"ბაზარზე კონკურენცია არ არის, ჩაბეტონებული ოლიგოპოლიაა" - რამდენად "მტკივნეულია" საქართველოში მედიკამენტებზე ფასები და რაში ხედავენ გამოსავალს სპეციალისტები?
საქართველოში მედიკამენტები რომ ძალიან ძვირია, ამას მოქალაქეები საკუთარ ჯიბეზე მტკივნეულად ვგრძნობთ. ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) ევროპის რეგიონული ოფისი საქართველოში ჯანდაცვის სერვისებისა და მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის შესახებ ანგარიშს აქვეყნებს და საქართველოს მთავრობას მოუწოდებს, ქვეყანაში ჯანდაცვასთან დაკავშირებული ფინანსური სიდუხჭირის შესამცირებლად, ჯანდაცვაში სახელმწიფო დაფინანსების გაზრდა და მედიკამენტების ფასები დაარეგულიროს.
რას პასუხობს ფარმაცევტული კომპანიების ასოციაცია WHO-ს, რომელიც საქართველოს მედიკამენტების ფასების შემცირებისკენ მოუწოდებს:
"ჩვენ ასოციაციაში არის 17 საერთაშორისო კომპანია, მათ პროდუქციაზე სააფთიაქო ქსელებში ფასნამატი არ აღემატება 35-40%-ს. ამაში შედის ყველა ხარჯი. მეორე, საქართველოს ფარმაცევტული ბაზარი მარტო ჩვენი ასოციაციის წევრებისგან არ შედგება, ბუნებრივია, არის კიდევ ნახევარზე მეტი ისეთი კომპანიები, რომელზეც მე ვერაფერს გეტყვით" - ამის შესახებ ფარმაცევტული კომპანიების ასოციაციის ხელმძღვანელმა ირაკლი მარგველაშვილმა რადიო „პალიტრისა“ და "პალიტრანიუსის" გადაცემაში "საქმე" განაცხადა.
"ჯანმოს" ანალიზი აბსოლუტურად სწორია, ხელმისაწვდომობა მედიკამენტებზე დაბალია, მაგრამ არის რამდენიმე მომენტი, რაც განსაკუთრებით საყურადღებოა. "ჯანმოს" ანგარიშში საუბარია, რომ ჯიბიდან გადახდები, ანუ ის გადახდები, რომელსაც ადამიანი საკუთარი შინამეურნეობის შემოსვლიდან იხდის, საკმაოდ მაღალია, შემოსავალთან მიმართებით, პროცენტულად, ეს ერთი. ასევე, "ჯანმო" ამბობს, რომ ყურადღება მისაქცევია, რამდენად სწორად ინიშნება მედიკამენტები საქართველოში (აქ უბრალოდ ვაკეთებ ინტერპრეტაციას), ხომ არ არის მათ შორის მაღალ დანახარჯებში პრობლემა, ასევე, არასწორად დანიშნული წამლები, ან დიდი რაოდენობით. რაც შეეხება ფასნამატებს, აქ უბრალოდ საუბარი იყო, რომ ეს სფერო ყოველთვის უნდა იყოს რეგულირებადი პირდაპირი ან ირიბი რეგულირების მეშვეობით.
აქვე მოვიყვან რამდენიმე სტატისტიკურ მონაცემს, ვინაიდან "ჯანმოს" ანალიტიკა დაყრდნობილია საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებს: იგივე სტატისტიკის მონაცემებს თუ შევხედავთ, მოხდა ასეთი რამ, 2012 წელს, როდესაც საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამამ მოდერნიზაცია განიცადა, ძალიან ხელმისაწვდომი გახდა ბევრი სამედიცინო სერვისი. ბევრი ადამიანი, ვინც ვერ მიდიოდა ექიმთან, მივიდა.
რიცხვები არის ასეთი: 2018 წელს , 2010 წელთან შედარებით, ანუ 10 წელიწადში 70%-ით გაიზარდა ვიზიტების რაოდენობა ექიმებთან. ეს არ ნიშნავს, რომ საქართველოს მოსახლეობა 70%-ით უფრო ავად გახდა, უბრალოდ, ხელმისაწვდომი გახდა. ბუნებრივია, მეტი ვიზიტი, ეს არის მეტი დანიშნულება. და მეორე, რაც ეკონომიკური შემადგენელია და მნიშვნელოვანი, საქართველოში მედიკამენტების მიმოქცევა არის იმპორტირებული. ანუ მედიკამენტის ფასი დამოკიდებულია ვალუტის ცვლილებაზე.
"როდესაც ჩვენ საუბარი გვაქვს სარეალიზაციო ფასზე, ეს არის უკვე სადისტრიბუციო საკითხი. ჩვენ ასოციაციაში არის 17 საერთაშორისო კომპანია, მათ პროდუქციაზე სააფთიაქო ქსელებში ფასნამატი არ აღემატება 35-40%- ს. ეს არის სრული ფასნამატი, ამაში შედის ყველა ხარჯი. მეორე, საქართველოს ფარმაცევტული ბაზარი მარტო ჩვენი ასოციაციის წევრებისგან არ შედგება, ბუნებრივია, არის კიდევ ნახევარზე მეტი ისეთი კომპანიები, რომელზეც მე ვერაფერს გეტყვით“,- განაცხადა ირაკლი მარგველაშვილმა.
ცოტა ხნის წინ, ჯანდაცვის მინისტრმა ეკატერინე ტიკარაძემ განაცხადა, რომ მედიკამენტების მაღალი ფასების წინააღმდეგ „მტკივნეული ნაბიჯების“ (ნახეთ, ნამეტნავი მგრძნობელობის გამომხატველი სიტყვა - მტკივნეული, აქაც გამეორდა) გადადგმას აპირებს. მინისტრი აქვე დასძენს, რომ სახელმწიფო და მოქალაქეები მედიკამენტების ფასების მძევლად იქცნენ.
"შეიძლება უფრო მტკივნეული გადაწყვეტილებების მიღება, თუმცა ეს მტკივნეული შეიძლება მხოლოდ რამდენიმე ერთეულისთვის იყოს, მაგრამ ძალიან სასარგებლო იქნება ჩვენი მოქალაქეებისთვის. ძალიან დიდი იმედი მაქვს, ამ ბრძოლაში, რომელსაც მე აუცილებლად დავიწყებ, საზოგადოება მხარს დამიჭერს , ვინაიდან ეს არ არის მხოლოდ ჩემი ბრძოლა, არამედ ეს არის ჩვენი ერთობლივი მიზანი, იმისათვის, რომ აღდგეს სამართლიანობა და ადამიანს, რომელსაც წამალი სჭირდება, რომლის ღირებულებასაც სამინისტრო და სახელმწიფო ფარავს, საკმაოდ დიდია ამ მიმართულებით ბიუჯეტი, ერთხელ და სამუდამოდ, ერთი წლით მაინც მოხდეს ფასის შეთანხმება და ყოველთვიური ვაჭრობა არ გაიმართოს ფარმაცევტულ სექტორსა და სამინისტროს შორის, რითაც შემდეგ ისინი ქმნიან გარკვეულ დეფიციტებს, ჩვენ კი, ყოველთვიურ რეჟიმში გვიწევს ახსნა განმარტებების მიცემა საზოგადოებისთვის, გარკვეულწილად თავის მართლებაც. ამ მიმართულებით თავი სამართლებელი ნამდვილად არ გვაქვს, უბრალოდ მნიშვნელოვანია გადაიდგას მეტად უფრო თამამი ნაბიჯები და ეს ნაბიჯებიც არ არის დამანგრეველი, ვინაიდან მთელი ევროპის ბაზარი მსგავსად არის რეგულირებული, გამჭვირვალობა და ხარისხზე კონტროლი აქაც ძალიან მნიშვნელოვანია“,- განაცხადა ეკატერინე ტიკარაძემ სამინისტროს 10 წლიანი გეგმის პრეზენტაციაზე.
ამასთან, მისი თქმით, უახლოეს მომავალში შეიქმნება და მუშაობას დაიწყებს წამლის ხარისხის ეროვნული ლაბორატორია.
"მნიშვნელოვანია GMP და GDP-ის სტანდარტების უკვე საყოველთაობა. მრავალი წლის დაწყებული რეფორმა საუკეთესო საწარმო და საუკეთესო დისტრიბუციის პრაქტიკა გადაიდო, თუმცა ეს ყველაფერი შეჯერებული იყო ფარმაცევტულ საზოგადოებასთან თავის დროზეც, მაგრამ რატომღაც ისინი უარს აცხადებენ განვითარებაზე და მათთვის უფრო მომგებიანია იმ პირობებში მუშაობა და ისეთი წამლების მოწოდება ჩვენი საზოგადოებისთვის, რომლის ეფექტურობაც დაუდგენელია, სწორედ ამ მიმართულებით ჩვენ შევქმნით უახლოეს მომავალში და უკვე 2030 წლისთვის სრული სპექტრით იმუშავებს წამლის ხარისხის ეროვნული ლაბორატორია. ასევე დავიწყებთ ჩვენს საერთაშორისო პარტნიორებთან ერთად მედიკამენტების რაციონალური გამოყენების მექანიზმების დანერგვაზე და მედიკამენტის ფასწარმოქმნის სისტემის სრულყოფაზე მუშაობას“, - აღნიშნა ეკატერინე ტიკარაძემ.
თემაზე AMBEBI.GE "სტრატეგია აღმაშენებლის“ წარმომადგენელს სერგო ჩიხლაძეს ესაუბრა:
- ქალბატონ ტიკარაძეს არანაირ სქემებსა და დეტალებზე არ უსაუბრია, თუ როგორ აპირებს მედიკამენტებზე ფასების დარეგულირებას. სხვადასხვა მექანიზმი არსებობს, იგივე ევროკავშირის ქვეყნებში გამოყენებული, ე.წ. რეფერანს ფასის, ფასნამატის მარჟის დაწესება საცალო თუ სააფთიაქო ვაჭრობაზე და ა.შ. სხვადასხვა დემონოპოლიზაციის სქემებია, რომელიც ფასზე მოქმედებს. მსოფლიოში აპრობირებული ბევრი მეთოდია და უცნობია, რაზე აპელირებს უწყების ხელმძღვანელი.
მით უმეტეს, ქალბატონი ეკატერინე რამდენიმე წელი მინისტრია (ოცნება ცხრა წელი ხელისუფლებაშია) და ყოველთვის გვპირდება, რომ აქცენტს წამლების ფასსა და ხარისხზე გააკეთებს. მაგრამ არც ხარისხზე გადაუდგამს ქმედითი ნაბიჯი, რაც არანაკლებად მნიშვნელოვანია. უფრო მეტიც, მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის ექსპერტების მონაწილეობით წამლის კანონზე მუშაობა ოთხი წელი მიმდინარეობს და მიღებული არ არის.
საინტერესოა, ფასების მატების მიზეზებად რა მიაჩნია. ამიტომ არა პიროვნულ დონეზე მიღებული გადაწყვეტილება, ფართო კონსულტაციების, განხილვის შედეგი უნდა იყოს; წამლის სფეროს სპეციალისტების, ჯანდაცვის სფეროს, მენეჯმენტის, ექსპერტების ჩართულობით კონსენსუსს უნდა მივაღწიოთ. არა ის, რომ ქალბატონი ეკატერინე რაღაც 520-ე დადგენილებას გამოაცხობს და იქამდე მივალთ, რომ ყველა უკმაყოფილო და დაზარალებული იქნება - პაციენტი, კლინიკა, მწარმოებელი, ფარმაცევტული სექტორიც, ახალ კრიზისში გადავეშვებით.
- არ მართავს სამინისტრო მსგავსი ტიპის კონსულტაციებს?
- ამ მხრივ სამინისტრო არც სერგეენკოს დროს გამოირჩეოდა, სუსტი მცდელობები მაინც იყო, ახლა სისტემა აბსოლუტურად დაკეტილია. გასაგებიცაა, სამინისტრო აკონტროლებს ჩვენი ბიუჯეტის 35%-ს, ექვს მილიარდს. ძალიან ბევრი კითხვის ნიშანია. რეფორმასთან, ფარმაცევტულ სექტორთან, საყოველთაო ჯანდაცვასთან, კლინიკებთან მიმართებაში კი არა, ყველასთან და ყველაფერთან მიმართებაში აბსოლუტურად დახურული, გაუმჭვირვალე პროცესია. გაუგებარია, ხანდახან იქ გადაწყვეტილებას ვინ ან რატომ იღებს. ასეთი მოუმზადებელი და არაკომპეტენტური ნაბიჯები საიდან გამოდის. უწყებაში კომპეტენციების, ფუნქციების სრული აღრევაა. ხანდახან ისეთი შთაბეჭდილებას მრჩება, რომ წერა-კითხვის უცოდინარი, თუ სამი კლასის განათლების ადამიანები იღებენ გადაწყვეტილებებს სამინისტროში, იმდენად მცდარი და ვულგარული შეცდომებით სავსეა.
- მედიკამენტების ფასების რეგულირების საჭიროებაზე ჯანმოს წარმომადგენლებიც ღიად საუბრობენ, ამ თვალსაზრისით როგორი რეალობა გვაქვს?
- საკუთარ ჯიბეზე აღვიქვამთ, რომ წამლები ძვირდება, გეომეტრიული პროგრესიით მაღლა მიდის; მნიშვნელოვნად აღემატება ინფლაციის დონეს. ფარმაცევტული კომპანიების წარმომადგენლები ხშირად მატებას ლარის გაუფასურებით ხსნიან. ეს ერთადერთი მიზეზი არ არის. გვახსოვს ლარის სტაბილური პერიოდებიც, მაგრამ სამედიცინო პროდუქტებზე, მათ შორის წამლებზე ფასები განუხრელად იზრდებოდა.
აბსოლუტურად გაუმჭვირვალე ფასწარმოქმნის პროცესია, განსხვავებით იმავე ევროპული ქვეყნებისგან. პროცესი სქემაში არ ჯდება, ბაზარზე კონკურენცია არ არის, რადგან მყარად ჩამოყალიბებული, ჩაბეტონებული ოლიგოპოლიაა. სამ კომპანიას ბაზრის 75% აქვს გადანაწილებული. იმ 25%-ში ვითომ წვრილ-წვრილი მოთამაშეებია, ბევრის უკან კვლავ ეს მსხვილი კომპანიები დგანან. ცალკე პრობლემაა ვერტიკალურად ინტეგრირებული მონოპოლიები, როდესაც ერთი მფლობელის ქვეშაა სადაზღვევო, ფარმაცევტული წარმოება, გაყიდვები, დისტრიბუცია, კლინიკა, ზოგის უკან კიდევ ბანკი და ა.შ. ესეც კონკურენციას ხელს უშლის და მონოპოლისტურ სქემებს ახალისებს. სადაც მონოპოლია-ოლიგოპოლიაა, კონკურენცია არ არსებობს არც ხარისხის, არც ფასის, პროცესი სრულიად გაუმჭვირვალეა.
ამას ემატება სახელმწიფო პოლიტიკის, ჯანდაცვის სამინისტროს სრული უმოქმედობა. მარეგულირებელი რასაც ჰქვია, საქართველოს ეს სისტემა პრაქტიკულად არ აქვს. გადასული არიან ბიუროკრატიულ ქმედებებზე და ამ დანაყოფებში სპეციალისტებიც კი არ მუშაობენ. კომპლექსური პრობლემა საბოლოო ჯამში ფასების კატასტროფულ მატებას იწვევს. თუ ავიღებთ მეზობელ ან ჩვენს თანაზომად ქვეყნებთან შედარებას, ჩვენთან წამალი გაცილებით ძვირია. ვიმეორებ, ცალკე თემაა ეს ძვირი წამლები რამდენად ხარისხიანია.
ასევე, თავის ფუნქციას არ ასრულებს ანტიმონოპოლიური სამსახური. მან ბაზრის სეგმენტი უნდა შეისწავლოს და თუ ნახავს გარკვეულ ნიშნულზე მაღალ გაჯერებას რომელიმე მოთამაშის მხრიდან, შესაბამისი ანტიმონოპოლიური ქმედებებია ჩასატარებელი. ეს ხაზი ჩვენს კანონმდებლობაშიც გასატარებელია, მიზანმიმართულად არ აკეთებენ.
სახელმწიფო იმასაც ბლოკავს, რაც ტარდებოდა 2011-12 წლებში. ვთქვათ, ფასების შედარებას, კვლევებს მატებასთან დაკავშირებით. ბოლო წლების განმავლობაში ესეც კი აღარ წარმოებს, რათა დახურულ-დაფარული იყოს და არანაირი „ზედმეტი“ გამჭვირვალობა.
ვერტიკალური მონოპოლიები ვახსენე, როცა ერთი კომპანია ფლობს კლინიკას, სადაზღვევოს, ფარმაცევტულ სექტორს, აფთიაქებს და ყველაფერს. ფარმაცევტული სექტორიდან შემოსული მოგება ხშირ შემთხვევაში გადაფარავს და აბალანსებს ხოლმე ყველა სხვა მომიჯნავე სფეროს. შენ შეიძლება დანაკლისი გქონდეს ჰოსპიტალურ სექტორში, სხვაგან, მაგრამ იმდენად დიდია წამლებიდან მოგება, მთლიანად აბალანსებს დარჩენილ სექტორებს. ამიტომ მიდრეკილია ფასების განუხრელი მატებისკენ, მით უმეტეს, როცა სახელმწიფოს მხრიდან არასწორი პოლიტიკაა. შედეგად, სხვაგან წამლებზე თუ 10-15% მოგებაა საცალოზე, ხოლო სააფთიაქო ქსელებზე 5-10%-ია (10-15% ევროპული სტანდარტით), ჩვენთან 100%-იანი, 150%-იანი და გარკვეულ წამლებზე 200%-ან მოგებაზე და უფრო მეტზეც მუშაობენ. საშუალოდ 100%-ზე მეტს იგებენ, ანუ შვიდჯერ, რვაჯერ მეტია ფასნამატის მიხედვით მოგება, ვიდრე ევროპულ ქვეყნებში.
რა თქმა უნდა, მოგება უნდა იყოს, მაგრამ როცა ევროკავშირის ქვეყნებში ეს ფარმაცევტული გიგანტები ასეთ მარჟაზე მუშაობენ, ჩვენთან რატომ არ შეიძლება მსგავსი მოდელის განხორციელება?
- რეალობის გათვალისწინებით, დღეს ფასების შესამცირებლად გამოსავალი სად არის?
- პირდაპირ გეტყვით, ჯადოსნური ჯოხი არ არსებობს, რადგან აქამდე მივედით და ბოლო ოცი წელი ეს მონოპოლია-ოლიგოპოლიები, ვერტიკალური მონოპოლიები და მისთანები დავუშვით. ახლა ამის რაღაცნაირად უხეშად დარღვევა ვერ მოხდება, დღეს რაღაცას ვიზამთ და ხვალ ყველაფერი წესრიგში იქნებაო. ამიტომ შეიძლება თვეები იყოს სამუშაო, რა მოდელზე შევთანხმდებით, რომ სწორი გზით წავიდეთ და რაღაც პერიოდში საზოგადოებამ შედეგები დაინახოს.
უფრო სწრაფად გასაკეთებელი რაც არის, ესენციური, ანუ გადაუდებელი საჭიროებების ნუსხის, მედიკამენტების განსაზღვრაა. ამაზე ჯანმო-ს მოწოდებული რეკომენდაციაც არის, მაგრამ ქვეყნებს ეს ინდივიდუალურად აქვთ. ეს ჩვენც უნდა გავაკეთოთ და ეს ნუსხა, კომპონენტი უნდა შევიდეს საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში. იგივე ქრონიკული დაავადების სამკურნალო მედიკამენტების სახით ნაწილის გაკეთებას შეეცადნენ, მაგრამ აქაც არასწორი სქემით წავიდნენ. ამ პროგრამის გამოყენება თითქმის არ ხდებოდა, ათვისება 7-8-12% იყო.
საბოლოო ჯამში, ასეულ მილიონობით ლარს ვხარჯავთ არაეფექტურად. დავხარჯავთ, ვითომ ვუმკურნალებთ, ოპერაციას ჩავუტარებთ, პირველად დახმარებას, გამოვუწერთ გამოკვლევა, დანიშნულებას და ამ წამალს ვეღარ ყიდულობს. შემდეგ ის კიდევ უფრო დამძიმებული მდგომარეობით სისტემაში ბრუნდება და ხუთჯერ მეტს ვახარჯავთ. სასურველ შედეგზე ვერ გავდივართ, რადგან არ არის ეს კომპონენტი გათვალისწინებული; რადგან მკურნალობა არასრულფასოვანია, რეაბილიტაცია პრობლემაა.
ამიტომ მოკლევადიან პერსპექტივაში გვჭირდება ესენციური ნუსხის განსაზღვრა, საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში მისი გათვალისწინება, მათ შორის დაფინანსების კომპონენტის. ამასობაში საჭიროა წამლის დიდი რეფორმა, თავისი ხარისხის, ფასის და სხვა რეგულაციების გათვალისწინებით. საშუალოვადიან პერსპექტივაში, რამდენიმე წელში შესაძლებელია ამ პრობლემის მოგვარება.
თემაზე ასევე ვესაუბრეთ თინიკო ტურძილაძეს, ექსპერტს ჯანდაცვის პოლიტიკის საკითხებში:
- 10-წლიანი გეგმის პროექტირებაში მონაწილეობა არ მიმიღია, ამიტომ ვერ გეტყვით, რა მტკივნეულ გადაწყვეტილებები ჰქონდა მინისტრს მხედველობაში. პირიქით, ის, რაც 10-წლიან გეგმაში მედიკამენტებთან დაკავშირებითაა გაწერილი, ნაკლებად ამბიციურად მიმაჩნია. მაგალითად, სტრატეგიულ პრიორიტეტად დადგენილია ხარისხიან მედიკამენტებზე ხელმისაწვდომობის მხარდაჭერა და სამიზნე მაჩვენებლებად მითითებულია ჯანდაცვაზე ჯიბიდან დანახარჯებში, მედიკამენტების დანახარჯების წილის 62%-დან (2020) 40%-მდე (2030) შემცირება... ეს არ არის კარგი ფინანსური დაცულობა, არ შეგვიმცირებს დაუკმაყოფილებელი საჭიროებებს. როცა თურქეთში ჯანდაცვის დანახარჯებში მედიკამენტებზე დანახარჯებმა 40%-ს (ჩვენი სამიზნე მაჩვენებელი) მიაღწია, თურქეთის ხელისუფლებამ გადაწყვიტა სისტემის დაუყოვნებელი რეფორმირება ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესებისთვის და დაიწყო ფასების რეგულირება.
ფასების რეგულირება მხოლოდ მკაცრად რეგულირებად სეგმენტშია დასაშვები. ამიტომ ჩვენი მიზნები იმისთვის, რომ მოსახლეობა გადავარჩინოთ, ბევრად უფრო ამბიციური უნდა იყოს და ერთდროულად უნდა ითვალისწინებდეს ხარისხის რეგულირების მოწიფულობის დონის ამაღლებას და ამასთან ფასწარმოქმნისა და რეგულირების სისტემის მოდელირებას.
ჩემთვის ბოლომდე გასაგები არ არის, მაგალითად GMP-ის სტანდარტზე სრულად გადასვლის ვადაც. პრეზენტაციაში მითითებულია 2030 წელი, მთავრობის დადგენილებით რეგლამენტირებულია 2022 წელი.
მინდა ვიფიქრო, რომ მინისტრი გულისხმობდა რეფორმას ხარისხის, უსაფრთხოების, ეფექტიანობისა და ხელმისაწვდომობის მიმართულებით, რადგან დღეს ბაზარზე ამ მხრივ კრიტიკული მდგომარეობაა! ალბათ ამას გულისხმობდა და ეს ნამდვილად რთული, მაგრამ სასიცოცხლოდ აუცილებელია!
თანამედროვე ფარმაცევტული ინდუსტრიის ხანა მსოფლიოში გასული საუკუნის 60-იან წლებში დაიწყო, როცა განვითარებულმა ფარმაცევტულმა სისტემებმა უარი თქვეს GMP-ის გარეშე წარმოებულ პროდუქციაზე და არაეკვივალენტური მედიკამენტებით ჩანაცვლების პრაქტიკაზე. ეს პროცესი დაიწყო ამერიკაში კეფოვერ-ჰარისის აქტით. შედეგად ბაზრიდან გააბრძანეს შარლატანები. ჩვენ ჯერ ეს ეტაპი ვერ გადავლახეთ, ჯერ ამ საკითხების ადვოკატირების ეტაპზე ვართ.
და ბოლოს, როგორც ვხედავთ, ყველა მხარე (მათ შორის ჯანდაცვის მინისტრი) თანხმდება, რომ ქვეყანაში ფარმაცევტული სფეროს მუშაობა დასარეგულირებელია. მარტო სიტყვებით გამოხატული კეთილი ნება არ კმარა, რადგან მინისტრის 2019 წლის განცხადებაც ვნახეთ, სადაც იმავე „მტკივნეულ“ ტონში საუბრობს წამლების ასტრონომიულ საფასურზე. „პირველად იყო სიტყვა“, - იქნებ ჩვენმა (დარგის სპეციალისტების) მცდელობამაც შედეგი მოიტანოს რეფორმის დაჩქარების გზაზე.
ავტორი: მერაბ ბერიძე