რა სპეციფიკით ხასიათდება არჩევნების მომზადება? - ინტერვიუ ეკა ცაბაშვილთან, რომელიც თითქმის 27 წელია, საარჩევნო პროცესებს უწევს ორგანიზებას

საპარლამენტო არჩევნებამდე თითქმის 2 თვე რჩება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე მთავარი საზოგადოებრივი და პოლიტიკური მოვლენისთვის სამზადისი კულმინაციას აღწევს. მუშაობის განსაკუთრებულ რეჟიმშია გადასული ცესკო, რომელიც ასეთი მასშტაბის არჩევნებს ელექტრონულ ფორმატში პირველად ჩაატარებს.

ელექტრონული ტექნოლოგიების გამოყენებით ხმის მიცემის მთავარი უპირატესობებია პროცესის სიმარტივე და სისწრაფე, რაც, ერთი მხრივ, ამომრჩეველს უზოგავს დროს და უკეთ უზრუნველყოფს მისი ხმის დაცულობას და მეორე მხრივ, საარჩევნო ადმინისტრაციას შესაძლებლობას აძლევს, მოკლე დროში აღრიცხოს ხმები და გამოაცხადოს შედეგები.

ცესკო-ს საარჩევნო პროცესების მართვის დეპარტამენტის უფროსი, ეკა ცაბაშვილი თითქმის 27 წელია, ადმინისტრაციაში მიმდინარე პროცესებში მონაწილეობს და როგორც Ambebi.ge-სთან საუბარში განმარტავს, ელექტრონულ საარჩევნო ფორმატზე გადასვლა ქვეყნისთვის მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი და ერთგვარი გამოწვევაა, რომელიც საარჩევნო პროცესებს მნიშვნელოვნად განავითარებს.

უფრო დეტალურად, რა გამოწვევები ჰქონდა ცესკო-ს წლების განმავლობაში, რა სიახლეები დანერგა მათ საპასუხოდ და რა მნიშვნელობა აქვს არჩევნების ელექტრონულ ფორმატში ჩატარებას საარჩევნო პროცესების გაუმჯობესების კუთხით, ეკა ცაბაშვილი საუბრობს:

როდესაც ცესკო-ს გუნდს შეუერთდით, ქვეყანა და ალბათ მათ შორის საარჩევნო ადმინისტრაციაც ბევრი გამოწვევის წინაშე იდგა. იმ პერიოდისთვის რა სირთულეებთან იყო დაკავშირებული არჩევნების მომზადება?

საარჩევნო ადმინისტრაციას 1997 წელს ცესკო-ს თავმჯდომარის მდივნის პოზიციაზე შევუერთდი. შესაბამისად, იმ დროისთვის განსხვავებულად ვიყავი ჩართული საარჩევნო პროცესის მომზადებაში. ეტაპობრივად შევიცვალე პოზიციები, ჯერ საორგანიზაციო განყოფილების სპეციალისტად განვაგრძე მუშაობა, შემდეგ ვიყავი უფროსი სპეციალისტი და ამავე განყოფილების უფროსი. 2019 წლიდან უკვე საარჩევნო პროცესების მართვის დეპარტამენტის ხელმძღვანელის პოზიციას ვიკავებ. შეიძლება ითქვას, რომ ცესკო-მ და მე ერთად დავიწყეთ განვითარება და ჩემთვის განსაკუთრებით საამაყოა ის საქმე, რასაც ამდენი წელია ვემსახურები.

ჩემი ახლანდელი პოზიცია ფუნქციურად ძალიან მნიშვნელოვანი და საპასუხისმგებლოა, რადგან საარჩევნო ინფორმაციის დიდი ნაწილი სწორედ ჩვენს დეპარტამენტში იყრის თავს. მიუხედავად იმისა, რომ გამოწვევები 25 წლის წინ და დღეს აბსოლუტურად განსხვავდება ერთმანეთისგან, ისინი მაინც არსებობს და საპასუხო ნაბიჯების გადადგმა ადმინისტრაციის განვითარებისა და არჩევნების კიდევ უფრო მაღალ დონეზე ჩასატარებლად უმნიშვნელოვანესია.

წლების წინ გამოწვევა იყო ის, რომ ყველაფრის გაკეთება ხელით, ადამიანური რესურსის ჩართულობით გვიწევდა. ტექნოლოგიების დანერგვამ საშუალება მოგვცა, რომ თუნდაც კენჭისყრის დღეს პროცედურები კიდევ უფრო გამარტივებულიყო. წელს შემაჯამებელ ოქმებსაც კი ელექტრონულად, პირდაპირ საარჩევნო უბნებიდან მივიღებთ, რის საშუალებასაც, რა თქმა უნდა, თანამედროვე ტექნოლოგიები გვაძლევს.

რა პასუხისმგებლობაა საარჩევნო პროცესების მართვა?

საარჩევნო პროცესების მართვა უდიდესი პასუხისმგებლობაა, რადგან ადმინისტრაცია არის ჯაჭვი, რომლის ყველა რგოლიც გამართულად უნდა მუშაობდეს, როგორც ცესკო-ში, ისე საოლქო და საუბნო კომისიებში. მნიშვნელოვანია, ყველა ნიუანსი იყოს გათვალისწინებული და შესრულებული, რადგან მცირე ხარვეზმა შეიძლება პროცესი დააზიანოს.

ჩვენზე ძალიან ბევრია დამოკიდებული, აქედან გამომდინარე, ყველანაირად ვცდილობთ, არჩევნები ზედმიწევნით იყოს ორგანიზებული, მაღალ დონეზე ჩატარდეს და, რა თქმა უნდა, დააკმაყოფილოს საერთაშორისო სტანდარტები.

საარჩევნო პერიოდში ცესკო-ს მიმართ კონტროვერსიული განცხადებები კეთდება-ხოლმე. საინტერესოა, როგორი რეაქცია გაქვთ აღნიშნული შეფასებების მიმართ? როგორ უპასუხებთ მათ?

მესმის, რომ გარედან არ ჩანს, როგორ მუშაობს ადმინისტრაცია, უცხო თვალით ძნელია ამის შეფასება, მაგრამ ჩვენ ყველა არჩევნებისთვის უმაღლესი სტანდარტებით ვმუშაობთ. ფაქტობრივად წელიწად ნახევარზე მეტია, საარჩევნო რეჟიმში ვართ. მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში აქტიურად მიმდინარეობდა მზადება, რადგან ამომრჩეველთა 90% ხმას ელექტრონულ ფორმატში მისცემს, რასაც სერვისის უნაკლოდ გამართვა სჭირდება.

არჩევნების მომზადების პროცესში მონაწილეობენ კვალიფიციური ადამიანები და მათთვის მნიშვნელოვანია, რომ ქვეყნის განვითარებაში შეაქვთ თავიანთ წვლილი, ეს არის მოტივაციის მთავარი წყარო.

კოვიდ-პანდემიის პერიოდში, როდესაც არჩევნების ჩატარება მთელი მსოფლიოსთვის გამოწვევა იყო, ბევრმა ქვეყანამ აღნიშნული პროცესი გადადო. მიუხედავად სირთულეებისა, 2020 და 2021 წლებში არჩევნები ჩვენ მაინც ყველა წესის დაცვით ჩავატარეთ. ამომრჩევლებს შესაძლებლობა მივეცით, დაეფიქსირებინათ საკუთარი არჩევანი მიუხედავად იმისა, იზოლაციაში იმყოფებოდა თუ კლინიკაში. ადმინისტრაციამ იმუშავა დაუღალავად, რათა ამომრჩევლებისთვის თავიანთი უფლების აღსრულების შესაძლებლობა მიგვეცა. ჩვენ ყოველთვის ვპოულობთ მოტივაციას ვაკეთოთ ჩვენი საქმე, რადგან ვიცით, რას ვემსახურებით.

როგორც აღნიშნეთ, წელს პირველად საპარლამენტო არჩევნები ელექტრონულ ფორმატში გაიმართება, რაც ერთგვარი გამოწვევა და წინ გადადგმული ნაბიჯი იქნება ქვეყნისთვის. როგორ ემზადებოდით 26 ოქტომბრისთვის და რა სიახლეები დანერგა ადმინისტრაციამ?

საკანონმდებლო ცვლილებების ძალაში შესვლის შემდგომ ადმინისტრაციამ ელექტრონულ ფორმატზე გადასასვლელად აქტიურად დაიწყო მუშაობა. რა თქმა უნდა, ეს ჩვენთვისაც სიახლე იყო, მიუხედავად იმისა, რომ გვქონდა გაცნობითი ვიზიტები სხვადასხვა ქვეყანაში. პირველი გამოცდილება მივიღეთ 2018-2019 წლებში, როდესაც ელექტრონული არჩევნები ჩავატარეთ საპილოტე რეჟიმში, თუმცა განსხვავებული ფორმატითა და ტექნოლოგიით, რადგან მხოლოდ ხმის მთვლელი ელექტრონული აპარატი გამოვიყენეთ.

პირველი მასშტაბური საპილოტე პროექტი განხორციელდა კრწანისის ოლქში 2021 წელს, სადაც ასევე ხმის მთვლელი ელექტრონული აპარატის გამოყენებით ჩატარდა არჩევნები. 2023 წელს უკვე შუალედურ/რიგგარეშე არჩევნებზე გამოვიყენეთ დამატებითი ტექნოლოგიები: ამომრჩევლის რეგისტრაციის/ვერიფიკაციის აპარატები. მიღებული შედეგები კი ელექტრონულად გადმოიგზავნა ცესკო-ში. აღსანიშნავია, რომ ხმის მთვლელი ელექტრონული აპარატების მიერ დათვლილი წინასწარი შედეგები და საუბნო საარჩევნო კომისიების შემაჯამებელი ოქმები იგზავნება პირდაპირ საუბნო საარჩევნო კომისიებიდან. 2023 წლის არჩევნების მსგავსად, წელსაც იურიდიული ძალა ექნება მხოლოდ ხელით დათვლის შედეგად შედგენილ შემაჯამებელ ოქმებს.

საარჩევნო ადმინისტრაციამ ახალი ტექნოლოგიების დანერგვის კუთხით მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა. ჩვენ ვთანამშრომლობთ ვენდორ კომპანია „სმარტმატიკთან“, რომელიც 30-ზე მეტ ქვეყანაში ოპერირებს და გლობალური ლიდერია ამ მიმართულებით. გადამზადდნენ ადმინისტრაციის თანამშრომლები, გვყავს სერტიფიცირებული კადრები როგორც ცესკო-ში, ისე საოლქო და საუბნო საარჩევნო კომისიებში, გაიწერა მნიშვნელოვანი ბიზნესპროცესი, შეიცვალა ლოგისტიკა იქიდან გამომდინარე, რომ საარჩევნო ინფორმაციის ადაპტირება ხდება ელექტრონულ მოწყობილობებში და ცენტრალიზებულად მიეწოდება საოლქო და საუბნო საარჩევნო კომისიებში.

რა უნდა იცოდეს ამომრჩეველმა კონკრეტულად კენჭისყრის დღეს ხმის ელექტრონულად მიცემასთან დაკავშირებით?

თუ წინა არჩევნებზე ამომრჩეველი ანბანის მიხედვით მიმართავდა რეგისტრატორს და სამაგიდე სიაზე აწერდა ხელს, ახლა პირდაპირ უბანზე განთავსებულ ნებისმიერ ვერიფიკაციის აპარატთან გაივლის რეგისტრაციას ID ბარათით ან პასპორტით. შემდეგ დაიბეჭდება ქვითარი, რომელზე ხელის მოწერითაც ამომრჩეველი ადასტურებს არჩევნებში მონაწილეობას.

ამასთან, ამომრჩევლისთვის სიახლეს წარმოადგენს ის,რომ თუ ტრადიციული მეთოდით ხმის მიცემისას სასურველი კანდიდატი უნდა შემოეხაზა, ელექტრონულად ხმის მიცემისას საარჩევნო სუბიექტის წინ არსებული წრე უნდა გააფერადოს.

არჩევანის გაკეთების შემდგომ, იმისათვის, რომ ფარულობა დაცული იყოს, ბიულეტენი თავსდება სპეციალურ ჩარჩო კონვერტში და შემდეგ ხმის მთვლელ ელექტრონულ სკანერში. მინდა აღვნიშნო, რომ ფარულობა სრულად არის დაცული. ადმინისტრაციის გადაწყვეტილებით, ხმის მთვლელ აპარატში ბიულეტენი იმგვარად უნდა მოთავსდეს, რომ მისი წარწერებიანი ანუ ზედა მხარე არ ჩანდეს.

როდესაც საარჩევნო უბნები დაიხურება, ხმის მთვლელი ელექტრონული აპარატიდან დაიბეჭდება წინასწარი შედეგები და ხელმისაწვდომი გახდება ყველა დაინტერესებული და უფლებამოსილი პირისთვის, ვინც საარჩევნო უბანზე იმყოფება. ამასთან, მიღებული წინასწარი შედეგი პლანშეტური კომპიუტერით გამოიგზავნება ცესკო-ში.

როგორ მიიღებენ არჩევნებში მონაწილეობას ამომრჩევლები, რომელთა საარჩევნო უბნებზეც ხმის მიცემის ელექტრონული ფორმატი არ დაინერგება?

კანონმდებლობით გვქონდა ვალდებულება, რომ ამომრჩევლის არანაკლებ 70%-ს უნდა მიეღო ელექტრონულ არჩევნებში მონაწილეობა. აქედან გამომდინარე, ადმინისტრაციამ შეიმუშავა გარკვეული კრიტერიუმები, რა პროცესშიც ჩართულები იყვნენ როგორც ადგილობრივი დამკვირვებლები, ისე პოლიტიკური პარტიები. ადმინისტრაციამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ ისეთ საარჩევნო უბნებზე, რომლებიც საარჩევნო ოლქიდან დაშორებულია არაუმეტეს 20კ მ რადიუსით და ასევე, ამომრჩეველთა რაოდენობა 300-ზე მეტია კენჭისყრა ელექტრონული ტექნოლოგიების გამოყენებით ჩატარდება. შესაბამისად, კანონმდებლობით დადგენილი ნორმებით და ამ კრიტერიუმის გათვალისწინებით ამომრჩეველთა თითქმის 90% ხმას მისცემს ელექტრონული ტექნოლოგიების გამოყენებით.

დანარჩენ საარჩევნო უბნებზე ამომრჩევლები ხმას ტრადიციული მეთოდით მისცემენ, თუმცა მოხდება ბიულეტენების ციფრულ ფორმატში გადაყვანა. აღნიშნული ბიულეტენები დასკანერდება, საჯაროდ განთავსდება და ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს ექნება მათი ნახვის შესაძლებლობა.

უკვე შექმნილი გვაქვს 3030 უბანი, საიდანაც ელექტრონული ფორმატი დაინერგა 2262 უბანზე, დარჩენილი 768 კი ტრადიციული მეთოდით მიიღებს არჩევნებში მონაწილეობას.

რაც შეეხება შედეგების მიღებას, შემაჯამებელი ოქმები 3030-ვე უბნიდან გადმოიგზავნება ელექტრონულ ფორმატში. თითოეულ უბანზე იქნება პლანშეტი, რომლის საშუალებითაც მივიღებთ პირდაპირ შედეგებს. ეს დააჩქარებს წინასწარი შედეგების დამუშავებასა და გასაჯაროებას.

აქტუალური თემაა ემიგრაციაში ხმის მიცემის საკითხი. საინტერესოა, როგორ ორგანიზდება ის ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიერ?

სხვა ქვეყნებში შექმნილ უბნებზე არჩევნები ძველი მეთოდით ჩატარდება. ამასთან, საარჩევნო უბნებს საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციის საფუძველზე შევქმნით.

უცხოეთში საარჩევნო უბანი შეიქმნება იმ შემთხვევაში, თუ რეგისტრირებული იქნება ამომრჩეველი არანაკლებ 50-სა და არაუმეტეს 3000-სა. ამასთან, მთავარი პირობა არის ის, რომ ამომრჩეველი აუცილებლად უნდა იდგეს საკონსულო აღრიცხვაზე და აღნიშნულ ინფორმაციას საგარეო საქმეთა სამინისტრო გვაწვდის კენჭისყრამდე არაუგვიანეს 30-ე დღისა. საარჩევნო უბნების შექმნის უკიდურესი ვადა არის 26 სექტემბერი.

მინდა აღვნიშნო, რომ თუ ამომრჩეველი იმყოფება უცხოეთში, თუმცა არ დგას საკონსულო აღრიცხვაზე, მას არჩევნებში მონაწილეობის შესაძლებლობა მაინც ექნება. მას შემდეგ, რაც შეიქმნება საარჩევნო უბანი, ამომრჩეველს შეუძლია, 7 ოქტომბრის ჩათვლით მიმართოს დიპლომატიურ წარმომადგენლობას და საარჩევნო უბანზე გაიაროს რეგისტრაცია.

როგორ უნდა ვიპოვოთ საკუთარი თავი საარჩევნო სიაში ან როგორ დავრეგისტრირდეთ უბანზე?

ჩვენს ვებგვერდზე განთავსებულია ამომრჩეველთა ერთიანი სია, შესაბამისად, ნებისმიერ ამომრჩეველს შეუძლია გადაამოწმოს, რომელ საარჩევნო უბანზეა რეგისტრირებული. პროცესი რომ კიდევ უფრო გამარტივებულიყო, წელს ცესკო-მ გააკეთა ახალი აპლიკაცია, რომელიც ხელმისაწვდომია როგორც ანდროიდ, ისე IOS სისტემებისთვის და მისი მეშვეობით ყველა მოქალაქეს შეუძლია გადაამოწმოს როგორც საკუთარი თავის, ისე ოჯახის წევრების შესახებ ინფორმაცია.

გარდა ამისა, ჩვენ მოსახლეობას ვაწვდით საინფორმაციო ფალერებს და ამომრჩეველთა ბარათებს, რომელზეც მათი საარჩევნო უბნის შესახებ არის დეტალური ინფორმაცია დატანილი. ჩვენს ვებგვერდზე განთავსებული რუკა საშუალებას მოგცემთ, მარტივად მოძებნოთ თქვენი საარჩევნო უბანი. საარჩევნო პერიოდში ამომრჩეველთა ერთიანი სია ჩაიტვირთება სწრაფი გადახდის აპარატებში, ე.წ. ფეი ბოქსებში და აქაც ექნება საშუალება ამომრჩეველს გადაამოწმოს საკუთარი მონაცმები სიაში.

იმისათვის, რომ ხმის მიცემის პროცესი უფრო ინკლუზიური გახდეს, ეტლით მოსარგებლე ამომრჩევლებს შესაძლებლობა მივეცით, მათთვის მოსახერხებელ და ცესკო-ს მიერ წინასწარ განსაზღვრულ საარჩევნო უბნებზე დარეგისტრირდნენ კენჭისყრამდე არაუგვიანეს მე-11 დღისა. ამისათვის მათ უნდა მიმართონ საუბნო საარჩევნო კომისიებს და შეძლებენ ადაპტირებულ უბნებზე რეგისტრაციას.

დაბოლოს, როგორ ფიქრობთ, რა მნიშვნელობა აქვს არჩევნების ელექტრონული ფორმატით ჩატარების შესახებ ამომრჩევლის ინფორმირებას და თვითონ ამომრჩევლის როლი როგორია საარჩევნო პროცესში?

ჩვენ არჩევნებამდე წელიწადნახევრით ადრე დავიწყეთ საინფორმაციო კამპანია, რომლის ფარგლებშიც უკვე 500 000-ზე მეტი ამომრჩევლის ინფორმირება შევძელით. აღნიშნული პროცესი გრძელდება და შესაბამისად ეს რაოდენობა კიდევ უფრო გაიზრდება. ჩვენ შევედით ყველა საჯარო უწყებაში, დიდ ბიზნეს კორპორაციებში, ყველა მუნიციპალიტეტში, ყველგან განვათავსეთ ჩვენი ელექტრონული მოწყობილობები, რათა ამომრჩევლისთვის გვეჩვენებინა, როგორი იქნებოდა ხმის მიცემის პროცესი. კამპანია ჩატარდა თბილისის მეტროებშიც, სპორტულ ღონისძიებებზეც, იუსტიციის სახლებშიც და საზოგადოებრივი თავშეყრის სხვა ადგილებში მთელი საქართველოს მასშტაბით.

მნიშვნელოვანია, საქართველოს მოქალაქეებმა გამოიჩინონ სამოქალაქო პასუხისმგებლობა გამოიყენონ თავიანთი საარჩევნო უფლება და ამ ფორმით მიიღონ მონაწილეობა ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებაში.

ვფიქრობთ, ჩვენ მაქსიმალური გავაკეთეთ არჩევნების უმაღლესი სტანდარტით მომზადების პროცესში, ადმინისტრაცია აგრძელებს მუშაობასა და ამომრჩევლების ინფორმირებას ყველა მუნიციპალიტეტში და იმედი გვაქვს, თითოეული ჩვენგანის ჩართულობით კიდევ ერთ მნიშვნელოვან ნაბიჯს გადავდგამთ ქვეყნის განვითარების გზაზე.