გა­მო­ვი­და ის­ტო­რი­ულ-შე­მეც­ნე­ბი­თი ჟურ­ნა­ლის, “ის­ტო­რი­ა­ნის“ აპ­რილ-ივ­ნი­სის ნო­მე­რი #2 (119), რო­მელ­შიც წა­ი­კი­თხავთ:

• სად მოხ­და დიდ­გო­რის ბრძო­ლა / ად­გი­ლის და­ზუს­ტე­ბის­თვის

დიდ­გო­რის ბრძო­ლა თა­ვი­სი მნიშ­ვნე­ლო­ბით გა­მორ­ჩე­უ­ლია სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ა­ში. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, დღემ­დე არ წყდე­ბა კა­მა­თი, სად მოხ­და ბრძო­ლა და რო­გორ წა­რი­მარ­თა იგი. ჩვე­ნი ქვეყ­ნის წარ­სუ­ლის ერთ-ერთ ყვე­ლა­ზე დიდ ბრძო­ლას და­ვი­თის მე­მა­ტი­ა­ნე სულ რა­ღაც 500 სი­ტყვას უთ­მობს და ეს ტექ­სტიც ზო­გა­დი ფრა­ზე­ბით არის გა­ჯე­რე­ბუ­ლი. რამ­დე­ნა­დაც უნდა გა­გიკ­ვირ­დეთ, მე­მა­ტი­ა­ნე იმა­საც კი არ აღ­ნიშ­ნავს, სად მდე­ბა­რე­ობ­და საბ­რძო­ლო მოქ­მე­დე­ბა­თა მთა­ვა­რი ეპი­ცენ­ტრი.

ქარ­თულ ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი­ა­ში არ­სე­ბობს ძი­რი­თა­დად სამი მო­საზ­რე­ბა:

1. ბრძო­ლა მოხ­და სო­ფელ დიღ­მის ზე­მოთ არ­სე­ბულ ველ­ზე;

2. ილ-ღაზი და­ვით­მა და­ა­მარ­ცხა ნიჩ­ბი­სის ხე­ვის სა­თა­ვე­ებ­თან, და­ახ­ლო­ე­ბით დღე­ვან­დე­ლი მე­მო­რი­ა­ლის მი­და­მო­ებ­ში;

3. ქარ­თვე­ლე­ბი მტერს თავს და­ესხნენ ვე­რეს ხე­ო­ბა­ში მარ­ში­რე­ბი­სას, ასე­ვე, მოგ­ვი­ა­ნე­ბით მთელ კო­ლო­ნას მან­გლი­სამ­დე.

და­ვი­თის ის­ტო­რი­კო­სის გარ­და, ბრძო­ლის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი და­ცუ­ლი აქვს: გო­ტიე კან­ცლერს, მათე ურ­ჰა­ელს, ალ-ფა­რიკს, ქე­მალ ად-დინს, იბნ ალ-ასირს, სა­მუ­ელ ანელს, სმბატ სპა­რა­პეტს, მხი­თარ აი­რი­ვა­ნელს, ვარ­დან­სა და სხვებს. ჩა­მოთ­ვლილ მე­მა­ტი­ა­ნე­თა­გან მხო­ლოდ ერთი - ალ-ფა­რი­კი იმ­ყო­ფე­ბო­და დიდ­გო­რის ბრძო­ლის ად­გი­ლას. და­ნარ­ჩე­ნე­ბი გად­მო­ცე­მულ ამ­ბებს ახ­მო­ვა­ნე­ბენ. რაც შე­ე­ხე­ბა არაბ მე­მა­ტი­ა­ნეს, მან თა­ვი­სი თვა­ლით და­ათ­ვა­ლი­ე­რა დიდ­გო­რის მი­და­მო­ე­ბი და, სა­ვა­რა­უ­დოდ, ქარ­თველ თან­მხლებ პირ­თა წყა­ლო­ბით სა­ინ­ტე­რე­სო მი­ნიშ­ნე­ბე­ბი დაგ­ვი­ტო­ვა. ალ-ფა­რი­კის ცნო­ბა შე­უც­ვლე­ლია, რად­გა­ნაც იგი სა­ქარ­თვე­ლო­ში მოგ­ზა­უ­რობ­და დიდ­გო­რის ბრძო­ლი­დან სულ რა­ღაც 33 წლის შემ­დეგ და ამ დროს ყვე­ლას კარ­გად ახ­სოვ­და “ძლე­ვაი საკ­ვირ­ვე­ლის” ამ­ბე­ბი. მე­ტიც, ამ მოვ­ლე­ნის მო­ნა­წი­ლე­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა ჯე­რაც ცო­ცხა­ლი უნდა ყო­ფი­ლიყ­ვნენ... თა­ვად ალ-ფა­რი­კის მო­ნა­თხრო­ბი­დან ძა­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სოა ორი დე­ტა­ლი: 1. და­ვი­თი “და­ეშ­ვა მათ წი­ნა­აღ­მდეგ ამ მთი­დან მა­შინ, რო­დე­საც ისი­ნი მთის ძირ­ში იყ­ვნე­ნო”. 2. “მე ვნა­ხე ამ ბრძო­ლის ველი, რო­დე­საც ჩა­ვე­დი თბი­ლის­შიო”. რო­გორც ვხე­დავთ, ბრძო­ლა მომ­ხდა­რა მთის ძირ­ში არ­სე­ბულ ველ­ზე. ალ-ფა­რი­კი ახ­სე­ნებს ველს - არა მთას, ხე­ო­ბას, ვიწ­რობს, არა­მედ ველს, რო­მე­ლიც მთის ძირ­შია გაშ­ლი­ლი და თა­ნაც ისე, რომ ამ მთი­დან შე­საძ­ლე­ბე­ლია სამ­ხედ­რო მოქ­მე­დე­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა, ანუ დაშ­ვე­ბა და მტერ­ზე თავ­დას­ხმა.

ერთ-ერთი მთა­ვა­რი შე­კი­თხვა, რო­მე­ლიც წარ­მო­ი­შო­ბა დიდ­გო­რის ბრძო­ლის ად­გი­ლის ლო­კა­ლი­ზა­ცი­ი­სას, არის ის, თუ სად უნდა ვე­ძი­ოთ დიდ­გო­რის ველი. მე­ო­რე, ასე­ვე მთა­ვა­რი ამო­სა­ვა­ლი უნდა იყოს ის დე­ტა­ლი, თუ შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში რა ად­გილს უწო­დებ­დნენ დიდ­გო­რის მთას და იყო თუ არა ამ მი­და­მო­ებ­ში ველი...

• ვირ­ჯი­ლიო კორ­ბო და სა­ქარ­თვე­ლო

წმინ­და მი­წა­ზე მოღ­ვა­წე იტა­ლი­ე­ლი არ­ქე­ო­ლო­გის, ვირ­ჯი­ლიო კორ­ბოს (1918-1991) სა­ხე­ლი ად­რი­დან­ვე გახ­და ცნო­ბი­ლი სა­ქარ­თვე­ლო­ში - გა­სუ­ლი სა­უ­კუ­ნის 40-50-იანი წლე­ბის მიჯ­ნა­ზე მის მიერ ბირ ელ-ქუ­ტში აღ­მო­ჩე­ნი­ლი მა­ნამ­დე უც­ნო­ბი ქარ­თუ­ლი მო­ნას­ტრის წყა­ლო­ბით. ყვე­ლა ქარ­თველ მეც­ნი­ერს, ვი­საც კი მას შემ­დეგ თა­ვის ნაშ­რო­მებ­ში სა­ზო­გა­დოდ მა­ინც გა­ნუ­ხი­ლავს წმინ­და მი­წა­ზე ად­რე­უ­ლი ქარ­თუ­ლი სა­მო­ნას­ტრო ცხოვ­რე­ბა, პეტ­რე იბე­რის მოღ­ვა­წე­ო­ბა ან ქარ­თუ­ლი დამ­წერ­ლო­ბის ის­ტო­რია, აღ­ნიშ­ვნის გა­რე­შე არ და­უ­ტო­ვე­ბია ვირ­ჯი­ლიო კორ­ბოს დამ­სა­ხუ­რე­ბა ქარ­თუ­ლი კულ­ტუ­რის წი­ნა­შე.

ვირ­ჯი­ლიო კორ­ბოს არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი კა­რი­ე­რა ნამ­დვი­ლად შთამ­ბეჭ­და­ვია. მან სა­მარ­თლი­ა­ნად მო­იხ­ვე­ჭა წმინ­და მი­წის უბად­ლო არ­ქე­ო­ლო­გის სა­ხე­ლი. მი­ღე­ბუ­ლი აზ­რით, ვე­რა­ვინ ვერ შეძ­ლებს იმის გა­მე­ო­რე­ბას, რისი გა­კე­თე­ბაც მან შეძ­ლო: რა­ო­დე­ნობ­რი­ვად ყვე­ლა­ზე მეტი ობი­ექ­ტი გა­თხა­რა წმინ­და მი­წა­ზე, თა­ნაც ეს გა­ა­კე­თა შე­სა­ნიშ­ნა­ვი აკა­დე­მი­უ­რი ხა­რის­ხით.

სა­ქარ­თვე­ლო­ში ვირ­ჯი­ლიო კორ­ბოს სა­ხე­ლი იმა­ზე უფრო ადრე გახ­და ცნო­ბი­ლი, ვიდ­რე ის წმინ­და მი­წის აღი­ა­რე­ბუ­ლი მკვლევ­რის სა­ხელს მო­იხ­ვეჭ­და. საქ­მე ის არის, რომ მას წი­ლად ხვდა ბეთ­ლე­მის სი­ახ­ლო­ვეს, ბირ ელ-ქუ­ტის გო­რაკ­ზე წმინ­და თე­ო­დო­რეს სა­ხე­ლო­ბის ქარ­თუ­ლი მო­ნას­ტრის ნაშ­თე­ბის აღ­მო­ჩე­ნის პა­ტი­ვი. ფრან­ცის­კა­ნე­ლი არ­ქე­ო­ლო­გის მიერ ნა­პოვნ არ­ტე­ფაქ­ტებს შო­რის იყო ქარ­თუ­ლი წარ­წე­რე­ბიც. იმ დრო­ის­თვის ეს ქარ­თულ ენა­ზე შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი წარ­წე­რე­ბის უძ­ვე­ლე­სი ნი­მუ­შე­ბი იყო, რო­მე­ლიც კი მა­ნამ­დე წმინ­და მი­წის ძეგ­ლებ­ზე აღ­მო­ე­ჩი­ნათ. მე­ტიც, აღ­მო­ჩე­ნი­ლი ოთხი წარ­წე­რი­დან ორი, სულ მცი­რე, ნა­ხე­ვა­რი სა­უ­კუ­ნით მა­ინც უს­წრებ­და სა­კუთ­რივ სა­ქარ­თვე­ლო­ში იმ­ჟა­მად ცნო­ბილ ყვე­ლა­ზე ძველ ეპიგ­რა­ფი­კულ ძეგლს - ბოლ­ნი­სის სი­ო­ნის სამ­შე­ნებ­ლო წარ­წე­რას. აღ­მო­ჩე­ნის დრო იღ­ბლი­ა­ნად და­ემ­თხვა ფსევ­დო­დი­ო­ნი­სე არე­ო­პა­გე­ლი­სა და პეტ­რე იბე­რის იგი­ვე­ო­ბის თა­ო­ბა­ზე ე.წ. ნუ­ცუ­ბი­ძე-ჰო­ნიგ­მა­ნის თე­ო­რი­ის დღის სი­ნათ­ლე­ზე გა­მოს­ვლას. ვირ­ჯი­ლიო კორ­ბოს მიერ ქარ­თუ­ლი მო­ნას­ტრის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ნა­პოვნ წარ­წე­რებ­ში სპე­ცი­ა­ლის­ტებ­მა უმალ ამო­იც­ნეს პეტ­რე იბე­რი­სა და მისი უახ­ლო­ე­სი წი­ნაპ­რე­ბის სა­ხე­ლე­ბი...

ობი­ექ­ტურ მი­ზეზ­თა გამო, თა­ვად ვირ­ჯი­ლიო კორ­ბოს სა­ქარ­თვე­ლოს­თან უშუ­ა­ლო კავ­შირ­მა არ მო­უ­წია. იმ დროს გარ­და­იც­ვა­ლა, როცა სა­ქარ­თვე­ლო სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის აღ­დგე­ნის­კენ უკა­ნას­კნელ ნა­ბი­ჯებს დგამ­და. თუმ­ცა, მა­ნამ­დე ერთი ღირ­სსახ­სო­ვა­რი ეპი­ზო­დი მოხ­და: 1987 წლის ოქ­ტომ­ბერ­ში, იე­რუ­სა­ლიმ­ში მომ­ლოც­ვე­ლო­ბი­თი სტუმ­რო­ბის ფარ­გლებ­ში სა­ქარ­თვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მე­თა­ურ­მა, კა­თო­ლი­კოს-პატ­რი­არ­ქმა ილია მე­ო­რემ წმინ­და მი­წა­ზე ქარ­თუ­ლი სა­მო­ნას­ტრო ტრა­დი­ცი­ის შეს­წავ­ლის საქ­მე­ში შე­ტა­ნი­ლი დიდი წვლი­ლის­თვის ვირ­ჯი­ლიო კორ­ბოს გა­დას­ცა სა­ქარ­თვე­ლოს გაქ­რის­ტი­ა­ნე­ბის 1500 წლის­თა­ვი­სად­მი (1968 წ.) მი­ძღვნი­ლი სა­მახ­სოვ­რო მო­ნე­ტა. ეს ჯილ­დო მოწ­მო­ბა იყო იტა­ლი­ე­ლი არ­ქე­ო­ლო­გის ღვაწ­ლი­სად­მი ქარ­თუ­ლი მხა­რის­გან გა­მო­ხა­ტუ­ლი გულ­წრფე­ლი მად­ლი­ე­რე­ბი­სა და პა­ტი­ვის­ცე­მის გრძნო­ბი­სა.

• ქარ­თვე­ლი მე­ცე­ნა­ტი ქალი და მისი ნა­ხა­ტე­ბის კო­ლექ­ცი­ის თავ­გა­და­სა­ვა­ლი

სუ­რა­თე­ბის კო­ლექ­ცი­ის შეგ­რო­ვე­ბა ქე­თე­ვან იაშ­ვილ­მა თით­ქოს შემ­თხვე­ვით და­ი­წყო. პირ­ვე­ლი ნა­ხა­ტი ფრანც რუ­ბოს ტილო “გიმ­რის იე­რი­ში, აულ ღუ­ნი­ბის აღე­ბა” იყო. ამ ნა­ხა­ტით იმი­ტომ და­ინ­ტე­რეს­და, რომ გა­ახ­სენ­და მა­მის, მე­რაბ იაშ­ვი­ლის ნა­ამ­ბო­ბი, რო­გორ მო­ნა­წი­ლე­ობ­და ის იმამ შა­მი­ლის წი­ნა­აღ­მდეგ ომში... ასე და­უ­გეგ­მა­ვად და­ი­წყო მან მხატ­ვრუ­ლი ტი­ლო­ე­ბი­სა და ხე­ლოვ­ნე­ბის სხვა ნი­მუ­შე­ბის შეგ­რო­ვე­ბა. მდი­და­რი კო­ლექ­ცი­ი­დან ცალ­კე გა­მოვ­ყოფ­დით ქარ­თვე­ლი კლა­სი­კო­სი მხატ­ვრე­ბის ნა­მუ­შევ­რებს. აქ ნა­ხავთ გიგო გა­ბაშ­ვი­ლის, ლადო გუ­დი­აშ­ვი­ლის, ელე­ნე ახვლე­დი­ა­ნის, უჩა ჯა­ფა­რი­ძის, ირაკ­ლი თო­ი­ძის, ნა­თე­ლა იან­ქოშ­ვი­ლის, კორ­ნე­ლი სა­ნა­ძი­სა და სხვა­თა ტი­ლო­ებს. გარ­და ქარ­თვე­ლი მხატ­ვრე­ბი­სა, ქე­თე­ვან იაშ­ვი­ლის კო­ლექ­ცი­ა­ში მრავ­ლად არის მსოფ­ლი­ოს გან­თქმულ ფერმ­წერ­თა ტი­ლო­ე­ბი, ჰი­პო­ლიტ რო­ბი­ა­რის, ივან აი­ვა­ზოვ­სკის, ივან კრამსკო­ი­სა და სხვა­თა ქმნი­ლე­ბე­ბი.

პირ­ვე­ლი დიდი შე­წი­რუ­ლო­ბა - 65 ტილო, ჯერ კი­დევ 1963 წელს, ქე­თე­ვან იაშ­ვილ­მა მშობ­ლი­ურ ქა­ლაქ თე­ლავს უსახ­სოვ­რა. შემ­დეგ კი, თით­ქმის ყო­ველ წელს, კო­ლექ­ცი­ის რა­ღაც ნა­წილს სწი­რავ­და სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლო­ბის გა­ლე­რე­ას. 1977 წელს, რო­დე­საც სა­ზე­ი­მოდ გა­იხ­სნა მისი სა­ხე­ლო­ბის სუ­რა­თე­ბის გა­ლე­რეა თე­ლა­ვის ის­ტო­რი­უ­ლი მუ­ზე­უ­მის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე, შე­წი­რუ­ლი ნა­ხა­ტე­ბი­სა და ხე­ლოვ­ნე­ბის სხვა ნი­მუ­შე­ბის რი­ცხვმა ორასს მი­აღ­წია.

სა­ინ­ტე­რე­სო ის­ტო­რია აქვს კარლ ფონ პი­ლო­ტის ტი­ლოს “ლუი XVII ტყვედ ია­კო­ბი­ნე­ლებ­თან”. XX სა­უ­კუ­ნის 40-იანი წლე­ბის ბო­ლოს ქალ­ბა­ტო­ნი ქე­თე­ვა­ნი და მისი მე­უღ­ლე ოდე­სას ეს­ტუმრნენ. ამ დიდი სა­პორ­ტო ქა­ლა­ქის ერთ-ერთ სა­მი­კიტ­ნო­ში სტუმ­რებ­მა მა­გი­და­ზე გა­და­ფა­რე­ბუ­ლი ფერ­წე­რუ­ლი ტილო შე­ნიშ­ნეს. მათ მიმ­ტანს სთხო­ვეს, გან­სა­ზღვრუ­ლი თან­ხის სა­ნაც­ვლოდ და­ეთ­მოთ ეს “გა­და­სა­ფა­რე­ბე­ლი”. ამ­გვა­რად შე­ი­ძი­ნეს მათ ეს უნი­კა­ლუ­რი ტილო, რო­მე­ლიც მცი­რე რეს­ტავ­რა­ცი­ის შემ­დეგ, იაშ­ვი­ლის გა­ლე­რე­ის მშვე­ნე­ბა გახ­და. საფ­რან­გე­თის ტახ­ტის პა­ტა­რა მემ­კვიდ­რე შარლ ლუი, ლუი XVI-ისა და მა­რია-ან­ტუ­ა­ნე­ტას ძე გახ­ლდათ. მისი დედ-მამა რე­ვო­ლუ­ცი­ო­ნე­რებ­მა გი­ლი­ო­ტი­ნა­ზე აიყ­ვა­ნეს, პრინ­ცი კი “გა­მო­სას­წო­რებ­ლად” ია­კო­ბი­ნელ მე­წა­ღე სი­მონს მი­ა­ბა­რეს... პა­ტა­რა შარლ ლუი კვლავ აღ­მოჩ­ნდა “და­ტყვე­ვე­ბუ­ლი” თე­ლა­ვის ის­ტო­რი­უ­ლი მუ­ზე­უ­მი­სა და ქე­თე­ვან იაშ­ვი­ლის გა­ლე­რე­ის სა­ფუძ­ვლი­ა­ნი რეს­ტავ­რა­ცია-გა­ნახ­ლე­ბის გამო. 2012-2018 წლებ­ში “ლუი XVII” და სხვა სუ­რა­თე­ბი თე­ლა­ვის პირ­ვე­ლი სა­ჯა­რო სკო­ლის სარ­დაფ­ში გა­მო­კე­ტეს. ამ­ჟა­მად მუ­ზე­უ­მი და გა­ლე­რეა სრულ­ფა­სოვ­ნად ფუნ­ქცი­ო­ნი­რებს, მაგ­რამ ახალ გა­ლე­რე­ა­ში 200-დან მხო­ლოდ 60 მხატ­ვრუ­ლი ტი­ლოს ექ­სპო­ნი­რე­ბა მო­ხერ­ხდა...

გარ­და ამი­სა, ნო­მერ­ში წა­ი­კი­თხავთ:

• მოკ­ლე ამ­ბე­ბი. სი­მაგ­რე-სა­სახ­ლე ზე­ცა­ში
• უახ­ლე­სი ის­ტო­რია. რა ხდე­ბო­და სტა­ლი­ნურ ეპო­ქა­ში? / ქარ­თვე­ლი ხალ­ხის ეროვ­ნუ­ლი ერ­თო­ბი­სა და თვით­შეგ­ნე­ბის დაც­ვის­თვის ბრძო­ლის ის­ტო­რი­ი­დან (1925-1975 წწ.) ნა­წი­ლი III
• დიპ­ლო­მა­ტი­ის ის­ტო­რი­ი­დან. და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის პირ­ვე­ლი ნა­ბი­ჯე­ბი / ან­კა­რა­ში სა­ქარ­თვე­ლოს პირ­ვე­ლი დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბის გახ­სნის 100 წლის­თა­ვი
• ახა­ლი ამ­ბე­ბი. არ­სე­ბი­თი უზუს­ტო­ბა ვახ­ტანგ VI-ის პორ­ტრეტ­თან და­კავ­ში­რე­ბით
• სი­ახ­ლე. ხუ­თტო­მე­უ­ლი “სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რია - სა­კი­თხა­ვი წიგ­ნი ილუსტრა­ცი­ე­ბით”
• ფო­ტო­ის­ტო­რია. მუ­სი­კის როლი პი­რუ­ტყვის ზრდის აჩ­ქა­რე­ბა­ში - ამე­რი­კუ­ლად
• მო­ნარ­ქე­ბი. საფ­რან­გე­თის მეფე ლუი XIV (და­სას­რუ­ლი)
• პერ­სო­ნა. გა­მო­თხო­ვე­ბა ტიმ სე­ვე­რინ­თან
• იუ­ბი­ლა­რი. 100 წე­ლი­წა­დი, ანუ ერთი სა­უ­კუ­ნე ცოტა რო­დია, მაგ­რამ... / სი­მონ არ­ვე­ლა­ძე: “სიყ­ვა­რუ­ლია ამ ქვეყ­ნად მა­რა­დი­სო­ბის კა­ნო­ნი”...
• სა­დაზ­ვერ­ვო თა­მა­შე­ბი. მე­მარ­ცხე­ნე ესე­რე­ბის აჯან­ყე­ბა (ნა­წი­ლი I)
• ეთ­ნოგ­რა­ფია. ლე­ლო­ბურ­თი - ლან­ჩხუ­თის სა­ვი­ზი­ტო ბა­რა­თი / ლელო ლან­ჩხუ­თე­ლე­ბის­თვის იგი­ვეა, რაც ფეხ­ბურ­თი - ბრა­ზი­ლი­ე­ლე­ბის­თვის