დღეს­დღე­ო­ბით ბავ­შვებ­ში ერთ-ერთ ყვე­ლა­ზე გავ­რცე­ლე­ბულ პრობ­ლე­მად ყუ­რა­დღე­ბის დე­ფი­ცი­ტის და ჰი­პე­რაქ­ტი­ვო­ბა - ADHD სინ­დრო­მი მი­იჩ­ნე­ვა.

• რა არის ADHD?

ბავ­შვთა ასა­კის მენ­ტა­ლუ­რი ჯან­მრთე­ლო­ბის პრობ­ლე­მე­ბის სტა­ტის­ტი­კას თუ გა­დავ­ხე­დავთ, აღ­მო­ვა­ჩენთ, რომ მათ სი­ა­ში ერთ-ერთ წამ­ყვან ად­გილ­ზეა ყუ­რა­დღე­ბის დე­ფი­ცი­ტის და ჰი­პე­რაქ­ტი­ვო­ბის სინ­დრო­მი. მსოფ­ლი­ო­ში მისი გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სა­ხელ­წო­დე­ბაა ინ­გლი­სუ­რი აბ­რე­ვი­ა­ტუ­რა ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). ADHD ნე­ი­რო­გან­ვი­თა­რე­ბის დარ­ღვე­ვაა, რო­მე­ლიც პრობ­ლე­მას უქ­მნის ადა­მი­ა­ნის ნორ­მა­ლურ ფუნ­ქცი­ო­ნი­რე­ბას, რო­გორც თა­ვის მოვ­ლის, ასე­ვე სო­ცი­ა­ლურ-ემო­ცი­ურ და აკა­დე­მი­ურ სფე­რო­ებ­ში. მისი გავ­რცე­ლე­ბა სა­შუ­ა­ლოდ 5 %-ს შე­ად­გენს. აშშ-ში კი მისი გავ­რცე­ლე­ბა 9%-ია და ბავ­შვთა და მო­ზარ­დთა ფსი­ქი­კუ­რი ჯან­მრთე­ლო­ბის სერ­ვი­სებ­ში მი­მარ­თვი­ა­ნო­ბის ერთ-ერთ ყვე­ლა­ზე ხშირ მი­ზეზს წარ­მო­ად­გენს.

რა იწ­ვევს მას, რო­გორ ვლინ­დე­ბა და რო­გორ და­იძ­ლე­ვა ის, ამ სა­კი­თხზე ambebi.ge-ს პრაქ­ტი­კო­სი ფსი­ქო­ლო­გი, ფსი­ქო­ლო­გი­ურ-სა­კონ­სულ­ტა­ციო ცენ­ტრ "სა­ფე­ხუ­რის“ ფსი­ქო­კონ­სულ­ტან­ტი ნინო მა­ზი­აშ­ვი­ლი ესა­უბ­რა.

- ყუ­რა­დღე­ბის დე­ფი­ცი­ტი და ჰი­პე­რაქ­ტი­ვო­ბა მარ­თლაც გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი პრობ­ლე­მაა. სკო­ლა­ში მუ­შა­ო­ბის 6 წლის გა­მოც­დი­ლე­ბა მაქვს და თით­ქმის ყო­ველ­წლი­უ­რად, თი­თო­ე­ულ კლას­ში, მი­ნი­მუმ 4 მოს­წავ­ლეს მა­ინც ვხვდე­ბო­დი მსგავ­სი სირ­თუ­ლე­ე­ბით. გა­მო­ი­ხა­ტე­ბა იმა­ში, რომ ეს ბავ­შვე­ბი არი­ან იმ­პულ­სუ­რე­ბი, ცქმუ­ტა­ვენ, წყნა­რად ჯდო­მა უჭირთ, ბევ­რს მოძ­რა­ო­ბენ, ხან­და­ხან გა­უ­ჩე­რებ­ლად ლა­პა­რა­კო­ბენ, ზოგ­ჯერ შე­მა­წუ­ხე­ბე­ლი მა­ნე­რე­ბი აქვთ. არის, რომ სხვა ბავ­შვებს ურტყა­მენ, კონ­ფლიქ­ტურ ურ­თი­ერ­თო­ბებს, და­ვას იწ­ვე­ვენ. ძა­ლი­ან უჭირთ სა­კუ­თა­რი იმ­პულ­სე­ბის და სურ­ვი­ლე­ბის გა­კონ­ტრო­ლე­ბა. ხში­რად ცუდი კო­ორ­დი­ნა­ცი­აც აქვთ, კუნ­თებს ვერ აკონ­ტრო­ლე­ბენ, მო­უ­ხერ­ხებ­ლე­ბი არი­ან, ბევ­რი შე­კი­თხვა შე­იძ­ლე­ბა დას­ვან და პა­სუ­ხის გა­ცე­მა არ და­გა­ცა­დონ. ხე­ლი­დან რა­ღა­ცე­ბი უც­ვი­ვათ და მუდ­მი­ვად რა­ღა­ცას კარ­გა­ვენ, ძა­ლი­ან უჭირთ ყუ­რა­დღე­ბის მოკ­რე­ბა.

მსგავ­სი რამ 5 წლამ­დე ასაკ­ში თით­ქმის ყვე­ლა პა­ტა­რა­შია და ნორ­მად მი­ვიჩ­ნევთ, რად­გან პა­ტა­რე­ბი არი­ან. რო­დე­საც ბავ­შვი უკვე სკო­ლის გა­რე­მო­ში შე­დის, არის რა­ღაც წე­სე­ბი და ჩარ­ჩო­ე­ბი, რო­მელ­შიც უნდა ჩაჯ­დეს და ეს სირ­თუ­ლე­ე­ბი ამ ჩარ­ჩო­ებ­ში ვლინ­დე­ბა. ასეთ დროს შე­იძ­ლე­ბა ზუს­ტა­დაც საქ­მე გვქონ­დეს ყუ­რა­დღე­ბის დე­ფი­ციტ­თან და ჰი­პე­რაქ­ტი­ვო­ბას­თან.

- რა არის ამის გა­მომ­წვე­ვი მი­ზე­ზი?

- მეც­ნი­ე­რე­ბი ჯერ კი­დევ სწავ­ლო­ბენ გა­მომ­წვევ მი­ზე­ზებს, ზუს­ტი პა­სუ­ხი არ გვაქვს, თუმ­ცა არ­სე­ბობს ვა­რა­უ­დე­ბი, რომ ADHD შე­საძ­ლოა იყოს და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სხვა­დას­ხვა ფაქ­ტორ­თან რო­გო­რი­ცაა - რთუ­ლი ორ­სუ­ლო­ბა, ორ­სუ­ლო­ბი­სას მი­ღე­ბუ­ლი ფსი­ქო­ლო­გი­უ­რი სტრე­სი, თა­ვის ტვი­ნის და­ზი­ა­ნე­ბა, გა­რე­მოს მავ­ნე ზე­მოქ­მე­დე­ბა (ტყვი­ის შემ­ცვე­ლო­ბა), ნა­ად­რე­ვი მშო­ბი­ა­რო­ბა, ან შე­საძ­ლოა, რო­მე­ლი­მე მშობ­ლი­დან იყოს გე­ნე­ტი­კუ­რად გა­და­სუ­ლი. რაც ნიშ­ნავს იმას, რომ დე­დას ან მა­მა­საც ჰქონ­და მსგავ­სი სირ­თუ­ლე­ე­ბი... ეკ­რან­თან გა­და­ჭარ­ბე­ბულ­მა დრომ შე­იძ­ლე­ბა გა­მო­იწ­ვი­ოს ADHD-ის მსგავ­სი სიმპტო­მე­ბი, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ეს თა­ვად არ იწ­ვევს ADHD-ს. მას ასე­ვე შე­უძ­ლია გა­ა­უ­ა­რე­სოს სიმპტო­მე­ბი.

- რო­გო­რი უნდა იყოს ასეთ დროს მშობ­ლის და მას­წავ­ლებ­ლის პო­ზი­ცია?

- ამ სირ­თუ­ლე­ებს ეს ადა­მი­ა­ნე­ბი ამ­ჩნე­ვენ. ამი­ტომ მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი პი­როვ­ნე­ბე­ბი არი­ან, მათ უნდა შექ­მნან შე­სა­ბა­მი­სი გა­რე­მო და უზ­რუნ­ველ­ყონ ამ ბავ­შვე­ბის სწო­რად ადაპ­ტა­ცია. ის ჩა­მო­ნათ­ვა­ლი სირ­თუ­ლე­ე­ბი, რაც ვახ­სე­ნეთ, მი­ნი­მუმ 2 გა­რე­მო­ში უნდა ვლინ­დე­ბო­დეს - სკო­ლა­სა და სახ­ლში. თუ მხო­ლოდ ერ­თში ვლინ­დე­ბა, ეს შე­იძ­ლე­ბა სრუ­ლი­ად სხვა სირ­თუ­ლე­ებ­თან იყოს და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი.

- სკო­ლა­ში ამ პრობ­ლე­მას მას­წავ­ლე­ბე­ლი და ფსი­ქო­ლო­გი თუ ამ­ჩნევს, რო­გორ იქ­ცე­ვა?

- შემ­დეგ მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ეტა­პია მშო­ბელ­თან გა­სა­უბ­რე­ბა და მშობ­ლის მიმ­ღებ­ლო­ბა. სამ­წუ­ხა­როდ, ამის მი­ღე­ბა მშობ­ლებს ხში­რად უჭირთ. არ გთან­ხმდე­ბი­ან იმა­ზე, რომ ნე­იროფ­სი­ქო­ლო­გი­უ­რი შე­ფა­სე­ბა ჩა­ტარ­დეს, რათა ესა თუ ის სირ­თუ­ლე გა­მო­ი­რი­ცხოს. ჩემი პრაქ­ტი­კი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ინ­ფორ­მა­ცი­ას დიდი სიფრ­თხი­ლით ვაწ­ვდი, ეს მშობ­ლე­ბის­თვის უმე­ტე­სად შე­მა­ში­ნე­ბე­ლია. ეს კი შემ­დგომ ბავ­შვის სწო­რად ადაპ­ტა­ცი­ის­თვის ხე­ლის­შემ­შლე­ლია.

ისი­ნი ცდი­ლო­ბენ გა­მარ­თლე­ბა მო­უ­ძებ­ნონ ბავ­შვის ქცე­ვას და რა­ღაც მი­ზე­ზებს ასა­ხე­ლე­ბენ. დიდი დრო სჭირ­დე­ბათ, რომ ინ­ფორ­მა­ცია, რა­საც ვაწ­ვდი, გა­და­ხარ­შონ, გა­და­ა­ფა­სონ და გა­ა­კე­თონ ნე­იროფ­სი­ქო­ლო­გი­უ­რი შე­ფა­სე­ბა.

- ძი­რი­თა­დად რისი ეში­ნი­ათ?

- პირ­ველ რიგ­ში ბავ­შვის მო­მავ­ლის. შემ­დეგ კი უკვე სტიგ­მას­თა­ნაც მივ­დი­ვართ - სხვე­ბი რას იფიქ­რე­ბენ, როცა გა­ი­გე­ბენ, რომ ჩემს შვილს ეს პრობ­ლე­მა აქვს. ყო­ფი­ლა შემ­თხვე­ვა, ნე­იროფ­სი­ქო­ლო­გი­ურ შე­ფა­სე­ბა­ზე ბავ­შვი წა­უყ­ვა­ნი­ათ და სკო­ლა­ში დას­კვნა არ მო­უ­ტა­ნი­ათ. არა­და, ბავ­შვს შე­იძ­ლე­ბა ნე­ი­რო­გან­ვი­თა­რე­ბის ნე­ბის­მი­ე­რი სირ­თუ­ლე ჰქონ­დეს, მა­გა­ლი­თად, ყუ­რა­დღე­ბის დე­ფი­ცი­ტი და ჰი­პე­რაქ­ტი­ვო­ბა. ამის და­მალ­ვი­სას ყვე­ლა­ზე მე­ტად ბავ­შვი ზა­რალ­დე­ბა.

არა­და, ამ დროს მას­წავ­ლე­ბე­ლი, ფსი­ქო­ლო­გი, მშო­ბე­ლი უნდა გა­ერ­თი­ან­დნენ. ბავ­შვის ძლი­ე­რი თუ სუს­ტი მხა­რე­ე­ბი გან­სა­ზღვრონ, შე­სა­ბა­მი­სად, გა­რე­მო ისე უნდა მო­ე­წყოს, რომ სკო­ლა­ში ყოფ­ნა, სწავ­ლა, ბავ­შვებ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა გა­უ­მარ­ტივ­დეს. მისი მაქ­სი­მა­ლუ­რად მხარ­დამ­ჭე­რე­ბი უნდა ვი­ყოთ. მარ­ტი­ვად უნდა შეძ­ლოს სწავ­ლა და რა­ღა­ცე­ბის და­მახ­სოვ­რე­ბა.

მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ეს სირ­თუ­ლე­ე­ბი აქვთ, ბავ­შვე­ბი ამას გან­ზრახ არ აკე­თე­ბენ. ამ გა­რე­მო­ში რა­ღაც უჭირთ, რა­ღა­ცებს ისე ვერ აკე­თე­ბენ, რო­გორც სხვა ბავ­შვე­ბი. ამა­ვე დროს მას­წავ­ლებ­ლე­ბის­გან და მშობ­ლე­ბის­გან ბევრ შე­ნიშ­ვნას იღე­ბენ. მათ ხში­რად აწე­ბე­ბენ ასეთ იარ­ლი­ყებს - ზარ­მა­ცი, ცელ­ქი, უმაქ­ნი­სი, არა­ფე­რი გა­მოს­დის. არა­და, ამ დროს ბავ­შვე­ბი ამას თვი­თო­ნაც გა­ნიც­დი­ან... ამი­ტო­მა­ცაა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი, რომ მშობ­ლე­ბი, მას­წავ­ლებ­ლე­ბი სიღ­რმი­სე­უ­ლად გა­ეც­ნონ ამ ნე­ი­რო­გან­ვი­თა­რე­ბის სირ­თუ­ლეს. ჰქონ­დეთ რაც შე­იძ­ლე­ბა მეტი ინ­ფორ­მა­ცია. უნდა იცოდ­ნენ, რომ ბავ­შვის ესა თუ ის ქცე­ვა არ არის გან­ზრახ გა­კე­თე­ბუ­ლი, ეს მათ­და­უ­ნე­ბუ­რად ხდე­ბა.

ვი­საც ბავ­შვო­ბა­ში ეს სირ­თუ­ლე ჰქონ­და და ვერ მო­ხერ­ხდა მათი დი­აგ­ნოს­ტი­რე­ბა, ფაქ­ტობ­რი­ვად, მთე­ლი მათი ცხოვ­რე­ბის გა­მოც­დი­ლე­ბა უკავ­შირ­დე­ბა იმედ­გაც­რუ­ე­ბას, და­ბალ თვით­შე­ფა­სე­ბას, სირ­ცხვი­ლის გან­ცდას, დამ­ცი­რე­ბას. ეს შემ­დგომ მათ ზრდას­რულ ცხოვ­რე­ბა­ზეც ახ­დენს გავ­ლე­ნას და შე­იძ­ლე­ბა თი­ნე­ი­ჯე­რო­ბის შემ­დგომ ამას სხვა მენ­ტა­ლუ­რი სირ­თუ­ლე­ე­ბი და­ერ­თოს.

- რას გუ­ლის­ხმობთ?

- ვლინ­დე­ბა დეპ­რე­სია, შფოთვი­თი აშ­ლი­ლო­ბე­ბი, ბი­პო­ლა­რუ­ლი აშ­ლი­ლო­ბა და ა.შ. რო­დე­საც არ ხდე­ბა ამ პრობ­ლე­მის სწო­რად შე­ფა­სე­ბა, მო­მა­ვალ­ში ასე­ვე უჩ­ნდე­ბათ კრი­მი­ნა­ლუ­რი ქცე­ვე­ბი, შე­საძ­ლოა გაჩ­ნდეს სხვა­დას­ხვა მავ­ნე ნივ­თი­ე­რე­ბის მი­მართ მიდ­რე­კი­ლე­ბა, და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბაც...

- რო­გორ უნდა იმოქ­მე­დოს მშო­ბელ­მა?

- რო­დე­საც მშო­ბე­ლი ამ პრობ­ლე­მას ამ­ჩნევს, პირ­ველ რიგ­ში, ნე­იროფ­სი­ქო­ლო­გი­უ­რი შე­ფა­სე­ბა უნდა გა­კეთ­დეს. შე­ფა­სე­ბა­ში იწე­რე­ბა, რა სა­ჭი­რო­ე­ბე­ბი აქვს ბავ­შვს, მა­გა­ლი­თად, ნე­იროფ­სი­ქო­ლოგ­თან, ფსი­ქო­ლოგ­თან კონ­სულ­ტა­ცია, თუ სა­ჭი­რო­ებს სპეც­მას­წავ­ლე­ბელს, ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლურ სას­წავ­ლო გეგ­მას, ასის­ტენტს.

გარ­და ამი­სა, მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, რომ მშო­ბე­ლი ამ სინ­დრო­მის შე­სა­ხებ ყვე­ლა­ფერს გა­ეც­ნოს და შვილს ჯან­სა­ღი ცხოვ­რე­ბის წე­სის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა­ში და­ეხ­მა­როს. ეს ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნის­თვის ძა­ლი­ან მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, მაგ­რამ გან­სა­კუთ­რე­ბით ამ სინ­დრო­მის შემ­თხვე­ვა­ში... მინი­მუ­მამ­დე უნდა შემ­ცირ­დეს ტე­ლე­ფონ­თან, კომ­პი­უ­ტერ­თან, ტე­ლე­ვი­ზორ­თან გა­ტა­რე­ბუ­ლი დრო­ის ხან­გრძლი­ვო­ბა.

მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია ასე­ვე, რომ ბავ­შვის ძლი­ე­რი მხა­რე­ე­ბი აღ­მო­ვა­ჩი­ნოთ და და­ვეხ­მა­როთ ამ უნა­რე­ბის მე­ტად გან­ვი­თა­რე­ბა­ში, ამას­თა­ნა­ვე, დღის გეგ­მის გან­ვი­თა­რე­ბა­ში. ვი­ნა­ი­დან აღ­ნიშ­ნუ­ლი სინ­დრო­მის დროს ორ­გა­ნი­ზე­ბუ­ლო­ბა ერთ-ერთი ძი­რი­თა­დი პრობ­ლე­მაა, ამი­ტომ მშობ­ლის მხარ­და­ჭე­რა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია. უნდა და­ვუ­გეგ­მოთ დღე... მთა­ვა­რია, რომ მშო­ბე­ლი იყოს მომთმე­ნი, ემ­პა­თი­უ­რი და რაც შე­იძ­ლე­ბა მარ­ტი­ვად მი­ა­წო­დოს ინ­ფორ­მა­ცია, თუ რა უნდა გა­ა­კე­თოს ბავ­შვმა. რა­საც ვე­ტყვით, უნდა და­ვე­ლო­დოთ, რომ ბო­ლომ­დე მი­იყ­ვა­ნოს. ეტა­პობ­რი­ვად უნდა და­ვუ­ყოთ ყო­ვე­ლი მოქ­მე­დე­ბა. და­ვუ­ყოთ სა­ზღვრე­ბი, რომ იცო­დეს, რო­მე­ლი ქცე­ვაა მი­სა­ღე­ბი. თუკი ამა თუ იმ სა­სურ­ველ ქცე­ვას გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლებს, უნდა შე­ვა­ქოთ. შე­ქე­ბის დროს უნდა ვი­ყოთ მკა­ფიო, რის გამო ვა­ქებთ. მა­გა­ლი­თად, ყო­ჩაღ, ჭურ­ჭე­ლი რომ კარ­გად გა­რე­ცხე...

და­ძი­ნე­ბამ­დე ერთი სა­ა­თით ადრე უნდა შე­ვე­ცა­დოთ, სახ­ლში შე­და­რე­ბით მშვი­დი გა­რე­მო შე­ვუქ­მნათ, რომ მარ­ტი­ვად შეძ­ლონ და­ძი­ნე­ბა. და­ძი­ნე­ბამ­დე, მი­ნი­მუმ ერთი სა­ა­თით ადრე, არა­ნა­ირ ეკ­რან­თან არ უნდა ჰქონ­დეთ კავ­ში­რი. მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, რომ გვქონ­დეს კონ­ტაქ­ტი მას­წავ­ლე­ბელ­თან, ფსი­ქო­ლოგ­თან, რომ მეტი ვი­ცო­დეთ მისი ყო­ველ­დღი­უ­რი სირ­თუ­ლე­ე­ბის შე­სა­ხებ.

- შე­იძ­ლე­ბა გვქონ­დეს ისე­თი შემ­თხვე­ვე­ბი, რო­დე­საც მსგავ­სი სიმპტო­მე­ბი გვხვდე­ბა, მაგ­რამ ეს სუ­ლაც არ იყო ნე­ი­რო­გან­ვი­თა­რე­ბის სირ­თუ­ლე­ე­ბი?

- შე­იძ­ლე­ბა და ბავ­შვებს ამ პე­რი­ოდ­ში გა­ცი­ლე­ბით მტკივ­ნე­უ­ლი გა­მოც­დი­ლე­ბე­ბიც აქვთ. მტკივ­ნე­უ­ლი ემო­ცი­ე­ბი აქვთ, რო­მელ­თა შე­სა­ხე­ბაც სა­უ­ბა­რი არ სურთ, ან ვერ ახერ­ხე­ბენ ამის გა­მო­ხატ­ვას. ასეთ დროს და იმ სინ­დრო­მის დრო­საც, მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია ფსი­ქო­ლო­გი­უ­რი მხარ­და­ჭე­რა. უნდა და­ვეხ­მა­როთ იმა­ში, რომ სა­კუ­თა­რი თავი კარ­გად შე­იც­ნონ, გან­ცდე­ბის, ქცე­ვე­ბის თვით­კონ­ტრო­ლი მე­ტად შეძ­ლონ. ამ სინ­დრო­მის დროს თვით­კონ­ტრო­ლი ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე გა­მოკ­ვე­თი­ლი პრობ­ლე­მაა ისეთ ბავ­შვებ­ში, ვი­საც ყუ­რა­დღე­ბის კონ­ცენ­ტრი­რე­ბა უჭირს...

ბევრ ქვე­ყა­ნა­ში, უცხო­ეთ­ში ამ სინ­დრო­მის დროს მე­დი­კა­მენ­ტურ მკურ­ნა­ლო­ბას ნიშ­ნა­ვენ. ეს ბავ­შვის ქცე­ვებს მე­ქა­ნი­კუ­რად აჩე­რებს, მაგ­რამ მეტ შე­დე­გე­ბამ­დე ფსი­ქო­თე­რა­პი­უ­ლი მკურ­ნა­ლო­ბის დროს გავ­დი­ვართ.

- რო­გო­რია მოკ­ლე რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბი?

- უნდა ვე­ცა­დოთ, რომ ამ ბავ­შვებს ბუ­ნე­ბას­თან ახლო კონ­ტაქ­ტი ჰქონ­დეთ, ისი­ნი ლაშ­ქრო­ბებ­ში აქ­ტი­უ­რად ჩარ­თონ, ეს მათ­თვის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი გან­ტვირ­თვაა. ამ­ცი­რებს მო­ჭარ­ბე­ბულ ენერ­გი­ას, კო­ორ­დი­ნა­ცი­ა­ში ეხ­მა­რე­ბა. მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია ეზოს თა­მა­შე­ბი, სახ­ლის აქ­ტი­ვო­ბე­ბი-თა­მა­შე­ბი - ეს ყუ­რა­დღე­ბის კონ­ცენ­ტრი­რე­ბას მო­ი­თხოვს და ლე­გო­ე­ბის აწყო­ბაც. მშობ­ლე­ბი არი­ან ის ადა­მი­ა­ნე­ბი, ვინც ბავ­შვებს მა­გა­ლითს აძ­ლე­ვენ, ამი­ტომ, უნდა ესა­უბ­რონ მათ ემო­ცი­ებ­ზე, რომ ბავ­შვებ­მა თა­ვი­ან­თი წუ­ხი­ლის გა­მო­ხატ­ვა შეძ­ლონ. სა­ერ­თოდ კი ფსი­ქო­თე­რა­პი­უ­ლი მხარ­და­ჭე­რა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი და უმ­თავ­რე­სია.