ბოლო 3 წელში, საქართველოში ათასამდე ადამიანმა მოიკლა თავი - სუიციდის მიზეზები და პრევენცია

თვითმკვლელობის შემთხვევები მსოფლიოში წლიდან წლამდე მატულობს. სუიციდის მიზეზებად ხშირად სახელდება ფსიქოლოგიური აშლილობები - დეპრესია, ბიპოლარული აშლილობა, შიზოფრენია, შფოთვითი აშლილობები და ნივთიერებებზე (ალკოჰოლზე, ნარკოტიკზე) დამოკიდებულება.

თვითმკვლელობა შეიძლება უკავშირდებოდეს კულტურულ, ოჯახურ და სოციალურ გარემოებებს, ტრავმისა და დანაკარგის გამოცდილებებს. ამასთან, გენეტიკა 38-55%-მდე შემთხვევებში ახდენს გავლენას სუიციდურ ქმედებაზე.

თვითმკვლელობა სტრესის შედეგად განხორციელებული იმპულსური აქტია, რაზეც შესაძლოა გავლენას ახდენდეს ფინანსური სიძნელეები, პირადი ურთიერთობის პრობლემები, "ბულინგით" გამოწვეული სტრესი.

• რას ყვებიან თვითმკვლელთა ოჯახის წევრები?

ადამიანები, რომელთა ოჯახის წევრებმაც სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულეს, AMBEBI.GE-სთან საუბარს ანონიმურად ამჯობინებენ.

22 წლის ნუცას ბიძამ თვითმკვლელობა 50 წლის ასაკში, ლუდომანიის გამო ჩაიდინა. როგორც ნუცა ჰყვება, მამაკაცმა სიცოცხლე დედის გარდაცვალების შემდეგ დაასრულა.

"როცა ეს ამბავი მოხდა, პატარა ვიყავი, ბიძაჩემი და ფაქტი მახსოვს, ასევე, განწყობა, რაც სახლში იყო შექმნილი. როგორც ოჯახის წევრებისგან ვიცი, ბიძაჩემზე ყველას ისეთი შთაბეჭდილება ჰქონდა, თითქოს უზომოდ უდარდელი და მხიარული იყო. ის არავისთან საუბრობდა იმაზე, რომ ლუდომანიით იყო დაავადებული და ძალიან სერიოზული ფინანსური პრობლემები ჰქონდა, არც იმაზე, რომ თავის მოკვლას აპირებდა...

მართალია, არ მუშაობდა და ისიც ვიცოდით, რომ ფინანსურად მთლად მყარად არ იყო, მაგრამ მხოლოდ მისი სიკვდილის შემდეგ, ახლო მეგობრების მონაყოლიდან გავარკვიეთ, რომ აზარტულ თამაშზე დამოკიდებულებით დაგროვილი ვალების გამო მოისწრაფა სიცოცხლე

მას საკუთარი ოჯახი - მეუღლე და შვილები არ ჰყავდა, დედამისს უვლიდა და მოხუცის გარდაცვალებამდე, სწორედ მის წინაშე აღებული ვალდებულების გამო, თვითონაც ცოცხლობდა. ამას მივხვდით კიდეც, რადგან დედამისის გარდაცვალების შემდეგ თვითმკვლელობა ძალიან მალე ჩაიდინა...

წერილი დაწერა, სადაც ეწერა, რომ ამის გასაკეთებლად დედის გარდაცვალებას ელოდა. ასევე ეწერა, რომ ეს თვითმკვლელობა დიდი ხნით ადრე ჰქონდა ჩაფიქრებული და აფექტურ მდგომარეობაში მიღებული გადაწყვეტილება არ იყო, არამედ, ყველაფერი გააზრებული ჰქონდა და მაინც სურდა, ასე მომხდარიყო, რადგან უბრალოდ, ცხოვრება აღარ უნდოდა" - გვიყვება ნუცა.

მეორე ისტორიაში 30 წლის თამთა ბებიას იხსენებს, რომელმაც თვითმკვლელობა დაახლოებით 6 წლის წინ, 73 წლის ასაკში ჩაიდინა.

"ბებიაჩემი ყოველთვის ძალიან ჯანმრთელი იყო და არც ამ ასაკში აწუხებდა სერიოზული ასაკობრივი პრობლემა. ერთ-ერთ რეგიონში ცხოვრობდა, შვილთან და მის ოჯახთან ერთად. ერთ დღესაც დაგვირეკეს და გვითხრეს, რომ დაიკარგა და ვერ პოულობდნენ. მეორე დღეს იმავე სოფელში, მეზობელ, მიტოვებულ სახლში გარდაცვლილი ვიპოვეთ...

თვითმკვლელობის სავარაუდო მიზეზი შემდეგ გავიგეთ - ბოლო პერიოდში ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით ელემენტარული პრობლემა შეექმნა. რამდენიმე თვე მკურნალობდა, მაგრამ იქიდან გამომდინარე, რომ მთელი ცხოვრება თითქმის არაფერი აწუხებდა, პერიოდულად დაიწუწუნებდა ხოლმე, რომ წამლები არ შველოდა. შემდეგ გავიგეთ, თურმე, სამეზობლოში ამბობდა - მგონია, სიმსივნე მაქვს და არ მეუბნებიან, მიმალავენო.

ჩვენთვის ადრე უთქვამს, რომ არ უნდოდა, ჯანმრთელობის გამო ოდესმე სხვისი მოსავლელი გამხდარიყო. შეიძლება ჩათვალა, რომ რადგან ასაკში იყო, მის პრობლემას აღარ ეშველებოდა, რაიმე სერიოზული სჭირდა და კრიტიკულ მდგომარეობამდე მისვლას, ასე ვთქვათ, "დაასწრო"...

არც კი ვიცი, ოჯახში ვის რამდენად გაუჭირდა ამ ყველაფრის გადახარშვა... ვფიქრობ, რომ საზოგადოებაში მეტად უნდა იყოს ეს თემა გახსნილი, ადამიანები რას მიჰყავს ამ ზომამდე და რა შეიძლება გააკეთონ სხვებმა, ოჯახის წევრებმა. შეიძლება, ჩვენც შეცდომა დავუშვით, რაღაც გამოგვეპარა, მის ქცევაში რაღაც უცნაური იყო და იმ მომენტში ყურადღება არ მივაქციეთ.

არ მომწონს საზოგადოებაში არსებული დამოკიდებულება: "როგორი კარგი იყო და ჩვენ არ გავუფრთხილდით" - თითქოს ამ ყველაფრის რომანტიზებას ვახდენთ და ვინც სუიციდისკენ მიდრეკილია, ვუჩენთ შეგრძნებას, რომ ამაში არაფერია ცუდი“, - ამბობს რესპონდენტი.

• საქართველოში ბოლო სამ წელში ათასამდე თვითმკვლელობა მოხდა

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის 2019 წელს ჩატარებული კვლევის მონაცემებით, ყოველ წელს დაახლოებით ერთი მილიონი ადამიანი სიცოცხლეს სუიციდით ასრულებს.

ყველაზე ხშირად, თვითმკვლელობით სიცოცხლეს მამაკაცები ასრულებენ, მიუხედავად იმისა, რომ ქალები დეპრესიისა და სუიციდის ჩადენაზე ფიქრისკენ, ასევე სუიციდის მცდელობისკენ უფრო მიდრეკილები არიან. თვითმკვლელობა ყველაზე ხშირად 70 წელს გადაცილებულ ადამიანებში ხდება, თუმცა, ზოგ ქვეყანაში, 15-დან 30 წლამდე პირები ყველაზე მაღალი რისკის კატეგორიას მიეკუთვნებიან.

საქართველოში, ბოლო სამი წლის განმავლობაში (2017-2019 წლები) თვითმკვლელობის 957 შემთხვევა დაფიქსირდა. თვითმკვლელთა შორის ყველაზე ახალგაზრდა 18 წლამდე ასაკისაა, ყველაზე ხანდაზმული კი - 94 წლის.

2017 წელს, ქვეყნის მასშტაბით თვითმკვლელობის 263 მცდელობა დაფიქსირდა, მოხდა 361 თვითმკვლელობა. 2018 წელს, ბოლო სამი წლის განმავლობაში თვითმკვლელობებისა და თვითმკვლელობის მცდელობების ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა - 389 და 477 შემთხვევა. ხოლო, 2019 წელს ყველაზე დაბალი მაჩვენებლები იყო - მცდელობის 219, თვითმკვლელობის კი 207 შემთხვევა.

სქესისა და ადგილმდებარეობის მიხედვით მონაცემები ასე გამოიყურება:

ფსიქოთერაპევტ დავით ანდღულაძის თქმით, სიცოცხლეზე უარის თქმის მიზეზების ძალიან ფართო სპექტრი არსებობს, უკვე შემდგარ სუიციდთან დაკავშირებით კი სტატისტიკურად, ერთ-ერთი უმთავრესი მძიმე ფსიქიკური დაავადებაა.

"თქმა, რომ ვინც თავს იკლავს, უბრალოდ სუსტია ან არასწორ არჩევანს აკეთებს, არ შეიძლება, რადგან ხშირ შემთხვევაში ეს მძიმე ფსიქიკური დაავადების შედეგია, როდესაც ადამიანს უბრალოდ არ შეუძლია სხვა არჩევანის გაკეთება, და ეს არის მძიმე დეპრესია სუიციდური ტენდენციით.

მცდელობები და საერთოდ, სწრაფვა სუიციდისკენ, ბევრი მიზეზით შეიძლება იყოს განპირობებული: იმედგაცრუებით, ხელმოცარულობით, ბულინგით... თუ ადამიანი ზეწოლის მსხვერპლია, ვერ ახერხებს წინააღმდეგობის გაწევას, თავის დაცვას - კაპიტულაციას აცხადებს... სიცოცხლეზე საკუთარი ნებით უარის თქმა კი შეიძლება, გლობალური კაპიტულაციის ერთ-ერთი ფორმა იყოს.

ვიღაცისთვის შეიძლება, მოტივატორი იყოს შურისძიებაც, ამით სხვისი დასჯა... ასევე, შეიძლება, რომელიმე კულტურის წარმომადგენლისთვის ღრმად იყოს გამჯდარი და თვითმკვლელობა ღირსებასთან ასოცირდებოდეს. ასეთი გამონაკლისი შემთხვევების ერთ-ერთი თვალსაჩინო მაგალითი ხარაკირია

ხდება, რომ ადამიანი არ ამჟღავნებს სუიციდისკენ მიდრეკილების ნიშნებს, რადგან როცა გამოამჟღავნა, ყურადღება არ მიაქციეს, ვერ მიიღო მხარდაჭერა და ჩაიკეტა. ამიტომ უნდა ვეცადოთ, რაც შეიძლება მეტი ყურადღება გამოვიჩინოთ - არა ის, რომ ცეცხლზე ნავთი დავასხათ, რადგან თანაგრძნობის შემთხვევაში ბევრად უფრო იოლად აღმოვაჩენთ მსგავს სიმპტომებს. ხოლო როცა ისინი ჩანს, მაშინაც არ ღირს ზედმეტი დრამატიზება და განგაშის ატეხვა, არამედ, თანაგრძნობა და ყურადღებაა საჭირო.

რაღაც სიტუაციაში შეიძლება, ნებისმიერს უფიქრია თვითმკვლელობაზე, ადამიანი მოაზროვნე არსებაა და გაფიქრება საშიში არ არის

მაგრამ ხშირია ისეთი შემთხვევა, რომ ადამიანი იმ დონეზეა შეპყრობილი ამ ფიქრებით, რომ გეგმავს, ცდილობს, იმდენად ღრმად და ცხადად ფიქრობს, რომ მისი არსება მთლიანად მოცულია ამ სურვილით.

პრაქტიკულად შეუძლებელია, ასეთი ადამიანი გარე დახმარების გარეშე ასცდეს სუიციდურ აქტივობას და მაღალი ალბათობით, სუიციდს. სპეციალისტისთვის მიმართვა აუცილებელია, რადგან, როგორც ფეხის მოტეხილობა არ არის სირცხვილი, ისე - ფსიქიკური აშლილობა.

თუ ვინმეს რცხვენია, ამხელა კაცმა თუ ამხელა ქალმა ფეხი როგორ მოვიტეხეო და ვერ ამხელს, ესაა სირცხვილი. ასეთივე სირცხვილია, ადამიანმა ფსიქიკური პრობლემა დამალოს და ის ესირცხვილებოდეს. ერთადერთი გონივრული სვლაა, მიმართოს სპეციალისტს“, - გვეუბნება ფსიქოთერაპევტი დავით ანდღულაძე.

• რას აკეთებს სახელმწიფო სუიციდის პრევენციის მიზნით?

როგორც საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროში AMBEBI.GE-ს განუცხადეს, თვითმკვლელობა სამინისტროს მიერ ფსიქიკური ჯანმრთელობის კონტექსტში განიხილება. ჯანდაცვის მინისტრის პირველი მოადგილის, თამარ გაბუნიას თქმით, ეს იმიტომ ხდება, რომ სუიციდის ცალკე მოხსენიება შესაძლოა, სარისკო აღმოჩნდეს.

"სუიციდი არის ფსიქიკური ჯანმრთელობის შედეგი და ძირითადად უკავშირდება დეპრესიას. ამდენად, სუიციდის მართვას ჩვენ ზოგადად, ფსიქიკური ჯანმრთელობის კონტექსტში განვიხილავთ. აქ პრევენციული ღონისძიებები ზოგადად მენტალური ჯანმრთელობის ხელშეწყობასთან დაკავშირებული ზოგადი ღონისძიებებია, რომელიც სხვადასხვა გზით ხორციელდება - ამაში შედის ჯანსაღი ცხოვრების წესი და სხვა.

რაც შეეხება კონკრეტულად სუიციდის პრევენციას, ასეთი დასახელების პროგრამა არ მუშაობს. ეს არც არის რეკომენდებული, საერთაშორისო ექსპერტები არ იძლევიან იმის რეკომენდაციას, რომ რომელიმე პროგრამის დასახელებაში სუიციდი ცალკე ჩანდეს, განსაკუთრებით, მასზე აქცენტირება მოზარდებთან მიმართებაშია სარისკო. შესაბამისად, ეს ინტეგრირებული ფსიქიკური ჯანმრთელობის კონტექსტში უნდა იყოს.

ამჟამად, საფრანგეთის ტექნიკური დახმარების სააგენტოსთან ერთად, სტრატეგიაზე ვმუშაობთ, ექსპერტები გვეხმარებიან, სტრატეგიის შემუშავებამდე კი სიტუაციური ანალიზი ტარდება, სადაც არა მხოლოდ თვითმკვლელობის, არამედ ზოგადად, ფსიქიკური ჯანმრთელობის რისკები იქნება შესწავლილი - როგორ არის დეპრესია და სხვა მდგომარეობები გავრცელებული და შემდეგ, ამის მიხედვით ამ ყველაფრის ასახვა მოხდება სტრატეგიაში, რაც 2020 წლის შუა რიცხვებამდე უნდა დასრულდეს.

რაც შეეხება სუიციდის მეტად ჩაღრმავებულ ინტერვენციას, ამაში ცალკე გვეხმარება ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია. ველოდებით მათ ექსპერტებს, რომ თუ დამატებით შეიძლება უფრო კონკრეტული რეკომენდაციების მოცემა, გარდა იმისა, რაც აქამდე სტრატეგიაში იყო ასახული, ეს გაკეთდეს. აქ შეიძლება, იყოს ფსიქოლოგიური სერვისების გაფართოება, ასევე, ცხელი ხაზი (თუმცა ცხელი ხაზის შექმნაც სადავოა, მისი გაკეთება გვინდოდა, მაგრამ ამაზე ექსპერტებს ჯერ კიდევ ცოტა მერყევი პოზიცია აქვთ). უფრო მეტად იქნება საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება და მეორე, დეპრესიის დროული გამოვლენა და მართვა, რაც ხორციელდება პირველადი ჯანდაცვის ექიმების მიერ, დეპრესიის გამოვლენის კუთხით.

სხვა დანარჩენი, რაც იწვევს დეპრესიას ან შეიძლება, სუიციდის მასტიმულირებელი იყოს, რაც ეხება ოჯახების მხარდაჭერას, ოჯახური ძალადობის შემთხვევების თავიდან აცილებას, ასევე, სოციალური ფონის გაუმჯობესებას - ყველა ზოგადი ღონისძიებაა, რაც სუიციდის პრევენციას საბოლოო ჯამში ხელს უწყობს“, - განმარტა მინისტრის მოადგილემ AMBEBI.GE-სთან საუბარში.

თვითმკვლელობის პრევენცია შესაძლებელია და იმისთვის, რომ ეს შედეგი არ დადგეს, ბევრი რამის გაკეთება შეიძლება როგორც ინდივიდუალურ, ასევე, ურთიერთობის, საზოგადოებრივ და ეროვნულ დონეზე.

რაც შეეხება პრევენციულ ქმედებებს, თვითმკვლელობის თავიდან ასაცილებელი ძალისხმევა შეიძლება მოიცავდეს, პირველ რიგში, მენტალური დაავადების მკურნალობას; სუიციდის მეთოდებზე წვდომის შეზღუდვას; მენტალური აშლილობებისა და ნივთიერებებზე დამოკიდებულების მკურნალობას; მედიის მიერ თვითმკვლელობის საკითხის ფრთხილ გაშუქებას და ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესებას...

ტექსტი და ილუსტრაციები - ეკა აბაშიძე