ბოლო დროს, ერეკ­ლე II-ის პო­ლი­ტი­კუ­რი მოღ­ვა­წე­ო­ბის შე­ფა­სე­ბის სა­კი­თხთან და­კავ­ში­რე­ბით სა­ზო­გა­დო­ე­ბის გარ­კვე­ულ ნა­წილ­ში საკ­მა­ოდ მწვა­ვე, ზოგ­ჯერ არა­ჯან­სა­ღი რე­აქ­ცია გა­მო­იწ­ვია ცალ­კე­უ­ლი პი­როვ­ნე­ბე­ბის მხრი­დან გა­მოთ­ქმულ­მა მო­საზ­რე­ბებ­მა. აღ­ნიშ­ნულ­მა გა­რე­მო­ე­ბამ გა­მო­ა­ცო­ცხლა ინ­ტე­რე­სი ქარ­თლ-კა­ხე­თის მე­ფის პერ­სო­ნი­სად­მი. და მა­ინც ვინ იყო მეფე ერეკ­ლე? ნამ­დვი­ლად არის ის ძლე­ვა­მო­სი­ლი გმი­რი, "ღერ­კუ­ლეს, უძ­ლე­ვე­ლი მე­ფე­თა და მზი­სა ქვე­შე“, რო­გო­რა­დაც მი­იჩ­ნევ­დნენ მას თა­ნა­მედ­რო­ვე­ნი (სო­ლო­მონ ლი­ო­ნი­ძე), "ქვეყ­ნის თავ­და­დე­ბუ­ლი მო­ა­მა­გე, დიდი სა­ხელ­მწი­ფო მოღ­ვა­წე, ბრწყინ­ვა­ლე სარ­და­ლი და თა­ვის დრო­ის მო­წი­ნა­ვე კაცი“ (ნიკო ბერ­ძე­ნიშ­ვი­ლი), თუ ყო­ვე­ლი­ვე ეს გა­და­ჭარ­ბე­ბუ­ლი შე­ფა­სე­ბაა? ამ კი­თხვა­ზე პა­სუ­ხის გა­ცე­მა ის­ტო­რი­ის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტორს, სო­ხუ­მის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტის პრო­ფე­სორს ზუ­რაბ პა­პა­ს­ქირს ვთხო­ვეთ.

- მცი­რე სა­ინ­ფორ­მა­ციო მა­სა­ლა­ში ძნე­ლია ამ სა­კი­თხის სრულ­ფა­სო­ვა­ნი და ამომ­წუ­რა­ვი ანა­ლი­ზი, ამი­ტომ მხო­ლოდ ცალ­კე­უ­ლი, ზო­გა­დი გან­მარ­ტე­ბე­ბით შე­მო­ვი­ფარ­გლე­ბით. და­ვი­წყოთ იმით, რომ ერეკ­ლე II ნამ­დვი­ლად არის ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე პო­პუ­ლა­რუ­ლი მეფე ქარ­თველ გვირ­გვი­ნო­სან­თა შო­რის. ამ მხრივ ის არაფ­რით ჩა­მო­უ­ვარ­დე­ბა ვახ­ტანგ გორ­გა­სალს, და­ვით აღ­მა­შე­ნე­ბელს და თვით მზე-თა­მარ­საც კი. თუ გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნებთ იმას, რომ მათ­გან გან­სხვა­ვე­ბით ერეკ­ლე არ იყო ერ­თი­ა­ნი ქარ­თუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფოს მე­თა­უ­რი, ეს ცოტა გა­უ­გებ­რა­დაც კი მო­ჩანს. ერეკ­ლე II-ის ასე­თი პო­პუ­ლა­რო­ბა მით უფრო გა­საკ­ვი­რია იმ ფონ­ზე, რო­დე­საც არა თუ სხვა ეპო­ქა­ში - ერ­თი­ა­ნი ქარ­თუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფოს არ­სე­ბო­ბის (XI-XV სა­უ­კუ­ნე­ე­ბი) პე­რი­ოდ­ში - გა­ცი­ლე­ბით უფრო მას­შტა­ბუ­რი ლი­დე­რე­ბი (თუნ­დაც სა­ქარ­თვე­ლოს გა­მა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ლი მეფე - ბაგ­რატ III /978-1014/, გი­ორ­გი III /1156-1184/, გი­ორ­გი V ბრწყინ­ვა­ლე /1318-1346/, ალექ­სან­დრე I დიდი /1412-1442/) - სუ­ლაც არ ყო­ფი­ლან გა­ნე­ბივ­რე­ბულ­ნი ასე­თი სა­ხალ­ხო სიყ­ვა­რუ­ლი­თა და თაყ­ვა­ნის­ცე­მით. მე­ტიც, თვით იმა­ვე XVIII ს. II ნა­ხე­ვარ­ში, ერეკ­ლე II-ის პა­რა­ლე­ლუ­რად, სა­ქარ­თვე­ლო­ში მოღ­ვა­წე­ობ­და იმე­რე­თის სა­ხე­ლო­ვა­ნი მეფე სო­ლო­მონ I (1752-1784), რომ­ლის აღმშე­ნებ­ლო­ბი­თი საქ­მი­ა­ნო­ბა სა­ყო­ველ­თა­ო­დაა აღი­ა­რე­ბუ­ლი და, რაც მთა­ვა­რია, კახთ ბა­ტო­ნის­გან გან­სხვა­ვე­ბით, დი­დე­ბის ზე­ნი­ტში მყოფ­მა და­ტო­ვა წუ­თი­სო­ფე­ლი, არც კრწა­ნი­სის კა­ტას­ტრო­ფა გა­ნუც­დია, მაგ­რამ ერის ხსოვ­ნა­ში მას ბევ­რად უფრო მოკ­რძა­ლე­ბუ­ლი ად­გი­ლი უკა­ვია.

- მა­ინც რას უნდა მი­ვა­წე­როთ მეფე ერეკ­ლეს ასე­თი გან­დი­დე­ბა?

- პირ­ვე­ლი და უმ­თავ­რე­სი, რა­საკ­ვირ­ვე­ლია, არის მისი სამ­ხედ­რო წარ­მა­ტე­ბე­ბი. ის ნამ­დვი­ლად იყო უნი­ჭი­ე­რე­სი სარ­და­ლი, რო­მელ­მაც ირა­ნის ძლე­ვა­მო­სი­ლი მმარ­თვე­ლის ნა­დირ-შა­ჰის (1736-1747) სკო­ლა გა­მო­ი­ა­რა (ჯერ კი­დევ სრუ­ლი­ად ახალ­გაზ­რდა ერეკ­ლე ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლი ახ­ლდა მას ინ­დო­ეთ­ში ლაშ­ქრო­ბი­სას) და ათე­უ­ლო­ბით საბ­რძო­ლო შე­ტა­კე­ბა­ში მო­ი­პო­ვა ბრწყინ­ვა­ლე გა­მარ­ჯვე­ბა. ამ მხრივ გან­სა­კუთ­რე­ბით წარ­მა­ტე­ბუ­ლი იყო 50-60-იანი წლე­ბის სამ­ხედ­რო კამ­პა­ნია, რომ­ლის ფარ­გლებ­ში მო­პო­ვე­ბულ იქნა გა­დამ­წყვე­ტი გა­მარ­ჯვე­ბე­ბი გა­ურ­ჩე­ბულ მე­ზო­ბელ სა­ხა­ნო­ებ­ზე და აღ­მო­სავ­ლეთ ამი­ერ­კავ­კა­სი­ა­ში ქარ­თლ-კა­ხე­თის სა­მე­ფოს სრუ­ლი ჰე­გე­მო­ნია დამ­ყარ­და. ამ ეპო­პე­ის ყვე­ლა­ზე გახ­მა­უ­რე­ბუ­ლი გა­მარ­ჯვე­ბა ერეკ­ლემ მო­ი­პო­ვა 1751 წ. ივ­ლის­ში სოფ. ყირხბუ­ლახ­თან (სომ­ხეთ­ში) გა­მარ­თულ შე­ტა­კე­ბა­ში, სა­დაც პა­ტა­რა კახ­მა სულ რა­ღაც 3-4 ათა­სი­ა­ნი ლაშ­ქრით სას­ტი­კი და­მარ­ცხე­ბა აგე­მა ირა­ნის ტახ­ტის­თვის ამ­ბი­ცი­უ­რი მებ­რძო­ლის აზატ ხან ავ­ღა­ნის 18-ათა­სი­ან ჯარს. სწო­რედ ამ გა­მარ­ჯვე­ბის შემ­დეგ ალა­პა­რაკ­დნენ რუ­სეთ­სა და ევ­რო­პა­ში ქარ­თვე­ლი მე­ფის სამ­ხედ­რო მიღ­წე­ვებ­ზე, რისი დას­ტუ­რი­ცაა იმ­ჟა­მად "სან­კტ-პე­ტერ­ბურ­გის უწყე­ბებ­ში“ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცია ერეკ­ლეს მიერ ერევ­ნი­სა და თავ­რი­ზის და­ლაშ­ქვრის შე­სა­ხებ.

აქვე ისიც უნდა აღი­ნიშ­ნოს, რომ ერეკ­ლეს ეს სამ­ხედ­რო წარ­მა­ტე­ბე­ბი მნიშ­ვნე­ლო­ვან­წი­ლად გა­ნა­პი­რო­ბა და­სუს­ტე­ბუ­ლი ირა­ნის სა­ხელ­მწი­ფოს მეს­ვე­ურ­თა კე­თილ­გან­წყო­ბამ, რაც მთლი­ა­ნად მისი მა­მის - თე­ი­მუ­რაზ II-ის ფი­ლიგ­რა­ნუ­ლი დიპ­ლო­მა­ტი­ის დამ­სა­ხუ­რე­ბა იყო. სწო­რედ თე­ი­მუ­რაზ მე­ფის ავ­ტო­რი­ტეტ­მა შა­ჰის კარ­ზე და მის­მა ზუს­ტმა პო­ლი­ტი­კურ­მა გათ­ვლებ­მა შექ­მნა ხელ­საყ­რე­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი ფონი ოფი­ცი­ა­ლუ­რი ის­პა­ჰა­ნის სრუ­ლი ლო­ი­ა­ლო­ბი­სათ­ვის ქარ­თლ-კა­ხე­თის ლი­დერ­თა ჰე­გე­მო­ნის­ტუ­რი მის­წრა­ფე­ბე­ბი­სად­მი აღ­მო­სავ­ლეთ ამი­ერ­კავ­კა­სი­ა­ში. ამის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბა იყო ირა­ნის მბრძა­ნებ­ლის შაჰ რო­ჰის (1748-1795) მიერ თე­ი­მუ­რა­ზი­სათ­ვის "ერა­ნი­სა და აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის სპა­სა­ლა­რო­ბის“ ბო­ძე­ბა, ხოლო ერეკ­ლეს მის ნა­ი­ბად (მო­ად­გი­ლედ) გა­მო­ცხა­დე­ბა. მე­ტიც, მამა-შვი­ლის პო­ლი­ტი­კუ­რი ამ­ბი­ცი­ე­ბი, რო­გორც ჩანს, უფრო შორს მი­დი­ო­და და ერეკ­ლე გარ­კვე­ულ წრე­ებ­ში თვით ირა­ნის შა­ჰის ტახ­ტის ერთ-ერთ მა­ძი­ებ­ლა­დაც კი მო­ი­აზ­რე­ბო­და. არა­ნაკ­ლებ წარ­მა­ტე­ბუ­ლი იყო მეფე ერეკ­ლეს სამ­ხედ­რო კამ­პა­ნია ხუნ­ძა­ხის გა­თავ­ხე­დე­ბუ­ლი ბა­ტო­ნის ნურ­სალ-ბე­გის წი­ნა­აღ­მდეგ (მჭა­დი­ჯვრი­სა და ყვარ­ლის ბრძო­ლე­ბი და ა.შ.), რომ­ლის შე­დე­გად არამ­ხო­ლოდ ლეკ­თა თავ­დას­ხმე­ბი ჩა­ცხრა, არა­მედ ქარ­თლ-კა­ხე­თის სა­მე­ფომ ჭარ-ბე­ლა­ქან­ზე კონ­ტრო­ლიც და­ამ­ყა­რა. მამა-შვი­ლის ერ­თობ­ლი­ვი მმარ­თვე­ლო­ბა, რო­მე­ლიც ნამ­დვი­ლად იყო ქარ­თლ-კა­ხე­თის სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი აღმშე­ნებ­ლო­ბი­სა და სამ­ხედ­რო-პო­ლი­ტი­კუ­რი გაძ­ლი­ე­რე­ბის წარ­მა­ტე­ბუ­ლი და­სა­წყი­სი, დას­რულ­და 1762 წელს, რო­დე­საც გარ­და­იც­ვა­ლა თე­ი­მუ­რაზ II. ამი­ე­რი­დან ერეკ­ლე II გახ­და გა­ერ­თი­ა­ნე­ბუ­ლი ქარ­თლ-კა­ხე­თის ერ­თპი­როვ­ნუ­ლი ხელ­მწი­ფე.

- რამ­დე­ნად წარ­მა­ტე­ბით გა­აგ­რძე­ლა ერეკ­ლემ ბრძე­ნი მა­მის მიერ გაკ­ვა­ლუ­ლი გზა?

- და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი მმარ­თვე­ლო­ბის პირ­ველ ეტაპ­ზე - XVIII ს. 60-იან წლებ­ში მეფე ერეკ­ლე სა­გა­რეო არე­ნა­ზე კვლავ ინარ­ჩუ­ნებ­და მო­პო­ვე­ბულ პო­ზი­ცი­ებს და რჩე­ბო­და აღ­მო­სავ­ლეთ ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის უპი­რო­ბო ლი­დე­რად, რაც წარ­მა­ტე­ბულ ომებ­თან ერ­თად მის­მა საკ­მა­ოდ სწო­რად გა­დად­გმულ­მა დიპ­ლო­მა­ტი­ურ­მა ნა­ბი­ჯებ­მაც გა­ნა­პი­რო­ბა. მათ­გან უთუ­ოდ გა­მო­სა­ყო­ფია მის მიერ ირან­ში გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მოვ­ლე­ნე­ბის სწო­რი შე­ფა­სე­ბა და სპარ­სე­თის ახალ (ფაქ­ტობ­რივ) ხე­ლი­სუ­ფალ­თან ქე­რიმ-ხან­თან სა­ერ­თო ენის გა­მო­ნახ­ვა. 1763 წელს ერეკ­ლემ შე­ას­რუ­ლა ქე­რიმ ხა­ნის მო­თხოვ­ნა და გა­დას­ცა მას თბი­ლის­ში აშ­კა­რად "სა­პა­ტიო ტყვე­ო­ბა­ში“ მყო­ფი აზატ ხანი, რო­მე­ლიც ირა­ნის მბრძა­ნებ­ლის მთა­ვარ მო­წი­ნა­აღ­მდე­გედ მი­იჩ­ნე­ო­და. ეს იყო უდა­ვოდ წარ­მა­ტე­ბუ­ლი ჟეს­ტი, რომ­ლი­თაც ერეკ­ლემ ქე­რიმ ხა­ნის გული მო­ი­გო, შე­დე­გად, ამ უკა­ნას­კნელ­მა ის უპი­რო­ბოდ აღი­ა­რა ერ­თი­ა­ნი ქარ­თლ-კა­ხე­თის მე­ფედ და ცნო მისი ჰე­გე­მო­ნო­ბა სამ­ხრეთ აზერ­ბა­ი­ჯან­ში. ეს იყო პრობ­ლე­მის თე­ი­მუ­რა­ზი­სე­უ­ლი გა­და­წყვე­ტა და იმის და­დას­ტუ­რე­ბა, რომ ერეკ­ლეს მხე­დარ­თმთავ­რულ ნი­ჭთან ერ­თად, არც დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი გამ­ჭრი­ა­ხო­ბა აკ­ლდა. თუმ­ცა, თა­ვი­სი მმარ­თვე­ლო­ბის მე­ო­რე პე­რი­ოდ­ში, პა­ტა­რა კახს, სამ­წუ­ხა­როდ, აშ­კა­რად უმტყუ­ნა დიპ­ლო­მა­ტი­ურ­მა ალ­ღომ, მან ვერ გათ­ვა­ლა ის გა­მოწ­ვე­ვე­ბი, რომ­ლე­ბიც შე­იძ­ლე­ბო­და მოჰ­ყო­ლო­და (და მოჰ­ყვა კი­დეც) ერ­თმორ­წმუ­ნე რუ­სეთ­ზე ორი­ენ­ტა­ცი­ის აღე­ბას, რა­მაც, რო­გორც შემ­დგომ გა­ირ­კვა, ქვეყ­ნის­თვის სა­ვა­ლა­ლო შე­დე­გე­ბი მო­ი­ტა­ნა და სა­ხე­ლო­ვა­ნი მე­ფის ზო­გა­დი ღვაწ­ლიც მნიშ­ვნე­ლოვ­ნად გა­ა­ფერ­მკრთა­ლა. სა­ნამ ამ სა­კი­თხზე უფრო საგ­ნობ­რი­ვად ვი­სა­უბ­რებთ, უპ­რი­ა­ნია ორი­ო­დე სი­ტყვით შე­ვე­ხოთ ერეკ­ლე მე­ფის რე­ფორ­მა­ტო­რულ საქ­მი­ა­ნო­ბას ქვეყ­ნის შიგ­ნით.

დღეს არა­ვის ეეჭ­ვე­ბა, რომ სამ­ხედ­რო წარ­მა­ტე­ბებ­თან ერ­თად, სწო­რედ ერეკ­ლე მეფე იყო მთა­ვა­რი შე­მოქ­მე­დი იმ სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი აღმშე­ნებ­ლო­ბი­სა, რო­მე­ლიც და­ი­წყო ჯერ კი­დევ მამა-შვი­ლის ერ­თობ­ლი­ვი მმარ­თვე­ლო­ბის პე­რი­ოდ­ში - 40-50-იან წლებ­ში. ეს მისი აქ­ტი­უ­რო­ბით გა­და­იდ­გა ენერ­გი­უ­ლი ნა­ბი­ჯე­ბი ფე­ო­და­ლუ­რი ანარ­ქი­ის აღ­საკ­ვე­თად და ცენ­ტრა­ლუ­რი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის გან­სამ­ტკი­ცებ­ლად. ამ გზა­ზე უმ­ნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნე­სი მო­ნა­პო­ვა­რია არაგ­ვი­სა და ქსნის ურჩი სა­ე­რის­თა­ვო­ე­ბის გა­უქ­მე­ბა. გა­დამ­წყვე­ტი დარ­ტყმა ფე­ო­და­ლურ ოპო­ზი­ცი­ას ერეკ­ლემ 1765 წელს მი­ა­ყე­ნა, რო­დე­საც ქარ­თლში პა­ა­ტა ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლის (ვახ­ტანგ VI-ის უკა­ნო­ნო ვა­ჟის) გა­სა­მე­ფე­ბე­ლად მო­წყო­ბი­ლი შეთ­ქმუ­ლე­ბა ჩა­ახ­შო. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ შეთ­ქმულ­თა გა­სა­სა­მარ­თლებ­ლად მო­წყო­ბილ დარ­ბა­ზის სხდო­მა­ზე მთა­ვარ "მომ­ჩი­ვა­ნად“ თვით მეფე გა­მო­სუ­ლა, ხოლო საქ­მის გარ­ჩე­ვა­ში გლე­ხო­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი ჩა­ურ­თავს. სა­ყო­ველ­თა­ოდ ცნო­ბი­ლია, გლე­ხო­ბი­სად­მი მეფე ერეკ­ლეს გა­მო­სარ­ჩლე­ბი­თი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა. ის კა­ტე­გო­რი­უ­ლად მო­ი­თხოვ­და მე­ბა­ტო­ნე­ე­ბის­გან გლე­ხებ­თან "სა­მარ­თლი­ა­ნად მოქ­ცე­ვას“, მო­უ­წო­დებ­და მათ არ და­ეშ­ვათ "მემ­კვიდ­რე კა­ცის“ აყრა და "სად­მე წას­ვლა“, წი­ნა­აღ­მდეგ შემ­თხვე­ვა­ში "ავად მო­პყრო­ბი­თა“ და სა­ფა­სუ­რის გა­დახ­დით იმუქ­რე­ბო­და. გარ­და ამი­სა, ერეკ­ლემ გა­მოს­ცა კა­ნო­ნი, რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც "უცხო­ეთს ტყვე­ო­ბი­დან თა­ვი­სი ნე­ბი­თა და გარ­ჯით შინ დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი გლე­ხი თა­ვი­სუფ­ლდე­ბო­და ძვე­ლი მე­ბა­ტო­ნის ყმო­ბი­სა­გან“. მან­ვე აკ­რძა­ლა მე­ბა­ტო­ნე­ე­ბის მიერ გლე­ხის ოჯა­ხის წევრთა ცალ-ცალ­კე გა­ყიდ­ვაც.

სწო­რედ ამ და სხვა ღო­ნის­ძი­ე­ბებ­მა, რომ­ლე­ბიც გა­მიზ­ნუ­ლი "იყო აყ­რილ-და­კარ­გულ­თა, ხი­ზან-ბო­გა­ნო­თა რი­ცხვის შემ­ცი­რე­ბი­სა­კენ და სამ­შობ­ლოს დამ­ცველ მემ­კვიდ­რე გლეხ­თა, შეძ­ლე­ბულ, "გა­მომ­ღებ“ მი­წის მუ­შა­თა გამ­რავ­ლე­ბი­სა­კენ“, მო­უ­ტა­ნა ერეკ­ლე II-ს სა­ყო­ველ­თაო-სა­ხალ­ხო სიყ­ვა­რუ­ლი. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, ერეკ­ლეს "დე­მოკ­რა­ტო­ბა“ სუ­ლაც არ ყო­ფი­ლა რე­ვო­ლუ­ცი­უ­რი. სწო­რად აღ­ნიშ­ნავ­და აკა­დე­მი­კო­სი ნიკო ბერ­ძე­ნიშ­ვი­ლი, რომ ქარ­თლ-კა­ხე­თის მეფე ბა­ტონყმო­ბის მოს­პო­ბას კი არ ცდი­ლობ­და, არა­მედ მისი ამო­ცა­ნა "ბა­ტონყმუ­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბა იყო“.

მეფე ერეკ­ლეს მზრუნ­ვე­ლი ხელი და­ე­ტყო ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კუ­რი ცხოვ­რე­ბის ყვე­ლა სფე­როს. მან და­ა­სახ­ლა და აა­ღორ­ძი­ნა სხვა­დას­ხვა დროს მომ­ხვდურ­თა შე­მო­სე­ვე­ბის შე­დე­გად გა­ვე­რა­ნე­ბუ­ლი სოფ­ლე­ბი, სე­რი­ო­ზუ­ლი ძვრე­ბი მოხ­და მრეწ­ვე­ლო­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის კუ­თხით - და­ი­წყო მი­ნის, სარ­კის, ბრო­ლის, შა­ლის, სან­თლის, ია­რა­ღის, საპ­ნის, აგუ­რის, თი­ხის ჭურ­ჭლის წარ­მო­ე­ბა; გაჩ­ნდა ზეთ­სახ­დე­ლი, მა­რილ­სახ­დე­ლი, თამ­ბა­ქოს და­მამ­ზა­დე­ბე­ლი, შაქ­რის მწარ­მო­ე­ბე­ლი ქარ­ხნე­ბი, სამ­ღებ­რო­ე­ბი; ხელი მიჰ­ყვეს ვერ­ცხლი­სა და სპი­ლენ­ძის მო­პო­ვე­ბას და გა­მოდ­ნო­ბას. მეფე ყუ­რა­დღე­ბას აქ­ცევ­და შე­ი­ა­რა­ღე­ბის საქ­მეს - მწყობ­რში ჩად­გა ია­რა­ღის, დენ­თის, ზარ­ბაზ­ნის და­მამ­ზა­დე­ბე­ლი ქარ­ხნე­ბი. სე­რი­ო­ზუ­ლი გა­მო­ცო­ცხლე­ბა შე­ი­ნიშ­ნე­ბო­და ვაჭ­რო­ბის სფე­რო­ში, გა­ნახ­ლდა ზა­რა­ფხა­ნის ფუნ­ქცი­ო­ნი­რე­ბა, ად­გი­ლი ჰქონ­და უცხო­უ­რი კა­პი­ტა­ლის მო­ზიდ­ვის მცდე­ლო­ბებს. ყო­ვე­ლი­ვე ეს ახა­ლი ეპო­ქის კონ­ტუ­რე­ბი იყო - კა­პი­ტა­ლის­ტუ­რი ურ­თი­ერ­თო­ბის ცალ­კე­უ­ლი ელე­მენ­ტე­ბი­თა და ნიშ­ნე­ბით (შრო­მის და­ნა­წი­ლე­ბა, და­ქი­რა­ვე­ბუ­ლი შრო­მა და ა.შ.).

ცალ­კე უნდა გა­მოვ­ყოთ ერეკ­ლეს გარ­დაქ­მნე­ბი კულ­ტუ­რულ-სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო სფე­რო­ში (სე­მი­ნა­რი­ე­ბის გახ­სნა თბი­ლის­სა და თე­ლავ­ში სა­ხელ­მწი­ფოს და­ფი­ნან­სე­ბით, სტამ­ბის აღ­დგე­ნა და ა. შ.)

ერეკ­ლე II-ის სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი მოღ­ვა­წე­ო­ბის სტრა­ტე­გი­უ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბა იყო ქვეყ­ნის სამ­ხედ­რო პო­ტენ­ცი­ა­ლის გაძ­ლი­ე­რე­ბა. 70-იან წლებ­ში გა­და­იდ­გა კონ­კრე­ტუ­ლი ნა­ბი­ჯე­ბი რე­გუ­ლა­რუ­ლი შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ძა­ლე­ბის შე­საქ­მნე­ლად. "მო­რი­გე ჯა­რის შე­სა­ხებ“ 1774 წელს გა­მო­ცე­მუ­ლი "გან­ჩი­ნე­ბის“ სა­ფუძ­ველ­ზე შე­იქ­მნა 5000-ათა­სი­ა­ნი მუდ­მი­ვი სამ­ხედ­რო და­ნა­ყო­ფი, რო­მელ­შიც სა­ვალ­დე­ბუ­ლო სამ­სა­ხუ­რი "თა­ვი­სი ხარ­ჯით“ უნდა გა­ევ­ლო (ერთი თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში) "ყვე­ლა ლაშ­ქრო­ბის შემ­ძლე“ მა­მა­კაცს.

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ ღა­რი­ბი გლე­ხის სა­ჭურ­ვლი­თა და პრო­ვი­ან­ტით მო­მა­რა­გე­ბა მის პატ­რონს ევა­ლე­ბო­და. ეს იყო უაღ­რე­სად წარ­მა­ტე­ბუ­ლი პრო­ექ­ტი, რომ­ლის წყა­ლო­ბი­თაც მო­ხერ­ხდა ლეკ­თა თა­რე­შის დრო­ე­ბით ალაგმვა. მაგ­რამ, სამ­წუ­ხა­როდ, 1781 წელს "მო­რი­გე ჯა­რის“ შექ­მნის ინი­ცი­ა­ტო­რი­სა და სუ­ლის­ჩამ­დგმე­ლის ლე­ვან ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლის მო­უ­ლოდ­ნე­ლი გარ­დაც­ვა­ლე­ბის (არ­სე­ბობს საკ­მა­ოდ სა­ფუძ­ვლი­ა­ნი ეჭვი, რომ მის სიკ­ვდილ­ში რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ემის­რე­ბის ხელი ერია) შემ­დეგ, სა­ხელ­მწი­ფომ ვერ გა­მო­ი­ჩი­ნა სა­ჭი­რო მონ­დო­მე­ბა და თან­და­თა­ნო­ბით "მო­რი­გე ჯა­რიც“ მო­ი­შა­ლა.

• ამ­რი­გად, რომ შე­ვა­ჯა­მოთ, 50-70-იანი წლე­ბი იყო ერეკ­ლე II-ის მმარ­თვე­ლო­ბის ყვე­ლა­ზე ნა­ყო­ფი­ე­რი პე­რი­ო­დი - მისი ერ­თგვა­რი ტრი­უმ­ფის ხანა, რო­დე­საც ქარ­თლ-კა­ხე­თის სა­მე­ფომ მი­აღ­წია დიდ წარ­მა­ტე­ბებს, რო­გორც ქვეყ­ნის აღმშე­ნებ­ლო­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბით, ისე სა­გა­რეო ას­პა­რეზ­ზე და გახ­და უპი­რო­ბო ლი­დე­რი მთე­ლი ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის მას­შტა­ბით.

- რა მოხ­და შემ­დგომ, რამ შე­ა­ფერ­ხა ქარ­თლ-კა­ხე­თის სა­მე­ფოს აღ­მას­ვლა?

- 80-იანი წლე­ბის დამ­დე­გი­დან აშ­კა­რად შე­იმ­ჩნე­ვა კრი­ზი­სის პირ­ვე­ლი ნიშ­ნე­ბი, რაც ძი­რი­თა­დად უკავ­შირ­დე­ბა წა­რუ­მა­ტებ­ლო­ბებს სა­გა­რეო პო­ლი­ტი­კა­ში. ეს გა­მოწ­ვე­უ­ლი იყო რუ­სე­თის აქ­ტი­უ­რი შე­მოს­ვლით კავ­კა­სი­ის ას­პა­რეზ­ზე და ქარ­თუ­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი ის­ტებ­ლიშ­მენ­ტის, პირ­ველ რიგ­ში, ქარ­თლ-კა­ხე­თის მე­ფის მთლი­ა­ნად რუ­სულ ვექ­ტორ­ზე გა­დარ­თვით. რო­გორც ცნო­ბი­ლია, ქარ­თულ­მა პო­ლი­ტი­კურ­მა სამ­ყა­რომ ერ­თმორ­წმუ­ნე რუ­სეთს იმე­დის თვა­ლი ჯერ კი­დევ XVI ს. შუა ხა­ნე­ბი­დან მი­ა­პყრო (ლე­ვან კახ­თა მეფე, მისი ძე ალექ­სან­დრე II), მაგ­რამ პირ­ვე­ლი­ვე შე­დე­გი ამ ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი­სა ვე­რა­ფერს სა­სი­კე­თოს უქად­და ქვე­ყა­ნას.

მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, ქარ­თვე­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი ლი­დე­რე­ბი (თე­ი­მუ­რაზ I, იმე­რე­თის მეფე ალექ­სან­დრე III, მისი მემ­კვიდ­რე­ნი) ჯი­უ­ტად არ ეხ­სნე­ბოდ­ნენ ერ­თმორ­წმუ­ნე მე­ზო­ბელს და ცდი­ლობ­დნენ მისი დახ­მა­რე­ბით თავი და­ეღ­წი­ათ ერან-ოს­მა­ლე­თის გავ­ლე­ნი­სა­გან. გან­სა­კუთ­რე­ბით მტკივ­ნე­უ­ლი დარ­ტყმა ამ მხრივ მი­ი­ღო ქარ­თლის მეფე ვახ­ტანგ VI-მ, რო­მე­ლიც ბრმად ენდო რუ­სე­თის ხელ­მწი­ფეს - პეტ­რე I-ს და სრუ­ლი კა­ტას­ტრო­ფა გა­ნი­ცა­და. ვერც ამ მარ­ცხმა ას­წავ­ლა ჭკუა ქარ­თველ ლი­დე­რებს. თვით თე­ი­მუ­რაზ II, რომ­ლის აღ­ზე­ვე­ბა მთლი­ა­ნად ირა­ნის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მხარ­და­ჭე­რით მოხ­და, არა თუ ელ­ჩო­ბას აგ­ზავ­ნი­და რუ­სეთ­ში სამ­ხედ­რო დახ­მა­რე­ბი­სა და მფარ­ვე­ლო­ბის სა­თხოვ­ნე­ლად, არა­მედ ამ მიზ­ნით თვი­თო­ნაც კი ჩა­ვი­და (1760 წ.) პე­ტერ­ბურგს, სა­დაც მას უარი ეთ­ქვა (რო­გორც ჩანს, მან ვერ აი­ტა­ნა ეს დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი მარ­ცხი და იქვე პე­ტერ­ბურ­გში გარ­და­იც­ვა­ლა). არც ამ იმედ­გაც­რუ­ე­ბის შემ­დეგ გა­მო­უ­ჩე­ნი­ათ სი­ფხიზ­ლე ქარ­თველ პო­ლი­ტი­კო­სებს. ეს გა­მოვ­ლინ­და 1768-1774 წლე­ბის რუ­სეთ-ოს­მა­ლე­თის ომის მსვლე­ლო­ბი­სას, რო­დე­საც იმე­რე­თის მეფე სო­ლო­მონ I და ქარ­თლ-კა­ხე­თის ლი­დე­რი ენ­თუ­ზი­აზ­მით გა­მო­ეხ­მა­ურ­ნენ რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წი­ნა­და­დე­ბას ოს­მალ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ ერ­თობ­ლი­ვი სამ­ხედ­რო მოქ­მე­დე­ბე­ბის წარ­მო­ე­ბის შე­სა­ხებ. ქარ­თველ მე­ფე­ებს ამ­ჯე­რა­დაც გაწ­ბი­ლე­ბა ელო­დათ. სა­ქარ­თვე­ლო­ში შე­მო­სულ­მა რუ­სულ­მა კონ­ტინ­გენ­ტმა ვერ­ცერ­თი პრინ­ცი­პუ­ლი სამ­ხედ­რო ამო­ცა­ნა ვერ შე­ას­რუ­ლა - ქარ­თვე­ლებ­მა ვერც ახალ­ცი­ხე და­იბ­რუ­ნეს და ვერც ფოთი გა­ა­თა­ვი­სუფ­ლეს, ხოლო გე­ნე­რალ გოტ­ლიბ ტოტ­ლე­ბე­ნის ვე­რა­გულ­მა ქმე­დე­ბებ­მა ერეკ­ლე II-ს კი­ნა­ღამ ტახ­ტი და­ა­კარ­გვი­ნა. ერ­თა­დერ­თი გა­მო­ნა­თე­ბა მთელ ამ და­ვი­და­რა­ბა­ში იყო ქარ­თუ­ლი ჯა­რის ბრწყინ­ვა­ლე გა­მარ­ჯვე­ბა ას­პინ­ძის ომში, რო­მელ­მაც ერთხელ კი­დევ აჩ­ვე­ნა პა­ტა­რა კა­ხის დიდი მხე­დარ­თმთავ­რუ­ლი ნიჭი.

თით­ქოს ყვე­ლა­ფე­რი ნა­თე­ლი უნდა ყო­ფი­ლი­ყო, რუ­სე­თი არც ამ­ჯე­რად აღ­მოჩ­ნდა სან­დო პარტნი­ო­რი. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, ჯერ კი­დევ ომი არ იყო დას­რუ­ლე­ბუ­ლი, რო­დე­საც (1771 წ.) ერეკ­ლემ სა­გან­გე­ბო დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი მი­სი­ით კა­თა­ლი­კო­სი ან­ტონ I და ლე­ვან ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლი მი­ავ­ლი­ნა პე­ტერ­ბურგს და, არც მეტი, არც ნაკ­ლე­ბი, რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ის მფარ­ვე­ლო­ბა­ში შეს­ვლა ითხო­ვა - მისი შთა­მო­მავ­ლე­ბის­თვის სა­მე­ფო ტახ­ტის, აგ­რეთ­ვე მცხე­თის სა­კა­თა­ლი­კო­სოს ავ­ტო­კე­ფა­ლი­ის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბის პი­რო­ბით. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით (1783 წ.) სწო­რედ ამ თხოვ­ნას ჩას­ჭი­და ხელი რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ, რო­დე­საც ერეკ­ლე მფარ­ვე­ლო­ბით ტრაქ­ტა­ტის და­დე­ბა­ზე და­ი­ყო­ლია.

- მა­ინც რას უნდა ეი­ძუ­ლე­ბი­ნა ისე­თი გა­მოც­დი­ლი პო­ლი­ტი­კო­სი, რო­გორც ერეკ­ლე იყო, ასე­თი კა­პი­ტუ­ლან­ტუ­რი ნა­ბი­ჯი გა­და­ედ­გა?

- ეს მარ­თლაც ძალ­ზე უც­ნა­უ­რად გვეჩ­ვე­ნე­ბა. მარ­თა­ლია, 1768-1774 წლე­ბის ომში რუ­სე­თის მხა­რე­ზე ქარ­თლ-კა­ხე­თის ჩარ­თვამ სე­რი­ო­ზუ­ლად გა­ა­ღი­ზი­ა­ნა "ბრწყინ­ვა­ლე პორ­ტა“, მაგ­რამ იმ ვი­თა­რე­ბა­ში, რო­დე­საც აშ­კა­რად აგებ­და ომს რუ­სეთ­თან, თურ­ქებს ერეკ­ლეს დას­ჯის თავი ნამ­დვი­ლად არ ექ­ნე­ბო­და. არც ირა­ნის მხრი­დან იყო მო­სა­ლოდ­ნე­ლი რა­ი­მე სე­რი­ო­ზუ­ლი გარ­თუ­ლე­ბა. მარ­თა­ლია, რუ­სუ­ლი ჯა­რის შე­მოს­ვლამ სა­ქარ­თვე­ლო­ში ნამ­დვი­ლად და­აფრ­თხო არა მხო­ლოდ ოფი­ცი­ა­ლუ­რი ის­პა­ჰა­ნი, არა­მედ თვით ერეკ­ლე­ზე ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლი აღ­მო­სავ­ლეთ ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის სა­ხა­ნო­ე­ბი, მაგ­რამ იქა­უ­რი პო­ლი­ტი­კუ­რი ვი­თა­რე­ბა არ იყო მთლად და­ლა­გე­ბუ­ლი და სპარ­სე­თის ხე­ლი­სუ­ფალ­ნი თავს მა­ინც და მა­ინც არ გა­მო­ი­დებ­დნენ. თა­ნაც, მოგ­ვი­ა­ნე­ბით ერეკ­ლემ მა­ინც შეძ­ლო შექ­მნი­ლი სირ­თუ­ლე­ე­ბის დაძ­ლე­ვა და ცალ­კე ოს­მა­ლეთ­თან და ცალ­კე ირან­თან (ქე­რიმ-ხან­თან) ურ­თი­ერ­თო­ბა მო­აგ­ვა­რა. ასეთ სი­ტუ­ა­ცი­ა­ში ერ­თა­დერ­თი ახ­სნა შე­იძ­ლე­ბა ვე­ძი­ოთ იმ მუდ­მივ შიშ­ში, რო­მე­ლიც ბაგ­რა­ტო­ვან­თა კა­ხურ შტოს ჰქონ­და რუ­სეთს შე­ფა­რე­ბუ­ლი ვახ­ტანგ VI-ის მემ­კვიდ­რე­ე­ბის მხრი­დან ქარ­თლის ტახ­ტის დაბ­რუ­ნე­ბის პერ­მა­ნენ­ტუ­ლად მომ­დი­ნა­რე მცდე­ლო­ბე­ბის გამო.

რო­გორც ცნო­ბი­ლია, რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა საკ­მა­ოდ ეფექ­ტი­ა­ნად იყე­ნებ­და ვახ­ტანგ მე­ფის მემ­კვიდ­რე­ე­ბის (პირ­ველ რიგ­ში, ალექ­სან­დრე ბა­ქა­რის ძის) ამ­ბი­ცი­ებს და პე­რი­ო­დუ­ლად "აუშ­ვებ­და“ მათ კახთ ბა­ტო­ნის ამ­ბი­ცი­ე­ბის ჩა­სა­ცხრო­ბად. ყვე­ლა­ზე მკა­ფი­ოდ ეს გა­მოვ­ლინ­და სწო­რედ გე­ორ­გი­ევ­სკის ტრაქ­ტა­ტის და­დე­ბის წი­ნა­რე პე­რი­ოდ­ში, რო­დე­საც გა­მოჩ­ნდა ერეკ­ლეს ხე­ლა­ხა­ლი გაძ­ლი­ე­რე­ბის კონ­ტუ­რე­ბი. კერ­ძოდ, ქარ­თლ-კა­ხე­თის მე­ფემ მას მერე, რაც შეძ­ლო შექ­მნი­ლი სირ­თუ­ლე­ე­ბის დაძ­ლე­ვა და ცალ­კე ოს­მა­ლეთ­თან დადო სამ­შვი­დო­ბო შე­თან­ხმე­ბა (1776-1778 წწ.), ცალ­კე კი­დევ ირან­თან (ქე­რიმ-ხან­თან) ურ­თი­ერ­თო­ბა მო­აგ­ვა­რა, ერეკ­ლემ აღ­მო­სავ­ლეთ ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის სა­ხა­ნო­ე­ბის­თვი­საც მო­ი­ცა­ლა. ჯერ იყო და 1778 წელს მან ყა­რა­ბა­ღის ხან­თან ერ­თად და­ა­მარ­ცხა ამ­ბი­ცი­უ­რი ფათ-ალი ხანი, რო­მელ­მაც ამ დრო­ი­სათ­ვის მთელ ჩრდი­ლო­ეთ აზერ­ბა­ი­ჯან­ზე და­ამ­ყა­რა კონ­ტრო­ლი, ხოლო შემ­დეგ ერევ­ნის სა­ხა­ნოს შე­უ­ტია (1779 წ.) და იქ, ფაქ­ტობ­რი­ვად, ქარ­თუ­ლი ად­მი­ნის­ტრა­ცია შექ­მნა (ხანს მო­უ­რავ-"ღუ­ბერ­ნა­ტო­რად“ თა­ვი­სი სიძე იო­ა­ნე მუხ­რან­ბა­ტო­ნი და­უ­ნიშ­ნა). ყო­ვე­ლი­ვე ეს ნიშ­ნავ­და იმას, რომ ქარ­თლ-კა­ხე­თის მეფე იბ­რუ­ნებ­და ძველ დი­დე­ბას, რაც, რო­გორც ჩანს, აშ­კა­რად ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბო­და რუ­სე­თის შორ­სმი­მა­ვალ იმ­პე­რი­ულ გეგ­მებს სამ­ხრეთ კავ­კა­სი­ის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას ერეკ­ლეს სა­ხით არ სჭირ­დე­ბო­და ძლი­ე­რი მო­ნარ­ქი, რო­მელ­საც ხე­ლე­წი­ფე­ბო­და და­მო­უ­კი­დებ­ლად მოქ­მე­დე­ბა და სა­კუ­თა­რი ჰე­გე­მო­ნო­ბის დამ­ყა­რე­ბა რე­გი­ონ­ში. ამი­ტო­მაც იყო, რომ გა­დამ­წყვეტ მო­მენ­ტში სან­კტ-პე­ტერ­ბურ­გმა პრე­ვენ­ცი­უ­ლი ზო­მე­ბი გა­ა­ტა­რა მის და­სა­სუს­ტებ­ლად.

ჯერ იყო და რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ ჩა­შა­ლა (1778 წ.) ჩერ­ქეზ-ყა­ბარ­დო­ელ­თა ქარ­თლ-კა­ხეთ­ში ჩა­სახ­ლე­ბის (სამ­ხედ­რო რე­ზერ­ვის შევ­სე­ბის მიზ­ნით) ერეკ­ლე­სე­უ­ლი გეგ­მა, ხოლო შემ­დეგ "აუშ­ვა“ ალექ­სან­დრე ბა­ქა­რის ძე და კავ­კა­სი­ა­ში წარ­გზავ­ნა, სა­დაც ეს უკა­ნას­კნე­ლი სო­ლო­მონ იმერ­თა მე­ფი­სა და ფა­თა­ლი ხა­ნის დახ­მა­რე­ბით აპი­რებ­და ქარ­თლის ტახ­ტის და­კა­ვებას. სავ­სე­ბით სწო­რად მი­ა­ნიშ­ნებ­და აკა­დე­მი­კო­სი ნიკო ბერ­ძე­ნიშ­ვი­ლი, რომ ეს ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი "რუ­სე­თის მე­ფის მიერ მი­ღე­ბუ­ლი კონ­ტრზო­მე­ბი“ იყო. ამის ირიბ და­დას­ტუ­რე­ბად მი­აჩ­ნი­ათ ის, რომ ეკა­ტე­რი­ნე II-ის მთავ­რო­ბამ მხო­ლოდ მა­შინ მო­ი­თხო­ვა კა­ტე­გო­რი­უ­ლად ფა­თა­ლი-ხა­ნი­სა­გან ალექ­სან­დრე ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლის გად­მო­ცე­მა (რაც აღას­რუ­ლა კი­დეც ყუ­ბის ხან­მა - 1783 წ. ნო­ემ­ბერ­ში), რო­დე­საც ერეკ­ლე მე­ფეს­თან ოფი­ცი­ა­ლუ­რად გა­ა­ფორ­მა სა­ბე­დის­წე­რო გე­ორ­გი­ევ­სკის ტრაქ­ტა­ტი.

- მა­ინც რითი იყო სა­ბე­დის­წე­რო ჩვე­ნი ქვეყ­ნის­თვის გე­ორ­გი­ევ­სკის ტრაქ­ტა­ტი?

- და­ვი­წყოთ იმით, რომ 1783 წლის 24 ივ­ლისს ციხე-სი­მაგ­რე გე­ორ­გი­ევ­სკში (ამ­ჟა­მინ­დე­ლი ქ. გე­ორ­გი­ევ­სკი, სტავ­რო­პო­ლის მხა­რე, რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცია), რუ­სე­თის იმ­პე­რა­ტორ ეკა­ტე­რი­ნე II-სა და ქარ­თლ-კა­ხე­თის მე­ფის ერეკ­ლე II-ს შო­რის და­დე­ბუ­ლი "მე­გობ­რუ­ლი ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბა კავ­ში­რი­სა და მფარ­ვე­ლო­ბის შე­სა­ხებ“, რო­მელ­საც გე­ორ­გი­ევ­სკის ტრაქ­ტა­ტის სა­ხე­ლით იც­ნო­ბენ, შე­ი­ცავ­და ქარ­თლ-კა­ხე­თის სა­ხელ­მწი­ფოს სუ­ვე­რე­ნი­ტე­ტის შემ­ლახ­ველ პუნ­ქტებს. კერ­ძოდ, ერეკ­ლეს ეკ­რძა­ლე­ბო­და რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­გან და­უ­კი­თხა­ვად "მი­წერ-მო­წე­რაი გა­რე­მო­თა მფლო­ბელ­თა მი­მართ“, ანუ ის კარ­გავ­და სა­გა­რეო პო­ლი­ტი­კის და­მო­უ­კი­დებ­ლად წარ­მო­ე­ბის უფ­ლე­ბას. ამას გარ­და, სუ­ვე­რე­ნი­ტეტს კარ­გავ­და ქარ­თუ­ლი ეკ­ლე­სი­აც, რომ­ლის მე­თა­უ­რი - კა­თა­ლი­კოს-პატ­რი­არ­ქი თა­ვი­სი უფ­ლე­ბე­ბით უთა­ნაბრდე­ბო­და რუ­სე­თის ეპის­კო­პო­სებს. მთა­ვა­რი მა­ინც ის იყო, რომ აღ­ნიშ­ნუ­ლი დო­კუ­მენ­ტი სუ­ლაც არ აღ­მოჩ­ნდა ქვეყ­ნის მაჰ­მა­დი­ა­ნუ­რი გა­რე­მოც­ვი­დან "გა­მოხ­სნი­სა და აღ­დგო­მის“ სა­წინ­და­რი, რა­საც ასე და­ჟი­ნე­ბით გვიმ­ტკი­ცებ­და ოფი­ცი­ო­ზი მთე­ლი 70 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში. პი­რი­ქით, სწო­რედ ამ ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბამ მის­ცა ბიძ­გი იმ მყი­ფე გე­ო­პო­ლი­ტი­კუ­რი ბა­ლან­სის მოშ­ლას სამ­ხრეთ კავ­კა­სი­ა­ში, რომ­ლის დაც­ვა­საც ასე დიდი რუ­დუ­ნე­ბით ცდი­ლობ­დნენ 50-70-იან წლებ­ში თე­ი­მუ­რაზ II და მისი მემ­კვიდ­რე XVIII ს. და რო­მე­ლიც გახ­და მთა­ვა­რი წა­ნამ­ძღვა­რი ქარ­თლ-კა­ხე­თის სა­მე­ფოს (ფაქ­ტობ­რი­ვი) და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბი­სა და ჰე­გე­მო­ნო­ბი­სა რე­გი­ონ­ში.

ოს­მა­ლეთ­მა, რო­მე­ლიც უკი­დუ­რე­სად გა­ღი­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი იყო რუ­სე­თის მიერ ყი­რი­მის მი­ტა­ცე­ბის გამო (1783 წლის ივ­ნის-ივ­ლი­სი), გა­და­წყვი­ტა სა­პა­სუ­ხო დარ­ტყმის მი­ყე­ნე­ბა კავ­კა­სი­ა­ში და მო­ა­წყო ქარ­თლ-კა­ხე­თის წი­ნა­აღ­მდეგ ერ­თი­ა­ნი ფრონ­ტის (ახალ­ცი­ხის სა­ფა­შო, ჭარ-ბე­ლა­ქა­ნი, და­ღეს­ტა­ნი) ორ­გა­ნი­ზე­ბა. ლეკ­თა თა­რეშ­მა არ­ნა­ხუ­ლი მას­შტა­ბე­ბი მი­ი­ღო. გან­სა­კუთ­რე­ბით და­მან­გრე­ვე­ლი გა­მოდ­გა ავა­რი­ის მმარ­თვე­ლის - ომარ ხა­ნის მარ­ბი­ე­ლი ლაშ­ქრო­ბე­ბი 1785 წელს, რო­მე­ლიც ერეკ­ლეს სრუ­ლი კა­პი­ტუ­ლა­ცი­ით დას­რულ­და - ის იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და მე­ტად და­მამ­ცი­რე­ბელ ზავ­ზე წა­სუ­ლი­ყო და მშვი­დო­ბა ყო­ველ­წლი­უ­რი "ჯა­მა­გი­რის“ (5000 მა­ნე­თი) გა­დახ­დის პი­რო­ბით "ეყი­და“. რუ­სე­თის მთავ­რო­ბა შო­რი­დან უყუ­რებ­და ქარ­თლ-კა­ხე­თის დაქ­ცე­ვას და სუ­ლაც არ აპი­რებ­და ქმე­დი­თი დახ­მა­რე­ბის აღ­მო­ჩე­ნას.

ერეკ­ლე ამა­ოდ ითხოვ­და რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სა­გან გე­ორ­გი­ევ­სკის ტრაქ­ტა­ტის პი­რო­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბას. "ოს­მა­ლეთ­თან მი­ვი­დე, მი­მიშ­ვე­ბენ? ყი­ზილ­ბა­შებ­თან მი­ვი­დე-შე­მი­წყნა­რე­ბენ? და­ღისტნე­ლებ­თან მი­ვი­დე - მი­მი­ღე­ბენ? მაშ ვისი სა­სო­ე­ბა მქონ­დეს, თუ არა რუ­სე­თის დი­დე­ბუ­ლის ჴელ­მწი­ფი­სა... ვის უნდა მივ­მარ­თო და ვის უნდა ვა­წყი­ნო თავი!?“ - წერ­და სა­სო­წარ­კვე­თი­ლე­ბა­ში ჩა­ვარ­დნი­ლი მეფე თა­ვის ელჩს პე­ტერ­ბუ­გში გარ­სე­ვან ჭავ­ჭა­ვა­ძეს, იმ იმე­დით, რომ "დიდი ეკა­ტე­რი­ნე“ ჯარს მი­აშ­ვე­ლებ­და. კი­დევ უფრო მრავ­ლისმთქმე­ლია ამ კუ­თხით ფრაგ­მენ­ტი ერეკ­ლე მე­ფის წე­რი­ლო­ბი­თი შე­ტყო­ბი­ნე­ბი­დან პავ­ლე პო­ტი­ომ­კი­ნი­სად­მი (1787 წ. 22 სექ­ტემ­ბე­რი) "ყო­ველ­თა მტერ­თა ჩვენ­თა­გან სა­ცი­ნელ ვიქ­მნე­ნით, რა­მე­თუ ვერ იხი­ლეს უძ­ლე­ვე­ლი­სა­გან მფარ­ვე­ლო­ბი­სა გან­რი­ნე­ბა ჩუ­ე­ნი გან­საც­დელ­თა­გან და ამით მტე­რო­ბა­სა ზედა ჩუ­ენ­სა უმე­ტე­სად კად­ნი­ერ იქ­მნენ“. აი, ეს იყო ქარ­თლ-კა­ხე­თის მე­ფის მხრი­დან სრუ­ლი დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი კრა­ხის აღი­ა­რე­ბა.

სა­გა­რეო-პო­ლი­ტი­კურ ჩიხ­ში მოქ­ცე­უ­ლი ქვეყ­ნის მდგო­მა­რე­ო­ბა კი­დევ უფრო და­ამ­ძი­მა სა­მე­ურ­ნეო ცხოვ­რე­ბის მოშ­ლამ. სულ უფრო გა­ჭირ­და გა­და­სა­ხა­დე­ბის აკ­რე­ფა, რის გა­მოც ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და "მო­სახ­ლე­ო­ბა სამი წლით სა­მე­ფო გა­და­სა­ხა­დი­სა­გან გა­ენ­თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­ნა“. პა­რა­ლი­ზე­ბუ­ლი იყო ახ­ტა­ლის მად­ნე­ბის ფუნ­ქცი­ო­ნი­რე­ბა, და­ე­ცა ვაჭ­რო­ბა, რის გა­მოც სა­ბა­ჟო შე­მო­სა­ვა­ლიც მი­ნი­მუ­მამ­დე და­ვი­და. არ­სა­ი­დან იყო ხსნა. "მფარ­ვე­ლი“ რუ­სე­თი ფი­ნან­სუ­რი დო­ტა­ცი­ი­სა­გან თავს იკა­ვებ­და...

ყო­ვე­ლი­ვე ამას და­ე­მა­ტა ისიც, რომ აი­რია სი­ტუ­ა­ცია სა­მე­ფო ოჯახ­ში. ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლე­ბი სულ უფრო მი­ის­წრა­ფოდ­ნენ გან­კერ­ძო­ე­ბი­სა­კენ და და­ჟი­ნე­ბუ­ლად მო­ი­თხოვ­დნენ (ჯერ კი­დევ გე­ორ­გი­ევ­სკის ტრაქ­ტა­ტის და­დე­ბამ­დე) ქვეყ­ნის სა­უფ­ლის­წუ­ლო­ე­ბად და­ყო­ფას. და­უძ­ლუ­რე­ბულ­მა მე­ფემ ვერ გა­უ­წია წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბა შვი­ლე­ბის ამ აჩე­მე­ბას და 1791 წელს გა­მოს­ცა სა­გან­გე­ბო "გან­წე­სე­ბა­ნი“, ერ­თგვა­რი ან­დერ­ძი, რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც სი­ცო­ცხლე­ში­ვე "გა­უ­ჩი­ნა“ მათ "თა­ვი­სი წილი და რიგი“, რათა შემ­დგომ არ გამ­ხდა­რი­ყო მათ შო­რის "სის­ხლის ჩა­მო­ვარ­დნის მი­ზე­ზი“. კი­დევ უფრო და­მა­ზი­ა­ნე­ბე­ლი იყო ერეკ­ლეს მიერ ტახ­ტის მემ­კვიდ­რე­ო­ბის ძვე­ლი წე­სის შეც­ვლა. ახა­ლი წე­სის მი­ხედ­ვით, მე­ფის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ ტახ­ტი არა უფ­როს შვილ­ზე (პირ­მ­შო­ზე), არა­მედ გვარ­ში უფ­როს­ზე (ძმა­ზე) გა­და­სუ­ლი­ყო. მარ­თა­ლია, არ­სე­ბობს მო­საზ­რე­ბა, რომ მე­ფემ თით­ქოს მო­ახ­დი­ნა თა­ვი­სი სა­ბე­დის­წე­რო გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბის დე­ზა­ვუ­ი­რე­ბა, მაგ­რამ ამას სა­ეჭ­ვოს ხდის ის დრა­მა­ტუ­ლი და­პი­რის­პი­რე­ბა, რო­მე­ლიც ატყდა სა­მე­ფო ოჯახ­ში გი­ორ­გი XII-ის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ, რი­თაც ისარ­გებ­ლა კი­დეც რუ­სე­თის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ და (1801 წ.) სა­ერ­თოდ გა­ა­უქ­მა სა­მე­ფო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა.

XVIII ს. 80-90-იან წლე­ბის მიჯ­ნა­ზე, კი­დევ იყო ერთი მოვ­ლე­ნა, რო­მელ­მაც მკა­ფი­ოდ აჩ­ვე­ნა, რომ ერეკ­ლე II უკვე ნამ­დვი­ლად არ იყო ის უდ­რე­კი, გა­ბე­დუ­ლი ლი­დე­რი, რო­მელ­საც ხე­ლე­წი­ფე­ბო­და სა­ერ­თო ქარ­თუ­ლი მას­შტა­ბის დიდი ეროვ­ნუ­ლი (თუმ­ცა შე­იძ­ლე­ბა რამ­დე­ნად­მე სა­რის­კო) საქ­მის გა­ძღო­ლა. მხედ­ვე­ლო­ბა­ში გვაქვს 1790 წელს იმე­რე­თის სა­მე­ფოს პო­ლი­ტი­კუ­რი ელი­ტის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი­სა­გან წა­მო­სუ­ლი ინი­ცი­ა­ტი­ვა ერეკ­ლე II-ის ჰე­გე­მო­ნო­ბით იმერ-ამე­რის გა­ერ­თი­ა­ნე­ბი­სა და ერ­თი­ა­ნი ქარ­თუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფოს აღ­დგე­ნის თა­ო­ბა­ზე, რო­მელ­ზეც ქარ­თლ-კა­ხე­თის მე­ფემ გარ­კვე­უ­ლი ყოყ­მა­ნის შემ­დეგ, დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი უარი თქვა. არ­გუ­მენ­ტი, რო­მე­ლიც მოყ­ვა­ნილ იქნა ამ გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბის გა­სა­სა­მარ­თლებ­ლად (თით­ქოს სა­კუ­თარ შვი­ლიშ­ვილს - იმე­რე­თის მე­ფეს სო­ლო­მონ II-ს ტახტს ვერ წა­არ­თმევ­და) სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი გა­და­სა­ხე­დი­დან მთლად და­მა­ჯე­რებ­ლად არ გა­მო­ი­ყუ­რე­ბა. არა­და, მა­შინ რომ ერეკ­ლეს ეს შე­მო­თა­ვა­ზე­ბა მი­ე­ღო, იყო რე­ა­ლუ­რი შან­სი სა­ქარ­თვე­ლოს გა­ერ­თი­ა­ნე­ბი­სა, რაც კარ­დი­ნა­ლუ­რად შეც­ვლი­და ქვეყ­ნის შემ­დგო­მი გან­ვი­თა­რე­ბის მა­გის­ტრა­ლურ ხაზს და მარ­თლაც გახ­დე­ბო­და სა­ქარ­თვე­ლოს "გა­მოხ­სნა-აღ­დგო­მის“ სა­წინ­და­რი. აპე­ლი­რე­ბა იმა­ზე, რომ ოს­მა­ლე­თი არ და­უშ­ვებ­და თა­ვი­სი "კუთ­ვნი­ლი“ იმე­რე­თის "წარ­თმე­ვას“ (ით­ვლე­ბა, რომ ერეკ­ლემ სწო­რედ ამის გამო შე­ი­კა­ვა თავი ამ სა­რის­კო ნა­ბი­ჯის გა­დად­გმის­გან), აქ­სი­ო­მა­ტურ ჭეშ­მა­რი­ტე­ბად ვერ ჩა­ით­ვლე­ბა. არ უნდა დაგ­ვა­ვი­წყდეს, რომ სწო­რედ იმ დროს (1787-1791 წლებ­ში) ოს­მა­ლეთს გა­ხუ­რე­ბუ­ლი ომი ჰქონ­და რუ­სეთ­თან, რო­მელ­შიც ის აშ­კა­რად მარ­ცხის­თვის იყო გან­წი­რუ­ლი და ძნე­ლი წარ­მო­სად­გე­ნი იყო ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში იმე­რე­თი­სათ­ვის მო­ე­ცა­ლა (აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ მოგ­ვი­ა­ნე­ბით რუ­სეთ თურ­ქე­თის 1816-1812 წლე­ბის ომის დროს, "ბრწყინ­ვა­ლე პორ­ტამ“ ხელი ვერ შე­უ­შა­ლა "კუთ­ვნი­ლი“ იმე­რე­თის "წარ­თმე­ვას“ და მის ინ­ტეგ­რი­რე­ბას უკვე რუ­სე­თის "სა­ქარ­თვე­ლოს­თან“).

რაც შე­ე­ხე­ბა ირანს, აღა-მაჰ­მად ხანს, რო­მელ­საც ერეკ­ლე ტრა­დი­ცი­უ­ლად "გურ­ჯის­ტა­ნის ვა­ლად“ მი­აჩ­ნდა და ჯერ კი­დევ 1786 წელს უტყდე­ბო­და მას "ძმო­ბა­სა და სიყ­ვა­რულ­ში“, არა­ფე­რი ექ­ნე­ბო­და მისი სამ­ფლო­ბე­ლო­ე­ბის გა­ფარ­თო­ე­ბის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო - მი­თუ­მე­ტეს, ქარ­თლ-კა­ხე­თის მეფე ამას დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რად სა­თა­ნა­დოდ თუ "შე­ფუ­თავ­და“ და ირა­ნის "შე­ნა­ძე­ნად“ გა­ა­სა­ღებ­და. ერთი სი­ტყვით, ჩვენ იქით­კენ ვიხ­რე­ბით, რომ "იმერ­თა“ ინი­ცი­ა­ტი­ვა­ზე უა­რის თქმით, ერეკ­ლე მე­ფემ კი­დევ ერთი შეც­დო­მა და­უშ­ვა. ამის კომ­პენ­სა­ცი­ად ვერ ჩა­ით­ვლე­ბა იმა­ვე ხა­ნებ­ში (1790 წ. ივ­ნის­ში) სო­ლო­მონ ლი­ო­ნი­ძის ინი­ცი­ა­ტი­ვით გა­ფორ­მე­ბუ­ლი "ტრაქ­ტა­ტი ივე­რი­ელ­თა მე­ფე­თა და მთა­ვარ­თა­გან დამ­ტკი­ცე­ბუ­ლი ქარ­თლი­სა, კა­ხე­თი­სა, იმერ­თა, ოდი­ში­სა და გუ­რი­ი­სა...“, რო­მე­ლიც მხო­ლოდ დეკ­ლა­რა­ტი­უ­ლად თუ იყო და­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლოს მეფე-მთავ­რე­ბი­სა და ქარ­თლ-კა­ხე­თის სა­მე­ფოს ერ­თო­ბის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბა.

ეს და სხვა ფაქ­ტე­ბი აშ­კა­რად მე­ტყვე­ლე­ბენ იმა­ზე, რომ გე­ორ­გი­ევ­სკის ტრაქ­ტა­ტის და­დე­ბის შემ­დეგ, ერთ დროს ძლე­ვა­მო­სილ­მა ერეკ­ლე მე­ფემ, რო­მე­ლიც თა­ნა­მედ­რო­ვე­თა თქმით "ისე არაფ­რი­სა­კენ არ მი­ის­წრა­ფო­და, რო­გორც თა­ვი­სი ხალ­ხის ევ­რო­პუ­ლად გარ­დაქ­მნი­სა­კენ“ (სტე­ფა­ნე ბურ­ნა­შო­ვი), ვერც ერთ სა­გა­რეო, თუ სა­ში­ნაო პო­ლი­ტი­კურ გა­მოწ­ვე­ვას ვერ გა­არ­თვა თავი და ვერ შე­უ­შა­ლა ხელი ქვეყ­ნის უკუს­ვლას.

- რო­გორც ის­ტო­რი­კო­სე­ბი აფა­სე­ბენ, ერეკ­ლე II-ის­თვის, რო­გორც სა­ხელ­მწი­ფო მოღ­ვა­წის­თვის ერ­თგვა­რი პო­ლი­ტი­კუ­რი რექ­ვი­ე­მი აღ­მოჩ­ნდა კრწა­ნი­სის კა­ტას­ტრო­ფა 1795 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში...

- ამ პო­ლი­ტი­კუ­რი კრა­ხის მთა­ვა­რი მი­ზე­ზი იყო ის, რომ მან, რო­გორც სან­დო პარტნი­ორ­მა, რუ­სეთ­თან და­დე­ბუ­ლი "მე­გობ­რო­ბის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის“ კე­თილ­სინ­დი­სი­ერ­მა დამ­ცველ­მა, "უხერ­ხუ­ლად“ ჩათ­ვა­ლა "მფარ­ვე­ლის“ ზურგს უკან ერ­თგუ­ლე­ბის პი­რო­ბა მი­ე­ცა გან­რის­ხე­ბუ­ლი აღა-მაჰ­მად-ხა­ნი­სათ­ვის და ამ გზით ჩა­ე­ცხრო მისი აგ­რე­სია.

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ სა­სო­წარ­კვე­თი­ლი მეფე თა­ვის ამ მი­ა­მი­ტო­ბას და პო­ლი­ტი­კურ გუ­ლუბ­რყვი­ლო­ბას თვი­თო­ნაც აღი­ა­რებ­და ერთ-ერთ წე­რილ­ში:

"ჩვენ ფი­ცით რომ არ ვყო­ფი­ლი­ყა­ვით და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი უმაღ­ლეს კარ­თან და აღა-მაჰ­მად-ხან­თან თან­ხმო­ბა გვქო­ნე­ბო­და, ეს უბე­დუ­რე­ბა მა­შინ... არ დაგ­ვა­ტყდე­ბოდა“. თუმ­ცა, რო­გორც სავ­სე­ბით მარ­თე­ბუ­ლად არის შე­ნიშ­ნუ­ლი ქარ­თულ ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი­ა­ში, ქარ­თუ­ლი მხა­რის მო­უმ­ზა­დებ­ლო­ბა ნამ­დვი­ლად არ აიხ­სნე­ბო­და მხო­ლოდ იმით, რომ ერეკ­ლე "რუ­სე­თის მა­შინ­დელ მეს­ვე­ურ­თა და­პი­რე­ბებს მი­ენ­დო... კრწა­ნი­სის ტრა­გე­დი­ის ერთი დიდი მი­ზე­ზი ქარ­თლ-კა­ხე­თის ფე­ო­და­ლუ­რი სა­ხელ­მწი­ფოს ში­ნა­გა­ნი და­უძ­ლუ­რე­ბა, მისი ცენ­ტრა­ლუ­რი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სი­სუს­ტე იყო“. სწო­რედ ამ გა­რე­მო­ე­ბე­ბის გამო ვერ მო­ა­ხერ­ხა ქარ­თლ-კა­ხე­თის უძ­ლე­ველ­მა მე­ფემ ძა­ლე­ბის სრუ­ლი მო­ბი­ლი­ზა­ცია და უთა­ნას­წო­რო ბრძო­ლა­ში გა­მა­ნად­გუ­რე­ბე­ლი მარ­ცხი იწ­ვნია, რომ­ლის შემ­დეგ ქვე­ყა­ნა ფეხ­ზე ვერ წა­მოდ­გა და სულ რამ­დე­ნი­მე წლის შემ­დეგ სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ო­ბაც და­კარ­გა.

ასე ტრა­გი­კუ­ლად დას­რულ­და ერეკ­ლე II-ის აქ­ტი­უ­რი სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი მოღ­ვა­წე­ო­ბა. როცა გა­ი­აზ­რებ ყო­ვე­ლი­ვე იმას, რაც და­ა­ტყდა ქარ­თლ-კა­ხეთს მისი მმარ­თვე­ლო­ბის დას­კვნით ეტაპ­ზე, ძნე­ლია არ და­ე­თან­ხმო დიდი ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის შემ­დეგ სი­ტყვებს:

"ერეკ­ლე მეფე ღრმად მო­ხუ­ცე­ბუ­ლი მო­უს­ვე­ნარ ცხოვ­რე­ბი­სა და თავ­და­ტე­ხი­ლი უბე­დუ­რე­ბი­სა­გან და­ა­ვა­დე­ბუ­ლი გუ­ლის ტკი­ვი­ლით შეჰ­ყუ­რებ­და, რო­გორ ინ­გრე­ო­და ის პო­ლი­ტი­კუ­რი და სამ­ხედ­რო სიძ­ლი­ე­რე, ქო­ნებ­რი­ვი კე­თილ­დღე­ო­ბაც, რო­მე­ლიც მისი მა­მის თე­ი­მუ­რაზ მე II-ისა და მის პი­რად და­უ­ღა­ლავ შრო­მი­თა და გამ­ჭრი­ა­ხო­ბით იყო მო­პო­ვე­ბუ­ლი. მისი სი­ბე­რის დღე­ნი ეგე­ბის იმ მწა­რე გრძნო­ბით იყო მო­წამ­ლუ­ლი, რომ ამის ბრა­ლი მის პი­რადს პო­ლი­ტი­კურს გუ­ლუბ­რყვი­ლო­ბას და რუ­სე­თის მთავ­რო­ბი­სად­მი გა­ნუ­სა­ზღვრელ ნდო­ბა­საც ედე­ბო­და".

- ყო­ვე­ლი­ვე ეს რომ შე­ვა­ჯა­მოთ, მა­ინც ვინ არის მეფე ერეკ­ლე?

- ერეკ­ლე II ნამ­დვი­ლად არის სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ის ერთ-ერთი გა­მორ­ჩე­უ­ლი პერ­სო­ნა­ჟი, რომ­ლის სა­ხელ­მწი­ფო მოღ­ვა­წე­ო­ბა მთლი­ა­ნად გა­მიზ­ნუ­ლი იყო ქვეყ­ნის გა­ნახ­ლე­ბა-აღორ­ძი­ნე­ბი­სა­კენ. რო­გორც ნიკო ბერ­ძე­ნიშ­ვი­ლი აღ­ნიშ­ნავ­და, ამ კუ­თხით ის ნამ­დვი­ლად იყო "ქვეყ­ნის თავ­და­დე­ბუ­ლი მო­ა­მა­გე... თა­ვის დრო­ის მო­წი­ნა­ვე კაცი“, რო­მელ­მაც წარ­მა­ტე­ბით გა­დაჭ­რა არა ერთი ქვეყ­ნის­თვის სა­სი­ცო­ცხლო ამო­ცა­ნა და ქარ­თლ-კა­ხე­თის ევ­რო­პუ­ლი გან­ვი­თა­რე­ბის გზა­ზე და­ყე­ნე­ბას შე­ე­ცა­და, მო­ი­პო­ვა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი სამ­ხედ­რო წარ­მა­ტე­ბე­ბი სა­გა­რეო არე­ნა­ზე, რო­მელ­თა შე­დე­გად მისი სა­მე­ფო, ერთი პე­რი­ო­დი, ყვე­ლა­ზე ან­გა­რიშ­გა­სა­წევ ძა­ლად იქცა სამ­ხრეთ კავ­კა­სი­ა­ში. მაგ­რამ პო­ლი­ტი­კო­სის, მით უფრო სა­ხელ­მწი­ფოს ლი­დე­რის ღვაწ­ლი ის­ტო­რი­ა­ში ფა­სობს არა იმ­დე­ნად მისი გეგ­მე­ბი­სა და ჩა­ნა­ფიქ­რის მას­შტა­ბუ­რო­ბით, არა­მედ იმით, თუ რო­გო­რი იყო მისი მოღ­ვა­წე­ო­ბის სა­ბო­ლოო შე­დე­გი, რო­გო­რი სა­ხელ­მწი­ფო ჩა­ი­ბა­რა მან და რო­გო­რი ქვე­ყა­ნა და­უ­ტო­ვა მემ­კვიდ­რე­ებს. სამ­წუ­ხა­როდ, ამ გა­და­სა­ხე­დი­დან, სა­ერ­თო ჯამ­ში, მას ვე­რაფ­რით ჩავ­თვლით "დიდ სა­ხელ­მწი­ფო მოღ­ვა­წედ“, "ყვე­ლა დრო­ის ქარ­თველ გა­მორ­ჩე­ულ მოღ­ვა­წე­თა შო­რის - გა­მორ­ჩე­უ­ლად“.

თა­ვი­სი მოღ­ვა­წე­ო­ბის ბოლო ეტაპ­ზე მან მარ­თლაც არა­ერ­თი მცდა­რი ნა­ბი­ჯი გა­დად­გა, რო­მე­ლიც, რო­გორც და­ვი­ნა­ხეთ, სა­ბე­დის­წე­რო აღ­მოჩ­ნდა ქვეყ­ნი­სათ­ვის, მაგ­რამ მის ამ ქმე­დე­ბებ­ში ღა­ლა­ტის ნიშ­ნე­ბის ძი­ე­ბა, აბ­სო­ლუ­ტუ­რად და­უ­სა­ბუ­თე­ბე­ლი, და სრუ­ლი­ად გა­უ­მარ­თლე­ბე­ლია. სა­ბო­ლოო შე­დე­გით, ის უფრო წა­რუ­მა­ტე­ბელ, ტრა­გი­კულ პი­როვ­ნე­ბად მო­ჩანს. ღა­ლა­ტად უნდა შე­ფას­დეს არა ცალ­კე­უ­ლი უნებ­ლიე გა­დაც­დო­მე­ბი, რომ­ლებ­მაც შე­იძ­ლე­ბა ზი­ა­ნი მი­ა­ყე­ნა ქვე­ყა­ნას, არა­მედ სხვა სა­ხელ­მწი­ფოს სა­სარ­გებ­ლოდ ჩა­დე­ნი­ლი შეგ­ნე­ბუ­ლი ქმე­დე­ბე­ბი, ანუ რო­დე­საც წი­ნას­წა­რი გან­ზრახ­ვით შეგ­ნე­ბუ­ლად ძირს უთხრი და სპობ ეროვ­ნულ სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ო­ბას და მას მე­ზო­ბე­ლი იმ­პე­რი­ის ნა­წი­ლად აქ­ცევ. სამ­წუ­ხა­როდ, ამის მა­გა­ლი­თე­ბი არა ერთი გვაქვს სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ა­ში, მათ შო­რის, ყვე­ლა­ზე სა­ვა­ლა­ლო - 1921 წელს ქარ­თვე­ლი ბოლ­შე­ვი­კე­ბის მიერ სა­კუ­თა­რი სამ­შობ­ლოს, სა­ქარ­თვე­ლოს სუ­ვე­რე­ნუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფოს დამ­ხო­ბა და მისი რუ­სულ-საბ­ჭო­ურ იმ­პე­რი­ა­ში შეთ­რე­ვა, მაგ­რამ ამა­ზე სხვა დროს...

იხი­ლეთ ასე­ვე:

• რო­გო­რი მამა იყო ერეკ­ლე II - პირ­ვე­ლი აცრა ვა­ჟის­თვის და წე­რი­ლე­ბი ნა­ბო­ლა­რა ქა­ლიშ­ვილს
• რო­გორ სჯი­და ერეკ­ლე მე­ო­რე დე­ზერ­ტი­რებს?
• აღ­სას­რუ­ლი და გა­პა­ტი­ოს­ნე­ბა: ვინ აყალ­ბებ­და ცნო­ბებს ერეკ­ლე II-ის დაკ­რძალ­ვის შე­სა­ხებ