სო­ცი­ა­ლუ­რი ქსე­ლე­ბი, დის­ტან­ცი­უ­რი კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის აპ­ლი­კა­ცი­ე­ბი, ონ­ლა­ინ თა­მა­შე­ბი თუ სხვა­დას­ხვა ონ­ლა­ინ პლატ­ფორ­მე­ბი თა­ნა­მედ­რო­ვე რე­ა­ლო­ბა­ში გარ­თო­ბი­სა და კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის ფარ­თოდ გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბია. სამ­წუ­ხა­როდ, მათ გა­მო­ყე­ნე­ბას გარ­კვე­უ­ლი საფრ­თხე­ე­ბიც ახ­ლავს თან. ერთ-ერთი ასე­თი საფრ­თხეა კი­ბერ­ბუ­ლინ­გი, რომ­ლის მსხვერ­პლი შე­იძ­ლე­ბა ნე­ბის­მი­ე­რი ინ­ტერ­ნეტ მომ­ხმა­რე­ბე­ლი აღ­მოჩ­ნდეს.

კი­ბერ­ბუ­ლინგს ხში­რად, ჩვე­ნი ან ჩვენ შე­სა­ხებ სხვა ადა­მი­ა­ნე­ბის მიერ გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი პერ­სო­ნა­ლუ­რი ინ­ფორ­მა­ცია იწ­ვევს. ინ­ტერ­ნეტ სივ­რცე­ში არა­ინ­ფორ­მი­რე­ბულ­მა ან/და გა­უ­აზ­რე­ბელ­მა ქმე­დე­ბამ შე­საძ­ლოა საფრ­თხე შე­უქ­მნას მომ­ხმა­რებ­ლის პი­რა­დი ცხოვ­რე­ბის ხელ­შე­უ­ხებ­ლო­ბას. შე­სა­ბა­მი­სი უსაფრ­თხო­ე­ბის ზო­მე­ბის მი­ღე­ბი­თა და და­ცუ­ლი ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბით შე­საძ­ლე­ბე­ლია პერ­სო­ნა­ლუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის უკა­ნო­ნო გა­მო­ყე­ნე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი რის­კე­ბის შემ­ცი­რე­ბა.

იმის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, რომ ბავ­შვე­ბი სულ უფრო მე­ტად იყე­ნე­ბენ ონ­ლა­ინ რე­სურ­სებს, არას­რულ­წლო­ვან­თა მიერ ინ­ტერ­ნე­ტის გა­მო­ყე­ნე­ბის სა­კი­თხი გან­სა­კუთ­რე­ბულ ყუ­რა­დღე­ბას სა­ჭი­რო­ებს. არას­რულ­წლოვ­ნებ­ში ონ­ლა­ინ პლატ­ფორ­მე­ბის, რო­გო­რი­ცაა Facebook, Instagram, YouTube, TikTok, Snapchat, Whatsapp, პო­პუ­ლა­რო­ბა ინ­ტერ­ნეტ­ში მათი პერ­სო­ნა­ლუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის დიდი მო­ცუ­ლო­ბით დაგ­რო­ვე­ბას გა­ნა­პი­რო­ბებს.

არას­რულ­წლოვ­ნე­ბი, ხში­რად, სა­თა­ნა­დოდ ვერ აფა­სე­ბენ ონ­ლა­ინ აქ­ტი­ვო­ბებ­თან და­კავ­ში­რე­ბულ საფრ­თხე­ებს. პერ­სო­ნა­ლუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის არა­სა­თა­ნა­დო დაც­ვა კი ზრდის მო­ნა­ცემ­თა არა­კე­თილ­სინ­დი­სი­ე­რად გა­მო­ყე­ნე­ბის რის­კებს და საფრ­თხის ქვეშ აყე­ნებს ინ­ტერ­ნე­ტის მომ­ხმა­რე­ბელ არას­რულ­წლო­ვან­თა პი­რა­დი ცხოვ­რე­ბის ხელ­შე­უ­ხებ­ლო­ბას, ასე­ვე, ხელს უწყობს არას­რულ­წლო­ვან­თა შო­რის კი­ბერ­ბუ­ლინგს.

სწო­რედ ამი­ტომ ბავ­შვთა დაც­ვის სა­ერ­თა­შო­რი­სო დღეს­თან და­კავ­ში­რე­ბით, არას­რულ­წლოვ­ნე­ბის პერ­სო­ნა­ლუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის დაც­ვის მიზ­ნით, სა­ხელ­მწი­ფო ინ­სპექ­ტო­რის სამ­სა­ხუ­რი არას­რულ­წლო­ვან­თა მიერ ინ­ტერ­ნე­ტი­სა და მო­წყო­ბი­ლო­ბე­ბის უსაფრ­თხოდ გა­მო­ყე­ნე­ბი­სათ­ვის რე­კო­მენ­და­ცი­ებს ავ­რცე­ლებს:

• რა არის კი­ბერ­ბუ­ლინ­გი?

რო­გორც წესი, კი­ბერ­ბუ­ლინ­გი მო­ი­ცავს ონ­ლა­ინ სივ­რცე­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ისეთ ქმე­დე­ბებს რო­გო­რი­ცაა შე­ვიწ­რო­ე­ბა, შე­უ­რა­ცხყო­ფა, დამ­ცი­რე­ბა, პერ­სო­ნა­ლუ­რი ინ­ფორ­მა­ცი­ის (მა­გა­ლი­თად, არა­სა­სურ­ვე­ლი ფოტო/ვი­დეო მა­სა­ლის) უნე­ბარ­თვოდ გა­სა­ჯა­რო­ე­ბა ან მისი სა­შუ­ა­ლე­ბით შან­ტა­ჟი/მუ­ქა­რა, იდენ­ტო­ბის მო­პარ­ვა (მა­გა­ლი­თად, სხვი­სი სა­ხე­ლით სო­ცი­ა­ლურ ქსელ­ში ან­გა­რი­შის შექ­მნა) და ა.შ. სო­ცი­ა­ლურ ქსე­ლებ­ში შეხ­ვდე­ბით არა­ერთ გვერდს და მომ­ხმა­რე­ბელს, რომ­ლე­ბიც გა­მიზ­ნუ­ლად ამ­ცი­რე­ბენ, დას­ცი­ნი­ან ადა­მი­ა­ნებს მათი გა­რეგ­ნო­ბის, შე­ხე­დუ­ლე­ბის თუ სხვა გა­რე­მო­ე­ბე­ბის გამო და ამ მიზ­ნით ასა­ჯა­რო­ე­ბენ ფო­ტოს, ვი­დე­ოს, პი­რად მი­მო­წე­რას.

რა­ტომ არის კი­ბერ­ბუ­ლინ­გი გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ში­ში?

ინ­ტერ­ნე­ტი ხელ­საყ­რე­ლი გა­რე­მოა ბუ­ლინ­გი­სათ­ვის, რად­გან:

• ინ­ტერ­ნეტ­ში აქ­ტი­ვო­ბა და­საშ­ვე­ბია ანო­ნი­მუ­რა­დაც. ამ­დე­ნად, მჩაგ­ვრელს აქვს თა­ვი­სი ვი­ნა­ო­ბის და­მალ­ვის სა­შუ­ა­ლე­ბა;
• ონ­ლა­ინ სივ­რცე­ში მჩაგ­ვრელს არ სჭირ­დე­ბა ფი­ზი­კუ­რი ან/და სო­ცი­ა­ლუ­რი ძა­ლა­უფ­ლე­ბა, რაც რო­გორც წესი ტრა­დი­ცი­უ­ლი ბუ­ლინ­გის დროს არის სა­ჭი­რო;
• ინ­ტერ­ნე­ტი ბუ­ლინ­გის­თვის იძ­ლე­ვა გა­ცი­ლე­ბით დიდი მას­შტაბს. იგი არ არის შე­ზღუ­დუ­ლი დრო­ით და ფი­ზი­კუ­რი კონ­ტაქ­ტით.

კი­ბერ­ბუ­ლინ­გის შე­ჩე­რე­ბა გა­ცი­ლე­ბით რთუ­ლია. ინ­ტერ­ნეტ სივ­რცე­ში არ არ­სე­ბობს ღი­ლა­კი „წაშ­ლა“, რო­მე­ლიც გა­სა­ჯა­რო­ე­ბულ ინ­ფორ­მა­ცი­ას სრუ­ლად წაშ­ლის. მომ­ხმა­რე­ბელ­მა შე­იძ­ლე­ბა ინა­ნოს ინ­ტერ­ნეტ­ში ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­სა­ჯა­რო­ე­ბა და მისი წაშ­ლა გა­და­წყვი­ტოს, თუმ­ცა, რამ­დე­ნი­მე წუთ­ში ინ­ფორ­მა­ცია შე­იძ­ლე­ბა უკვე ბევ­რი ადა­მი­ა­ნის მიერ იყოს წა­კი­თხუ­ლი, გა­და­წე­რი­ლი, შე­ნა­ხუ­ლი და ხე­ლახ­ლა გა­ზი­ა­რე­ბუ­ლი. ამას­თან, მომ­ხმა­რე­ბე­ლი ვერ აკონ­ტრო­ლებს თუ რას აზი­ა­რე­ბენ სხვე­ბი ინ­ტერ­ნე­ტით. ვირ­ტუ­ა­ლურ­მა მე­გობ­რებ­მა შე­იძ­ლე­ბა უნე­ბარ­თვოდ გა­ნა­თავ­სონ ფო­ტო­ე­ბი ან სხვა­დას­ხვა პი­რა­დი ინ­ფორ­მა­ცია.

გარ­და ამი­სა, შე­ზღუ­დუ­ლია არა­სა­სურ­ვე­ლი ში­ნა­არ­სის ტექ­სტე­ბი­სა თუ ფოტო-ვი­დეო მა­სა­ლის აღე­ბა და წაშ­ლა რო­გორც თა­ვად მომ­ხმა­რებ­ლე­ბის­თვის, ასე­ვე სა­ხელ­მწი­ფო ორ­გა­ნო­ე­ბის­თვის. პერ­სო­ნა­ლურ მო­ნა­ცემ­თა დაც­ვის კა­ნონ­მდებ­ლო­ბით, პი­რა­დი მიზ­ნე­ბით ფი­ზი­კუ­რი პი­რე­ბის სო­ცი­ა­ლურ ქსე­ლებ­ში აქ­ტი­ვო­ბა შე­ზღუ­დუ­ლი არ არის. შე­სა­ბა­მი­სად, ისი­ნი არ ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბი­ან პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბას სხვი­სი პერ­სო­ნა­ლუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის ნე­ბარ­თვის გა­რე­შე გამ­ჟღავ­ნე­ბის გამო.

რო­გორ და­ვიც­ვათ თავი კი­ბერ­ბუ­ლინ­გი­სა­გან?

რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბი ბავ­შვე­ბის­თვის

• და­ი­ცა­ვით თქვე­ნი ელექტრო­ნუ­ლი მო­წყო­ბი­ლო­ბე­ბი რო­გორც ფი­ზი­კუ­რად, ისე პა­რო­ლით, რათა სხვამ ვერ შეძ­ლოს მისი გა­მო­ყე­ნე­ბა და თქვე­ნი სა­ხე­ლით მოქ­მე­დე­ბა;
• და­ა­ყე­ნეთ და გა­მო­ი­ყე­ნეთ, უფა­სო ან ფა­სი­ა­ნი ან­ტი­ვირუ­სუ­ლი პროგ­რა­მე­ბი, პერ­სო­ნა­ლუ­რი და პორ­ტა­ტუ­ლი კომ­პი­უ­ტე­რე­ბის ვირუ­სე­ბის­გან თა­ვის დაც­ვი­სათ­ვის (მა­გა­ლი­თად, bitdefender Antivirus, Symantec End-user Endpoint Security, Avast Antivirus, McAfee Endpoint Security, Avira Free Security);
• ნუ­რა­ვის გა­უ­ზი­ა­რებთ პა­როლს, თუნ­დაც თქვენს უახ­ლო­ეს მე­გობ­რებს. თუ მა­ინც გა­უ­ზი­ა­რებთ, და­უ­ყო­ნებ­ლივ შეც­ვა­ლეთ იგი;
• გახ­სე­ნით მხო­ლოდ სან­დო წყა­რო­დან მი­ღე­ბუ­ლი ელექტრო­ნუ­ლი გზავ­ნი­ლე­ბი და მათი თან­დარ­თუ­ლი ფა­ი­ლე­ბი. არ გა­დახ­ვი­დეთ გა­ურ­კვე­ვე­ლი წარ­მო­მავ­ლო­ბის ბმუ­ლებ­ზე;
• სხვი­სი ელექტრო­ნუ­ლი მო­წყო­ბი­ლო­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბი­სას, არ მო­ნიშ­ნოთ მომ­ხმა­რებ­ლის/პა­რო­ლის და­მახ­სოვ­რე­ბის ველი;
• გა­მო­ი­ყე­ნეთ რთუ­ლი, მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი სიმ­ბო­ლო­ე­ბის კომ­ბი­ნა­ცი­ის­გან შემ­დგა­რი პა­რო­ლი. მა­გა­ლი­თად, პა­რო­ლი უნდა შე­ი­ცავ­დეს ციფ­რებს, დიდ და პა­ტა­რა ასო­ებს, რათა ვერ მოხ­დეს მისი ად­ვი­ლად გა­მოც­ნო­ბა და გა­ტეხ­ვა;
• პა­რო­ლის შედ­გე­ნი­სას არ გა­მო­ი­ყე­ნოთ თქვე­ნი სა­ხე­ლი, გვა­რი, და­ბა­დე­ბის თა­რი­ღი, ვი­ნა­ი­დან ასე­თი მო­ნა­ცე­მე­ბი ად­ვი­ლად გა­მო­საც­ნო­ბია;
• პე­რი­ო­დუ­ლად შეც­ვა­ლეთ გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი პა­რო­ლი;
• ეცა­დეთ არ გა­მო­ი­ყე­ნოთ ერთი და იგი­ვე პა­რო­ლი სხვა­დას­ხვა პლატ­ფორ­მა­ზე და­რე­გის­ტრი­რე­ბი­სას;
• ონ­ლა­ინ პლატ­ფორ­მის გა­მო­ყე­ნე­ბამ­დე გა­ე­ცა­ნით მო­ნა­ცემ­თა და­მუ­შა­ვე­ბის წე­სებს, რომ­ლე­ბიც, რო­გორც წესი, მო­ცე­მუ­ლია კონ­ფი­დენ­ცი­ა­ლო­ბის პო­ლი­ტი­კის დო­კუ­მენ­ტში;
• დარ­წმუნ­დით, რომ მო­ნიშ­ნუ­ლი გაქვთ კონ­ფი­დენ­ცი­ა­ლო­ბის სა­სურ­ვე­ლი პა­რა­მეტ­რე­ბი;
• სო­ცი­ა­ლურ ქსელ­ში და­ი­მა­ტეთ მხო­ლოდ ის პი­რე­ბი, ვი­საც იც­ნობთ;
• კარ­გად და­ფიქ­რდით სუ­რა­თე­ბი­სა და ვი­დე­ო­ე­ბის ინ­ტერ­ნეტ­ში გა­სა­ჯა­რო­ე­ბამ­დე;
• ნუ გა­მო­აქ­ვეყ­ნებთ სხვა ადა­მი­ან­ზე ინ­ფორ­მა­ცი­ას სო­ცი­ა­ლურ ქსელ­ში, თუ ის ამა­ზე თა­ნახ­მა არაა ან არ იცის ამის შე­სა­ხებ;
• გა­ე­ცა­ნით ინ­ფორ­მა­ცი­ას იმის შე­სა­ხებ, თუ რო­გორ შე­იძ­ლე­ბა არა­სა­სურ­ვე­ლი ში­ნა­არ­სის მქო­ნე ტექ­სტის, ფო­ტოს ვი­დე­ოს წაშ­ლის მო­თხოვ­ნა, ასე­ვე, მჩაგ­ვრე­ლის დაბ­ლოკ­ვა და და­რე­პორ­ტე­ბა.

ამას­თან, სო­ცი­ა­ლუ­რი ქსე­ლე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბას აქვს ფუნ­ქცია:

• თა­ვად გა­და­წყვი­ტოთ, თუ ვის ექ­ნე­ბა თქვე­ნი გვერ­დი­სა და იქ გან­თავ­სე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის ნახ­ვის უფ­ლე­ბა;
• მხო­ლოდ თქვენ­თვის სა­სურ­ველ ადა­მი­ა­ნებს გა­უ­ზი­ა­როთ პოს­ტე­ბი, ფო­ტო­ე­ბი და ა.შ.;
• ფო­ტო­ზე მო­ნიშ­ვნამ­დე მო­ი­თხო­ვოთ ნე­ბარ­თვა;
• დაბ­ლო­კოთ არა­სა­სურ­ვე­ლი პირი ან ამო­შა­ლოთ მე­გობ­რე­ბი­დან;
• მო­ი­თხო­ვოთ არა­სა­სურ­ვე­ლი პოს­ტის, კო­მენ­ტა­რის აღე­ბა;
• მო­ი­თხო­ვოთ მჩაგ­ვრე­ლის დაბ­ლოკ­ვა და და­რე­პორ­ტე­ბა.

რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბი მშობ­ლე­ბის­თვის:

• აკონ­ტრო­ლეთ არას­რულ­წლოვ­ნე­ბის ინ­ტერ­ნეტ აქ­ტი­ვო­ბე­ბი;
• არას­რულ­წლოვ­ნის სო­ცი­ა­ლურ ქსელ­ში და­რე­გის­ტრი­რე­ბამ­დე ან აპ­ლი­კა­ცი­ის გა­მო­ყე­ნე­ბამ­დე გა­ე­ცა­ნით მისი კონ­ფი­დენ­ცი­ა­ლო­ბის პი­რო­ბებს;
• შე­ა­მოწ­მეთ მათი მო­ნა­ცე­მე­ბის უსაფრ­თხო­ე­ბის პირ­ვე­ლა­დი პა­რა­მეტ­რე­ბი და და­ა­ყე­ნეთ ისი­ნი სა­სურ­ველ დო­ნე­ზე;
• მი­ე­ცით რჩე­ვე­ბი მათი უსაფრ­თხოდ გა­მო­ყე­ნე­ბის შე­სა­ხებ და გა­ნუ­მარ­ტეთ ინ­ტერ­ნეტ­ში მათ შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცი­ის გან­თავ­სე­ბის საფრ­თხე­ე­ბი;
• გა­აფრ­თხი­ლეთ ბავ­შვე­ბი, არ გა­უ­ზი­ა­რონ პა­რო­ლი მე­სა­მე პი­რებს, (მათ შო­რის, არც ახლო მე­გობ­რებს), წი­ნა­აღ­მდეგ შემ­თხვე­ვა­ში, და­უ­ყო­ნებ­ლივ შეც­ვა­ლონ იგი;
• სხვი­სი ელექტრო­ნუ­ლი მო­წყო­ბი­ლო­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბი­სას არ მო­ნიშ­ნონ მომ­ხმა­რებ­ლის/პა­რო­ლის და­მახ­სოვ­რე­ბის ველი;
• სპე­ცი­ა­ლუ­რი პროგ­რა­მე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბით შე­საძ­ლე­ბე­ლია ელექტრო­ნულ მო­წყო­ბი­ლო­ბებ­ზე ბავ­შვებს და­უ­წე­სოთ ძი­რი­თა­დი ციფ­რუ­ლი წე­სე­ბი, გა­უ­წი­ოთ მეგ­ზუ­რო­ბა სა­სარ­გებ­ლო კონ­ტენ­ტის­კენ, თვა­ლი ადევ­ნოთ მის ეკ­რან­თან გა­ტა­რე­ბულ დრო­სა და და­უ­წე­სოთ (აპ­ლი­კა­ცი­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის, ვებგ­ვერ­დებ­ზე წვდო­მის და ინ­ტერ­ნეტ სივ­რცე­ში აქ­ტი­ვო­ბე­ბის) შე­ზღუდ­ვე­ბი. მა­გა­ლი­თად:

Android-ის სის­ტე­მის ელექტრო­ნუ­ლი მო­წყო­ბი­ლო­ბე­ბი­სათ­ვის Google Family Link და Google parental control,

IOS-ის სის­ტე­მის ელექტრო­ნუ­ლი მო­წყო­ბი­ლო­ბე­ბი­სათ­ვის Guided Access და Parental Control

Windows-ის სის­ტე­მის ელექტრო­ნუ­ლი მო­წყო­ბი­ლო­ბე­ბი­სათ­ვის:

• Windows 10 Family
• Qustodio
• Norton Family Premier

კი­დევ რა შე­გიძ­ლი­ათ გა­ა­კე­თოთ?

რო­გორც აღი­ნიშ­ნა, სო­ცი­ა­ლურ ქსე­ლებ­სა და სხვა ონ­ლა­ინ პლატ­ფორ­მებს, რო­გორც წესი, აქვთ წი­ნას­წარ გან­სა­ზღვრუ­ლი წე­სე­ბი და სტან­დარ­ტე­ბი, რო­მელ­თა დარ­ღვე­ვის შემ­თხვე­ვა­ში, შე­გიძ­ლი­ათ შე­ა­ტყო­ბი­ნოთ ვებგ­ვერ­დის ად­მი­ნის­ტრა­ცი­ას ან აპ­ლი­კა­ცი­ის შემ­ქმნე­ლებს და მო­ი­თხო­ვოთ კონ­კრე­ტუ­ლი მომ­ხმა­რებ­ლის ან არა­სა­სურ­ვე­ლი გა­ზი­ა­რე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის (ფო­ტოს, ვი­დე­ოს, ტექ­სტის) დაბ­ლოკ­ვა ან წაშ­ლა.

სა­ქარ­თვე­ლო­ში პო­პუ­ლა­რუ­ლი სო­ცი­ა­ლუ­რი ქსე­ლე­ბის (Facebook, Instagram) მოხ­მა­რე­ბის წე­სე­ბი­დან ირ­კვე­ვა, რომ სო­ცი­ა­ლურ ქსელ­ში მოქ­მე­დებს მთე­ლი რიგი წე­სე­ბი და სტან­დარ­ტე­ბი, რო­მელ­თა დარ­ღვე­ვის შემ­თხვე­ვა­ში, ისი­ნი იქ­ნე­ბა ამო­ღე­ბუ­ლი.

კი­ბერ­ბუ­ლინ­გი­სა და სხვა ძა­ლა­დო­ბის შემ­ცვე­ლი ქმე­დე­ბის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გოდ მი­სა­ღე­ბი შე­საძ­ლო ზო­მე­ბის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცია შე­სა­ბა­მი­სი სო­ცი­ა­ლუ­რი ქსე­ლის/აპ­ლი­კა­ცი­ის მოხ­მა­რე­ბის წე­სებ­ში შე­გიძ­ლი­ათ გა­ეც­ნოთ - ნა­ხეთ დე­ტა­ლუ­რად