"სინაგოგიდან რამდენიმე დღე 50 ჩვილის ტირილი ისმოდა.. ებრაელ მეძუძურებს ქართველი ქალებიც გვერდში დასდგომიან" - როგორ გადაურჩა დანგრევას რაჭის სინაგოგა კომუნისტების დროს?

"როდესაც სინაგოგას დანგრევას უპირებდნენ, ონელი ებრაელები, ქალები თავიანთი ჩვილი შვილებით სალოცავში ჩაიკეტნენ. ებრაელ მეძუძურ ქალებს სოფელ ღარის მოსახლეობა, ქართველი ქალები გვერდში ამოსდგომიან, ისინი თავიანთი ჩვილებით მოსულან სინაგოგასთან და წრე შემოურტყამთ", - ამბობს დავით ლობჯანიძე.

იგი რაჭაში დაიბადა და გაიზარდა, ამაყობს რომ ბაგა-ბაღიდან მოყოლებული ძალიან ბევრი ებრაელი მეგობარი ჰყავდა და მათი მეგობრობა დღესაც მჭიდროდ გრძელდება... დავით ლობჯანიძე რაჭაში მყოფი ებრაელების შესახებ გვიამბობს, თუ როგორ გადაარჩინეს ებრაელმა და რაჭველმა მეძუძურმა დედებმა სინაგოგა, კომუნისტებს რომ არ დაენგრიათ...

- საბჭოთა ხელისუფლების ურწმუნო ათეისტების მყინვარების პერიოდში სტიქიურად დაიწყო ისტორიულ-კულტურული და რელიგიური კულტმსახურების ძეგლების ნგრევა. ონში დაანგრიეს ყველა ქრისტიანული ნაგებობა, იგივე საფრთხე დაემუქრა სინაგოგასაც. ამ საქმეს წინ აღუდგა მსოფლიო მასშტაბით ცნობილი პიროვნება რაბინი დავით ბააზოვი (1883-1947წ). ეს ის დავით ბააზოვია, რომელიც 1907 წლის 14 აგვისტოს ჰააგაში გამართულ სიონისტთა მერვე კონგრესზე სიტყვით გამოვიდა და აღნიშნა: "ქართველი ებრაელები არ იცნობდნენ ასიმილაციის ისეთ მასშტაბებს, როგორც სხვები". საინტერესოა აგრეთვე 1915 წელს ქ. ფრანკფურტში სტუდენტ-ახალგაზრდობის კონფერენციაზე მისი წარდგინება და გამოსვლა.

კონფერენციას ესწრებოდა 400 დელეგატი, სულ ახალგაზრდობა და სტუდენტობა, რომელსაც ხელმძღვანელობდა და თავმჯდომარეობდა საფრანგეთის გენერალ-ლეიტენანტი ლიმფონი. ლიმფონმა რაბინი დავით ბააზოვი ასე წარადგინა: "ძმებო! თქვენს წინ დგას თქვენი ძმა შორეული ქვეყნიდან მოსული, ეს ქვეყანა შორს არის ჩვენგან, მაგრამ იგი ახლოს უნდა იყოს ყველა ებრაელის გულში (კონფერენცია დიდი აღტაცებით ფეხზე წამოდგა, საოცარი სიჩუმე ჩამოვარდა)... ევროპა დღეს ცდილობს ადამიანის სიყვარულის განხორციელებას, ეს კი ქართველ ერს 2000 წლის წინ ჰქონდა შეთვისებული. ამის მოწმეა მცხეთის ქალაქი და მისი მამასახლისი, რომელიც დაუხვდა იერუსალიმიდან გამორეკილ ებრაელებს პურმარილით. ქართველ ერს შეუძლია ამაყად წარმოთქვას: "ჩვენც გვყავდა მეფეები, სამღვდელოება, მწერლობა, მაგრამ სხვა ერების დევნა ფიქრადაც არ მოგვსვლიაო, ევროპის წინანდელი ძალებით დაქცეულ სისხლში ჩვენი ხელი არ გასვრილაო". აი, ასეთია ქართველი ერი, საიდანაც ჩვენი სტუმარიაო".

კრებამ საშინელი ტაშისცემა ატეხა. ხმამაღლა გაიძახოდა: "გაუმარჯოს ქართველ ხალხს, სიცოცხლე და ბედნიერება ქართველ ხალხსო". ბევრის თვალზე ცრემლი გამოჩნდა, საზოგადოება დიდხანს ვერ დამშვიდდა. გენერალმა თავისი სიტყვა ასე დაასრულა: "შვილებო თქვენ ანდერძად გქონდეთ, ვისაც რით შეგეძლოთ იმით გამოხატეთ სიყვარული ქართველი ერისო". როდესაც კრებას მივესალმე და გავაცანი, რომ დღეს ძმურად ვცხოვრობთ ებრაელები საქართველოში მეთქი, ერთმანეთის ჭირსა და ლხინს ვიზიარებთ და მათთან მეგობრობა და ძმობა სულ მუდამ გვექნებაო, საზოგადოება კვლავ აღფრთოვანებით შეხვდა ამ სიტყვებს და უსურვა ქართველ ერს კეთილი წარმატება"...

ბააზოვის ინიციატივით ონიდან მალულად თბილისში გაიგზავნა რამდენიმე მორწმუნე და ბრძენი ებრაელი, ხოლო ღამით, როდესაც სინაგოგას დანგრევას უპირებდნენ, ონელი ებრაელები, ქალები თავიანთი ჩვილი შვილებით სალოცავში ჩაიკეტნენ. ებრაელ მეძუძურ ქალებს სოფელ ღარის მოსახლეობა, ქართველი ქალები გვერდში ამოსდგომიან, ისინი თავიანთი ჩვილებით მოსულან სინაგოგასთან და წრე შემოურტყამთ, თან მალულად სურსათ-სანოვაგესაც აწვდიდნენ. რამდენიმე დღის განმავლობაში 50 ჩვილი ბავშვის ტირილი ისმოდა სინაგოგიდან. გამოსვლა მაინც არავის მოსვლია ფიქრად.

ამასობაში თბილისიდან მაშინდელი მთავრობის შეწყნარება ჩამოიტანეს წარგზავნილებმა. ასე გადაურჩა ანტირელიგიურ ბრძოლას ონის სინაგოგა. ასე გადარჩა იგი სრულ გაპარტახება-იავარქმნას. ებრაელთა თავგანწირვამ რწმენა გადაარჩინა, სინაგოგამ კი ერი შეინახა ფიზიკურად და სულიერად. ანტირელიგიური მოძრაობა საბჭოური პერიოდის არც მომდევნო წლებს აკლდა, მაგრამ სინაგოგაში ღვთის მსახურება არ შეწყვეტილა.

ამ პერიოდისათვის ებრაელთა საზოგადოების წევრთა რაოდენობა შეადგენდა 563-ს, აქედან ამშიკაშვილი იყო 36, ბუზუკაშვილი – 39, ბერიკაშვილი - 6, ბააზოვი -3, გაგულაშვილი – 10, გორელაშვილი-5, დავითაშვილი - 29, კაკიაშვილი -5, კიკოშვილი - 4, ნანიაშვილი - 2, შიმშილაშვილი 128, ჩაჩაშვილი 124, ჭანჭალაშვილი - 6; ქოსაშვილი - 18, ყოყუაშვილი - 12, ტატიკიშვილი - 10, ხიტიბაშვილი - 16, ხანანაშვილი - 7, ხეტუაშვილი - 4, ხახიაშვილი 96, სულ 20 გვარი.