გა­რე­მოს დაც­ვა მსოფ­ლი­ო­ში ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე პრობ­ლე­მუ­რი სა­კი­თხია. სამ­წუ­ხა­როდ, ცოტა ადა­მი­ა­ნი თუ ფიქ­რობს იმა­ზე, რა შე­დე­გე­ბი შე­იძ­ლე­ბა მოჰ­ყვეს ერთი შე­ხედ­ვით წვრილ­მან და უწყი­ნარ ქმე­დე­ბებს, რო­გო­რე­ბი­ცაა - მოშ­ვე­ბუ­ლი ონ­კა­ნი კბი­ლე­ბის ხეხ­ვის დროს, ელე­მენ­ტე­ბის არა­სა­თა­ნა­დო გა­მო­ყე­ნე­ბა, ეკ­რან­თან ბევ­რი დრო­ის გა­ტა­რე­ბა და ა.შ. ათე­უ­ლი წლის შემ­დეგ...

გა­რე­მოს დაც­ვი­თი ეკო­ნო­მის­ტი, კავ­კა­სი­ის გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის ქსე­ლის (CENN) პრო­ექ­ტე­ბის მე­ნე­ჯე­რი ვახ­ტანგ ქო­ჩო­რა­ძე AMBEBI.GE-სთან სწო­რედ გა­რე­მოს მი­მართ არა­მე­გობ­რუ­ლი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბი­სა და ჩვე­ვე­ბის შე­სა­ხებ გვე­სა­უბ­რე­ბა.

- სა­ქარ­თვე­ლო­ში რაც დიდი სიხ­ში­რით მი­ნა­ხავს, ისაა რომ იგი­ვე, სოფ­ლებ­ში, წყა­ლი სულ მოშ­ვე­ბუ­ლია, მო­დის და მო­დის. ჩვენ გვსმე­ნია ისე­თი შემ­თხვე­ვე­ბის შე­სა­ხე­ბაც, რომ ადა­მი­ა­ნი ვერ იძი­ნებს, თუ წყა­ლი მოშ­ვე­ბუ­ლი არაა. წყალს არ ვუფრ­თხილ­დე­ბით, გვგო­ნია, ეს რე­სურ­სი, ულე­ვი წყა­რო არ­სე­ბობს. თუმ­ცა, ასე არ არის, სა­ქარ­თვე­ლო­ში წყლის პრობ­ლე­მა ძა­ლი­ან სე­რი­ო­ზუ­ლად დგას. ეს გა­მოწ­ვე­უ­ლია კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბით, ინ­ტენ­სი­უ­რი ხის ჭრით, ჩვე­ნი უპა­სუ­ხის­მგებ­ლო ქცე­ვით და ა.შ. მა­გა­ლი­თად:

• კბი­ლე­ბის ხეხ­ვის დროს წყა­ლი უნდა დავ­კე­ტოთ, აბა­ზა­ნა­ში ყოფ­ნი­სას ონ­კა­ნი მხო­ლოდ მა­შინ უნდა მო­ვუშ­ვათ, როცა უშუ­ა­ლოდ წყა­ლი გვჭირ­დე­ბა;
• ჩა­ვაქ­როთ არა­სა­ჭი­რო ად­გი­ლას ან­თე­ბუ­ლი შუქი
• არ უნდა გა­მო­ვი­ყე­ნოთ პლასტმა­სის მა­სა­ლა
• გა­რე­მოს­თვის სა­ზი­ა­ნოა ელექტრო­ბა­ტა­რე­ე­ბის და სი­გა­რე­ტის ნამ­წვის გა­დაგ­დე­ბა
• ცუ­დია ჰე­ლი­უ­მის ბუშ­ტე­ბის ჰა­ერ­ში გაშ­ვე­ბაც, ვი­ნა­ი­დან ისი­ნი ძა­ლი­ან სა­ში­შია ჩი­ტე­ბის­თვის და ზო­გა­დად, ფა­უ­ნის­თვის
• სა­რე­ცხი ჟე­ლეს ხში­რად გა­მო­ყე­ნე­ბის, თუ ტან­საც­მლის ხში­რად რე­ცხვის შემ­თხვე­ვა­ში, წყალ­ში ძა­ლი­ან ცუდი ნივ­თი­ე­რე­ბე­ბი ჩა­ე­დი­ნე­ბა, რაც გან­სა­კუთ­რე­ბით მავ­ნე­ბე­ლია ფლო­რა-ფა­უ­ნის­თვის
• ტა­ფა­ზე საჭ­მლის შეწ­ვის შემ­დეგ, დარ­ჩე­ნი­ლი ზეთი რე­ცხვი­სას წყალ­თან ერ­თად არ უნდა ჩა­უშ­ვათ - ზე­თის გა­და­მუ­შა­ვე­ბა ცალ­კე უნდა მოხ­დეს, ბოთ­ლში უნდა და­ი­ცა­ლოს და რო­გორც მა­გა­ლი­თად, ბა­ტა­რე­ე­ბის გა­და­მუ­შა­ვე­ბა ხდე­ბა, ასე უნდა მოხ­დეს ზე­თის გა­ფილ­ტვრა-და­მუ­შა­ვე­ბაც

ბა­ტა­რე­ებს რაც შე­ე­ხე­ბა, თუნ­დაც, დის­ტან­ცი­უ­რი მარ­თვის ელე­მენ­ტე­ბი, შე­ი­ცავს მსოფ­ლი­ო­ში ყვე­ლა­ზე მავ­ნე მე­ტალს - მერ­კუ­რის. ამ მე­ტა­ლის გა­რე­მო­ში დაშ­ლას და­ახ­ლო­ე­ბით, 500-1000 წელი სჭირ­დე­ბა. დის­ტან­ცი­უ­რი მარ­თვის 1 ცალ ელე­მენტს - 3A-ს 3 000 ლიტ­რამ­დე წყლის და­ბინ­ძუ­რე­ბა შე­უძ­ლია. ძა­ლი­ან დიდ ენერ­გი­ას მო­იხ­მარს მა­ღა­ლი ძაბ­ვის ნა­თუ­რე­ბის მოხ­მა­რე­ბაც.

ამ ყვე­ლა­ფერ­ზე მუ­შა­ო­ბა ძა­ლი­ან რთუ­ლია, ჯერ იმ მი­მარ­თუ­ლე­ბით უნდა გა­ვაგ­რძე­ლოთ მუ­შა­ო­ბა, რომ ხალ­ხმა ელე­მენ­ტა­რუ­ლად, ქუ­ჩა­ში არ და­ყა­როს ნა­გა­ვი. რომ ვამ­ბობთ, რომ ზეთი ცალ­კე უნდა გა­და­მუ­შავ­დეს, ბა­ტა­რე­ებს უნდა გა­ვუფრ­თხილ­დეთ და პირ­და­პირ არ უნდა მო­ვის­რო­ლოთ ჰა­ერ­ში, ეს ალ­ბათ, ჯერ­ჯე­რო­ბით ნა­ად­რე­ვია.

- რა შე­დე­გე­ბამ­დე შე­იძ­ლე­ბა, მიგ­ვიყ­ვა­ნოს ამ­გვარ­მა ჩვე­ვებ­მა?

- ბი­ომ­რა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბა კვდე­ბა და კლი­მა­ტი იც­ვლე­ბა. ეს ყვე­ლა­ფე­რი გა­მო­იწ­ვევს იმას, რომ და­ა­ვა­დე­ბე­ბი გახ­შირ­დე­ბა, ნაკ­ლე­ბი და შე­სა­ბა­მი­სად, უფრო ძვი­რი საკ­ვე­ბი იქ­ნე­ბა და პრობ­ლე­მა შეგ­ვექ­ნე­ბა სი­ცო­ცხლის­თვის ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვან რე­სურ­სებ­თან წვდო­მის კუ­თხით. მა­გა­ლი­თად, ისევ და ისევ, წყალ­ზე. წყლის პრობ­ლე­მა უამ­რავ ქვე­ყა­ნა­ში ძა­ლი­ან აქ­ტი­უ­რად დგას, სა­დაც თუ აქამ­დე ნავ­თო­ბის­თვის იბ­რძოდ­ნენ, სავ­სე­ბით შე­საძ­ლე­ბე­ლია, იგი­ვე მო­მა­ვალ­ში წყლის სა­ცა­ვე­ბის­თვის მოხ­დეს.

- ჩა­მოთ­ვლი­ლებს შო­რის რო­მე­ლია ყვე­ლა­ზე სა­გან­გა­შო ჩვე­ვა და რა შე­იძ­ლე­ბა გა­კეთ­დეს ამ­გვა­რი ქმე­დე­ბე­ბის შე­წყვე­ტის მიზ­ნით?

- გა­რე­მო ძა­ლი­ან კომ­პლექ­სუ­რი ცნე­ბაა, ერთი რა­ღაც მე­ო­რეს აზი­ა­ნებს, მე­ო­რე მე­სა­მეს და ა.შ. ის შეგ­ვიძ­ლია, მთელ კლას­ტე­რად მო­ვიხ­სე­ნი­ოთ. ვი­ტყო­დი, თუ რა არის ყვე­ლა­ზე მარ­ტი­ვი, რისი შეც­ვლაც შეგ­ვიძ­ლია: გა­ვუფრ­თხილ­დეთ წყალს და პლასტმა­სით არ და­ვა­ბინ­ძუ­როთ გა­რე­მო. სა­ერ­თოდ, უნდა ვე­ცა­დოთ, ნაკ­ლე­ბი პლასტმა­სი მო­ვიხ­მა­როთ.

ჩვე­ნი ორ­გა­ნი­ზა­ცია ინ­ტენ­სი­უ­რად მუ­შა­ობს ამ პა­ტარ-პა­ტა­რა მავ­ნე ჩვე­ვე­ბის აღ­მო­სა­ფხვრე­ლად. ძა­ლი­ან კარ­გად ჩანს, რომ აუ­ცი­ლებ­ლად ბავ­შვებ­თან მუ­შა­ო­ბით უნდა და­ვი­წყოთ, რად­გან მათი ქცე­ვის შეც­ვლა მარ­ტი­ვია. ზრდას­რულ ადა­მი­ან­თან, ვინც მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა რა­ღაც ჩვე­ვას იმე­ო­რებს, მავ­ნე ჩვე­ვე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბა ძა­ლი­ან ჭირს.

ჩემი გა­მოც­დი­ლე­ბი­დან ვხე­დავ, რომ ადა­მი­ა­ნი ქცე­ვას მა­შინ ცვლის, რო­დე­საც ამ ქმე­დე­ბას ძა­ლი­ან სწრა­ფი უკუ­გე­ბა აქვს. ინ­ფორ­მა­ცი­ის გავ­რცე­ლე­ბა და ხალ­ხთან მი­ტა­ნა ძა­ლი­ან სწო­რი ფორ­მით უნდა მოხ­დეს, რომ შე­იძ­ლე­ბა, შენ უკუ­გე­ბა მო­მენ­ტა­ლუ­რად არ გაქვს, მაგ­რამ შენს შვილ­სა თუ შვი­ლიშ­ვილს მო­უ­წი­ოს ამა­ზე პა­სუ­ხის­გე­ბა, მაგ­რამ ინ­ფორ­მა­ცი­ის ასე მი­ტა­ნა ამას­თა­ნა­ვე, ყვე­ლა­ზე ძნე­ლია. ამა­ზე უნდა მუ­შა­ობ­დეს არა მარ­ტო არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი ან კერ­ძო სექ­ტო­რი, არა­მედ, ძა­ლი­ან აქ­ტი­უ­რად უნდა იყოს ჩარ­თუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფოც, თა­ვი­სი ყვე­ლა­ნა­ი­რი შემ­ზღუ­და­ვი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბით.

კო­რო­ნა­ვირუს­ზე რომ გა­ვა­კე­თოთ პა­რა­ლე­ლი: ჩვენ­თან რო­გორც გა­მოჩ­ნდა, ზო­გა­დად, ჰი­გი­ე­ნის პრობ­ლე­მა არ­სე­ბობს, ამ დროს უცებ სა­დე­ზინ­ფექ­ციო ხსნა­რე­ბის შოვ­ნა გახ­და პრობ­ლე­მუ­რი, რად­გან ხალ­ხმა და­ი­ნა­ხა, რომ მათ ქცე­ვას, არა­ჰი­გი­ე­ნურ ცხოვ­რე­ბას ძა­ლი­ან მძი­მე და სწრა­ფი უკუ­გე­ბა აქვს მათ ცხოვ­რე­ბა­ზე. ძა­ლი­ან მკა­ფი­ოდ უნდა იყოს გა­მო­ხა­ტუ­ლი, რა შე­იძ­ლე­ბა მოჰ­ყვეს ადა­მი­ა­ნის უპა­სუ­ხის­მგებ­ლო ქცე­ვას გა­რე­მოს­თან გრძელ­ვა­დი­ან პერ­სპექ­ტი­ვა­ში" - ეუბ­ნე­ბა AMBEBI.GE-ს CENN-ის პრო­ექ­ტე­ბის მე­ნე­ჯე­რი ვახ­ტანგ ქო­ჩო­რა­ძე.

რო­გორ მუ­შა­ობს სა­ხელ­მწი­ფო იმის­თვის, რომ ქვე­ყა­ნა გა­რე­მოს­თან უფრო მე­გობ­რუ­ლი გახ­დეს - ამის შე­სა­ხებ სა­ქარ­თვე­ლოს გა­რე­მოს დაც­ვი­სა და სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის სა­მი­ნის­ტროს გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი ინ­ფორ­მა­ცი­ი­სა და გა­ნათ­ლე­ბის ცენ­ტრის დი­რექ­ტო­რი თა­მარ ალა­დაშ­ვი­ლი ესა­უბ­რე­ბა AMBEBI.GE-ს:

- უმ­ნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნე­სია ვი­ცო­დეთ, თი­თო­ე­უ­ლი ჩვენ­გა­ნი რას ვა­კე­თებთ და სი­ნამ­დვი­ლე­ში რო­გორ უნდა ვა­კე­თებ­დეთ, რა არის ის მარ­ტი­ვი ქმე­დე­ბე­ბი, რა­ზეც არც კი დავ­ფიქ­რე­ბულ­ვართ, მაგ­რამ შე­იძ­ლე­ბა, სწო­რედ მათი მეშ­ვე­ო­ბით შე­ვუ­წყოთ ხელი გა­რე­მო­სა და ბი­ომ­რა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბის დაც­ვას და ვიზ­რუ­ნოთ ეკო­სის­ტე­მა­ზე.

მა­გა­ლი­თად, წყალ­თან მი­მარ­თე­ბა­ში ძა­ლი­ან მარ­ტი­ვი მა­გა­ლი­თია: ჩაის თუ ყა­ვის და­ლე­ვის დროს უმ­ჯო­ბე­სია, ზუს­ტად გან­ვსა­ზღვროთ, რა რა­ო­დე­ნო­ბის წყა­ლი უნდა ავა­დუ­ღოთ, რათა ამით ზედ­მე­ტი რე­სურ­სის მოხ­მა­რე­ბის შე­ზღუდ­ვას შე­ვუ­წყოთ ხელი

იგი­ვეა გა­სათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი ელექტრო­ე­ნერ­გი­ის შე­სა­ხე­ბაც. მა­გა­ლი­თად, რო­დე­საც კომ­პი­უ­ტერს ვრთავთ, ბო­ლომ­დე უნდა გავ­თი­შოთ ელექტრო­ე­ნერ­გი­ის წყა­რო­და­ნაც, რად­გან ენერ­გია მა­ინც იხარ­ჯე­ბა, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ კომ­პი­უ­ტე­რი ჩარ­თუ­ლი არაა. გა­რე­მოს დაც­ვას­თან ერ­თად, ეს ყვე­ლა­ფე­რი ეკო­ნო­მი­კურ სა­კი­თხებ­ზეც აი­სა­ხე­ბა ხოლ­მე.

5 ივ­ნისს, გა­რე­მოს დაც­ვის მსოფ­ლიო დღეს­თან და­კავ­ში­რე­ბით, ევ­რო­კავ­შირ­თან ერ­თად მწვა­ნე კვი­რე­უ­ლი გა­ვა­კე­თეთ. ჩვე­ნი სა­მი­ნის­ტრო­სა და ევ­რო­კავ­ში­რის ერ­თობ­ლი­ვი კამ­პა­ნი­ის ფარ­გლებ­ში 52 ძა­ლი­ან მარ­ტი­ვი რჩე­ვა შე­ვი­მუ­შა­ვეთ, თუ რო­გორ ვი­ცხოვ­როთ უფრო მწვა­ნედ, სუფ­თად, ჯან­სა­ღად. რჩე­ვე­ბი და­ყო­ფი­ლია სივ­რცე­ე­ბის მი­ხედ­ვით, მა­გა­ლი­თად, რა უნდა გა­ვა­კე­თოთ სახ­ლში, ან - ოფის­ში; ამას­თა­ნა­ვე, და­ყო­ფი­ლია თე­მა­ტუ­რა­დაც, არის ნარ­ჩე­ნებ­ზე, წყალ­ზე, რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა­ზე, მრა­ვალ­ჯე­რა­დი ჩან­თე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა­ზე.

2015 წელს შე­ვი­და ძა­ლა­ში ნარ­ჩე­ნე­ბის მარ­თვის კო­დექ­სი და დღემ­დე სხვა­დას­ხვა ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა ამოქ­მედ­და. ეს ეტა­პობ­რი­ვად ხდე­ბა, შე­იძ­ლე­ბა, ზოგ შემ­თხვე­ვა­ში გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი იყოს ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა, ჯა­რი­მა, ან სხვა­დას­ხვა და­მა­ტე­ბი­თი მე­ქა­ნიზ­მი, რათა ხელი შე­ვუ­წყოთ ნარ­ჩე­ნე­ბის შემ­ცი­რე­ბას და გა­რე­მო­ზე ზრუნ­ვას. მაგ­რამ, ყვე­ლა­ზე მთა­ვა­რია, რომ არას­დროს, არც ერთი პო­ლი­ტი­კა და პროგ­რა­მა არ იქ­ნე­ბა წარ­მა­ტე­ბუ­ლი, თუ ადა­მი­ა­ნებ­მა არ შე­ვუ­წყეთ ხელი მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბას, რად­გან ეს ჩვენს ჩვე­ვა­ზე, ცოდ­ნა­სა და ინ­ფორ­მი­რე­ბა­ზეა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი.

ისე­თი ჩვე­ვე­ბის შეც­ვლა, რო­მე­ლიც თა­ო­ბე­ბი­სა თუ წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­შია ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბუ­ლი, ძა­ლი­ან რთუ­ლია. გარ­კვე­უ­ლი პე­რი­ო­დი სჭირ­დე­ბა იმას, რომ ყვე­ლამ კარ­გად გა­ი­თა­ვი­სოს, ეს კი მრა­ვალ­ჯე­რა­დი ინ­ფორ­მა­ცი­ით შე­იძ­ლე­ბა მოხ­დეს.

ვმუ­შა­ობთ რო­გორც არა­ფორ­მა­ლუ­რი, ისე - ფორ­მა­ლუ­რი გა­ნათ­ლე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბით, გა­ნათ­ლე­ბის სა­მი­ნის­ტროს­თან ერ­თად. მა­გა­ლი­თად, დე­კემ­ბერ­ში რამ­დე­ნი­მე­წ­ლი­ა­ნი პრო­ექ­ტი და­ვას­რუ­ლეთ სკო­ლამ­დე­ლი გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი გა­ნათ­ლე­ბის მი­მარ­თუ­ლებთ - სა­ქარ­თვე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი ყვე­ლა სა­ბავ­შვო ბა­ღის სულ მცი­რე, თითო აღ­მზრდე­ლი და მე­თო­დის­ტი გა­დამ­ზად­და გა­რე­მოს დაც­ვის პრინ­ცი­პებ­ში. მათ და­ე­ნიშ­ნათ სპე­ცი­ა­ლუ­რი სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლოც, რომ­ლის მეშ­ვე­ო­ბი­თაც ბავ­შვებს სხვა­დას­ხვა გა­რე­მოს­დაც­ვით აქ­ტი­ვო­ბებს ას­წავ­ლი­ან. იმე­დი გვაქვს, ეს ყვე­ლა­ფე­რი იმოქ­მე­დებს და უფრო მწვა­ნე და გა­რე­მო­ზე მზრუნ­ვე­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბა და მო­მა­ვა­ლი გვექ­ნე­ბა.