლი­ტე­რა­ტუ­რას და სა­უბ­რობს ქარ­თუ­ლად..."

-პი­რა­დი საქ­მი­დან გა­და­ღე­ბუ­ლი ას­ლე­ბი ისევ თქვენ­თან ინა­ხე­ბა?

-სამ­წუ­ხა­როდ, არა, სულ რამ­დე­ნი­მე გვერ­დი­ღა შე­მომ­რჩა. რო­გორც გი­თხა­რით, მისი პი­რა­დი საქ­მის ნა­წი­ლი გა­და­ღე­ბუ­ლი მქონ­და და სა­გულ­და­გუ­ლოდ ვი­ნა­ხავ­დი, მაგ­რამ "მე­რაბ კოს­ტა­ვას სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ" გა­მო­ა­ცხა­და, რომ ეროვ­ნულ გმირ­ზე წიგ­ნი მზად­დე­ბო­და და მა­სა­ლებს აგ­რო­ვებ­დნენ. დაქ­სე­რო­ქ­სე­ბუ­ლი რამ­დე­ნი­მე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი დო­კუ­მენ­ტი პა­ტი­მარს ცი­ხე­ში ლა­მა­ზად ავა­კინძვი­ნე, სპე­ცი­ა­ლუ­რი ყდაც და­ვამ­ზა­დე­ბი­ნე და ეს მა­სა­ლე­ბი "მე­რაბ კოს­ტა­ვას სა­ზო­გა­დო­ე­ბას გა­და­ვე­ცი". მერე რომ მო­ვი­ძიე, მი­თხრეს, და­ი­კარ­გაო. მინ­დო­და, გა­დარ­ჩე­ნი­ლი ას­ლე­ბი მის მუ­ზე­უმ­ში ჩა­მე­ბა­რე­ბი­ნა. საქ­მეს ფო­ტოც ერ­თვო­და

-მე­რაბ კოს­ტა­ვას გა­შე­შე­ბუ­ლი, არა­მე­ტყვე­ლი კად­რი. პი­რად საქ­მე­ზე კი დაკ­რუ­ლი იყო თმა­გა­და­პარ­სუ­ლი მე­რა­ბის უნი­კა­ლუ­რი ფოტო. ეს ჩვე­ნი ის­ტო­რი­ის­თვის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი მა­სა­ლა იქ­ნე­ბო­და, მაგ­რამ, სამ­წუ­ხა­როდ, მი­თხრეს, რომ ისიც და­ი­კარ­გა...

ზვი­ად გამ­სა­ხურ­დი­ა­სა და მე­რაბ კოს­ტა­ვას სა­ო­ცა­რი მე­გობ­რო­ბის შე­სა­ხებ სა­ყო­ველ­თა­ოდ არის ცნო­ბი­ლი. ციმ­ბი­რი­დან მე­რაბ­მა ასე­თი ში­ნა­არ­სის წე­რი­ლი გა­მო­უგ­ზავ­ნა ოჯახს: "ძა­ლი­ან მძი­მედ ვარ, მა­ი­სის თვე­ში კარ­ცე­რი მი­თავ­დე­ბა, არ ვიცი, ოდეს­მე ჩვე­ნი შეხ­ვედ­რა მოხ­დე­ბა თუ არა". ციმ­ბირ­ში მას მე­უღ­ლემ, ქალ­ბა­ტონ­მა რუ­სუ­დან­მა ჩა­ა­კი­თხა, რო­მელ­საც ზვი­ად გამ­სა­ხურ­დი­აც ახ­ლდა. ნამ­დვი­ლად არ ვიცი, რო­გო­რი იყო მათი შეხ­ვედ­რა. დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, ემო­ცი­უ­რი იქ­ნე­ბო­და. ძა­ლი­ან უყ­ვარ­დათ ერ­თმა­ნე­თი. ერთხელ მე­რაბს დე­და­მი­სის­თვის უთ­ქვამს: "დედი, არ გე­წყი­ნოს, მაგ­რამ ჯერ უფა­ლი მიყ­ვარს, მერე -ზვი­ა­დი, მერე კი შენ მიყ­ვარ­ხა­რო".

-სა­ქარ­თვე­ლოს ცი­ხე­ში დიდ­ხანს იხ­დი­და სას­ჯელს?

-არა. 1987 წლის აპ­რილ­ში, საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს პრე­ზი­დი­უ­მის ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბით, დი­სი­დენ­ტე­ბი შე­ი­წყა­ლეს. იცით, რა ჩა­ი­წე­რა მე­რაბ კოს­ტა­ვა­სა და სხვე­ბის გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის ბრძა­ნე­ბა­ში? იქ ეწე­რა: "მე­რაბ კოს­ტა­ვამ შე­იგ­ნო თა­ვი­სი და­ნა­შა­უ­ლი, მო­ი­ნა­ნია და და­ამ­ტკი­ცა ეს თა­ვი­სი კე­თილ­სინ­დი­სი­ე­რი შრო­მი­თა და ყო­ფაქ­ცე­ვით, ამი­ტომ, უნდა გა­თა­ვი­სუფ­ლდეს პა­ტიმ­რო­ბი­დან". ეს სა­სა­ცი­ლო რე­ა­ლო­ბა იყო. არა­და, მის პი­რად საქ­მე­ში სულ დარ­ღვე­ვებ­სა და მის "ურ­ჩო­ბა­ზე" იყო ლა­პა­რა­კი. ასე ხდე­ბო­და, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას როცა სჭირ­დე­ბო­და და რო­გორც სჭირ­დე­ბო­და, ისე იქ­ცე­ო­და. ფაქ­ტია, გა­და­სახ­ლე­ბის შემ­დეგ, მთე­ლი 6 წე­ლი­წა­დი ტან­ჯვა-წა­მე­ბა­ში გა­ა­ტა­რა. მარ­თა­ლია, ფი­ზი­კუ­რად ძა­ლი­ან და­უძ­ლურ­და, მაგ­რამ მე­რა­ბი სუ­ლი­ე­რად ვერ გა­ტე­ხეს!.. ცი­ხი­დან გა­მოს­ვლის შემ­დეგ, იგი გამ­სა­ხურ­დი­ას­თან ერ­თად, 1987-1990 წლებ­ში გა­მარ­თუ­ლი თით­ქმის ყვე­ლა საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ის ორ­გა­ნი­ზა­ტო­რი გახ­ლდათ... მე­რაბს სა­ხელ­მწი­ფო კონ­სერ­ვა­ტო­რია ჰქონ­და დამ­თავ­რე­ბუ­ლი.

და­პა­ტიმ­რე­ბამ­დე რუს­თა­ვის მუ­სი­კა­ლუ­რი სას­წავ­ლებ­ლი­სა და თბი­ლი­სის მე­ლი­ტონ ბა­ლან­ჩი­ვა­ძის სა­ხე­ლო­ბის მე­სა­მე სა­მუ­სი­კო სკო­ლის პე­და­გო­გი იყო. ხან­გრძლი­ვი პა­ტიმ­რო­ბის შემ­დეგ, მას­წავ­ლებ­ლად მის და­ნიშ­ვნა­ზე ყვე­ლა სა­მუ­სი­კო სკო­ლა უარს ამ­ბობ­და. თბი­ლი­სის VIII სა­მუ­სი­კო სკო­ლის დი­რექ­ტორ­მა გმი­რუ­ლი ნა­ბი­ჯი გა­დად­გა და მე­რაბ კოს­ტა­ვა 1988 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში მას­წავ­ლებ­ლად და­ნიშ­ნა. რო­გორც მე­გობ­რე­ბის მო­ნა­თხრო­ბი­დან ვიცი, მისი გაკ­ვე­თი­ლე­ბი მარ­თლა ზე­ი­მი იყო. 1989 წლის მა­ის­ში ფი­ლარ­მო­ნი­ის დიდ სა­კონ­ცერ­ტო დარ­ბაზ­ში, მისი ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბით კონ­ცერ­ტი და­ი­გეგ­მა. ამ კონ­ცერ­ტის­თვის ბავ­შვებს მთე­ლი მონ­დო­მე­ბით ამ­ზა­დებ­და და თურ­მე ხუმ­რობ­და: ჯუმ­ბერ პა­ტი­აშ­ვილს და­ა­ნახ­ვა ჩემი თავი ფი­ლარ­მო­ნი­ის სცე­ნა­ზე სა­დი­რი­ჟო­რო ჯო­ხით ხელ­შიო... მე­რაბ­თან ჯუმ­ბერ პა­ტი­აშ­ვი­ლის შვი­ლიც სწავ­ლობ­და. 9 აპ­რი­ლის ტრა­გე­დი­ის შემ­დეგ კი და­გეგ­მი­ლი კონ­ცერ­ტი მარ­თლა არა­ვის გახ­სე­ნე­ბია...

1989 წლის 9 აპ­რილს მი­ტინ­გის ორ­გა­ნი­ზე­ბი­სათ­ვის, მე­რა­ბი კვლავ და­ა­პა­ტიმ­რეს, 40 დღის შემ­დეგ კი გა­ა­თა­ვი­სუფ­ლეს. პა­ტიმ­რე­ბი ამ­ბობ­დნენ, ცი­ხე­ში ძა­ლი­ან და­დარ­დი­ა­ნე­ბუ­ლი იყო და დატ­რი­ა­ლე­ბულ ტრა­გე­დი­ას სა­შინ­ლად გა­ნიც­დი­დაო. სამ­წუ­ხა­როდ, ჩვე­ნი ნა­ტან­ჯი ეროვ­ნუ­ლი გმი­რი, ამ ტრა­გე­დი­ი­დან მალე, 1989 წლის 13 ოქ­ტომ­ბერს ქუ­თა­ი­სი­დან თბი­ლის­ში მო­მა­ვა­ლი, სო­ფელ ბო­რით­თან (ხა­რა­გა­უ­ლის რა­ი­ო­ნი) ტრა­გი­კუ­ლად და­ი­ღუ­პა. მთე­ლი სა­ქარ­თვე­ლო დას­ტი­რო­და; სი­ო­ნის სა­კა­თედ­რო ტაძ­რი­დან გა­მო­ას­ვე­ნეს. როცა მთაწ­მინ­და­ზე, მწე­რალ­თა და სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე­თა პან­თე­ონ­ში მი­ას­ვე­ნებ­დნენ, იქ მი­მა­ვალ უამ­რავ ადა­მი­ანს შო­რის მეც ვი­ყა­ვი და ვფიქ­რობ­დი ამ უსა­მარ­თლოდ მრა­ვალ­ჯერ დას­ჯი­ლი, მაგ­რამ გა­უ­ტე­ხე­ლი სუ­ლის მქო­ნე ქარ­თვე­ლი ვაჟ­კა­ცის სუ­ლი­ერ სიძ­ლი­ე­რე­ზე...

თეა ხურ­ცი­ლა­ვა

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)