"გრძელი მოგზაურობის შემდეგ ჩავაღწიე სამხრეთ აფრიკაში. მონაშის და ტასმანიის უნივერსიტეტების გაერთიანებული ჯგუფი რამდენიმე დღეში დავტოვებთ კეიპტაუნს და გავემგზავრებით ანტარქტიდაში, დედოფალ მოდის მიწაზე. ჩვენი გლაციოლოგიური ექსპედიცია გაგრძელდება ერთ თვეს, რომლის დროსაც მოვახდენთ ამ რეგიონის მყინვარების კომპლექსურ შესწავლას", - გამგზავრებამდე ეს ინფორმაცია სოციალური ქსელით გაავრცელა ცნობილმა გლაციოლოგმა, ავსტრალიის მონაშის უნივერსიტეტის წამყვანმა მკვლევარმა და ილიას უნივერსიტეტის პროფესორმა ლევან ტიელიძემ. დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში ის პირველი ქართველი მეცნიერია, რომელმაც 2023-2024 წლების სეზონზე უილქსის მიწაზე ანტარქტიკულ კვლევებში მიიღო მონაწილეობა. 2024-2025 წლების სეზონზე, ამჯერად უკვე დედოფალ მოდის მიწაზე (აღმოსავლეთ ანტარქტიდის ტერიტორიის ნაწილი) იგი მეორე სამეცნიერო ვიზიტით იმყოფებოდა ანტარქტიდაში. ამგვარად, ლევანი ერთადერთი ქართველი მეცნიერია, რომელმაც ზედიზედ ორ ანტარქტიკულ ექსპედიციაში მიიღო მონაწილეობა. "ჩემთვის, როგორც ახალგაზრდა მეცნიერისთვის, რა თქმა უნდა, დიდი პრივილეგიაა ორ სხვადასხვა სეზონზე ანტარქტიდის სხვადასხვა მხარეში ასეთ მნიშვნელოვან სამეცნიერო კვლევებში მონაწილეობა. განსაკუთრებით ემოციურია კიდევ იმ გაგებით, რომ მსგავსი შინაარსის კვლევები ისტორიაში რჩება და სასიხარულოა, რომ დროთა განმავლობაში ერთი რიგითი ქართველი მეცნიერიც ამ ისტორიის ნაწილი იქნება“, - გვეუბნება გლაციოლოგი, რომელსაც ambebi.ge ავსტრალიაში დაუკავშირდა.
- ლევან, მოკლედ გვიამბეთ თქვენი მეორე ანტარქტიკული ექსპედიციის შესახებ, რა იყო თქვენი მიზანი?
- ჩვენი ექსპედიციის მიზანი იყო, რომ აღმოსავლეთ ანტარქტიდაში, კერძოდ, დედოფალ მოდის მიწაზე, ორ დიდ მყინვარზე ჩაგვეტარებინა კომპლექსური გლაციოლოგიური და გეოფიზიკური კვლევები. ექსპედიციის განმავლობაში სიგუნის მყინვარზე დავაყენეთ ორი გრძელვადიანი სეისმური სადგური იმისთვის, რომ შევისწავლოთ ამ რეგიონის სეისმური აქტივობა, რომელიც მყინვარის რყევებთან არის კავშირში. ასევე, მოვახდინეთ სომოვეკენის მყინვარის გეოფიზიკური რადარით გადაღება, რაც საშუალებას მოგვცემს დავადგინოთ მყინვარის სისქე, სიმკვრივე და მოძრაობის სიჩქარეები. გარდა ამისა, ძველი გამყინვარების შესწავლის მიზნით მყინვარული ლოდებიდან და ძირითადი ქანებიდან მოვახდინეთ ნიმუშების აღება, რაც ამ რეგიონის ძველი გამყინვარება - კლიმატის რეკონსტრუქციაში დაგვეხმარება.
- მაინც რატომაა მნიშვნელოვანი ძველი გამყინვარების კვლევა?
- მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო ათწლეულებია ანტარქტიდაში ინტენსიურად მიმდინარეობს კომპლექსური სამეცნიერო კვლევები, მათი მნიშვნელოვანი ნაწილი მაინც თანამედროვე მყინვარების შესწავლას ეძღვნება. ხოლო სრულყოფილი რეგიონული სურათი ძველი გამყინვარების შესახებ ჯერ კიდევ არ არსებობს. ეს განსაკუთრებით აღმოსავლეთ ანტარქტიდას შეეხება. ძველი გამყინვარების კვლევა საშუალებას მოგვცემს, რომ უკეთ შევისწავლოთ თანამედროვე გამყინვარება-კლიმატის სისტემა. გარდა ამისა, ეს შეიძლება იყოს გასაღები მომავალი გამყინვარება-კლიმატის ვარიაციების შესწავლაში.
- რამდენი მეცნიერისგან იყო დაკომპლექტებული თქვენი ექსპედიცია?
- ჯგუფი ძირითადად შედგებოდა ავსტრალიის მონაშის უნივერსიტეტის და ტასმანიის უნივერსიტეტის მეცნიერებისგან. საერთო ჯამში, ექვსი მეცნიერი ვიყავით და ორი საველე გამყოლი გვემსახურებოდა. ჩვენთან ერთად ექსპედიციაში ასევე მონაწილეობდა ავსტრალიურ-ახალზელანდიური კინოდოკუმენტალისტების ჯგუფი, რომლებიც ამზადებენ დოკუმენტური ფილმების სერიას. პირველი სერია სავარაუდოდ, მომავალ წელს გამოჩნდება ეკრანებზე.
- რამდენად მნიშვნელოვანი და ემოციური იყო თქვენთვის მეორე ანტარქტიკულ ექსპედიციაში მონაწილეობა?
- მოგეხსენებათ, რომ ანტარქტიდა საუკუნეების განმავლობაში ადამიანებისთვის მიუღწეველ კონტინენტად რჩებოდა. ის დღესაც ინარჩუნებს შორეული და ძნელად მისაღწევი კონტინენტის სტატუსს, სადაც მოხვედრაზე არაერთი მეცნიერი თუ მოგზაური ოცნებობს. ეს ბევრი მიზეზითაა გამოწვეული, მაგალითად, როგორიცაა ექსტრემალური კლიმატური პირობები, განსაკუთრებულად დიდი ფინანსური ხარჯები, და ა.შ. ჩემთვის, როგორც ახალგაზრდა მეცნიერისთვის, რა თქმა უნდა, დიდი პრივილეგიაა ორ სხვადასხვა სეზონზე ანტარქტიდის სხვადასხვა მხარეში ასეთ მნიშვნელოვან სამეცნიერო კვლევებში მონაწილეობა. განსაკუთრებით ემოციურია კიდევ იმ გაგებით, რომ მსგავსი შინაარსის კვლევები ისტორიაში რჩება და სასიხარულოა, რომ დროთა განმავლობაში ერთი რიგითი ქართველი მეცნიერიც ამ ისტორიის ნაწილი იქნება. გარდა ამისა, ეს შეიძლება მნიშვნელოვანი მოტივაცია იყოს საქართველოდან მომავალი თაობის მეცნიერებისთვის, რომ შეუძლებელი არაფერია და მათაც აქვთ შანსი გახდნენ პოლარული მკვლევრები, კიდევ უფრო მეტს მიაღწიონ ამ მიმართულებით.
- რამდენიმე დღის წინ სოციალური ქსელით გაავრცელეთ, რომ 2025 წელი მყინვარების შენარჩუნების საერთაშორისო წელია. დამატებით რას გვეტყვით ამის შესახებ?
- დიახ, გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ 2025 წელი მყინვარების შენარჩუნების საერთაშორისო წლად გამოაცხადა (International Year of Glaciers' Preservation - IYGP). ეს თარიღი ოფიციალურად 21 იანვარს ამოქმედდა. IYGP არის გლობალური კამპანია მყინვარების დასაცავად და კლიმატის ცვლილების გამოწვევების გადასაჭრელად. IYGP მიზნად ისახავს მყინვარების ეკოსისტემის ფუნქციების შენარჩუნებას, წყლის რესურსების მდგრადი გამოყენების უზრუნველყოფას და საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებას. IYGP ასევე მიზნად ისახავს მყინვარების მონიტორინგის გლობალური სისტემის გაფართოებას და ადრეული გაფრთხილების სისტემების განვითარებას. იმედი მაქვს, რომ ამ მიმართულებით საქართველოშიც გარკვეული პროგრესი გვექნება.
- მყინვარების შენარჩუნების პრობლემა საქართველოშიც დგას. მათ მნიშვნელობაზე და დაცვის მექანიზმებზე რას იტყოდით?
- მყინვარების არსებობას მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს კავკასიის რეგიონის მდინარეული ჩამონადენის და ზოგადად, მტკნარი წყლის მარაგების რეგულირებაში. მყინვარებს ასევე დიდი გავლენა აქვთ მაღალმთიანი რეგიონების ბიომრავალფეროვნებაზე. კავკასიონის მყინვარებს შეიძლება კულტურული და ისტორიული მნიშვნელობაც ჰქონდეს მთის მოსახლეობის იდენტობასთან მიმართებაში, როგორც გამძლეობის და მკაცრი ბუნების სიმბოლო. თანამედროვე მყინვარების არსებობა ასევე დაკავშირებულია სხვადასხვა სახეობის ტურიზმის განვითარებასთან მაღალმთიან რეგიონებში. ასევე, არ უნდა დაგვავიწყდეს მყინვარების როლი ბოლო წლებში გააქტიურებულ სტიქიურ პროცესებთან მიმართებაში. შესაბამისად, მყინვარების არსებობას ჩვენს რეგიონში აქვს თავის დადებითი და უარყოფითი მხარეები. რაც შეეხება შენარჩუნებას, გამძაფრებული გლობალური დათბობის პირობებში უნდა ველოდოთ იმას, რომ მყინვარების რაოდენობა და ფართობი კიდევ უფრო დაიკლებს და ეს ალბათ მთის მდინარეებში მყინვარულ ჩამონადენზეც უარყოფითად აისახება. მყინვარების მხოლოდ კავკასიის რეგიონში შენარჩუნებაზე საუბარი ალბათ არასერიოზული იქნება, რადგან ეს გლობალური პრობლემაა, რომელიც პირველ რიგში ჰაერის ტემპერატურის მატებასთანაა დაკავშირებული. ტემპერატურის მატება თავის მხრივ გადაჭარბებული სითბური აირების გამოფრქვევითაა გამოწვეული, რომელიც დედამიწას გადაგრილების საშუალებას არ აძლევს. შესაბამისად, მყინვარების შენარჩუნების საერთაშორისო წლის გამოცხადებით მეცნიერები სამთავრობო დონეზე მოუწოდებენ დიდ ქვეყნებს, რომ მოხდეს გლობალური დათბობის 1.5-2.0 °C ზე შენარჩუნება, რათა თავიდან ავირიდოთ მყინვარების გაქრობა მსოფლიო მასშტაბით.