"ორივე დაუხვრეტიათ, ამის შემხედვარე მამამთილს გულმა ვერ გაუძლო და იქვე ჩამოიხრჩო თავი" - 30 წლის შემდეგ განახლებული ტკივილი: რას ჰყვება ქალი, რომელმაც აფხაზეთის ომში ოჯახის სამი წევრი დაკარგა
წლებია, წითელი ჯვარი სახელმწიფო სტრუქტურებთან ერთად აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში დაღუპულების საფლავებს ეძებს. 20 ივლისს კიდევ 13 ადამიანი დაკრძალეს, რომლებიც აფხაზეთის ომის დროს დაიღუპნენ და ოჯახებმა მათი ნეშტები მხოლოდ 30 წლის შემდეგ დაიბრუნეს. აფხაზეთიდან გადმოსვენებულებიდან 4 სამხედრო და 9 სამოქალაქო პირია, რომელთა პანაშვიდი თბილისში, სამების ტაძარში გაიმართა.
31 წლის შემდეგ ჩამოსვენებულთა შორისაა ერთი ოჯახის სამი წევრი - ანზორ თოდუა, გენადი თოდუა და ვახტანგ ჩიჩუა, რომელთაც ომის დროს მშობლიური აჩადარა არ დაუტოვებიათ, ისინი ოკუპანტებმა საკუთარი სახლის ეზოში უმოწყალოდ დახვრიტეს.
AMBEBi.GE ნაზი კოპალიანს ესაუბრა, რომელსაც ერთდროულად სამი ძვირფასი ადამიანის გარდაცვალების ცნობა მიუვიდა - მეუღლის, მამამთილისა და მულის ქმრის. რესპოდენტი იმ ენითაუწერელ ტრაგედიაზე გვიამბობს, რომელიც მას და მის ოჯახს დაატყდა თავს.
"სოხუმთან ახლოს, სოფელ აჩადარაში ვცხოვრობდით. მე და ჩემმა მეუღლემ სოხუმის სუბტროპიკული უნივერსიტეტის მექანიზაციის ფაკულტეტი დავამთავრეთ, მე ქარხანაში - "სოხუმ ხელსაწყოში“ კონსტრუქტორად ვმუშაობდი, მეუღლე - გემშემკეთებელ ქარხანაში, ინჟინრის პოზიციაზე. ფეხით დავდიოდით სოხუმში, ბავშვებიც იქ დაგვყავდა საბავშვო ბაღში და ომამდე ასე გამოვზარდეთ სამი შვილი.
დაიწყო ავადსახსენებელი ომი, უფროსი გოგონა - ბაია მე-2 კლასში გადადიოდა, ლევანი - 5 წლის იყო, სოფო კი 2-ის. მე და ბავშვები ჯერ ჩემი დედ-მამის სახლში გადავედით, სოფელ განახლებაში (გულრიფშის რაიონი), ვინაიდან ჩვენი სახლი ლამის ფრონტის ხაზი იყო, მუდმივად ფრენდნენ თვითმფრინავები, ტანკები მიმოდიოდნენ და ვიდრე ძლიერი შეტაკებები დაიწყებოდა, მეუღლემ ოჯახს გაგვარიდა. მამამთილი და მეუღლე სახლში დარჩნენ, არ დაუტოვიათ იქაურობა. იმ დროს ჩემი მაზლი - სოსო ესენტუკში იყო წასული დასასვენებლად, ომი დაიწყო თუ არა, წამოვიდა, ძლივს ჩამოაღწია, გზები გადაკეტილი იყო და მაშინვე ფრონტზე წავიდა. ჩემს მეუღლეს პრობლემა ჰქონდა თვალებზე - ახლომხედველი იყო და ომში არ წაიყვანეს, თუმცა თავისებურად იბრძოლა - სახლ-კარს არ ტოვებდა. როცა დაბომბვები გახშირდა, ბებიას მიტოვებულ სახლში გადავედით, შემდეგ - ფოთში, შერიგება როცა მოხდა, უკან, შინ დავბრუნდით და სოხუმი როცა აიღეს, მაშინ გადმოვფრინდი უკვე თბილისში.
მე და ჩემი შვილები თვითმფრინავით წამოვედით სოხუმიდან. იმავე რეისზე ყოფილა ჩემი მაზლი - სოსო, ფრონტზე მძიმედ დაიჭრა ფეხში. მეუღლემ მითხრა, მგონი, სოსოც მანდ უნდა იყოს და გაიკითხეო. თვითმფრინავში ისეთი ქაოსი იყო, ბავშვებს მარტო ვერ დავტოვებდი, სოსო რომ მომეძებნა. თბილისში როცა ჩამოვფრინდით, საშინელი ქარი იყო და მესმის, ვიღაც მიძახის, გავიხედე და ავტობუსის კარში ჩემი მაზლი დავინახე, ტიროდა... მივედი, გამამხნევა, აბა, შენ იცი, ბავშვებს მიხედე და მერე მოგძებნითო. გადარჩა ჩემი მაზლი, ვეტერანთა ჰოსპიტალში უმკურნალეს და ჩვენ თვითონ მოვნახეთ, ძალიან ცუდი ჭრილობები ჰქონდა (ფეხზე მხოლოდ ძვლებიღა დარჩენოდა, ხორცი გამოჭმული ჰქონდა). სანამ სოსო მკურნალობდა, ჩვენ ქობულეთში წავედით ჩემს დასთან, რომელიც იქ ჩვენზე ადრე ჩავიდა. პანსიონატ „აისში“ დავბინავდით, სადაც 4 წელი ვიცხოვრეთ. იქ ყოფნისას დიდი ტრაგედია დამატყდა თავს, მესამე შვილი - სოფიკო დამეღუპა, რომელიც იმ წელს სკოლაში უნდა შესულიყო. მას მერე ვეღარ გავძელი ქობულეთში და თბილისში გადმოვედით...
"ორივე დაუხვრეტიათ, ამის შემხედვარე მამამთილს გულმა ვეღარ გაუძლო და იქვე ჩამოიხრჩო თავი"...
სენაკის სადგურზე რაღაც ცენტრი იყო და ადამიანები იქ ეძებდნენ ერთმანეთ. ჩემი მული დადიოდა ხშირად, მისი მეუღლის ოჯახი სენაკთან ახლოს ცხოვრობდა და იქ გაიგო სიმართლე - რა დატრიალდა ჩვენს ოჯახში. მარინამ შეიტყო, რომ სამივე - ჩემი მეუღლე, მამამთილი და მისი ქმარი ერთად დაიღუპნენ. ჯერ უთხრეს, სვანეთით, ჭუბერით მოდიოდნენ კაცებიო, მაგრამ ტყუილი აღმოჩნდა...
ჩემმა მეუღლემ, ჩვენ გამოგვაცილა, თვითონ კი საავადმყოფოში მამასთან დაბრუნდა, ოპერაცია ჰქონდა გაკეთებული. როცა მამამთილი გამოწერეს, ანზორმა დასთან წაიყვანა, რომელიც ბაბუშერას აეროპორტის წინ ცხოვრობდა. ჩემი მული ჯერ არ იყო აფხაზეთიდან წამოსული, შვილები ჰყავდა სხვაგან გაგზავნილი, დაბრუნდნენ და მერე მათთან ერთად წამოვიდა. მარინეს მამა, ძმა და ქმარი არ გამოჰყოლია, ადგილზე დარჩნენ. იმ პერიოდში ჩვენები ავტობუსებითაც მოჰყავდათ, ოღონდ, წინასწარ უნდა ჩაწერილიყავი. მულის ქმარი ჩაწერილა და 2 დღეში აპირებდნენ აფხაზეთის დატოვებას, მაგრამ არ დასცალდათ - ბაგრამიანის ბატალიონმა დაიწყო ჩვენი სოფლების შემოვლა, მულის ოჯახში შესულან, მამამთილი მდგარა ეზოში და მისთვის იარაღი და ოქროულობა მოუთხოვიათ, საიდან ექნებოდა იქ იარაღი? მერე ჩემი მეუღლე მოსულა, წყალი მოჰქონდა, თურმე. დაუჭერიათ ანზორი და კონდახით დაუწყიათ ცემა. ამასობაში მულის ქმარიც გამოსულა, ოკუპანტები მთლად გაგიჟებულან, უთქვამთ, აქ მთელი ბატალიონი ყოფილაო. მერე ჩემი ქმარი და მულის ქმარი კედელთან მიუყენებიათ და მამამთილის თვალწინ დუხვრიტავთ, მისთვის უთქვამთ, შენ არ მოგკლავთ, უნდა იწვალოო. მარტო დარჩენილა საავადმყოფოდან ახლადგამოსული ეს ავადმყოფი კაცი, გულმა ვეღარ გაუძლო და იმ ადგილას, სადაც მისი გარდაცვლილები იწვნენ, ხეზე ჩამოუკიდია თავი. მეზობლის ქალმა გვითხრა, რომ მამამთილს წერილიც დაუტოვია, რომელმაც ჩვენამდე ვერ მოაღწია, პატიებას ითხოვდა, თურმე...
"მაშინ დაიკარგა საფლავები, არავინ იცოდა მათი ადგილსამყოფელი"
ძალიან გვიან გავიგე მათი ამბავი. სამივე ცხედარი მარინას - მულის ოჯახის ეზოში, პლედებში გახვეულები დაუსაფლავებიათ. მერე ის სახლი ვიღაც აფხაზს დაუკავებია. ეტყობა, მან ვერ გაუძლო ეზოში სასაფლაოების ყურებას და სამივე ცხედარი ბაბუშერის სასაფლაოზე გადაუტანია. ჩვენ გვეგონა, სამივენი ერთ საფლავში იყო, მაგრამ ცალ-ცალკე დაუმარხავს. მაშინ დაიკარგა ეს საფლავები, არავინ იცოდა მათი ადგილსამყოფელი. მერე ჩემი გუდაუთელი ნათესავი ჩასულა და იმ ეზოში შესულა (როცა ჩადიოდა, ყოველთვის შედიოდა და სანთლებს ანთებდა), საფლავები რომ არ დახვდა, მოუკითხავს, გამოსულა „მასპინძელი“ მამაკაცი და უხეშად უპასუხია, აქედან გადავიყვანეო. მას ზედმეტი არაფერი უკითხავს, რომ მოეკლა, ვინმე რამეს გაიგებდა, თუ რა? ნათესავი წასულა და სამეზობლოში გაუკითხავს, დაახლოებითაც არავინ არაფერი იცოდა. მას მერე სამჯერ მივიდა იმ ადგილას, ერთ რუსის ქალს უთქვამს, ზუსტად არა, მაგრამ დაახლოებით ვიცი, სად მარხიანო. იმ აფხაზმა შეგნებულად დაუმალა, თორემ მან არ დამარხა და არ იცოდა? რომ არ დაკარგულიყო, ნათესავმა საფლავებზე ბოძები ჩაარჭო, მერე ქვებიც დაუწყვია, ბოლოს, ჟანგიანი მავთულით შემოღობა საფლავები.
"აფხაზებმა სახურავს "მუხა" ესროლეს, დედა გააკავეს და სახლის გადაბუგვას აყურებინეს"
მეუღლე პედაგოგების ოჯახიდან იყო - დედამთილი მათემატიკოსი, მამამთილი - ფილოლოგი გახლდათ. მამამთილი სამამულო ომშიც იბრძოდა. გენადი თოდუა წარმოშობით ჩხოროწყუდან, მუხურიდან იყო, ერთხანობას აფხაზური სკოლის დირექტორიც ყოფილა, მერე ჩვენთან, აჩადარაში გაიხსნა სკოლა და იქ დაწყებითი სკოლის მასწავლებლად მუშაობდა. მე რომ მიმიყვანეს, დედამთილი - ბაბილინა ალანია 13 წლის გარდაცვლილი იყო, შესანიშნავი ქალი და პედაგოგი ყოფილა, დღემდე ცრემლით იხსენებენ ამ ადამიანს. ჩემს შვილიშვილს მის პატივსაცემად დავარქვით ბაბილინა.
ჩემი ფესვები ლეჩხუმიდანაა, მაგრამ გულრიფშის რაიონის ულამაზეს სოფელ განახლებაში დავიბადე (მამას წინაპარი აფხაზეთში იყო გადმოსახლებული). დღეს მამას სახლში ყარაბახელი სომეხი ცხოვრობს. მამა ომის დროს დაიღუპა, ჩვენი ოჯახი კი მთლიანად გადაწვეს - აფხაზებს დედა გაუკავებიათ და ისე აყურებინეს, როგორ ესროლეს სახლის სახურავს „მუხა“. ეს ვანდალები ეუბნებოდნენ თურმე, უყურე, რა კარგად იწვის შენი სახლიო. დედა ბოლო ხმაზე კიოდა, მეზობლებმა თქვეს, გვესმოდა ქსენიას კივილი, მაგრამ შეგვეშინდა, რომ გამოვსულიყავით, ჩვენც მოგვკლავდნენო. ისეთი ვითარება იყო, მაინც ვერაფრით დაეხმარებოდნენ. ჩვენს სახლს დიდი აივანი ჰქონდა და მერე მეზობლებმა კიბის ქვეშ ხის ფარდულივით გაუკეთეს პატარა ოთახი და სიკვდილამდე იქ ცხოვრობდა. დედამ ის გადამწვარი კარმიდამოც არ დატოვა...
მერე ჰყვებოდა, რომ ვიღაცეები მისულან და წითელი ლენტი მიუბამთ ჭიშკარზე. ასე დადიოდნენ და ლენტებს იმ სახლებს აბამდნენ, რომლებიც უნდა განადგურებულიყო. ჩვენ გვყავდა აფხაზი ნათესავი და დედას ჰგონებია, ალბათ მან გამოგზავნა და ეს იმის ნიშანია, გადამარჩენსო, არა და, პირიქით მოხდა. მერე იგივე მანქანა მისულა, სახურავს „მუხა“ ესროლეს და გაკავებულ დედაჩემს აყურებინეს, როგორ იწვოდა სახლი. დედას რაც ებადა, ყველაფერი წაიღეს, ეზოდან ქათმები და ბატებიც წაიყვანეს. ბატებზე მოხდა საოცრება - დედას 12-13 ბატი ჰყავდა, მოსულან და წაუყვანიათ ვიღაცეებს, მესამე დღეს ყველა ბატი უკან მოფრენილა დედასთან. დედა ბატებს რომ პუტავდა, იმ ბუმბულით ბალიშებს კერავდა, ჩემს შვილიშვილებს დავახვედრებო. დედა გეგენავას ქალი იყო, გმირი და საოცარი ადამიანი. დედას ეზოში მანდარინის ხეები ედგა, ყველა სეზონზე მიდიოდნენ აფხაზები, მოსავალს კრეფდნენ და მიჰქონდათ. რომელიღაც სეზონზე დედაც დახმარებია კრეფაში, ერთ აფხაზს უსვინდისია და 25 მანეთი მიუცია. ყველაფერი გაჰქონდათ, რაც ებადა, ან წინააღმდეგობას რა აზრი ჰქონდა? დედას ასთმა აწუხებდა, ფილტვებში წყალი ჩადგომია, მეზობლებს ჩემი დისთვის შეუთვლიათ გუდაუთაში, ის ჩავიდა და უვლიდა. გვინდოდა დედას აქეთ გადმოყვანა, მაგრამ კატეგორიულად უარობდა, არც მან დატოვა იქაურობა.. მეზობლები აქცევდნენ ერთმანეთს ყურადღებას.
"ოღონდ კი შანსი გაგვიჩნდეს და ფეხით წავალ შინისკენ, ჩემს აჩადარაში“
2 წლის წინ, ივლისში ჩემმა მულმა მარინამ განაცხადი დაწერა „წითელ ჯვარში“, რომ მიცვალებულებს ეძებდა. გამოძიება მიდიოდა და ჩვენი გარდაცვლილები 2 წლის მერე მოძებნეს ბაბუშერას სასაფლაოზე. სამი მიცვალებული ჩამოგვისვენეს, ამ 13 კაცში კიდევ იყო ერთი ჩვენი თანასოფლელი - ზაქარაია, თუ არ ვცდები, ნაღმზე აფეთქდა. ზოგადად, ჩვენი სოფელი ქართული სოფელი იყო, ცოტა სომხები და აქა-იქ აფხაზები ცხოვრობდნენ. მეზობელი გვყავდა აფხაზი, კარგი ოჯახი იყო, მშვენიერი ურთიერთობა გვქონდა. ვიცი, რომ ბევრი ნანობს რაც მოხდა, მაგრამ ამას იქ ხმამაღლა არავინ ამბობს...
ახლა ჩვენს სახლში, აჩადარაში თურმე მეგრული გვარის აფხაზი ცხოვრობს...
ანზორი, გენადი და ვახტანგი ჩამოასვენეს და გამიახლდა ტკივილი. 10 დღით ადრე გვითხრეს, ვიპოვეთ და გადმოვასვენებთო, ამისთვის მზად ვიყავით, მაგრამ მაინც ძალიან ემოციური იყო... მადლობა მათ, ვინც ჩვენი მიცვალებულები დაგვიბრუნა. მეუღლე და მამამთილი ვაზისუბნის სასაფლაოზე, ჩემი გოგონას გვერდით, მულის ქმარი - ვახტანგ ჩიჩუა კი სენაკში, სოფელ ეკში დავასაფლავეთ. ანზორი საოცარი მამა, შვილი და მეუღლე იყო, არაჩვეულებრივი ადამიანი. ამ ტრაგედიას პირადად არ შევსწრებივარ, სხვისი მონათხრობით ვიცი, ალბათ ამიტომ დღემდე მეგონა, ცოცხლები და სადღაც იყვნენ... სანამ მათი ნეშტი არ ვნახე, ვერ დავიჯერე, რაღაცნაირად გაორებული ვიყავი, ისეთი მოულოდნელობა იყო ჩემთვის. მაპატიეთ, არეულად თუ ვისაუბრე... ასე მგონია, ვიღაცას ვაცოდებ თავს, არა და, ასე არაა. სინამდვილეში, ამ ტრაგედიის გახსენებაც არ მინდა. ოღონდ კი დაბრუნების შანსი გაჩნდეს და ტრანსპორტი სულ არ მინდა, ფეხით წავალ შინისკენ, ჩემს აჩადარაში. მარტო მე არა, დევნილების 90% ასე ამბობს. საოცარი მხარეა აფხაზეთი, საოცრად მშობლიურია და უზომოდ დიდი ტკივილი, რომელსაც სამი ათეული წელია თან დავატარებ.