დათა თუთაშხია: ლიტერატურული გმირი, თუ რეალური პერსონაჟი?

ქართულ ლიტერატურაში იშვიათია ისეთი დამაჯერებელი და გამორჩეული პერსონაჟი, როგორიც ჭაბუა ამირეჯიბის დათა თუთაშხიაა.

ეს გმირი იმდენად რეალისტურად ჰყავს აღწერილი ავტორს, რომ ბევრისთვის ის მართლაც რეალურ პიროვნებად აღიქმება. ზოგი წიგნს ჭაბუა ამირეჯიბის ავტობიოგრაფიულ ნაწარმოებად მიიჩნევს. ეს ყველაფერი კი ნაწარმოების გენიალურობასა და პერსონაჟის დამაჯერებლობაზე მეტყველებს.

აღსანიშნავია ისიც, რომ დათა თუთაშხიას არა მხოლოდ ლიტერატურული მნიშვნელობა აქვს, არამედ ქართული საზოგადოებისთვის ერთგვარი კულტურული სიმბოლო გახდა.

ხშირად ხდება, რომ ლიტერატურული პერსონაჟი თავის ავტორზე პოპულარული ხდება. ეს შემთხვევა განსაკუთრებით კარგად ჩანს დათა თუთაშხიას მაგალითზე. ჭაბუა ამირეჯიბის ეს შედევრი არა მხოლოდ ქართული ლიტერატურის უმნიშვნელოვანესი ნაწარმოებია, არამედ პერსონაჟმა ცალკე ცხოვრებაც შეიძინა მკითხველთა გულებში.

დათა თუთაშხიას სახელი ბევრისთვის სამართლიანობის, გამბედაობისა და დაუმორჩილებლობის სიმბოლო გახდა. ეს თემები კი ყველა დროში აქტუალურია!

პერსონაჟთა პროტოტიპები

დათა თუთაშხიასა და სხვა პერსონაჟთა დახასიათებებში ჭაბუა ამირეჯიბი ისტორიულ და რეალურ პროტოტიპებზე დაყრდნობით მუშაობდა. ავტორი თავადაც იყო ინტრიგებით სავსე ეპოქის წარმომადგენელი, რაც მის ნაწარმოებში გამოკვეთილად იგრძნობა. დათა თუთაშხიას მრავალმხრივი ხასიათი – პატიოსნება, თანაგრძნობა და მტკიცე პრინციპები – ქართულ საზოგადოებაში მრავალ ნაცნობ ფიგურას ასახავს. მის პროტოტიპად მიიჩნევა გუძა შელია, სამეგრელოს სოფელ საჩინოში დაბადებული პიროვნება.

გუძა შელია 1930-40-იან წლებში საბჭოთა ხელისუფლებასთან უთანხმოების გამო აბრაგად იქცა. მისი მამიდაშვილი, შალვა კვარაცხელია, მაღალი თანამდებობის პირი იყო და გუძას აბრაგობა მის კარიერულ წინსვლას უშლიდა ხელს. შალვას რჩევით, გუძა ჩაბარდა ხელისუფლებას, თუმცა დაპირებული ერთი წლის შემდეგ არ გაათავისუფლეს. 1945 წელს, ორთაჭალის ციხეში, გუძა შელია შეხვდა ჭაბუა ამირეჯიბს და თავისი ამბავი მოუყვა, რაც შემდგომში მწერალმა რომანის ფაბულად გამოიყენა. გუძა შელია ციხიდან გაქცევის მცდელობისას მოკლეს.

გარდა ამისა, რომანის სხვა პერსონაჟებსაც ჰყავდათ რეალური პროტოტიპები. მაგალითად, მუშნი ზარანდიას პროტოტიპად მიიჩნევა შალვა კვარაცხელია, რომელიც გუძა შელიას მამიდაშვილი იყო და საბჭოთა ხელისუფლებაში მაღალი თანამდებობა ეკავა. ამგვარად, რომანის პერსონაჟები რეალურ პიროვნებებზეა დაფუძნებული, რაც ნაწარმოებს განსაკუთრებულ ისტორიულ და კულტურულ ღირებულებას ანიჭებს.

მითოლოგია და რეალობის ზღვარი

ჭაბუა ამირეჯიბის რომანში „დათა თუთაშხია“ მრავლადაა მითოლოგიური ელემენტები, რომლებიც სიუჟეტს სიმბოლურ სიღრმეს ანიჭებენ. მაგალითად, საირმის ტყის ეპიზოდში არქიფო სეთური „პატრიარქალური მამის“ როლში გვევლინება, რომელიც თავის „ჯოგს“ ცოცხალ მითს უქმნის. აქ ხის და ტყის სიმბოლოები სამყაროს უნივერსალურ კონცეფციას გამოხატავენ, სადაც სეთურის ფილოსოფია პანდორას ყუთის მსგავსად ბოროტების, სიცრუისა და კადნიერების ნაზავს წარმოადგენს. ამგვარი მითოლოგიური სიუჟეტები და ბიბლიური არქეტიპები რომანს განსაკუთრებულ ღირებულებას ანიჭებენ, რადგან ისინი ტოტალიტარული რეჟიმის კრიტიკას და ადამიანის ბუნების სიღრმისეულ ანალიზს წარმოადგენენ.

დათა თუთაშხია – ქართული საზოგადოების მორალური სარკე

ეს პერსონაჟი არა მხოლოდ ლიტერატურული გმირი, არამედ მორალური მაგალითია. დათა თუთაშხია მკითხველს ეხმარება იმაზე ფიქრში, რა არის კეთილი და ბოროტი, როგორ უნდა მოიქცეს ადამიანი უსამართლობის პირისპირ და რა ფასი აქვს თავისუფლებას. სწორედ ამიტომაც, ის ბევრისთვის არა მხოლოდ გმირი, არამედ იდეალი გახდა.

დათა თუთაშხიას პოპულარობა აჩვენებს, რამდენად ძლიერად შეუძლია ლიტერატურას რეალობაზე გავლენის მოხდენა. მიუხედავად იმისა, რომ იგი მხოლოდ წიგნის გმირია, მისი გავლენა ქართულ საზოგადოებაზე კვლავაც ცოცხალი და მნიშვნელოვანი რჩება. ასეთი პერსონაჟები იშვიათია და სწორედ ისინი ქმნიან ლიტერატურას ისეთივე ამაღლებულად, როგორც დათა თუთაშხია ჭაბუა ამირეჯიბის დაუვიწყარ სამყაროშია.

ავტორი: თეა ინასარიძე

სურათები გენერირებულია AI-ის მიერ.