"ორჯერ ჩაატარეს შატილის ციხე-ქალაქის რესტავრაცია, მაგრამ ამით უფრო დაანგრიეს“ - შოთა ჭინჭარაული

"პირიქითა ხევსურეთის სოფლები დაიცალა, ზამთარში მხოლოდ 18 კომლიღა რჩება", გულისტკივილით მეუბნება შოთა ჭინჭარაული და იხსენებს საბჭოთა მთავრობამ ხევსურებს "მოსარჯულებლად" როგორ დაატოვებინა საკუთარი კერა და ბარში გადაასახლა, მას შემდეგ დაიწყო ჩვენი უბედურებაო. აკლდამებისა და იქ გარდაცვლილთა ამბებსაც მოგვიყვა და გამაოგნებელი ფაქტიც არ დაუმალავს - ტურისტები აკლდამებში ოქრო-ვერცხლს ეძებენ, იქაურობას ანადგურებენ, თავის ქალებს იპარავენო.

- შატილში დავიბადე 1953 წელს. ერთი წლის ვიყავი, როცა აგვყარეს და იძულებით ბარში გადაგვასახლეს. გადასახლების რეალური მიზეზი ის იყო, რომ ხევსურები არ ემორჩილებოდნენ კომუნისტების რეჟიმს. კომუნისტები ხალხს აიძულებდნენ, კოლმეურნეობის საქონელი შეენახათ. ფიჭვის თესლი მოეგროვებინათ და ჩაებარებინათ, მაგრამ ამ შრომაში არაფერს უხდიდნენ. ხევსურები გაუძალიანდნენ, მათაც ნაცად ხერხს მიმართეს და დაგვშალეს, გაგვათითოკაცეს. ზოგი გარდაბანში ჩაასახლეს, ზოგი ახმეტაში, ზოგიც დუშეთში. ზემო ხევსურეთამდე სამანქანე გზა არ იყო ამოყვანილი და პოლიციამ ხალხი ბარისახომდე 50 კილომეტრი ცხენებითა და ფეხით ატარა. შატილელები გარდაბანში ჩაგვასახლეს. ჩემები მეუბნებოდნენ, იმ ადგილას უდაბნო იყო, ერთი ხეც არ იდგა.

გასული საუკუნის 50-იან წლებში ხალხი ციხე-სოფელსა და მის კოშკებში ცხოვრობდა. სტუმარს ერთმანეთს ეცილებოდნენ, არა, მე უნდა ვუმასპინძლო და არა მეო. ახლა ყველას საოჯახო სასტუმრო აქვს და ერთმანეთს ექიშპებიან. ხალხმა მოახერხა და გადასახლებიდან რამდენიმე წლის შემდეგ მთას დაუბრუნდა. კომუნისტებმა იფიქრეს, ხევსურები უკვე მოვდრიკეთო, და ამიტომ ზოგის დაბრუნებისთვის ხელი აღარ შეუშლიათ. ჩემი მშობლებიც დაბრუნდნენ. კოშკებთან გვქონდა ფიქლის სახლი და იქ გავაგრძელეთ ცხოვრება. იმ დროს მხოლოდ ფიქლის სახლები იყო ხევსურეთში. სხვა საშენი მასალა უგზოობის გამო ვერ ამოჰქონდათ ბარიდან. ზემო ხევსურეთში სამანქანე გზა 1970 წელს შემოიყვანეს, მანამდე მხოლოდ ბილიკი იყო.

- საოცარია, ერთმანეთზე დაწყობილ ფიქალს რა ამაგრებს?

- მშრალად ნაშენები სახლების კედლები სქელია, ქვები ერთმანეთზეა გადაბმული. კოშკების უმეტესობა 4 ან 6-სართულიანია. კოშკის პირველი სართულის კედლების უმეტესობა 1, 30 მეტრია, ზემოთ კი ნელ-ნელა ვიწროვდება. ქვას ფიქლებად შლიდნენ, აწყობდნენ ჯორების ხურჯინებში და ისე აჰქონდათ მშენებლობის ადგილზე. იქ ფიქლებს ისევ არგებდნენ ერთმანეთს და ქვას პირვანდელ ფორმას უბრუნებდნენ. ამიტომაც არის, რომ ამ ფორმით დაწყობილი ფიქალი არ ინგრევა და სახლებიც მყარია. რამდენიმე წლის წინ ახალი სახლი ავაშენე ასეთი ფორმით და ცემენტი არც მე გამომიყენებია, თუმცა მაინც ვერ დავაწყვე ისე კარგად, როგორც კოშკებშია. აგურითა და ქვით მშენებელი ადამიანი ფიქლითა და მშრალი შენებით ვერ ააშენებს, ფიქალს ერთმანეთს ვერ მოარგებს. ამ საქმეს ცოდნა და პრაქტიკა სჭირდება.

სანამ რესტავრაციას დაიწყებდნენ, შატილის არც ერთი კოშკი დაზიანებული არ იყო. მართალია, ზოგს სახურავი აღარ ჰქონდა, მაგრამ კედლებს ბზარი არ გასჩენია. ორჯერ ჩაატარეს შატილის ციხე-ქალაქის რესტავრაცია, მაგრამ ამით უფრო დაანგრიეს. ძველი ფოტოები ედოთ და ცდილობდნენ მიემსგავსებინათ, მაგრამ სახურავს წყლის არიდების ფუნქცია რომ უნდა შეესრულებინა, ეს აღარ გაუთვალისწინებიათ. ზამთარში, როცა დღისით თბილი ამინდია, თოვლი დნება და კედლებში ჩადის, ღამით გაყინავს და კედლები სკდება.

ახალგაზრდობას აღარ უნდა სოფლებში ცხოვრება და ახლაც უჭირს მთას ხალხი. დათვისჯვრის უღელტეხილის ზემოთ, პირიქითა ხევსურეთში, 13 სოფელი იყო. დღეს 5 სოფელია, სადაც რამდენიმე მოსახლე ცხოვრობს, დანარჩენ სოფლებში ფუძეს არავინ აკითხავს. ზამთარში უღელტეხილის აქეთ მხოლოდ 18 ოჯახი რჩება, აქედან 6 ოჯახი შატილშია. სკოლა მხოლოდ შატილს აქვს და ზამთარში სოფლებში დარჩენილი ბავშვები იქ დადიან სასწავლებლად. სამი ბავშვი დადის და 10 მასწავლებელი მუშაობს. რამდენიმე პედაგოგი თბილისიდან არის ჩამოსული. სამედიცინო პუნქტიც მხოლოდ შატილს აქვს. გააგრძელეთ კითხვა