"აუ­ტიზ­მის სპექტრის აშ­ლი­ლო­ბა ეს არის მდგო­მა­რე­ო­ბა და და­ა­ვა­დე­ბად არ გა­ნი­ხი­ლე­ბა, რად­გა­ნაც პრაქ­ტი­კუ­ლად მისი გან­კურ­ნე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლია. ეს არის ქრო­ნი­კუ­ლი მდგო­მა­რე­ო­ბა, რო­მე­ლიც ადა­მი­ანს ამა თუ იმ ფორ­მით მთე­ლი ცხოვ­რე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში აქვს,“ - აღ­ნიშ­ნავს სა­ლო­მე გა­ბა­ძე, ქცე­ვის ანა­ლი­ტი­კო­სი და თბი­ლი­სის აუ­ტიზ­მის ცენ­ტრის "პი­რა­მი­და" დი­რექ­ტო­რი.

• არც ისე დიდი ხნის წინ, აუ­ტის­ტუ­რი სპექტრის აშ­ლი­ლო­ბა იშ­ვი­ა­თო­ბა იყო, ბოლო დროს კი მზარ­დი ხა­სი­ა­თი მი­ი­ღო. სა­ერ­თა­შო­რი­სო მო­ნა­ცე­მე­ბით, თუ ეს დარ­ღვე­ვა 2000 წელს 150 ბავ­შვი­დან ერთს ჰქონ­და, დღეს 36-დან ერთს აღე­ნიშ­ნე­ბა. ასე­თია აშშ-ს და­ა­ვა­დე­ბა­თა კონ­ტრო­ლის ცენ­ტრის მო­ნა­ცე­მე­ბი.

რა იწ­ვევს აუ­ტიზ­მის სპექტრის აშ­ლი­ლო­ბას, რა სიმპტო­მე­ბით ხა­სი­ათ­დე­ბა, რო­გორ უნდა მო­იქ­ცეს მშო­ბე­ლი და აქვს თუ არა თე­რა­პი­ას შე­დე­გი - ამ და სხვა კი­თხვებს, ქცე­ვის ანა­ლი­ტი­კო­სი სა­ლო­მე გა­ბა­ძე უპა­სუ­ხებს.

- აქვს თუ არა აუ­ტიზ­მის სპექტრის აშ­ლი­ლო­ბას გე­ნე­ტი­კუ­რი გან­წყო­ბა?

- ეს ეპი­გე­ნე­ტი­კუ­რი მდგო­მა­რე­ო­ბაა, რაც გა­რე­მო ფაქ­ტო­რე­ბის თან­ხვედ­რას და გე­ნე­ტი­კურ წი­ნას­წარ გან­წყო­ბას გუ­ლის­ხმობს. ამ შემ­თხვე­ვა­ში, გე­ნე­ტი­კურ წი­ნას­წარ­გან­წყო­ბას სა­დღაც 70%-იანი წილი აქვს, შემ­დეგ კი ამ მდგო­მა­რე­ო­ბას გარე ფაქ­ტო­რე­ბი ამ­წვა­ვებს და ამა თუ იმ ფორ­მით წარ­მო­ა­ჩენს. თუმ­ცა გა­დაჭ­რით შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას, რომ ის გე­ნე­ტი­კუ­რი ფაქ­ტო­რით გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლი დი­აგ­ნო­ზია... გე­ნე­ტი­კო­სე­ბი სა­უბ­რო­ბენ, რომ სა­დაც 800-მდე გე­ნია ნა­პოვ­ნი, რო­მე­ლიც შე­საძ­ლე­ბე­ლია გან­სა­ზღვრავ­დეს აუ­ტის­ტურ სიმპტო­მა­ტი­კას, თუმ­ცა ჯერ­ჯე­რო­ბით მეტი დე­ტა­ლი ცნო­ბი­ლი არ არის.

- რა ასაკ­ში ვლინ­დე­ბა?

- რაც დრო გა­დის, აუ­ტიზ­მის სპექტრის რა­ო­დე­ნო­ბა მზარ­დია, უკა­ნას­კნე­ლი კვლე­ვე­ბით, ყო­ვე­ლი 36 ბავ­შვი­დან ერთს აუ­ტიზ­მის სპექტრის დი­აგ­ნო­ზი აღე­ნიშ­ნე­ბა. ასე­თია ამე­რი­კის და­ა­ვა­დე­ბა­თა კონ­ტრო­ლის ცენ­ტის მო­ნა­ცე­მე­ბი. რაც დრო გა­დის და უმ­ჯო­ბეს­დე­ბა სა­დი­აგ­ნოს­ტი­კო სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბი, დი­აგ­ნოს­ტი­რე­ბის ასა­კი უფრო და უფრო იკ­ლებს. სა­შუ­ა­ლოდ მიჩ­ნე­უ­ლია, რომ დი­აგ­ნოს­ტი­რე­ბა 3 წლის ასაკ­ში ხდე­ბა, თუმ­ცა აუ­ტიზ­მის სპექტრზე ეჭვი შე­იძ­ლე­ბა 3 წლამ­დეც შე­ვი­ტა­ნოთ. ზო­გი­ერთ შემ­თხვე­ვა­ში გარ­კვე­უ­ლი სიმპტო­მა­ტი­კა თვე­ე­ბის ასა­კი­და­ნაც იდენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბა­დია. მშობ­ლე­ბი სპე­ცი­ა­ლისტს უმე­ტე­სად წლი­ნა­ხევ­რის ასა­კის შემ­დეგ მი­მარ­თა­ვენ. თე­რა­პია ბავ­შვმა რაც შე­იძ­ლე­ბა ად­რე­უ­ლი ასა­კი­დან უნდა და­ი­წყოს.

- რო­გო­რია სიმპტო­მა­ტი­კა და მშო­ბელს რო­დის და რის გამო უჩ­ნდე­ბა ეჭვი?

- უმე­ტე­სად გან­ვი­თა­რე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სირ­თუ­ლე­ე­ბით მოგ­ვმარ­თა­ვენ. რო­დე­საც ბავ­შვი სი­ტყვე­ბის თქმას მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლად არ იწყებს, არ იხე­დე­ბა სა­ხე­ლით მი­მარ­თვი­სას, არ ამ­ყა­რებს მზე­რით კონ­ტაქტს, უჭირს ბავ­შვებ­თან კო­მუ­ნი­კა­ცია, არ ას­რუ­ლებს მარ­ტივ ყო­ფით დავ­ლე­ბებს... ასე­ვე ბავ­შვი არ უზი­ა­რებს მშობ­ლებს თა­ვის ემო­ცი­ას, სი­ხა­რუ­ლის შემ­თხვე­ვა­ში არ უღი­მის, საჩ­ვე­ნე­ბე­ლი თი­თის გა­მო­ყე­ნე­ბით არ მო­ი­თხოვს სა­სურ­ველ ნივთს, რო­მე­ლიც მის­თვის ხელ­მი­უწ­ვდო­მელ ად­გილ­ზეა მო­თავ­სე­ბუ­ლი. შე­საძ­ლე­ბე­ლია აღი­ნიშ­ნე­ბო­დეს ხე­ლე­ბით გან­მე­ო­რე­ბი­თი მოძ­რა­ო­ბე­ბი. შე­იძ­ლე­ბა აკ­ვი­ა­ტე­ბუ­ლი ფრა­ზებს და ბგე­რებს იყე­ნებ­დეს, ან მშობ­ლის დას­მულ კი­თხვა­ზე პა­სუ­ხის გა­ცე­მის ნაც­ვლად, მშობ­ლის შე­კი­თხვას­ვე იმე­ო­რებ­დეს. ბევ­რი სიმპტო­მის ჩა­მოთ­ვლაა შე­საძ­ლე­ბე­ლი.

მაგ­რამ უნდა გვახ­სოვ­დეს, აუ­ცი­ლე­ბე­ლი არაა, ეს ყვე­ლა სიმპტო­მი ერთ კონ­კრე­ტულ ბავ­შვს ახა­სი­ა­თებ­დეს. გა­მოვ­ლე­ნა გან­სხვა­ვე­ბუ­ლია. აუ­ტიზ­მის სპექტრის მქო­ნე ორი ბავ­შვი ერ­თად რომ და­ვა­ყე­ნოთ, ერ­თმა­ნე­თის­გან გან­სხვა­ვე­ბუ­ლე­ბი იქ­ნე­ბი­ან. ყვე­ლა­ფე­რი ზო­გა­დად რომ ჩავ­შა­ლოთ, სა­უ­ბა­რია 3 დიდ ჯგუფ­ზე: სირ­თუ­ლე­ე­ბი კო­მუ­ნი­კა­ცი­ა­ში, სირ­თუ­ლე­ე­ბი სო­ცი­ა­ლურ ურ­თი­ერ­თო­ბა­ში, ქცე­ვის გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი პა­ტერ­ნი, რო­მელ­შიც იგუ­ლის­ხმე­ბა შე­ზღუ­დუ­ლი ინ­ტე­რეს­თა სფე­რო და გან­მე­ო­რე­ბა­დი ქცე­ვა. ნახ­სე­ნე­ბი სიმპტო­მა­ტი­კა, რა­ზეც ვი­სა­უბ­რეთ, ამ სფე­რო­ებს მი­ე­კუთ­ვნე­ბა.

- ზო­გი­ერ­თი მშობ­ლე­ბის­გან მსმე­ნია, აუ­ტიზ­მის სპექტრის მქო­ნე ბავ­შვი სა­თა­მა­შო­ებს და გარ­კვე­ულ ნივ­თებს ფუნ­ქცი­უ­რად არ იყე­ნებს...

- ხში­რად ასეც ხდე­ბა, რო­დე­საც და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის მი­ხედ­ვით ვერ იყე­ნებს სა­თა­მა­შო­ებ­სა თუ სხვა ნივ­თებს. შე­იძ­ლე­ბა, ნივ­თის ერთ კონ­კრე­ტულ დე­ტალ­ზე მო­ახ­დი­ნოს კონ­ცენ­ტრი­რე­ბა, მა­გა­ლი­თად, მან­ქა­ნით ფუნ­ქცი­უ­რად კი არ ითა­მა­შოს, არა­მედ თვა­ლებ­თან ახ­ლოს მი­ი­ტა­ნოს და ბორ­ბლე­ბის ტრი­ალს და­აკ­ვირ­დეს. ეს არის დე­ტა­ლებ­ზე ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლო­ბის და სა­თა­მა­შოს არა­ფუნ­ქცი­უ­რი გა­მო­ყე­ნე­ბის ერთ-ერთი მა­გა­ლი­თი. გარ­და ამი­სა, შე­იძ­ლე­ბა ამ­წკრი­ვებ­დეს ნივ­თებს, სა­თა­მა­შო­ებს და იმ მწკრი­ვებს უყუ­რებ­დეს, ზო­გი­ერთ შემ­თხვე­ვა­ში თუ ეს მწკრი­ვი და­ირ­ღვე­ვა, ბავ­შვი ემო­ცი­ას მძაფ­რად გა­მო­ხა­ტავს.

- არ­სე­ბობს თუ არა ამ დი­აგ­ნოზ­ში გარ­კვე­უ­ლი კლა­სი­ფი­კა­ცია?

- არ­სე­ბობს და სამი დონე გა­მო­ი­ყო­ფა. მსუ­ბუ­ქად გა­მო­ხა­ტუ­ლი აუ­ტიზ­მის სიმპტო­მა­ტი­კა, სა­შუ­ა­ლო და მძი­მე. ეს სამი დონე ერ­თმა­ნე­თის­გან გან­სხვავ­დე­ბა სიმპტო­მე­ბის სიმწვა­ვის მი­ხედ­ვით და ასე­ვე დახ­მა­რე­ბის ხა­რის­ხის მი­ხედ­ვით. ზო­გი­ერთ შემ­თხვე­ვა­ში თუ მსუ­ბუ­ქად არის გა­მო­ხა­ტუ­ლი, შე­იძ­ლე­ბა ბავ­შვი და­მო­უ­კი­დებ­ლად ფუნ­ქცი­ო­ნი­რებ­დეს, თუმ­ცა გარ­კვე­ულ სი­ტუ­ა­ცი­ებ­ში მას სხვი­სი დახ­მა­რე­ბა მა­ინც დას­ჭირ­დე­ბა. თუ ეს სიმპტო­მა­ტი­კა ძლი­ე­რი ფორ­მით არის გა­მო­ხა­ტუ­ლი, მა­შინ ყვე­ლა გა­რე­მო­სა თუ, სი­ტუ­ა­ცი­ა­ში მისი დახ­მა­რე­ბა და მხარ­და­ჭე­რა აუ­ცი­ლე­ბე­ლია.

- რო­გორც ვიცი, აუ­ტიზ­მის სპექტრის შემ­თხვე­ვა­ში შე­საძ­ლე­ბე­ლია შეგ­ვხდეს ქცე­ვის სირ­თუ­ლეც, ხომ? ასე­ვე აგ­რე­სი­ის გა­მო­ხატ­ვა...

- დიახ, ასეა. ხში­რად ეს სირ­თუ­ლე­ე­ბი გა­და­ჯაჭ­ვუ­ლია ენის გან­ვი­თა­რე­ბის და კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის შე­ფერ­ხე­ბას­თან. თუ ბავ­შვი ვერ ახერ­ხებს ადეკ­ვა­ტუ­რი ფორ­მით კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის დამ­ყა­რე­ბას, ასეთ დროს ცდი­ლობს, ქცე­ვით გა­მო­ხა­ტოს და შე­საძ­ლე­ბე­ლია სა­ხე­ზე სხვა­დას­ხვა სა­ხის რთუ­ლი ქცე­ვა გვქონ­დეს.

რაც შე­ე­ხე­ბა აგ­რე­სი­ას, ამა­ში სხვა­დას­ხვა ტი­პის ქცე­ვას გუ­ლის­ხმო­ბენ - შე­იძ­ლე­ბა ბავ­შვი ყვი­რო­დეს, ან სხვე­ბის მი­მართ ფი­ზი­კურ აგ­რე­სი­ას ახორ­ცი­ე­ლებ­დეს (და­არ­ტყას, უკბი­ნოს, თმა მო­ქა­ჩოს, ია­ტაკ­ზე გაწ­ვეს, ფე­ხე­ბი აბა­კუ­ნოს, იგო­რა­ოს და ა.შ.) სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბი სწო­რედ ამ ქცე­ვით სირ­თუ­ლე­ებ­ზე მუ­შა­ო­ბენ, რომ ისი­ნი მაქ­სი­მა­ლუ­რად შემ­ცირ­დეს.

- ეს ქცე­ვი­თი სირ­თუ­ლე­ე­ბი მცირ­დე­ბა?

- რა­საკ­ვირ­ვე­ლია, ამას­თან ერ­თად, იზ­რდე­ბა ის უნა­რე­ბი და უმ­ჯო­ბეს­დე­ბა, რომ­ლი­თაც ბავ­შვი კო­მუ­ნი­კა­ცი­ას ამ­ყა­რებს. რო­დე­საც ბავ­შვს არ შე­უძ­ლია სი­ტყვე­ბით კო­მუ­ნი­კა­ცია, მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, ვას­წავ­ლოთ ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი სა­კო­მუ­ნი­კა­ციო სა­შუ­ა­ლე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა - სუ­რა­თე­ბით, წე­რი­ლო­ბით, სხვა­დას­ხვა მო­წყო­ბი­ლო­ბით კო­მუ­ნი­კა­ცია. თუმ­ცა ამ პრო­ცეს­ში მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, არ და­ვაგ­ვი­ა­ნოთ. თუ ბავ­შვი ვერ ახერ­ხებს, ადეკ­ვა­ტუ­რი ფორ­მით კო­მუ­ნი­კა­ცი­ას, მისი ქცე­ვა და­ირ­ღვე­ვა. არა­და, ნე­ბის­მი­ერ ადა­მი­ანს აქვს უფ­ლე­ბა, სა­კუ­თა­რი სურ­ვი­ლე­ბი და მო­თხოვ­ნი­ლე­ბე­ბი გა­მო­ხა­ტოს, მა­შინ გა­მო­ვა, რომ ბავ­შვის უფ­ლე­ბებს ვარ­ღვევთ. კვლე­ვე­ბი ადას­ტუ­რებს, რომ ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი სა­კო­მუ­ნი­კა­ციო სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბი აუმ­ჯო­ბე­სებს კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის უნარს და ენის გან­ვი­თა­რე­ბა­ში ეხ­მა­რე­ბა.

- მშობ­ლის როლი და მისი დრო­უ­ლი რე­ა­გი­რე­ბა ამ ყვე­ლა­ფერ­ში მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია. რამ­დე­ნად აქ­ტი­უ­რად ერ­თვე­ბი­ან ამ პრო­ცეს­ში?

- ამ პრო­ცეს­ში მშო­ბელს უდი­დე­სი როლი აქვს. ის რაც ადრე მი­მარ­თავს სპე­ცი­ა­ლისტს, მით მა­ღა­ლია იმის ალ­ბა­თო­ბა, რომ ბავ­შვს პროგ­რე­სი ექ­ნე­ბა და მნიშ­ვნე­ლოვ­ნად გა­უმ­ჯო­ბეს­დე­ბა მისი მდგო­მა­რე­ო­ბა. რაც შე­ე­ხე­ბა სტრესს, ამ ნა­წილ­შიც ვცდი­ლობთ, მშობ­ლე­ბის­თვის მხარ­დამ­ჭე­რე­ბი ვი­ყოთ.

მათი ემო­ცი­ე­ბი სხვა­დას­ხვა­ნა­ი­რია - ზო­გი­ერთს შე­იძ­ლე­ბა ამ მდგო­მა­რე­ო­ბის მი­უ­ღებ­ლო­ბა ჰქონ­დეს, ზო­გი­ერ­თი ძა­ლი­ან და­სევ­დი­ან­დეს და ზოგს ეჭ­ვიც უჩ­ნდე­ბა და სპე­ცი­ა­ლის­ტებ­თან მდგო­მა­რე­ო­ბის გა­და­მოწ­მე­ბას ცდი­ლობს. ეს ბუ­ნებ­რი­ვი რე­აქ­ცი­ე­ბია, რო­მე­ლიც ნე­ბის­მი­ე­რი ტი­პის ძლი­ერ სტრესს თან ახ­ლავს და ეს მშობ­ლის გა­სავ­ლე­ლი გზაა. რო­გორც ვთქვი, ჩვენ ამ პრო­ცეს­ში მაქ­სი­მა­ლუ­რად მხარს ვუ­ჭერთ, ემო­ცი­უ­რად მხარ­ში ვუდ­გა­ვართ, თუმ­ცა ბავ­შვის თე­რა­პი­ის და­წყე­ბა არ უნდა გა­და­ვად­დეს.

- ად­ვი­ლად ახერ­ხე­ბენ თა­ნა­ტო­ლებ­თან, სკო­ლა­ში, ბაღ­ში ინ­ტეგ­რა­ცი­ას?

- მდგო­მა­რე­ო­ბას გა­აჩ­ნია. აუ­ტიზ­მის სპექტრის მქო­ნე ადა­მი­ა­ნე­ბის და­ახ­ლო­ე­ბით 30%-ს ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის შე­ფერ­ხე­ბა, ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლუ­რი დარ­ღვე­ვა აქვთ. მათ­თვის მეტი მხარ­და­ჭე­რაა სა­ჭი­რო, შე­საძ­ლე­ბე­ლია მათ­თვის უფრო გარ­თუ­ლე­ბუ­ლი იყოს სკო­ლა­ში ინ­ტეგ­რა­ცია. რაც შე­ე­ხე­ბა და­ნარ­ჩენ 70%-ს, სა­დაც ინ­ტე­ლექ­ტი არის ნორ­მა ან სა­შუ­ა­ლო ნორ­მა­ზე მა­ღა­ლი, ასეთ შემ­თხვე­ვა­ში მე­ტია ალ­ბა­თო­ბა, რომ ისი­ნი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ში ინ­ტეგ­რა­ცი­ას შეძ­ლე­ბენ ნაკ­ლე­ბად ინ­ტენ­სი­უ­რი დახ­მა­რე­ბით. ჩვე­ნი მუ­შა­ო­ბის ერთ-ერთი მთა­ვა­რი მი­ზა­ნია, ბავ­შვე­ბის უნა­რე­ბი ისე გან­ვი­თარ­დეს, ყო­ველ­დღი­ურ ცხოვ­რე­ბა­ში ისე­თი ადაპ­ტა­ცია მოხ­დეს, რომ ამ დი­აგ­ნოზ­მა პრაქ­ტი­კუ­ლად პრობ­ლე­მა აღარ შე­უქ­მნას. თუმ­ცა სა­ქარ­თვე­ლოს სკო­ლებ­სა თუ ბა­ღებ­ში დღეს­დღე­ო­ბით მა­ინც ბევ­რი პრობ­ლე­მა იკ­ვე­თე­ბა. ასე­ვე სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი შეკ­რე­ბის ად­გი­ლებ­ში, სა­დაც სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ცნო­ბა­დო­ბა არ არის ისე­თი მა­ღა­ლი, რო­გო­რიც უნდა იყოს. მათი მხრი­დან მიმ­ღებ­ლო­ბა საკ­მა­რი­სად არ არის გა­მო­ხა­ტუ­ლი. შე­სა­ბა­მი­სად ბავ­შვე­ბი და მათი მშობ­ლე­ბი ბევრ წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბას აწყდე­ბი­ან.

- რო­გო­რია სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მი­მართ თქვე­ნი რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბი, რო­გორ უნდა მო­ვიქ­ცეთ, რო­გო­რი უნდა იყოს ჩვე­ნი როლი?

- სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მიმ­ღებ­ლო­ბა ძა­ლი­ან მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, ხში­რად არის ხოლ­მე, როცა მშობ­ლე­ბის მი­მართ უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბას გა­მო­ხა­ტა­ვენ, მა­გა­ლი­თად, ტრან­სპორ­ტში, რო­დე­საც ბავ­შვმა შე­იძ­ლე­ბა გარ­კვე­უ­ლი ხმა გა­მოს­ცა, რომ­ლი­თაც სხვა შე­წუხ­და. უნდა ვი­ცო­დეთ, რომ ყვე­ლა ერ­თნა­ი­რი არ არის, ყვე­ლას თა­ვის სა­ჭი­რო­ე­ბა აქვს და სხვა­დას­ხვაგ­ვა­რი მხარ­და­ჭე­რა აუ­ცი­ლე­ბე­ლი. მხარ­დამ­ჭე­რე­ბი უნდა ვი­ყოთ.

რაც შე­ე­ხე­ბა მშობ­ლე­ბის­თვის პირ­ველ რე­კო­მენ­და­ცი­ას, რო­გორც კი რა­ღაც სა­ეჭ­ვოს შე­ამ­ჩნე­ვენ, არ და­აგ­ვი­ა­ნონ, რაც შე­იძ­ლე­ბა ად­რე­ულ ასა­კი­დან მი­ი­მარ­თონ სპე­ცი­ა­ლისტს. თუ ესა თუ ის ნი­შა­ნი არ არის რე­ა­ლუ­რად რა­ღაც კონ­კრე­ტუ­ლი მდგო­მა­რე­ო­ბის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი, სპე­ცი­ა­ლის­ტი ისე­დაც ეტყვის ამას მშო­ბელს და უკან გა­უშ­ვებს, ბავ­შვთან ჩა­რე­ვა სა­ჭი­რო­ე­ბის გა­რე­შე არ მოხ­დე­ბა. ამი­ტომ ჯო­ბია, ცრუ გან­გა­ში იყოს, ვიდ­რე ბავ­შვს დაგ­ვი­ან­დეს და თე­რა­პია გვი­ან და­ი­წყოს. ასე­ვე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია მშობ­ლის მხრი­და­ნაც ბავ­შვთან კონ­ტაქ­ტი, რომ მაქ­სი­მა­ლუ­რად გა­უ­გოს. ბავ­შვს უნდა ჰქონ­დეს ის გან­ცდა, რომ მშო­ბე­ლი არის ის ადა­მი­ა­ნი, ვინც მის გვერ­დით დგას.

წა­ი­კი­თხეთ ასე­ვე:

• მეც­ნი­ე­რე­ბის თქმით, შე­საძ­ლოა აუ­ტიზ­მის გა­მომ­წვე­ვი მი­ზე­ზი აღ­მო­ა­ჩი­ნეს - “კვლე­ვა შო­კის­მომ­გვრე­ლია, ეს ყვე­ლა ჩვენ­გა­ნის სახ­ლშია“