რას ნიშნავს რეალურად დებატები, რაც საქართვლოში ჩხუბსა და პიროვნულ შეურაცხყოფაში გადადის და რით განსხვავდება ის დემაგოგიისგან

ბოლო დროს ასეა, - სატელევიზიო პოლიტიკურ დებატებში გამოთქმული აზრი, თუ სოციალურ სივრცეში დაწერილი მოსაზრება, ხშირად სიღრმეს მოკლებული და ზედაპირულია. უმეტესად, ავტორი საკითხში ვერ ერკვევა, მაგრამ მისმა შეფასებამ შეიძლება, უცებ აუდიტორიის ნაწილზე გარკვეული გავლენა მოახდინოს - ვიღაცას ძალიან მოეწონოს, ან საშინლად აღშფოთდეს და დაუპირისპირდეს... ამ ზედაპირულობაში კი მთავრი სათქმელი გვერდით რჩება, მასზე არავინ საუბრობს, საკითხსაც არც არავინ სწავლობს და იკვლევს. თუმცა ამ ყველაფერს დღეს ჩვენს სინამდვილეში დებატებს არქმევენ. ხოლო თუ რა არის სინამდვილეში დებატები და როგორ უნდა წარიმართოს ის, ამაზე ფსიქოლოგი თინათინ ცერცვაძე გვესაუბრება, რომელიც წლებია, საქართველოს დებატებისა და განათლების ინსტიტუტს ხელმძღვანელობს და დებატების საერთაშორისო ტრენერია.

რა განსხვავებაა ფორმალურ და არაფორმალურ დებატებს შორის, როგორ ესმით ადამიანებს ეს ყველაფერი, რატომ მსჯელობენ ჩვენს საზოგადოებაში უმეტესად საკითხში ჩაუხედავად, როგორ უნდა მივაღწიოთ დებატებისას იმას, რომ პიროვნულად არავის დავუპირისპირდეთ. ამას შესწავლა უნდა და ჩვენს საზოგადოებაში არსებობენ ახალგაზრდები, რომლებიც ყველაფერს ფუნდამენტურად სწავლობენ.

"ფორმალური დებატები, რომელსაც ჩვენი ორგანიზაციის წარმომადგენლები 20 წელია ახორციელებენ, იმ დებატებისგან, რასთანაც ეს სიტყვა ქართულ საზოგადოებაში ასოცირდება, ძალიან განსხვავდება... როგორც ახალგაზრდებს, ასევე ზრდასრულებს ვასწავლით მხოლოდ იმას, რაც დებატების ტექნიკას უკავშირდება. ამას დიდი შრომა და მომზადება უნდა და ამიტომაცაა ის სრულიად განსხვავებული იმისგან, რასაც დღეს მედიასა თუ საზოგადეობაში ვხვდებით. ამ სპეციალური პროგრამის გავლა მოეთხოვება არა თუ ჩვენნაირი ქვეყნის გამოცდილების მოქონე ადამიანებს, არამედ აშშ-ს ნებისმიერ პრეზიდენტობის კანდიდატსაც კი, ანუ იქ, სადაც საგანმანათლებლო სისტემაშიც დევს დებატების ტექნიკის სწავლება, ამ კურსის ცალკე გავლა აუცილებელია,“ - გვეუბნება თინათინ ცერცვაძე, რომლის უშუალო ხელმძღვანელობით მსგავსი სასწავლო პროგრამა ადაპტირებულად ქართულ რეალობას მოერგო. ხოლო ეს სწავლება ფსიქლოგიური თვალსაზრისით, ახალგაზრდებზე რა გავლენას ახდენს, როგორ იცვლებიან ისინი, ამას სადოქტორო კვლევაც კი მიუძღვნა. ასევე პირველი იყო აღმოსავლეთ ევროპაში, ვინც 2000-იანი წლების დასაწყისში, სკოლის მოსწავლეებისთვის სასკოლო-სასწავლო 3-წლიანი პროგრამა დანერგა.

- გამოდის, თქვენი დებატები იმ პოლიტიკური დებატებისგან, რეალურად კი ჩხუბისგან, რომელსაც ხშირად ტელევიზიით თავლყურს ვადევნებთ, სრულიად განსხვავდება...

- სწორად აღნიშნეთ, რადიკალურად განსხვავებულია იმ ჩხუბისგან და პიროვნული დაპირიპირებებისგან... როდესაც ჩვენ მეცადინეობას ვიწყებთ, - ვეუბნებით, - ყველაფერი, რაც დებატების სახით აქამდე გინახავთ, დაივიწყეთ, ეს ის არ არის, რაც ჩვენთან უნდა ისწავლოთ.

- განსხვავება რაში მდგომარეობს?

- დებატები ისეთ სახის უნარებს ავითარებს, როგორიცაა - კრიტიკული აზროვნება, არგუმეტირებული მსჯელობა, მოკვლევის ჩატარება ანუ ფაქტების, მასალების მოძიება, მათი სწრაფად გადამუშავება, გუნდურად მუშაობა და დროის მართვა. მოკლე დროში ამომწურავი და სტრუქტურირებული გამოსვლა უნდა მოხდეს. მოდებატე რა დროს დაუთმობს ამას, როგორ დააკავშირებს ფაქტებს, სხვადასხვა სტატისტიკას და მტკიცებულება-მსჯელობა-არგუმენტაციას, რომ ლაკონური იყოს, ეს მნიშვნელოვანია. ამით კი სწავლობს მოსმენას და საბოლოოდ ამ უნარების განვითარებით, აღწევს იმას, რომ ჩამოყალიბდეს სრულფასოვან მომხსენებლად, ორატორად.

- მოუსმინო ოპონენტს - მგონი, ეს ყველაზე რთულია. ამის ახსნას როგორ ახერხებთ?

- იმის გამო, რომ ჩვენს მომზადებულ მსმენელებს დებატებისას ხან ერთ და ხან მეორე პოზციაში უწევთ ყოფნა. როცა სხვის ტყავში ყოფნას სწავლობენ, ზუსტად იცინ, რას ნიშნავს დაპირისპირება, რომელიც არა პიროვნულ დაპირისპირებაში, არამედ აზრთა ჭიდილში გამოიხატება. ამიტომ პერსონას კი არ უპირისპირდებიან, უბრალოდ, ვეღარ ეხებიან, რადგან სულ არგუმენტებზე და მსჯელობაზე არიან დაყრდნობილები. იმიტომ, რომ ეს თამაშია და ამ ყველაფერს თამაშ-თამაშით სწავლობენ.

- ე.ი. ხდება არა პიროვნული, არამედ აზრთა დაპირისპირება...

- დიახ და ეს გვაყალიბებს სრულფასოვან ორატორად, რომელიც შორს არის დემაგოგიისა და პოპულიზმისგან, რაც ყველაზე სახასიათოა ამ სწავლებისთვის. მოსწავლეებს ვუხსნით, რომ რადგან თამაში მუშკეტერების პრინციპით - „ერთი ყველასათვის და ყველა ერთისთვის“ მიმდინარეობს, მნიშვნელოვანია, მხარდაჭერა, ემოციების მართვა, ურთიერთთანამშრომლობა. როდესაც გამარჯვებისთვის თამაშობ და გინდა, საუკეთესო მაჩვენებელი გქონდეს, ეს მომგებიანია. როცა საუკეთესო მაჩვენებელი ამ ყველაფრის გამოხატულებაა, დაწყებული - ოპონენტის პატივისცემით, დამთავრებული ასეთი უნარების წარმოჩენით, იწაფები და იწვრთნები. ხშირად გვეკითხებიან, - როგორ უხსნით იმას, რომ ოპონენტს პატივი სცეს, ან არ დაიყვიროს, მსჯელობისას დროს არ გადააცილოს? მათ იციან, რომ შეფასებისას გუნდს ეს ყველაფერი მოეთხოვება, ამიტომ, ამაზე უკვე იმდენად ორიენტირებულები არიან, რომ ეს მერე ძვალსა და რბილში უჯდებათ. ასე აღწევენ წარმატებას და ყველა საჭირო თვისებას ამით ავითარებენ.

- თქვენი მოწაფეები პოლიტიკაში თუ მიდიან? როგორია ამ მხრივ სტატისტიკა?

- სტატისტიკა ამ სფეროში დაბალი მაჩვენებლით არის გამოხატული. ნაკლებად არიან პოლიტიკაში. ერთადერთი, რაც შეგვიძლია, ვთქვათ, ბოლო წლებია, ზრდასრულები აქტიურად გვაკითხავენ, მათ შორის, პოლიტიკოსები, დეპუტატები, საჯარო მოხელეები, გვქონდა პროექტები, რომლის ფარგლებშიც, საჯარო მოხელეებს ვამზადებდით. ცხადია, ეს ძალიან მცირე რაოდენობაა, მაგრამ საერთოდ რომ გაუჩნდათ ამის სურვილი, ამას მივესალმებით.

- ასე მცირე დროში და ზედაპირულად როგორ ხერხდება ზრდასრულებისთვის ამ ყველაფრის ახსნა, როცა ბავშვებთან ამ საკითებზე ხანგრძლივად და ფუნდამენტურად მუშაობთ?

- მართალია, ასეთი სწავლება უმეტესად არასრულფასოვანია ხოლმე, მაგრამ ვცდილობთ, ასეთ დროს, ერთ რომელიმე კონკრეტულ საკითხზე ჩვუტაროთ ტრენინგები, რაც სულ მცირე, მათ დააფიქრებს საკუთარი უნარების განვითარებაზე ამა თუ იმ მიმართულებით. მაგალითად, საერთაშორისო ასპარეზზე მოსწავლეებთან წარმატებისთვის რომ მიგვეღწია და მათ დებატების საერთაშორისო აკადემიაში მიეღოთ მონაწილეობა, პროექტის ფარგლებში „დებატები უკეთესი განათლებისთვის“, რომელიც „გუდავაძე-პატარკაციშვილის ფონდის“ მხარდაჭერით განხორციელდა, მოსწავლეებმა თითქმის ერთწლიანი მომზადება და რამდენიმე ეტაპიანი კონკურსი გაიარეს. საბოლოოდ კი საქართველოს მასშტაბით ხუთმა საუკეთესო მოდებატემ მონაწილეობა მიიღო საერთაშორისო აკადემიაში, სადაც საუკეთესო პოზიციები დაიკავეს და ხუთ საუკეთესო გუნდს შორის მოხვდნენ. ბევრი დამფინანსებელი გვყავს, ვისი მხარდაჭერითაც ვმუშაობთ, მაგრამ არ შემიძლია, არ გამოვყო უკვე ნახსენები „გუდავაძე-პატარკაციშვლის ფონდი“, რომელმაც ყველაზე არათვალშისაცემ, მძიმე, უხილავ და რუტინულ შრომას დაუჭირა მხარი და ვფიქროთ, რომ კმაყოფილიც დარჩა იმ მიღწევებით, რომლებიც ასე ხილულად მივიღეთ ჩვენ, განსაკუთრებით ყველაზე კრიზისულ, პანდემიის პერიოდში. ასეთი ფონდები, ასეთი სწორი ხედვით და თანაც ქართული, რომლებიც ყოველთვის ღია არიან საგანამანათლებლო პროექტების მხარდასაჭერად, იშვიათია. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ყველაფერზე საზოგადოებაში დაბალი წარმოდგენაა, ჩვენი ორგანიზაცია შეიძლება იოტისოდენა, მაგრამ მნიშვნელოვან ნაბიჯებს დგამს წინ. ჩვენ, როგორც საგანმამნათლებლო დებატების ასოციაციის სრულუფლებიანი წევრი, მიღწევებით თანაბრად მოვიაზრებით ისეთი განვითარებული ქვეყნების გვერდით, როგორიც არის გერმანია, საფრანგეთი, აშშ. ყველა ჯერზე, როდესაც ქართულ დელეგაციებს ვაგზავნით, სადაც ადგილები ძალიან შეზღუდული გვაქვს, რადგანაც იქ მსოფლოს საუკეთესო მოდებატეები იყრიან თავს და დიდი კონკურსები ტარდება, ძალიან კარგი მაჩვენებლები გვაქვს.

- 20 წელია, ამ საქმეს ემსახურებით. როგორ მიხვდით, იმ რთულ პერიოდში, როცა 90-იანების შოკიდან საზოგადოება გამოსული ჯერ არც იყო, რომ ეს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საქმე დაგეწყოთ?

- როდესაც პოსტსაბჭოთა სივრცეში ასე გაშიშვლებულ მდგომარეობაში აღმოვჩნდით, მივხვდით, რომ კრიტიკული აზროვნების წახალისება უნდა მომხდარიყო და თუ სკოლის მასწავლებელბის და მოსწავლეების საკითხებისადმი ხედვას არ შევცვლიდით, არ დავანახებდით, რომ ყველა მედალიონს ორი მხარე აქვს, არაფერი გამოვიდოდა. გარშემო მხოლოდ შტამპები და შაბლონები არსებობდა, გარღვევა უნდა მოგვეხდინა და დაგვენახებინა, რომ თუ მედალიონი არსებობს, მას მეორე მხარეც ექნება.

- როგორც საერთაშორისო ტრენერი, ამ საქმის ექსპერტი რას ურჩევდით ადამიანებს, თუნდაც დებატების მიმართულებით?

- ბოლო დროს საზოგადოება მსჯელობამ გაიტაცა - ადამიანები, იციან თუ არა, ყველა საკითხში ერთვებიან. თუკი ჩემმა ნათქვამმა შეიძლება ვინმეს ყურადმდე მიაღწიოს, ვისურვებდი, კარგად გაიგონ და იმ თვალსაზრისით გაიაზრონ, რომ საკითხს სანამ თავიდან ბოლომდე არ შეისწავლიან, მასზე აზრის გამოხატვა არ დაიწყონ არავითარ შემთხვევაში. იმ წამს ვიღაცაზე შეიძლება გავლენა მოახდინონ, ტაშიც კი დაუკრან, ანუ თავლში ნაცარი შეაყარონ, მაგრამ საკითხს თუ არ შეისწავლიან, ისე მჯელობას აზრი არ აქვს. სამწუხაროდ, საზოგადოების დიდი ნაწილი გადასულია სოციალიური ქსელების დონეზე გვარცელებული ინფორმაციების შესახებ დაკომენტარებასა და გაზიარებაზე. ეს დამღუპველია. საქმეში ჩაუხედავი ადამიანი უცბად ისეთ ფრაზას დაწერს და ეს ფრაზა ისეთი „შთამბეჭდავი“ აღმოჩნდება, რომ ვინც ამას უსმენს, უყურებს, იბნევა, - მერე ან მიყვება მას, ან უპირისპირდება, თუმცა პრობლემა ზედაპირზე რჩება. რადგანაც დისკუსია და დაპირისპირება საკითხებზე, რომლის არც მცოდნეები და არც შემსწავლელები არ არიან, ყველაფერს ძალიან ზედაპირულს და უსაფუძვლოს ხდის. შესაბამისად, ყველაფერი წყალზე ზემოდან მოტივტივე ნაგავს ემსგავსება...

- როდესაც ეკრანზე ამ ყველაფერს უყურებთ - რა შეფასებას აძლევთ?

- თუკი რაიმე დისკუსიის ანდა საინტერესო გამოსვლის ნიშანს ატარებს, ხშირად არის დემაგოგია. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მომხსენებელი საუბარს, ან დაპირისპირებას დაშვებით იწყებს, მერე თითქოს ლოგიკა, არგუმეტაცია, მტკიცებულბაც ჩნდება, მაგრამ ძირშივე უტოპიურია, რადგან უკვე რაღაც დაუშვა, თითქოს სპეკულაცია მოახდინა. ჩვენ ხშირად გვესმის, „მოგეხსენებათ, ეს ასეა“, - უკვე ყალბია, - რას ნიშნავს მოგეხსენებათ? ვინ იცის რომ ეს ასეა? საიდან იცი? დაამტკიცე, რომ ასეა!.. ვიმეორებ, დღეს ჩვენი საზოგადოება ასეთი მომხსენებების გამოსვლებმა გაიტაცა. ამიტომ, მჯიღისცემის, დემაგოგიის, პოპულიზმის მიმართულება აუცილებლად შესაცვლელია ლოგიკური და არგუმენტირებული მსჯელობით. ეს დასაფიქრებელი და ყურადსაღები თემაა, რითაც საზოგადოება უნდა დაინტერესდეს.