მსოფლიო ბირთვული საფრთხის წინაშე: როგორია რადიაციული დასხივების დასაშვები და სასიკვდილო დოზები და რა შემთხვევაში შეგვიძლია თავის დაცვა?

უკრაინაში, ზაპოროჟიეს ატომური ელექტროსადგური ყველაზე მძლავრია ევროპაში. მარტიდან მოყოლებული, ბირთვულ რეაქტორს რუსი სამხედროები აკონტროლებენ და მესამე კვირაა, მის სიახლოვეს ჭურვები ეცემა. რუსეთი და უკრაინა ერთმანეთს ადანაშაულებენ, გაერო კი მათ მოუწოდებს, არ დაუშვან "ბირთვული კატასტროფა”. “ჩვენ არ უნდა დავიშუროთ ძალისხმევა, რომ ელექტროსადგურის ობიექტები ან მისი შემოგარენი არ იყოს სამხედრო ოპერაციების სამიზნე. სამხედრო ტექნიკა და პერსონალი უნდა გაყვანილ იქნას ელექტროსადგურიდან. ადგილზე ძალების ან აღჭურვილობის შემდგომი განლაგება თავიდან უნდა იქნას აცილებული. საჭიროა ტერიტორიის დემილიტარიზაცია”, - განაცხადა უკრაინაში ვიზიტისას გაეროს გენმდივანმა ანტონიო გუტერეშმა.

პირველი ცივი ომის დროს ბირთვული იარაღი ერთგვარ გლობალურ საფრთხობელად იქცა. მისი ეშინოდათ, თუმცა ყველა დარწმუნებული იყო, რომ ჰიროსიმისა და ნაგასაკის შემდეგ მის გამოყენებას ვერავინ გაბედავდა, მაგრამ აი, თითქმის ნახევარი წელია, რაც რუსეთ-უკრაინის ომი მიმდინარეობს, რომლის მსგავსი ევროპაში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ არავის უნახავს და რუსეთის მიერ ბირთვული, მათ შორის, ტაქტიკური დანიშნულების იარაღის გამოყენების შესაძლებლობა კვლავ აქტუალური ხდება. ამას ემატება უკრაინის ატომურ ელექტროსადგურებთან, განსაკუთრებით, ზაპოროჟიის ევროპაში უდიდეს ატომურ ელექტროსადგურთან მიმდინარე საბრძოლო მოქმედებები, სადაც ექვსიდან ერთ-ერთი ატომური რეაქტორის დაზიანება-აფეთქებამ შეიძლება ჩერნობილის ტრაგედია დაგვავიწყოს.

• როგორია ბირთვული იარაღის მოქმედების პრინციპი?

მარტივად რომ ავხსნათ, ეს არის მძიმე ბირთვების ჯაჭვური რეაქციით დაყოფის (ატომური, იგივე ბირთვული ბომბი) ან თერმობირთვული სინთეზის (თერმობირთვული ბომბი) შედეგად გამოყოფილი უზარმაზარი ენერგია.

ატომური, იგივე ბირთვული ასაფეთქებელი მოწყობილობის დამზადებისას გამოიყენება 90%-ზე მეტად გამდიდრებული ურან-235-ის ან 94%-იანი პლუტონიუმ-239-ის იზოტოპები. ეს უკანასკნელი ბუნებაში არ მოიპოვება და მას ხელოვნურად იღებენ ურან-238-ის ნეიტრონების დასხივებით. შესაბამისად, ატომური ანუ ბირთვული იარაღის ინიცირებისას მიმდინარეობს მხოლოდ ერთი ფაზა - ურანისა ან პლუტონის მძიმე ბირთვების დაყოფა მსუბუქ ელემენტებად, უფრო ძლიერ თერმობირთვულ ასაფეთქებელ მოწყობილობაში კი დეიტერიუმისა და ტრიტიუმის უსწრაფესი თერმობირთვული პროცესის შედეგად უდიდესი ენერგია გამოიყოფა.

თერმობირთვული ბომბი ორ ან სამფაზიანი მოქმედებისაა.

ორფაზიან (იგივე ორსაფეხურიან) ასაფეთქებელ მოწყობილობაში ერთიმეორის მიყოლებით ორი პროცესი ვითარდება: ჯერ მძიმე ბირთვების დაყოფა, შემდეგ კი თერმობირთვული სინთეზი.

სამფაზიანი ბირთვული, იგივე წყალბადის ბომბი განსაკუთრებული სიმძლავრის მასობრივი განადგურების იარაღია და მისი ინიცირების შემდეგ სამფაზიანი პროცესი მიმდინარეობს, რისთვისაც ასაფეთქებელ მოწყობილობაში დამატებულია მაღალი რადიაქტივობის ნივთიერებები.

ცალკე გამოსაყოფია ნეიტრონული ბომბი, რომელიც აფეთქებისას სწრაფი ნეიტრონების ნაკადს გამოტყორცნის და უფრო მოწინააღმდეგის ცოცხალი ძალის დასაზიანებლად არის განკუთვნილი, ვიდრე - საბრძოლო ტექნიკის გასანადგურებლად.

• სად შეიძლება მოხდეს ბირთვული აფეთქება?

ბირთვული იარაღი და მისი გადამტანი საშუალებები დღეს შეიარაღებაში აქვს მსოფლიოს ცხრა ქვეყანას, ესენია: აშშ, რუსეთი, დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი, ჩინეთი, პაკისტანი, ინდოეთი, ჩრდილო კორეა და ისრაელი (თუმცა უკანასკნელი მის ქონას უარყოფს).

ბირთვული აფეთქება შეიძლება იყოს შვიდი სახის: ჰაერში (ტროპოსფეროში); მაღლივი (ატმოსფეროს ზედა ფენებში, კოსმოსის საზღვართან, დაახლოებით 100 კმ-ზე დედამიწის ზედაპირიდან); უშუალოდ კოსმოსში, ჩვენი პლანეტის ორბიტაზე ან სულაც შორეულ კოსმოსში; მიწის ზედაპირზე; მიწის ქვეშ; წყლის ზედაპირზე და წყლის ქვეშ.

მიიჩნევენ, რომ გარემო რადიოაქტიური იზოტოპებით ყველაზე მეტად ბინძურდება მიწის ზედაპირზე განხორციელებული ბირთვული აფეთქებების დროს.

• ბირთვული აფეთქების სიმძლავრე

ბირთვული ბომბის სიმძლავრე განისაზღვრება ტრინიტროტოლუოლის რაოდენობით, ანუ რამდენი ტონა ტროტილი უნდა აფეთქდეს, რომ მისი ძალა ბირთვულ აფეთქებას შეესაბამებოდეს...

ბირთვული იარაღი სიმძლავრის მიხედვით იყოფა ხუთ ჯგუფად: ზემცირე (ერთ კილოტონაზე ნაკლები სიმძლავრის); მცირე (1-10 კილოტონა); საშუალო (10-100 კილოტონა); დიდი სიმძლავრის (100 კილოტონიდან ერთ მეგატონამდე) და ზემძლავრი (ერთ მეგატონაზე მეტი).

1945 წლის წლის 6 აგვისტოს იაპონიის ქალაქ ჰიროსიმის თავზე, 600 მ სიმაღლეზე აფეთქებული ამერიკული ატომური ბომბის სიმძლავრე 13-დან 18 კილოტონამდე ტროტილის ეკვივალენტური იყო, ხოლო სამი დღის შემდეგ, 9 აგვისტოს, ქალაქ ნაგასაკის თავზე ატომურმა ბომბმა 21 კილოტონა ტროტილის ეკვივალენტური სიმძლავრის აფეთქება გამოიწვია.

• რა სახის ბირთვული შეიარაღება არსებობს?

ბირთვული ასაფეთქებელი მოწყობილობა შეიძლება მოთავსდეს შეიარაღების შვიდ ძირითად კლასში. ესენია: საავიაციო ბომბი; საავიაციო რაკეტა; ბალისტიკური და ფრთოსანი რაკეტის ქობინი; საარტილერიო ჭურვი; სიღრმული, ფსკერის და ღუზის საზღვაო ნაღმი; საზღვაო ტორპედო და სახმელეთო საინჟინრო ნაღმი.

• რა დამაზიანებელი ფაქტორები აქვს ბირთვულ აფეთქებას?

ბირთვული აფეთქებისას წარმოიქმნება ხუთი სახის დამაზიანებელი ფაქტორი: დამრტყმელი ტალღა; სითბური გამოსხივება; შემღწევი რადიაცია; რადიოაქტიური დაბინძურება და ელექტრომაგნიტური იმპულსი.

დამრტყმელი ტალღა - 20 კილოტონა ტროტილის ეკვივალენტური სიმძლავრის ბირთვული აფეთქების შემდეგ ჰაერის დამრტყმელი ტალღა 1,4 წმ-ში - ერთ კმ-ს, 4 წმ-ში - 2 კმ-ს, 7 წმ-ში - 3-კმ-ს, 12 წმ-ში კი 5 კმ-ს ფარავს.

ის საშიშია ადამიანისთვის, თუმცა ბირთვული აფეთქების გაელვების დანახვიდან მცირე დრო რჩება თავშესაფრის მოსაძებნად ან სულაც მიწაზე დაწოლისთვის.

სითბური გამოსხივება - ჰიროსიმაში ატომური აფეთქების შემდეგ ქალაქის ქუჩებში და დანგრეული შენობების კედლებზე ადამიანთა სილუეტები გამოისახა, რაც ძალიან მაღალი ტემპერატურის გამოყოფის შედეგი გახლდათ.

ბირთვული აფეთქების სითბური გამოსხივება მხოლოდ რამდენიმე წამი გრძელდება და თუ ადამიანმა ამ დროს მოასწრო გაუმჭვირვალე საგანს ამოფარება (მაგალითად, კედელს), მაშინ ის ბირთვული აფეთქების ამ კონკრეტულ დამაზიანებელ ფაქტორს გადაურჩება.

თუკი ამოსაფარებელი არაფერია, ადამიანი სასწრაფოდ უნდა დაწვეს პირქვე, ფეხებით აფეთქების მხარეს და სახე დაიფაროს ხელებით. არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება ბირთვული აფეთქებისკენ გახედვა - ამან შეიძლება სრული დაბრმავება გამოიწვიოს. გააგრძელეთ კითხვა