"გურამს უსაყვედურია, - რატომ არ შემატყობინეთ, ჩემს ნაწარმოებს თუ დგამდითო?" - როგორ დაიდგა ტელესპექტაკლი "კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა"

დაახლოებით, 1974-75 წლები იდგა. საქართველოს რადიოს პირველ არხზე (ამჟამინდელ "საზოგადოებრივ მაუწყებელში") მთავარ რეჟისორად მუშაობდა, და დღესაც მუშაობს, რეჟისორი, დრამატურგი და მწერალი ზურაბ კანდელაკი, რომელიც 1970-იან წლებში რადიოს პარალელურად სატელევიზიო სპექტაკლებსაც დგამდა...

• მარადიული ლიტერატურული ფორმულა დამწყებთათვის

"ყოველი ნორმალური მოთხრობის წაკითხვის შემდეგ ხდები ოდნავ უკეთესი, ვიდრე ხარ, უფრო ჭკვიანი, ვიდრე იყავი..." - კლასიკოსი მწერლის, გურამ დოჩანაშვილის მიერ გასულ საუკუნეში "გამოყვანილი" მარადიული ფორმულა ეროსი მანჯგალაძის პირით ხმამაღლა, ყველას გასაგონად სწორედ ზურაბ კანდელაკმა ათქმევინა "კაცს, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა" და ამით უკვდავჰყო კიდეც - იმხანად ჯერ კიდევ ბევრისთვის უცნობი ნაწარმოები - ტელერადიო შედევრად იქცა, ხოლო მისმა ყველა ვერსიამ XXI საუკუნე დაიპყრო. მანამდე კი...

გურამ დოჩანაშვილს შემოქმედებითი გზა ახალი დაწყებული ჰქონდა, როდესაც პოეტმა ტარიელ ჭანტურიამ მისი მოთხრობის - "კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა" რეცენზია დაწერა. ეს უკანასკნელი რეჟისორმა გიორგი გამსახურდიამ წაიკითხა, მოთხრობაზე სცენარიც დაწერა და ზურაბ კანდელაკს შესთავაზა, მისი დადგმით ხომ არ დაინტერესდებიო. იმ პერიოდში ბატონ ზურაბს ეს მოთხრობა ჯერ არ წაეკითხა, ბატონ გურამსაც შორიდან, მხოლოდ გამარჯობით იცნობდა, მაგრამ როდესაც მოთხრობასა და სცენარს გაეცნო, ძალიან მოეწონა. მსგავსი სტილის მოთხრობა იმხანად, თურმე, იშვიათობა იყო და ამიტომაც უყოყმანოდ დათანხმდა გიორგი გამსახურდიას, შემდეგ სპექტაკლის დადგმაზე ტელევიზიის ხელმძღვანელობაც დაიყოლია და მსახიობებზე ფიქრიც დაიწყო.

"მოთხრობის წაკითხვისთანავე ვიცოდი, რომ მთავარი გმირის - ვასიკო კეჟერაძის როლი უეჭველად ეროსის უნდა ეთამაშა. რომ ვუთხარი და წავაკითხე, შევატყე, მოეწონა. მაშინვე მკითხა: სხვა როლებში ვინ იქნებიანო? - ახალგაზრდა ბიჭის, თამაზის როლზე, ალბათ, ჟანრი ლოლაშვილს ავიყვან-მეთქი, - ვუთხარი. ჟანრი მაშინ მართლაც კარგი ბიჭი იყო, გამხდარი, ფორმაში. კლიმის როლზე დათო კვირცხალია ვიფიქრე, მასთან სხვა სატელევიზიო სპექტაკლებშიც მემუშავა და მისი შესაძლებლობაც ვიცოდი. ეროსიმ ორივე კანდიდატურა მომიწონა. ერთადერთი, ხელმძღვანელის როლისთვის მიჭირდა მსახიობის შერჩევა. ეროსიმ მითხრა, რამაზს (რამაზ ჩხიკვაძეს გულისხმობდა) ხომ არ ვუთხრათო? თუმცა მალევე გადავიფიქრეთ, რადგან ვიცოდით, რამაზი უარს იტყოდა. ჩემი იდეა გავუზიარე: ბატონო ეროსი, რატომღაც ამ როლზე რომელიმე რეჟისორი წარმომიდგენია-მეთქი. ვიფიქრეთ, ვიფიქრეთ და... კარლო ღლონტზე შევჩერდით. თანაც, კარლოს სამსახიობო ფაკულტეტიც ჰქონდა დამთავრებული. მოკლედ, ისიც დაგვთანხმდა და რეპეტიციებიც დავიწყეთ", - იხსენებს ზურაბ კანდელაკი.

• შეუდარებელი "ჩიმაროზა"

რეპეტიციები ხან ტელერადიოკომიტეტში ჰქონდათ, ხან რუსთაველის თეატრში. ერთ დღესაც გამოუცხადეს, რეპეტიციები შეწყვიტეთ, რაღაც პრობლემა შეგვექმნაო. გაირკვა, რომ გურამ დოჩანაშვილი კომიტეტის ხელმძღვანელის მოადგილესთან, ივლიტა მესხიშვილთან მისულა საყვედურით: ასე როგორ შეიძლება, რატომ არ შემატყობინეთ, ჩემს ნაწარმოებს თუ დგამდითო? ცხადია, ბატონი გურამი მართალი იყო, რადგან წესითა და რიგით, ავტორი უნდა გაეფრთხილებიათ, მაგრამ იმხანად სხვა წესი არსებობდა: თუ ნაწარმოები დაბეჭდილი იყო, ავტორის გარეშეც შეეძლოთ დადგმა. რასაკვირველია, რეჟისორი გურამ დოჩანაშვილს შეატყობინებდა, მაგრამ შემოქმედებითი ჯგუფი სამუშაომ ისე გაიტაცა, თქმა დაუგვიანეს. მწერალთან დასალაპარაკებლად ზურაბ კანდელაკი და გიორგი გამსახურდია წავიდნენ, ვითარება აუხსნეს და ბატონი გურამიც დაიყოლიეს.

ეს უკანასკნელი აღარც ჩართულა სამუშაო პროცესში და მას რეჟისორი და სცენარის ავტორი მხოლოდ მაშინ აკითხავდნენ, თუ მოთხრობაში რაიმეს შეცვლას აპირებდნენ. სხვათა შორის, ამ სპექტაკლმა ზურაბ კანდელაკი და გურამ დოჩანაშვილი ძალიან დააახლოვა...

ტელესპექტაკლი, თურმე, ფერადი უნდა ყოფილიყო (სხვათა შორის, იგი ერთ-ერთი პირველი ფერადი სპექტაკლია) და საამისოდ კომიტეტში მხოლოდ ერთი სტუდია არსებობდა ერთადერთი ფერადი კამერით. ამ კამერას, სხვებისგან განსხვავებით, ის უპირატესობა ჰქონდა, რომ კადრის მისაახლოებლად ან დასაცილებლად კამერისა და ობიექტივის ცვლა არ სჭირდებოდა, როგორც იმხანად უწოდებდნენ - ე წ. "ნაეზდისა" და "ოტიეზდის" ფუნქციას თვითონვე ასრულებდა. შეიძლება დღეს ეს ამბავი ფანტასტიკად მოგეჩვენოთ, მაგრამ, ფაქტია, სპექტაკლი ერთი კამერით გადაიღეს ერთ ოთახში. სპექტაკლის მხატვრად ძალიან საინტერესო შემოქმედი, რობერტ ფლაქსინი აიყვანეს, ოპერატორად კი - ტელევიზიის შესანიშნავი ოპერატორი ზაურ დობორჯგინიძე. მუსიკალურად სპექტაკლი დალი გურგენიძემ გააფორმა. "დალის ვთხოვე, დაახლოებით, შუა საუკუნეების მუსიკა მჭირდება-მეთქი, რადგან ვასიკო კეჟერაძე ჩვენი საუკუნეების კაცი აშკარად არ იყო, საიდანღაც მოსულს ჰგავდა და ეს უნდა გამომეჩინა. დალიმ მომიტანა იტალიელი კომპოზიტორის - დომენიკო ჩიმაროზას "სერენადა" და მეტი არც არაფერი მინდოდა. სხვათა შორის, ჩვენთან სწორედ მას შემდეგ გახდა განსაკუთრებით პოპულარული "ჩიმაროზა".

• ეროსი

რეპეტიციებზე ქართული თეატრისა და კინოს ლეგენდას - ეროსი მანჯგალაძეს ერთი თავისებურება ჰქონია: თავიდან ბოლომდე არასდროს იხსნებოდა, მოსინჯავდა ხოლმე რაღაცებს, ვარიანტებს ეძებდა. "იმხანად სატელევიზიო თეატრის მთავარი რეჟისორი მიხეილ თუმანიშვილი გახლდათ. რომ ვუთხარი, მთავარ როლში ეროსი უნდა ვათამაშო-მეთქი, შეჭოჭმანდა, - თავისებური "შტამპები" არ დაიწყოსო. დავამშვიდე, ყველაფერი რიგზე იქნება-მეთქი, რადგან დანამდვილებით ვიცოდი, რაც უნდა გაეკეთებინა ეროსის, საუკეთესო იქნებოდა. სპექტაკლში თუ გახსოვთ ლექსებთან დაკავშირებული ეპიზოდი: "ქუჩაში, მტვერში წაიქცა ბავშვი"... რა უნდა იყოს ამაზე ამაღელვებელი..." და ა. შ. ეს მონაკვეთი მოთხრობაში მხოლოდ ერთი ფრაზითაა გადმოცემული, სპექტაკლში კი ეროსის ინსცენირებულია. ჯერ მე მომასმენინა ეს ბრწყინვალე კოლაჟი და მხოლოდ ამის შემდეგ ვუთხარით გურამს. სხვათა შორის, ეს ეპიზოდი ერთ-ერთი კულმინაციურია მთელ სპექტაკლში", - მიამბობს ზურაბ კანდელაკი.

როდესაც რეჟისორს ჩავეკითხე, ეროსი მანჯგალაძის რა "შტამპოვკებს" გულისხმობდა ბატონი მიხეილ თუმანიშვილი-მეთქი? - ღიმილით მიპასუხა: "რას ამბობ, რა "შტამპოვკებზეა" ლაპარაკი! რეჟისორებმა გაზვიადება იციან. ეროსის იმპროვიზაციის შესანიშნავი უნარი ჰქონდა. მას იოლად შეეძლო, თავისი მოქმედება და განწყობა შენთვის - მაყურებლისთვისაც გადაედო. მისგან უჩვეულო ემოცია მოდიოდა და ხმის ტემბრიც გასაოცარი ჰქონდა. მაგალითად, ამ სპექტაკლში, თუნდაც არაფერს რომ აკეთებდა, რაღაც მოქმედებას მაინც ასრულებდა. თავის "ფოტოლაბორატორიაში" მაკრატელიც კი მიიტანა და მაგიდასთან მჯდომმა რაღაცების გამოჭრა დაიწყო, სულ მოძრაობდა, დინამიკა და ფუნქცია რომ არ დაეკარგა... ეროსის იმპროვიზაციები ამ კონკრეტულ ტელესპექტაკლში ნაკლებადაა, მაგრამ მანამდე გადაღებულ და უკვე დაკარგულ "გამარჯობა, ჩვენო მამებოში" ისეთი რამ გააკეთა, დღეს ის ფრაზა ფრთიან გამონათქვამადაა ქცეული - მახსოვს, გასვლისას ყველასთვის მოულოდნელად რომ "ისროლა": "ტოჟე მნე გოგებაშვილიო!" და ყველა გაგვაოგნა"...

• "კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა"

მას შემდეგ რეჟისორმა ზურაბ კანდელაკმა ეს სპექტაკლი რამდენჯერმე დადგა თეატრების სცენაზეც და რადიოშიც - მეტეხის თეატრში დადგმულ სპექტაკლში ეს მოთხრობა ნოდარ დუმბაძის "დიდროსთან" გააერთიანა, თავად "კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა" კი რამდენჯერმე ჩაიწერა რადიოდადგმად, რომლის ქართულ ვარიანტში კეჟერაძეს ზურაბ ყიფშიძე ასრულებს, რუსულში - კოტე მახარაძე. ბატონმა ზურაბმა იგივე დადგა მინსკის რადიოშიც, ბელორუსულ ენაზე, ბოლო პერიოდში კი - თბილისის მოზარდ მაყურებელთა თეატრში, შემდეგ კი - ბათუმის თოჯინებისა და მოზარდ მაყურებელთა პროფესიულ სახელმწიფო თეატრში, ორივეგან კეჟერაძის როლს ზურაბ ცინცქილაძე ასრულებს. რეჟისორმა სპექტაკლის ბოლო ვარიანტები გაათანამედროვა, თუმცა მუსიკა უცვლელი დატოვა. "რა თქმა უნდა, ჩიმაროზას არც აქ ვუღალატეო", - მითხრა ზურაბ კანდელაკმა და დააყოლა: "რაც შეეხება გურამის ამ მოთხრობას, ის, ალბათ, მუდმივად იცოცხლებს, ყველა დროისთვისაა, რადგან ყოველთვის იქნებიან მისი გმირებისნაირი ტიპები: სულიერად მდიდრები, რეალიზაციას რომ ვერ ახდენენ და ფუყეები, სავარძლებში რომ სხედან, კაბინეტებიდან ხელების ქნევით "ბრძნულ" აზრებს რომ აფრქვევენ და ნებისმიერ მომენტში შეუძლიათ "ჩამოგალაბორანტონ"... ამას ვერასდროს გავექცევით".

ავტორი: ირმა ხარშილაძე