"თითოეული მონაწილე წარმართულად მხოლოდ თავის წყაროს წყალს სვამდა" - მესხური თამაშები: მითი თუ სინამდვილე? რას წერდა "დროება" 138 წლის წინ

მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრის ქართული ჟურნალ-გაზეთები ინფორმაციებს საშეჯიბრებო ღონისძიებებზე სისტემატურად ბეჭდავდნენ. ერთ-ერთი ასეთი მასალა 1866 წლის 15 (27) აპრილს "დროების" მე-7 ნომერში გამოქვეყნდა. პუბლიკაცია 10 აპრილს მუშთაიდის მახლობლად დოღში გამართული ასპარეზობის შედეგებს გვამცნობს.

არადა, 16 წლის შემდეგ იმავე „დროებაში“ სინანულით აღსავსე ინფორმაცია დაიბეჭდა, რომ უკვე ვეღარ ხედავენ „იმ რაინდ ტაიჭოსნებს, რომელთა ჯირითობა იყო იდეალი ცხენოსნობისა, სიცქაფისა და სიმარდისა...

ვერც იმ მარულას ჰნახავთ, რომელსაც სულითა და გულით ესწრაფოდნენ ხნიერნი და ჭაბუკნი“.

"ბუნტის" შიში

საგლეხო რეფორმის მერე მეფის რუსეთის მთავრობამ, რომელსაც ხალხის თავშეყრისა და „ბუნტის“ ეშინოდა, საქართველოში სახალხო გართობების ჩატარება აკრძალა, რის წინააღმდეგაც ცნობილმა საზოგადო მოღვაწეებმა გაილაშქრეს. აკაკი წერეთელი 1880 წლის „დროებაში“ წერდა: „ნათლისღებას ზურნა აუკრძალიათ, მეზურნეები დაუპატიმრებიათ… რა ქნას ჩვენმა ხალხმა… ნუთუ იმის ნება არ უნდა ჰქონდეს, რომ კვირაში ერთხელ შრომისა და ოფლის ღვრის შემდეგ გული გაიმხიარულოს?“

ცნობილი მკვლევარი ი. ფერაძე 1919 წელს გამოქვეყნებულ მონოგრაფიაში წერს: „მას დაუსვეს შეკითხვა, მართალია თუ არა, რომ ამ დროს 5 კაცი მოკვდა და 300 დაიჭრაო. მეფისნაცვალმა უპასუხა, რომ ეს სიმართლეს არ შეესაბამება; ერთი კაცი მოკვდა იმის გამო, რომ შეეშინდა, დაეცა და ქვას დაარტყა თავი, დაჭრით კი არავინ დაჭრილა“.

იმპერატორისადმი გაგზავნილ ანგარიშში ვორონცოვი მიუთითებს, რომ რუსეთის მთავრობამ ქართველებს ძველი სავაჟკაცო ჩვეულებები არ უნდა დაუშალოს, რადგან ისინი ამის მეშვეობით არიან მზად, რუსეთის ჯართან ერთად დაიცვან ქვეყნის საზღვრები. აშკარად ჩანს, რომ ვორონცოვი დიპლომატიური პასუხით ქართველებს, მათ კულტურასა და ძველ ზნე-ჩვეულებებს იცავს, რაც სხვა დროსაც არაერთხელ გაუკეთებია, მეტიც, ჯირითში გამარჯვებულთათვის ჯილდო „ოქროს თასი - ყაბახიც“ კი დაუწესებია.

სამწუხაროდ, ქართული პრესის კრიტიკული პუბლიკაციებისთვის ყურადღება არავის მიუქცევია. გართობა-ასპარეზობანი და ფიზიკური ვარჯიშობები, როგორც მაშინ უწოდებდნენ შეჯიბრებებს, თანდათან დავიწყებას მიეცა. „იქამდე მივიდა საქმე, - წერდა 1894 წელს „ივერია“, - რომ თამაშის წესებიც კი სრულიად აღარ ახსოვს ხალხსა. საჭიროა ვინც კარგად იცის რომელიმე თამაშობა, დაწვრილებით აღწეროს, რომ გავავრცელოთ“.

"ცხრა-წყაროს" საიდუმლო

ალბათ, შემთხვევითი არ ყოფილა 1882 წლის 17 ოქტომბერს გაზეთ „დროებაში“ (#217) ეთნოგრაფ ივანე გვარამაძის წერილის დაბეჭდვა მესხურ თამაშებზე. ამ ინფორმაციას ჯერ პროფესორმა ავთანდილ ციბაძემ, მერე კი ცნობილმა ჟურნალისტებმა - ნოდარ გუგუშვილმა და პაატა ნაცვლიშვილმა მიაქციეს ყურადღება.

ქართული „ოლიმპიური ენციკლოპედიის“ შემდგენელი ნოდარ გუგუშვილის მოსაზრებით, ქართველები, ანტიკური ოლიმპიადების მსგავსად, ოთხ წელიწადში ერთხელ „სპორტულ თამაშებს მართავდნენ“.

„დროებაში“ გამოქვეყნებულ კორესპონდენციაში ქართული სპორტისთვის უმნიშვნელოვანესი ფაქტებია დასახელებული. ეთნოგრაფი ხიზაბავრიდან ჯერ სოფელ ზველში (ძველში, ზედა ველში), მერე ერკოტაში გადასულა, სადაც 15 მოსახლე ცხოვრობდა თურმე. გვარამაძე ამ სოფლის სახელის ეტიმოლოგიას ასე ხსნის - „ერკოტა სახელი ნიშნავს ერის-კოტაობას (ვარჯისს თუ კეჭნაობას)“...წაიკითხეთ სრულად lelo.ge-ზე