ინ­სულ­ტი მსოფ­ლი­ო­ში გავ­რცე­ლე­ბულ პა­თო­ლო­გი­ა­თა შო­რის წამ­ყვა­ნია და სამ­წუ­ხა­როდ, ადა­მი­ა­ნის ჯან­მრთე­ლო­ბა­სა და მისი ცხოვ­რე­ბის ხა­რისხზე მკვეთ­რად უარ­ყო­ფით ზე­გავ­ლე­ნას ახ­დენს.

ქვეყ­ნებ­ში, სა­დაც მე­დი­ცი­ნა კარ­გად არის გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი, იშე­მი­ურ ინ­სულ­ტის შე­დე­გად ინ­ვა­ლი­დი­ზა­ცი­ი­სა და სიკ­ვდი­ლი­ა­ნო­ბის მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი შემ­ცი­რე­ბუ­ლია, თუმ­ცა რო­გორც კლი­ნი­კა „ჰელ­სი­კო­რის“ ინ­სულ­ტის ცენ­ტრის ხელ­მძღვა­ნე­ლი, ნევ­რო­ლო­გი ზუ­რაბ ახა­ლა­ია გან­მარ­ტავს, სა­ქარ­თვე­ლო ამ მხრივ ისევ გა­მოწ­ვე­ვე­ბის წი­ნა­შე დგას. მისი თქმით, ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში ინ­სულ­ტი­ა­ნი პა­ცი­ენ­ტე­ბის ნა­წილს ისევ არ აქვს წვდო­მა მე­დი­ცი­ნის თა­ნა­მედ­რო­ვე მიღ­წე­ვებ­ზე, რის გა­მოც მნიშ­ვნე­ლოვ­ნად ზა­რალ­დე­ბი­ან.

ზუ­რაბ ახა­ლა­ია და მისი გუნ­დი იშე­მი­უ­რი ინ­სულ­ტის მკურ­ნა­ლო­ბის თა­ნა­მედ­რო­ვე მე­თო­დებს იყე­ნებს, რო­მელ­თა მეშ­ვე­ო­ბით პა­ცი­ენ­ტებ­ში ინ­ვა­ლი­დო­ბის მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი მცირ­დე­ბა ან რიგ შემ­თხვე­ვებ­ში სა­ერ­თოდ ქრე­ბა.

კონ­კრე­ტუ­ლად, რას გუ­ლის­ხმობს აღ­ნიშ­ნუ­ლი მე­თო­დე­ბი და ზო­გა­დად, რო­გორ იმარ­თე­ბა ინ­სულ­ტი, დე­ტა­ლებ­ზე ნევ­რო­ლო­გი გვე­სა­უბ­რა.

• რა იწ­ვევს ინ­სულტს და რა რამ­დე­ნად მა­ღა­ლი ლე­ტა­ლო­ბით ხა­სი­ათ­დე­ბა ის?

ინ­სულ­ტი საკ­მა­ოდ გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი პა­თო­ლო­გი­აა, მსოფ­ლიო სტა­ტის­ტი­კით, ყო­ველ 4 წამ­ში ერთ ადა­მი­ანს ემარ­თე­ბა ინ­სულ­ტი, ხოლო ყო­ველ 4 წუთ­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი დი­აგ­ნო­ზის გამო ერთი ადა­მი­ა­ნი კვდე­ბა. სხვა­დას­ხვა ქვე­ყა­ნა­ში ინ­სულ­ტი სიკ­ვდი­ლი­ა­ნო­ბის მი­ხედ­ვით მე-2-დან მე-4 ად­გი­ლამ­დე მერ­ყე­ობს, სამ­წუ­ხა­როდ, ინ­სულ­ტი პირ­ველ ად­გილ­ზეა დღემ­დე მსოფ­ლი­ოს ყვე­ლა ქვე­ყა­ნა­ში სტა­ცი­ო­ნარ­ში გა­ტა­რე­ბუ­ლი სა­წოლ­დღე­ე­ბის მი­ზე­ზის გამო და უნარ­შე­ზღუ­დუ­ლო­ბის ანუ ინ­ვა­ლი­დი­ზა­ცი­ის მაჩ­ვე­ნებ­ლით.

ასა­კის მა­ტე­ბას­თან ერ­თად, ინ­სულ­ტის რის­კი იზ­რდე­ბა, მაგ­რამ იშ­ვი­ა­თად გვხვდე­ბა ახალ­გაზ­რდებ­შიც.

არ­სე­ბობს ჰე­მო­რა­გი­უ­ლი და იშე­მი­უ­რი ინ­სულ­ტი. უფრო ხში­რი არის იშე­მი­უ­რი და და­ახ­ლო­ე­ბით 87%-ში სწო­რედ ეს ფორ­მა გვხვდე­ბა. ჰე­მო­რა­გი­უ­ლი ინ­სულ­ტის დროს სკდე­ბა სის­ხლძარ­ღვი და სის­ხლი თა­ვის ტვინ­ში ჩა­იღ­ვრე­ბა, ხოლო იშე­მი­უ­რის შემ­თხვე­ვა­ში თრომ­ბი იჭე­დე­ბა სის­ხლძარ­ღვში და სის­ხლი აღარ მი­დის თა­ვის ტვინ­ში.

• რა არის ინ­სულ­ტის რისკ-ფაქ­ტო­რე­ბი?

ინ­სულ­ტის რისკ-ფაქ­ტო­რე­ბი არის მო­დი­ფიც­რე­ბა­დი და არა­მო­დი­ფი­ცი­რე­ბა­დი. არა­მო­დი­ფი­ცი­რე­ბა­დი არის, რო­მელ­საც ვერ შევ­ცვლით: სქე­სი, ასა­კი, რა­სობ­რი­ვი კუთ­ვნი­ლე­ბა და გე­ნე­ტი­კუ­რი წი­ნას­წარ­გან­წყო­ბა. მო­დი­ფი­ცი­რე­ბა­დი რისკ-ფაქ­ტო­რე­ბის შეც­ვლით კი შეგ­ვიძ­ლია, შე­ვამ­ცი­როთ ინ­სულ­ტის გან­ვი­თა­რე­ბის რის­კი. ეს არის არ­ტე­რი­უ­ლი ჰი­პერ­ტენ­ზია ანუ მა­ღა­ლი არ­ტე­რი­უ­ლი წნე­ვა, რომ­ლის მარ­თვა შე­საძ­ლე­ბე­ლია და ამის­თვის დრო­უ­ლად არის კარ­დი­ო­ლოგ­თან ვი­ზი­ტი და მე­დი­კა­მენ­ტო­ზუ­რი მკურ­ნა­ლო­ბა სა­ჭი­რო, ასე­ვე, აუ­ცი­ლე­ბე­ლია წნე­ვის ყო­ველ­დღე კონ­ტრო­ლი. ამას­თან, მო­ციმ­ცი­მე არით­მი­ის დრო­საც ასე­ვე სა­სურ­ვე­ლია დრო­უ­ლი ვი­ზი­ტი პირ­ვე­ლა­დი ჯან­დაც­ვის რგოლ­ში, რათა დრო­უ­ლად და­ი­ნიშ­ნოს მე­დი­კა­მენ­ტო­ზუ­რი მკურ­ნა­ლო­ბა. მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი რისკ-ფაქ­ტო­რია შაქ­რი­ა­ნი დი­ა­ბე­ტი, რომ­ლის დრო­საც აუ­ცი­ლე­ბე­ლია ენ­დოკ­რი­ნო­ლო­გის ამ­ბუ­ლა­ტო­რუ­ლი მეთ­ვალ­ყუ­რე­ო­ბა, დი­ე­ტის დაც­ვა და მკურ­ნა­ლო­ბა, რომ სის­ხლში შაქ­რის დონე მუდ­მი­ვად ნორ­მა­ში გვქონ­დეს.

ასე­ვე, დის­ლი­პი­დე­მია ანუ ქო­ლეს­ტე­რი­ნის ცვლის დარ­ღვე­ვაც ერთ-ერთი რისკ-ფაქ­ტო­რია, რად­გან იწ­ვევს ათე­როსკლე­რო­ზუ­ლი ფო­ლა­ქე­ბის წარ­მოქ­მნას. მისი პრე­ვენ­ცი­აც შე­საძ­ლე­ბე­ლია სწო­რი კვე­ბი­თა და შე­სა­ბა­მი­სი მკურ­ნა­ლო­ბით.

• რა არის ინ­სულ­ტის სა­წყი­სი ნიშ­ნე­ბი?

ზო­გა­დად, ინ­სულ­ტი იმის მი­ხედ­ვით, თუ სად ვი­თარ­დე­ბა, სხვა­დას­ხვა სიმპტო­მა­ტი­კას იწ­ვევს, თუმ­ცა არ­სე­ბობს სამი მარ­ტი­ვი მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი, რო­მე­ლიც არა­სა­მე­დი­ცი­ნო გა­ნათ­ლე­ბის მქო­ნე ადა­მი­ა­ნებ­საც შე­უძ­ლი­ათ ამო­იც­ნონ: მე­ტყვე­ლე­ბის დარ­ღვე­ვა, სი­სუს­ტე ხელ­ში ან ფეხ­ში რო­მე­ლი­მე მხა­რეს და სა­ხის ასი­მეტ­რია. ამ სამი ნიშ­ნი­დან ერთ-ერთს ან შე­იძ­ლე­ბა სა­მი­ვეს ერ­თად თუ შე­ნიშ­ნავთ, რო­მე­ლიც მწვა­ვედ, უეც­რად ვი­თარ­დე­ბა, სას­წრა­ფოდ და­რე­კეთ 112-ში.

• რამ­დე­ნად შე­საძ­ლე­ბე­ლია, რომ ინ­სულ­ტის გან­ვი­თა­რე­ბის შემ­დეგ პა­ცი­ენ­ტი სრუ­ლად გა­მო­ჯან­მრთელ­დეს და სრულ­ყო­ფი­ლად გა­აგ­რძე­ლოს ცხოვ­რე­ბა?

რო­გორც აღ­ვნიშ­ნეთ, ინ­სულ­ტი პირ­ველ ად­გილ­ზეა ინ­ვა­ლი­დი­ზა­ცი­ის მაჩ­ვე­ნებ­ლით, თუმ­ცა გან­ვი­თა­რე­ბულ ქვეყ­ნებ­ში ეს მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი იკ­ლებს, რაც პირ­და­პირ კავ­შირ­შია და­ა­ვა­დე­ბის თა­ნა­მედ­რო­ვე მარ­თვას­თან. რო­გორც ნე­ბის­მი­ე­რი და­ა­ვა­დე­ბის, ისე ინ­სულ­ტის მარ­თვა უნდა მოხ­დეს თა­ნა­მედ­რო­ვე პრინ­ცი­პებ­ზე და­ფუძ­ნე­ბით. ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი პრინ­ცი­პე­ბი ბოლო წლე­ბია ნელ-ნელა რაც ინერ­გე­ბა, თუმ­ცა სამ­წუ­ხა­როდ, მათი ბევრ კლი­ნი­კა­ში შე­ტა­ნა ჯერ კი­დევ გა­მოწ­ვე­ვას წარ­მო­ად­გენს. 2018 წლის ბო­ლოს ჯან­დაც­ვის სა­მი­ნის­ტროს მიერ დამ­ტკიც­და ინ­სულ­ტის მარ­თვის გა­იდ­ლა­ი­ნი, რომ­ლის აღ­სრუ­ლე­ბაც სამ­წუ­ხა­როდ ხშირ შემ­თხვე­ვა­ში ვერ ხერ­ხდე­ბა. რე­ა­ლუ­რად, რაც უფრო სწრა­ფად მოხ­დე­ბა აღ­ნიშ­ნუ­ლი გა­იდ­ლა­ი­ნის შეს­რუ­ლე­ბა, მით უფრო და­იკ­ლებს რო­გორც სიკ­ვდი­ლო­ბის, ისე ინ­ვა­ლი­დი­ზა­ცი­ის მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი.

რას გუ­ლის­ხმობს აღ­ნიშ­ნუ­ლი გა­იდ­ლა­ი­ნი, რო­მე­ლიც სა­ხელ­მწი­ფომ ინ­სულ­ტის მარ­თვის­თვის და­ამ­ტკი­ცა?

ინ­სულ­ტის მარ­თვის გა­იდ­ლა­ინ­ში ჩა­ი­დო მკურ­ნა­ლო­ბის ის მე­თო­დე­ბი, რაც თა­ნა­მედ­რო­ვე მე­დი­ცი­ნას აქვს: თრომ­ბო­ლი­ზი­სი და თრომ­ბექ­ტო­მია. გა­იდ­ლა­ინ­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლია, რომ აუ­ცი­ლე­ბე­ლია, იშე­მი­ურ ინ­სულტს ვუმ­კურ­ნა­ლოთ აღ­ნიშ­ნუ­ლი მე­თო­დე­ბით, სა­თა­ნა­დო ჩვე­ნე­ბის შემ­თხვე­ვა­ში.

გა­იდ­ლა­ინ­ში არის კი­დევ ერთი ძა­ლი­ან მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი პუნ­ქტი, რომ სას­წრა­ფო სა­მე­დი­ცი­ნო დახ­მა­რე­ბის ან პირ­ვე­ლა­დი ჯან­დაც­ვის რგო­ლის ექი­მი როცა შე­ნიშ­ნავს, რომ პა­ცი­ენტს სა­ვა­რა­უ­დოდ აქვს ინ­სულ­ტის ნიშ­ნე­ბი, ის ვალ­დე­ბუ­ლია, პა­ცი­ენ­ტი წა­იყ­ვა­ნოს ან გა­და­ა­მი­სა­მარ­თოს კლი­ნი­კა­ში, რო­მელ­საც აქვს სპე­ცი­ა­ლი­ზე­ბუ­ლი გან­ყო­ფი­ლე­ბა, ე.წ ინ­სულ­ტის ცენ­ტრი და პა­თო­ლო­გი­ის მარ­თვა აღ­ნიშ­ნუ­ლი მე­თო­დე­ბით შე­უძ­ლი­ათ.

მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ამას კა­ნო­ნიც არე­გუ­ლი­რებს და მა­გა­ლი­თად, თბი­ლი­სის რამ­დე­ნი­მე კლი­ნი­კა­ში არის სა­შუ­ა­ლე­ბა, რომ ინ­სულ­ტი თრომ­ბო­ლი­ზი­სით და თრომ­ბექ­ტო­მი­ით იმარ­თოს, პა­ცი­ენ­ტე­ბის ნა­წი­ლი მა­ინც გა­დაჰ­ყავთ იმ კლი­ნი­კებ­ში, სა­დაც მკურ­ნა­ლო­ბენ ისე, რო­გორც 20-30 წლის წინ. რა და­ა­შა­ვა პა­ცი­ენ­ტმა, რო­მელ­საც შეგ­ვიძ­ლია, დახ­მა­რე­ბა დრო­უ­ლად აღ­მო­ვუ­ჩი­ნოთ, შე­ვამ­ცი­როთ ინ­ვა­ლი­დი­ზა­ცი­ი­სა და სიკ­ვდი­ლო­ბის მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლიც და ამ დროს ხვდე­ბა ისეთ კლი­ნი­კა­ში, სა­დაც სა­თა­ნა­დოდ ვერ მკურ­ნა­ლო­ბენ. იქ­ნებ რო­გორ­მე მი­ვი­ტა­ნოთ ინ­ფორ­მა­ცია სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ­დე, რომ თა­ვად ან ოჯა­ხის წევ­რებ­მა მოს­თხო­ვონ სას­წრა­ფო სა­მე­დი­ცი­ნო დახ­მა­რე­ბის ბრი­გა­დას ისეთ კლი­ნი­კა­ში გა­დაყ­ვა­ნა, სა­დაც ინ­სულ­ტის ცენ­ტრი არ­სე­ბობს და ამ მე­თო­დე­ბით მკურ­ნა­ლო­ბენ.

• რას გუ­ლის­ხმობს თრომ­ბო­ლი­ზი­სი და თრომ­ბექ­ტო­მია და რო­გორ ტარ­დე­ბა ეს პრო­ცე­დუ­რე­ბი?

სის­ტე­მუ­რი ინ­ტრა­ვე­ნუ­რი თრომ­ბო­ლი­ზი­სი და ენ­დო­ვას­კუ­ლუ­რი თრომ­ბექ­ტო­მია იშე­მი­უ­რი ინ­სულ­ტის მარ­თვის თა­ნა­მედ­რო­ვე მე­თო­დე­ბია, რაც ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში და­ახ­ლო­ე­ბით 4-5 წე­ლია რაც ეტა­პობ­რი­ვად და­ი­ნერ­გა.

სის­ტე­მუ­რი ინ­ტრა­ვე­ნუ­რი თრომ­ბო­ლი­ზი­სი არის პრო­ცე­დუ­რა, რო­დე­საც ჩვე­უ­ლებ­რივ, გა­დას­ხმის სა­ხით ინ­ტრა­ვე­ნუ­რად სა­თა­ნა­დო ჩვე­ნე­ბით შეგვყავს პრე­პა­რა­ტი - ქსო­ვი­ლო­ვა­ნი პლაზ­მე­ნო­გე­ნის აქ­ტი­ვა­ტო­რი, რო­მელ­საც ტვი­ნის რო­მე­ლი­მე სის­ხლძარ­ღვში არ­სე­ბუ­ლი თრომ­ბის დაშ­ლის უნა­რი აქვს. ამ შემ­თხვე­ვა­ში, დრო­ში ვართ შე­ზღუ­დუ­ლე­ბი და პრო­ცე­დუ­რა ეფექ­ტუ­რი თრომ­ბის გა­ჩე­ნი­დან ოთხსა­ათ­ნა­ხე­ვარ­შია, შე­სა­ბა­მი­სად, დიდი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქვს პა­ცი­ენ­ტის პირ­და­პირ ინ­სულ­ტის ცენ­ტრში გად­მოყ­ვა­ნას. პრე­პა­რა­ტი თრომბს რომ დაშ­ლის, სის­ხლის მი­მოქ­ცე­ვა თა­ვის ტვინ­ში აღ­დგე­ბა და ხშირ შემ­თხვე­ვა­ში პა­ცი­ენ­ტი ცხოვ­რე­ბის ჯან­მრთელ რიტმს და­უბ­რუნ­დე­ბა ყო­ველ­გვა­რი ინ­ვა­ლი­დი­ზა­ცი­ის გა­რე­შე.

სის­ხლძარ­ღვთა სრუ­ლი რე­კა­ნა­ლი­ზე­ბის­თვის ზოგ­ჯერ მხო­ლოდ თრომ­ბო­ლი­ზუ­რი თე­რა­პია საკ­მა­რი­სი არ არის და სა­ჭი­რო ხდე­ბა - ენ­დო­ვას­კუ­ლუ­რი თრომ­ბექ­ტო­მია, ეს მცი­რე ინ­ვა­ზი­უ­რი ჩა­რე­ვაა, ბარ­ძა­ყის არ­ტე­რი­ი­დან მიდ­გო­მით კა­რო­ტი­დუ­ლი აუ­ზი­დან აცი­ლე­ბენ თრომბს, რომ­ლი­თაც კონ­კრე­ტუ­ლი სის­ხლძარ­ღვია დახ­შუ­ლი. ამის შემ­დეგ სის­ხლის მი­მოქ­ცე­ვა სრულ­ფა­სოვ­ნად აღ­დგე­ბა.

• არის თუ არა შე­საძ­ლე­ბე­ლი ინ­სულ­ტის პრე­ვენ­ცია გარ­კვე­უ­ლი პრო­ცენ­ტით მა­ინც?

გარ­და იმი­სა, რომ ცხოვ­რე­ბის ჯან­სა­ღი წესი და ვარ­ჯი­ში მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, არ­სე­ბო­ბის შემ­თხვე­ვა­ში, უყუ­რა­დღე­ბოდ არ უნდა დავ­ტო­ვოთ არ­ტე­რი­უ­ლი ჰი­პერ­ტენ­ზია, მო­ციმ­ცი­მე არით­მია, შაქ­რი­ა­ნი დი­ა­ბე­ტი. ამ პრობ­ლე­მებს რაც უფრო დრო­უ­ლად ვუმ­კურ­ნა­ლებთ, უფრო მე­ტად ავი­რი­დებთ თა­ვი­დან ინ­სულ­ტის გან­ვი­თა­რე­ბის რისკს.