ბავ­შვებ­სა და მო­ზარ­დებ­ში ხერ­ხემ­ლის პა­თო­ლო­გი­ებს შო­რის ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სკო­ლი­ო­ზია, რომ­ლის ად­რე­უ­ლი ნიშ­ნე­ბის აღ­მო­ჩე­ნის შემ­თხვე­ვა­ში, სწო­რი მკურ­ნა­ლო­ბით და­ა­ვა­დე­ბა აღარ პროგ­რე­სი­რებს, თუმ­ცა გარ­თუ­ლე­ბულ ფორ­მებს შე­საძ­ლოა, ქი­რურ­გი­უ­ლი ჩა­რე­ვაც დას­ჭირ­დეს.

რა არის სკო­ლი­ო­ზის გა­მომ­წვე­ვი მი­ზე­ზი? – ხერ­ხემ­ლის ქი­რურ­გი, მე­დი­ცი­ნის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტო­რი, ასო­ცი­რე­ბუ­ლი პრო­ფე­სო­რი ტრის­ტან ნიშ­ნი­ა­ნი­ძე, რო­მე­ლიც „ნიუ ჰოს­პი­ტალ­სის“ გუნდს შე­უ­ერ­თდა, გან­მარ­ტავს, რომ პა­თო­ლო­გი­ის გა­მომ­წვე­ვი მი­ზე­ზე­ბი დად­გე­ნი­ლი არ არის. და­ა­ვა­დე­ბის დრო­უ­ლად მკურ­ნა­ლო­ბი­სა და 100%-იანი შე­დე­გის მი­სა­ღე­ბად პე­რი­ო­დუ­ლი სკრი­ნინ­გი უმ­ნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნე­სია.

რო­გორ ვლინ­დე­ბა სკო­ლი­ო­ზი, მკურ­ნა­ლო­ბის რა მე­თო­დე­ბი არ­სე­ბობს, რო­დის ხდე­ბა ქი­რურ­გი­უ­ლი ჩა­რე­ვა სა­ჭი­რო და სხვა დე­ტა­ლებ­ზე ხერ­ხემ­ლის ქი­რურ­გი, მე­დი­ცი­ნის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტო­რი ტრის­ტან ნიშ­ნი­ა­ნი­ძე სა­უბ­რობს:

· ხერ­ხემ­ლის რა და­ა­ვა­დე­ბე­ბია გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი ბავ­შვებ­ში და რა ასაკ­ში ხდე­ბა მათი გა­მოვ­ლე­ნა?

პე­დი­ატ­რი­ულ ასაკ­ში ყვე­ლა­ზე მე­ტად გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია ხერ­ხემ­ლის სკო­ლი­ო­ზი და კი­ფო­ზი. ხერ­ხემ­ლის სკო­ლი­ო­ზი სხვა­დას­ხვა ტი­პი­სა და გე­ნე­ზი­საა. გა­ნას­ხვა­ვე­ბენ სინ­დრო­მულ სკო­ლი­ოზს, ე.წ თან­და­ყო­ლილ სკო­ლი­ოზ­სა და იდი­ო­პა­თი­უ­რი სკო­ლი­ოზს. იდი­ო­პა­თი­უ­რი სკო­ლი­ო­ზი ყვე­ლა­ზე ხში­რია და 80% შემ­თხვე­ვებ­ში ვლინ­დე­ბა.

იდი­ო­პა­თი­უ­რი სკო­ლი­ო­ზი ასა­კობ­რი­ვი ჯგუ­ფე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე შემ­დეგ­ნა­ი­რად არის და­ყო­ფი­ლი: ინ­ფან­ტი­ლუ­რი იდი­ო­პა­თი­უ­რი სკო­ლი­ო­ზი 0-დან 3 წლამ­დე, ივე­ნი­ლურ-იდი­ო­პა­თი­უ­რი სკო­ლი­ო­ზი 3-დან 9 წლამ­დე და მო­ზარ­დთა იდი­ო­პა­თი­უ­რი სკო­ლი­ო­ზი 10-დან 16-17 წლამ­დე.

უნდა აღი­ნიშ­ნოს, რომ იდი­ო­პა­თი­უ­რი სკო­ლი­ო­ზის გავ­რცე­ლე­ბა მო­ზარ­დებ­ში და­ახ­ლო­ე­ბით 4%-ს შე­ად­გენს. სი­ტყვა იდი­ო­პა­თი­უ­რი კი ნიშ­ნავს „მი­ზეზს გა­რე­შე“ ანუ მისი გა­მომ­წვე­ვი მი­ზე­ზი კლა­სი­კურ მე­დი­ცი­ნას ჯერ­ჯე­რო­ბით არ აქვს დად­გე­ნი­ლი.

სტა­ტის­ტი­კუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის თა­ნახ­მად, სკო­ლი­ო­ზი გო­გო­ნებ­ში უფრო გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია: 6 გო­გო­ნა­ზე 1 ბიჭი მო­დის, თუმ­ცა ამი­სი მი­ზე­ზიც და­უდ­გე­ნე­ლია.

· შე­იძ­ლე­ბა თუ არა სკო­ლი­ო­ზი წი­ნას­წა­რი გე­ნე­ტი­კუ­რი გან­წყო­ბით იყოს გა­მოწ­ვე­უ­ლი?

წი­ნას­წა­რი გე­ნე­ტი­კუ­რი გან­წყო­ბა არ­სე­ბობს. სკო­ლი­ო­ზის გან­ვი­თა­რე­ბის რის­კი და­ახ­ლო­ე­ბით 15-17%-ია იმ შემ­თხვე­ვა­ში, თუ პირ­ვე­ლი ხა­ზის ნა­თე­სა­ვებს (დე­დას მა­მას, ბე­ბი­ას, ბა­ბუ­ას და სხვა) აღე­ნიშ­ნე­ბო­დათ ეს და­ა­ვა­დე­ბა.

· სკო­ლი­ო­ზის გან­ვი­თა­რე­ბას მშობ­ლე­ბი ხან­და­ხან მძი­მე სას­კო­ლო ჩან­თებს ან მჯდო­მა­რე ცხოვ­რე­ბის წესს უკავ­ში­რე­ბენ ხოლ­მე. სა­ინ­ტე­რე­სოა, მარ­თლაც შე­იძ­ლე­ბა თუ არა გახ­დეს ეს აღ­ნიშ­ნუ­ლი პა­თო­ლო­გი­ის გა­მომ­წვე­ვი მი­ზე­ზი?

რე­ა­ლურ სკო­ლი­ოზ­თან ამას კავ­ში­რი არ აქვს. აღ­ნიშ­ნუ­ლი ფაქ­ტო­რე­ბი შე­იძ­ლე­ბა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი იყოს პოს­ტუ­რა­ლურ სკო­ლი­ოზ­თან ან ტან­დე­გო­ბის დარ­ღვე­ვას­თან. პოს­ტუ­რა­ლუ­რი სკო­ლი­ო­ზი კუნ­თის სი­სუს­ტით არის გა­მოწ­ვე­უ­ლი, მაგ­რამ ეს არ არის სე­რი­ო­ზუ­ლი პრობ­ლე­მა, მისი მკურ­ნა­ლო­ბაც საკ­მა­ოდ მარ­ტი­ვია.

რომ შე­ვა­ჯა­მოთ, იდი­ო­პა­თი­უ­რი სკო­ლი­ო­ზი ანუ ხერ­ხემ­ლის გა­დახ­რა ფონ­ტა­ლურ სიბ­რტყე­ში 10 და მეტი გრა­დუ­სით, ვერ იქ­ნე­ბა ვერც მძი­მე ჩან­თით და ვერც მჯდო­მა­რე ცხოვ­რე­ბის წე­სით გა­მოწ­ვე­უ­ლი.

· რა შე­იძ­ლე­ბა იყოს იდი­ო­პა­თი­უ­რი სკო­ლი­ო­ზის ად­რე­უ­ლი ნიშ­ნე­ბი?

აღ­ნიშ­ნუ­ლი და­ა­ვა­დე­ბა ყვე­ლა­ზე ხში­რად 10-17 წლის ასა­კობ­რივ ჯგუფ­ში ვლინ­დე­ბა. პუ­ბერ­ტა­ტულ პე­რი­ოდ­ში, გო­გო­ნე­ბის შემ­თხვე­ვა­ში 12-13 წლის ასაკ­ში, ხოლო ბი­ჭებ­ში - 13-14 წლის ასაკ­ში უკვე და­ა­ვა­დე­ბის პირ­ვე­ლი ნიშ­ნე­ბი ჩნდე­ბა.

სკო­ლი­ო­ზის პირ­ვე­ლი ნიშ­ნე­ბი: ასი­მეტ­რი­უ­ლი მხრე­ბი და ბე­ჭის ძვლე­ბი და ზურ­გის ასი­მეტ­რი­უ­ლი ნა­ო­ჭე­ბი.

არ­სე­ბობს შე­მოწ­მე­ბის მარ­ტი­ვი მე­თო­დი, რო­მელ­საც გა­დახ­რის ხერ­ხი ეწო­დე­ბა: პა­ცი­ენ­ტი წინ უნდა გა­და­ხა­რო, და­აკ­ვირ­დე ზურგს და თუ შე­ამ­ჩნევ, რომ ხერ­ხე­მა­ლი უმ­ნიშ­ვნე­ლოდ არის გამ­რუ­დე­ბუ­ლი და გვხვდე­ბა მა­ლე­ბის რო­ტა­ცია, მა­შინ საქ­მე რე­ა­ლურ სკო­ლი­ოზ­თან გვაქვს.

მა­ლე­ბის რო­ტა­ცი­ის გამო, ნეკ­ნე­ბის ერთი ჯგუ­ფი ზედა მარ­ჯვე­ნა მხა­რეს მცი­რე­დით წა­მო­წე­უ­ლია ხოლ­მე, რაც სკო­ლი­ო­ზის და­სა­წყი­სის ერთ-ერთი პირ­ვე­ლი ნი­შა­ნია. შემ­დეგ ტარ­დე­ბა რენტგე­ნი, ის­მე­ბა დი­აგ­ნო­ზი და ინიშ­ნე­ბა შე­სა­ბა­მი­სი მკურ­ნა­ლო­ბა.

· სკო­ლი­ო­ზის მკურ­ნა­ლო­ბა­ში რა მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქვს ად­რე­ულ დი­აგ­ნოს­ტი­კას და ქი­რურ­გი­უ­ლი ჩა­რე­ვის გარ­და რა მე­თო­დე­ბი არ­სე­ბობს?

და­ა­ვა­დე­ბის პროგ­რე­სი­რე­ბის შე­სა­ჩე­რებ­ლად ად­რე­ულ დი­აგ­ნოს­ტი­კას ძა­ლი­ან დიდი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქვს. ხერ­ხემ­ლის 10 გრა­დუ­სამ­დე გა­დახ­რა ნორ­მაა, ამ დროს პა­თო­ლო­გი­ას­თან არ გვაქვს საქ­მე. თუ პა­ცი­ენტს ასი­მეტ­რია აღე­ნიშ­ნე­ბა, ეს და­ა­ვა­დე­ბად არ შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ით­ვა­ლოს, მაგ­რამ თუ 10-დან 25 გრა­დუ­სამ­დე გა­დახ­რას­თან გვაქვს საქ­მე, ეს უკვე სკო­ლი­ო­ზის სა­წყი­სი ფორ­მაა და პა­ცი­ენტს დაკ­ვირ­ვე­ბა, ვარ­ჯი­ში და მა­სა­ჟი სჭირ­დე­ბა.

- რა­ტომ არის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ად­რე­ულ ეტაპ­ზე დი­აგ­ნოს­ტი­კა?

მა­გა­ლი­თად, თუ აღ­მო­ვა­ჩენთ, რომ პა­ცი­ენტს 25-გრა­დუ­სი­ა­ნი დე­ფორ­მა­ცია აქვს, მა­შინ­ვე და­ვი­წყებთ კორ­სე­ტის გა­მო­ყე­ნე­ბას, რო­მე­ლიც 70%-იანი ეფექ­ტუ­რო­ბით ხა­სი­ათ­დე­ბა და და­ა­ვა­დე­ბის პროგ­რე­სი­რე­ბას უშ­ლის ხელს ანუ ხერ­ხე­მა­ლი რჩე­ბა იმ პო­ზი­ცი­ა­ში, რა პო­ზი­ცი­ა­შიც და­ვი­წყეთ მისი მკურ­ნა­ლო­ბა.

ეს არის სკო­ლი­ო­ზის არა­ო­პე­რა­ცი­უ­ლი მკურ­ნა­ლო­ბის მე­თო­დი­კა და ამ ეტაპ­ზე ყვე­ლა­ზე ეფექ­ტურ სა­შუ­ა­ლე­ბად მი­იჩ­ნე­ვა. აქვე მინ­და აღ­ვნიშ­ნო, რომ რე­კო­მენ­დე­ბუ­ლია, კონ­სერ­ვა­ტი­უ­ლი მკურ­ნა­ლო­ბის დროს 6 თვე­ში ერთხელ რენტგე­ნით გა­და­მოწ­მდეს პა­ცი­ენ­ტის სტა­ტუ­სი, რად­გან შე­დე­გის და­ნახ­ვა მხო­ლოდ ამ გზით არის შე­საძ­ლე­ბე­ლი. აგ­რძე­ლებს თუ არა ხერ­ხე­მა­ლი გა­დახ­რას ან შე­ჩერ­და თუ არა სკო­ლი­ო­ზის პროგ­რე­სი­რე­ბა, თვა­ლის­თვის უხი­ლა­ვია.

· სა­ინ­ტე­რე­სოა, რა შემ­თხვე­ვა­ში დგე­ბა ქი­რურ­გი­უ­ლი ჩა­რე­ვის სა­ჭი­რო­ე­ბა?

თუ კორ­სე­ტის ტა­რე­ბამ შე­დე­გი არ გა­მო­ი­ღო, ესე იგი, აგ­რე­სი­ულ ფორ­მას­თან გვაქვს საქ­მე. ბავ­შვებს გარ­და­ტე­ხის პე­რი­ოდ­ში აქ­სე­ლე­რა­ცი­ი­სა და დე­აქ­სე­ლე­რა­ცი­ის ფა­ზე­ბი აქვთ. აქ­სე­ლე­რა­ცი­ის ფაზა ნიშ­ნავს სი­მაღ­ლე­ში ზრდის პე­რი­ოდს, ხოლო დე­აქ­სე­ლე­რა­ცია ნიშ­ნავს ზრდის დას­რუ­ლე­ბას, რაც 14-15 წლის ასაკ­ში ხდე­ბა. დე­აქ­სე­ლე­რა­ცი­ის ფა­ზა­ში უკვე რენტგე­ნო­ლო­გი­უ­რად ვნა­ხუ­ლობთ, რომ ზრდა დას­რუ­ლე­ბუ­ლია და ხერ­ხემ­ლის კი­დევ უფრო გა­დახ­რის რის­კე­ბიც აღარ არ­სე­ბობს, თუმ­ცა როცა აქ­სე­ლე­რა­ცი­ის მა­ღალ ფა­ზა­ში ხერ­ხემ­ლის გა­დახ­რა უკვე და­ახ­ლო­ე­ბით 45 გრა­დუსს სცდე­ბა, მა­შინ სხვა გზა აღარ რჩე­ბა და ქი­რურ­გი­უ­ლი ოპე­რა­ცია უნდა ჩა­ტარ­დეს.

თა­ნა­მედ­რო­ვე მიდ­გო­მე­ბით, ოპე­რა­ცია 45 გრა­დუს­ზე მა­ღა­ლი გა­დახ­რის შემ­თხვე­ვა­ში ტარ­დე­ბა. ასა­კობ­რი­ვი ჯგუ­ფი კი რო­გორც წესი, 12-13-14 წე­ლია და ქი­რურ­გი­უ­ლი თვალ­საზ­რი­სით იდე­ა­ლურ ასა­კად მი­იჩ­ნე­ვა. ამ დროს ხერ­ხე­მა­ლი მოქ­ნი­ლია და ჩვენ მიერ ჩა­ტა­რე­ბულ მა­ნი­პუ­ლა­ცი­ას ად­ვი­ლად ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა. ასეთ დროს ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი ოპე­რა­ცია აბ­სო­ლუ­ტუ­რად იდე­ა­ლურ შე­დეგს გა­მო­ი­ღებს და ხერ­ხე­მა­ლიც სრუ­ლად გას­წორ­დე­ბა.

ქი­რურ­გი­უ­ლი ოპე­რა­ცი­ის ჩა­ტა­რე­ბა შე­იძ­ლე­ბა 30-40 წლის ასაკ­შიც, მაგ­რამ ასა­კის მა­ტე­ბას­თან ერ­თად ხერ­ხე­მა­ლი უფრო მყი­ფე ხდე­ბა, აღარ არის ელას­ტი­კუ­რი და ქი­რურ­გის მხრი­დან გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ტექ­ნი­კის ფლო­ბა­სა და უფრო ტრავ­მულ ჩა­რე­ვას მო­ი­თხოვს.

· რო­გორც აღ­ნიშ­ნეთ, ქი­რურ­გი­უ­ლი ჩა­რე­ვის შემ­დეგ ხერ­ხე­მა­ლი სრუ­ლად სწორ­დე­ბა და სკო­ლი­ო­ზის­გან აბ­სო­ლუ­ტუ­რად გან­კურ­ნე­ბუ­ლია პა­ცი­ენ­ტი?

სწორ ასა­კობ­რივ ჯგუფ­ში დრო­უ­ლად ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი ოპე­რა­ცი­ის შემ­დეგ შე­დე­გად ვი­ღებთ სრულ გა­მო­ჯან­მრთე­ლე­ბას და სპორ­ტუ­ლი აქ­ტი­ვო­ბა და ფი­ზი­კუ­რი დატ­ვირ­თვა აბ­სო­ლუ­ტუ­რად და­საშ­ვე­ბია.

· ქი­რურ­გი­უ­ლი ჩა­რე­ვის რა მე­თო­დე­ბი არ­სე­ბობს და კონ­კრე­ტუ­ლად „ნიუ ჰოს­პი­ტალსში“ რო­მე­ლი მათ­გა­ნია ხელ­მი­საწ­ვდო­მი?

ზო­გა­დად, სკო­ლი­ო­ზის ქი­რურ­გი­უ­ლი მკურ­ნა­ლო­ბის ორი მე­თო­დი არ­სე­ბობს: უკა­ნა მიდ­გო­მა და წინა მიდ­გო­მა. უკა­ნა მიდ­გო­მა არის ტრა­დი­ცი­უ­ლი მე­თო­დი, რაც გუ­ლის­ხმობს ხერ­ხე­მალ­ში იმპლან­ტე­ბის, ჭან­ჭი­კე­ბის ჩა­მა­ტე­ბას, რისი სა­შუ­ა­ლე­ბი­თაც სწორ­დე­ბა ის. ამ შემ­თხვე­ვა­ში, ოპე­რა­ცია ტარ­დე­ბა ნე­ი­რო­მო­ნი­ტო­რინ­გის სა­შუ­ა­ლე­ბით, რად­გან ამ ოპე­რა­ცი­ებს გარ­კვე­უ­ლი გარ­თუ­ლე­ბე­ბი ახ­ლავს და მათ შო­რის ერთ-ერთი სა­ში­ში გარ­თუ­ლე­ბა არის ნევ­რო­ლო­გი­უ­რი გარ­თუ­ლე­ბა, ნევ­რო­ლო­გი­უ­რია.

ჩვენ­თან სწო­რედ ეს მე­თო­დი არის ხელ­მი­საწ­ვდო­მი და დრო­უ­ლად ჩა­ტა­რე­ბის შემ­თხვე­ვა­ში, 100%-იანი შე­დე­გით ხა­სი­ათ­დე­ბა.

· გარ­და იმი­სა, რომ სკო­ლი­ო­ზი ვი­ზუ­ა­ლუ­რად არის გა­მო­ხა­ტუ­ლი, რა რის­კე­ბი ახ­ლავს მას?

სკო­ლი­ო­ზი გა­მო­ხა­ტუ­ლია ვი­ზუ­ა­ლუ­რად, რა­საც მო­ზარ­დე­ბი საკ­მა­ოდ სენ­სი­ტი­უ­რად აღიქ­ვა­მენ და მენ­ტა­ლუ­რი პრობ­ლე­მე­ბიც შე­იძ­ლე­ბა შე­ექ­მნათ. პა­თო­ლო­გი­ამ იშ­ვი­ა­თად შე­იძ­ლე­ბა ახა­სი­ა­თებ­დეს ტკი­ვი­ლი, იზ­რდე­ბა დე­გე­ნე­რა­ცი­ულ-დის­ტრო­ფი­უ­ლი გა­დაგ­ვა­რე­ბე­ბის რის­კი ანუ ხერ­ხე­მალ­ში და­ბე­რე­ბის პრო­ცე­სი უფრო დიდი სის­წრა­ფით მიმ­დი­ნა­რე­ობს, შე­იძ­ლე­ბა მოხ­დეს დის­კე­ბის და­ზი­ა­ნე­ბა, თუმ­ცა ამ შე­საძ­ლო გარ­თუ­ლე­ბებ­ზე წი­ნას­წარ სა­უ­ბა­რი რთუ­ლია.

თუ პა­ცი­ენტს დრო­უ­ლად არ ჩა­უ­ტარ­და მკურ­ნა­ლო­ბა და ხერ­ხე­მა­ლი 70-80-100 გრა­დუს­ზე გა­და­ი­ხა­რა, მა­შინ უკვე სი­ცო­ცხლეს ექ­მნე­ბა საფრ­თხე. მა­ღა­ლი გა­დახ­რის შემ­თხვე­ვა­ში ირ­ღვე­ვა ფილ­ტვე­ბის ფუნ­ქცია, რაც პრობ­ლე­მებს უქ­მნის გულ­სის­ხლძარ­ღვთა სის­ტე­მას, იწყე­ბა ძლი­ე­რი წე­ლის ტკი­ვი­ლე­ბი, შე­იძ­ლე­ბა პა­ცი­ენტს და­ე­წყოს ნევ­რო­ლო­გი­უ­რი გარ­თუ­ლე­ბე­ბი, ამი­ტომ ქი­რურ­გი­უ­ლი ჩა­რე­ვა ამ დროს უკვე სა­სი­ცო­ცხლოდ მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია.

· ახ­ლავს თუ არა სირ­თუ­ლე­ე­ბი ოპე­რა­ცი­ის შემ­დგომ რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცი­ას?

ხერ­ხემ­ლის ქი­რურ­გი­უ­ლი ოპე­რა­ცი­ი­დან მე­ო­რე დღეს პა­ცი­ენ­ტი იწყებს სი­ა­რულს, 5 დღე­ში გა­ე­წე­რე­ბა კლი­ნი­კი­დან და 3 კვი­რა­ში შეძ­ლებს და­უბ­რუნ­დეს თა­ვის ცხოვ­რე­ბა­სა და საქ­მი­ა­ნო­ბას. ოპე­რა­ცი­ის შემ­დეგ ხერ­ხე­მალ­ში მარ­ტი­ვად რომ ვთქვათ, „ჩა­ხორ­ცე­ბა“მაქ­სი­მუმ 6-8 თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში გრძელ­დე­ბა. აღ­ნიშ­ნუ­ლი პე­რი­ო­დის გას­ვლის შემ­დეგ ფი­ზი­კუ­რი აქ­ტი­ვო­ბა უკვე და­საშ­ვე­ბია, რად­გან ხერ­ხე­მა­ლი ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბუ­ლია და იდე­ა­ლუ­რი ფორ­მა აქვს მი­ღე­ბუ­ლი.

· შე­საძ­ლე­ბე­ლია თუ არა სკო­ლი­ო­ზის პრე­ვენ­ცია?

რად­გა­ნაც სკო­ლი­ო­ზის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბის მი­ზე­ზე­ბი არ ვი­ცით, ამი­ტომ პრე­ვენ­ცი­ა­ზეც რთუ­ლია სა­უ­ბა­რი, თუმ­ცა ბავ­შვი ორ­თო­პე­დი­უ­ლი თვალ­საზ­რი­სით ჰარ­მო­ნი­უ­ლად უნდა იყოს იმ სპორ­ტში, რო­მე­ლიც მას მოს­წონს. იმ შემ­თხვე­ვა­შიც, თუ მას სკო­ლი­ო­ზი აქვს, ექი­მის კონ­ტრო­ლის ქვეშ შე­უძ­ლია გა­აგ­რძე­ლოს ფი­ზი­კუ­რი აქ­ტი­ვო­ბა.

R