როგორ გავირუჯოთ სწორად, როდის შეიძლება ავნოს ჩვენს ჯანმრთელობას მზის სხივებმა და როგორ დავიცვათ თავი მათი აგრესიული ზემოქმედებისგან? ამ კითხვებზე გვიპასუხებს მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი მაია ერაძე:
- ჰელიოთერაპია, ანუ მზის სხივებით თერაპია ორგანიზმისთვის ძალიან სასარგებლოა, მაგრამ ყველგან და ყველაფერში ზომიერების დაცვაა საჭირო, ისე არ უნდა მოვიქცეთ, რომ მზის სხივების დადებითი იმპულსები ჩვენთვის ზიანის მომტანი გახდეს.
- რა ნეგატიური ცვლილებები შეიძლება გამოიწვიოს მზის სხივების ჭარბმა ზემოქმედებამ?
- შესაძლოა გაამწვავოს უკვე არსებული დაავადება; შესაძლოა სრულიად ჯანსაღ კანზე ახალი დაავადება გაჩნდეს. ზაფხულში, განსაკუთრებით - ზღვაზე, გახშირებულია მზის დერმატიტის შემთხვევები, რომელიც მზის სხივების უშუალო ზემოქმედების შედეგად ვითარდება. მზის დერმატიტი შეიძლება იყოს როგორც მწვავე, ასევე ქრონიკული. მწვავე დერმატიტის დროს კანი წითლდება, შუპდება, ბუშტუკებით იფარება. პროცესს თან ახლავს წვისა და ტკივილის შეგრძნება.
რამდენიმე დღის შემდეგ დერმატიტი კანის აქერცვლითა და პიგმენტაციით სრულდება. როცა პროცესში კანის დიდი ნაწილია ჩართული, შესაძლოა განვითარდეს ზოგადი მოვლენებიც: თავის ტკივილი, ღებინება, ტემპერატურის მომატება. ეს მოვლენები გამოწვეულია თავის ტვინის გარსის გაღიზიანებით, რასაც მზის დაკვრას ვუწოდებთ.
ქრონიკული დერმატიტი კი, ძირითადად, პროფესიულია და აქვთ მეთევზეებს, მეზღვაურებს, ადამიანებს, რომლებიც სოფლის მეურნეობას მისდევენ და დიდ დროს ატარებენ მზისგულზე. მათი კანი ინფილტრირებულია, ჰიპერპიგმენტური, მშრალი, "დაბერებული"; შესაძლოა, დროთა განმავლობაში დეგენერაციული ცვლილებებიც განუვითარდეს.
- როგორ უნდა გაირუჯოს ადამიანი, რომ ჯანმრთელობას არ ავნოს?
- სხვადასხვა ტიპის კანზე მზე სხვადასხვანაირად მოქმედებს. ყველამ უნდა იცოდეს, რომელი ტიპის კანი აქვს. მზის სხივების ზემოქმედების მიხედვით განასხვავებენ კანის 6 ტიპს. პირველი ტიპისაა კანი, რომელიც არასდროს ირუჯება და იღებს დამწვრობას. მეორე ტიპის კანი ადვილად იწვება და ზოგჯერ ირუჯება კიდეც.
მესამე ტიპისა ძნელად, მაგრამ მაინც ირუჯება და დამწვრობას შედარებით ნაკლებად იღებს, მეოთხე ტიპისა ადვილად ირუჯება და იშვიათად იწვება, მეხუთე ტიპი ისედაც მოყავისფროა და ნამზეურს პირველივე დღეს იღებს, მეექვსე ტიპად მიჩნეულია ნეგროიდული რასის კანი, რომელიც იმთავითვე შავია და არასდროს იწვება.
მგრძნობელობის მიხედვით კანის ტიპებს შემდეგნაირად ყოფენ: პირველი ტიპის კანი განსაკუთრებით მგრძნობიარეა, მეორე ტიპისა - ძალიან მგრძნობიარე, მესამე ტიპისა - მგრძნობიარე, მეოთხე ტიპისა - მინიმალურად მგრძნობიარე, მეხუთე და მეექვსე ტიპისა კი არამგრძნობიარე.
- რაზეა დამოკიდებული კანის ტიპი?
- უპირატესად - ეთნიკურ წარმომავლობაზე. პირველი და მეორე ტიპის კანი აქვს ჩრდილოეთ ევროპის მოსახლეობას - ირლანდიელებს, შვედებს, შოტლანდიელებს; მესამე და მეოთხე ტიპისა - ხმელთაშუა და შავი ზღვის აუზის მკვიდრ მოსახლეობას: იტალიელებს, ესპანელებს, ბერძნებს, ქართველებს; მეხუთე ტიპისა - ახლო აღმოსავლეთის, შუა აზიის ხალხებსა და ლათინური ამერიკის მკვიდრთ, მეექვსე კი - ზანგებს. მაგრამ ეთნიკურ კუთვნილებასთან ერთად გასათვალისწინებელია ორგანიზმის ინდივიდუალური თვისებებიც.
- რაზეა დამოკიდებული კანზე მზის სხივების ზემოქმედების ძალა?
- გამოსხივების ინტენსივობაზე; მზის სხივების რაოდენობაზე; მათი დაცემის კუთხესა და ხანგრძლივობაზე; კანის ინდივიდუალურ თვისებებზე. კანის გარუჯვის უშუალო მიზეზია მელანინი, რომელსაც განსაკუთრებული უჯრედები - მელანოციტები გამოიმუშავებენ და თვით მელანოციტების გამრავლება. მარტივად რომ ავხსნათ, კანზე მზის სხივების მოხვედრისას მელანოციტები მრავლდება, მათში ჭარბად წარმოქმნილი მელანინი კი კანს მუქ ფერს აძლევს.
ასეთი ზემოქმედების უნარი აქვთ მხოლოდ ულტრაიისფერ სხივებს, რომლებსაც სამ ჯგუფად - A, B და ჩ კლასის ულტრაიისფერ სხივებად ყოფენ. A და B კლასის სხივები ატმოსფეროში იოლად შემოდის, ხოლო ჩ კლასისას ოზონის შრე ეღობება და დედამიწამდე ვერ აღწევს. ამ კლასის სხივებს ყველაზე მავნე ზემოქმედება აქვს. ამიტომაც არის საშიში ოზონის ხვრელები - თუ ჩ კლასის სხივები ხვრელში შემოიჭრა და ცოცხალ ორგანიზმებამდე მოაღწია, მრავალ დაავადებას გამოიწვევს.
მზის ალერგია
- რა არის მზის ალერგია და რა იწვევს მას?
- მზის სხივებში ალერგიული კომპონენტი არ არის, ამიტომ თავად ისინი ალერგიას ვერ გამოიწვევს. ალერგიული რეაქცია მაშინ ვითარდება, როდესაც ადამიანს უსვია კრემი, პომადა, საღებავი, ასხია სუნამო. მათი კომპონენტები მზის სხივებთან ურთიერთქმედებენ და ალერგიულ რეაქციას უდებენ სათავეს.
ალერგია ასევე შეიძლება გამოიწვიოს მედიკამენტებმა, მაგალითად, ფართოდ გავრცელებულმა ანტიბიოტიკებმა - ტეტრაციკლინმა და დოქსიციკლინმა, აგრეთვე შარდმდენებმა, კონტრაცეპტივებმა. ამიტომ ზაფხულში მედიკამენტების გამოყენებას დიდი სიფრთხილით უნდა მოვეკიდოთ.
მზის სხივების ზემოქმედებით შეიძლება გამწვავდეს უკვე არსებული დერმატოზი, მაგალითად, რთული დაავადება - სისტემური წითელი მგლურა, ასევე - ჰერპესვირუსებით გამოწვეული დაავადებები.
- რას ურჩევდით მათ, ვინც გარუჯვას სოლარიუმში ამჯობინებს?
- არ მინდა, კატეგორიული მოგეჩვენოთ, მაგრამ სოლარიუმს ისე უნდა ერიდებოდეს ადამიანი, როგორც შავ ჭირს. ამერიკაში არსებობს სურსათისა და მედიკამენტების კომიტეტი, რომელიც ასეთ მიმართულებებს არეგულირებს. ამ კომიტეტის მოთხოვნისამებრ, სოლარიუმებში გამოკიდებულია იმ დაავადებების ნუსხა, რომლებსაც იწვევს სოლარიუმი, მაგრამ ხალხი მაინც დადის.
- როგორ შევარჩიოთ მზისგან დამცავი საშუალებები?
- მზისგან დამცავი საშუალებები კანის ტიპის მიხედვით უნდა შეირჩეს. ასეთ საშუალებებს აქვთ ნუმერაცია - რაც უფრო მეტია რიცხვი, მით უფრო ძლიერმოქმედია ეს საშუალება. მზისგან დამცავი კრემი თუ ლოსიონი მზეზე მოხვედრამდე 30-45 წუთით ადრე უნდა წავისვათ სქლად და თანაბრად. გარდა ამისა, ტანი წყლიდან ამოსვლისთანავე უნდა გავიმშრალოთ, რადგან წყლის წვეთები გამადიდებელ შუშასავით აძლიერებენ მზის სხივების ზემოქმედებას.
არსებობს ულტრაიისფერი დასხივების საზომი ერთეული - დასხივების ის მინიმალური ხანგრძლივობა, რომლის გადამეტების შემდეგ განვითარდება დამწვრობა. ბიოდოზა სხვადასხვა ტიპის კანისთვის სხვადასხვაა. არსებობს სპეციალური ხელსაწყო - ულტრაიისფერი სხივების ექსპონომეტრი. მასში კანის ტიპის მიხედვით შეგვყავს მონაცემები და განსაზღვრული ხნის შემდეგ ხელსაწყო ზარის მეშვეობით გვატყობინებს, რომ საკმარისი დოზა მივიღეთ.
- მშობლებს ბავშვები ხშირად შიშვლებიც კი გამოჰყავთ ზღვის სანაპიროზე გასარუჯად.
- ბავშვები მზეს უნდა მოვარიდოთ - მათი იმუნური სისტემა, მათი კანის დამცავი ფუნქცია ჯერ ჩამოუყალიბებელია, ამიტომ არათუ პლაჟზე, სადაც მხოლოდ დილით და საღამოს უნდა გაგვყავდეს ბავშვი, ქუჩაშიც კი ფართოფარფლებიანი ქუდი უნდა დავახუროთ.
ცნობისათვის
მზის სხივების ინტესივობა იმაზეა დამოკიდებული, რა კუთხით ეცემიან ისინი ობიექტს. დილის 10 საათამდე და ნაშუადღევის 16 საათის შემდეგ მზის სხივები დახრილი კუთხით ეცემიან და მათი ზემოქმედებაც ნაკლებად ინტენსიურია. 10-დან 16-მდე კი შინიდან გასვლა სახიფათოა. ბევრი წყალშიც იწვება, რადგან მზის სხივები თავიანთ ბიოლოგიურ მოქმედებას სამი მეტრის სიღრმეზე ინარჩუნებენ, ხოლო სხივების 60% ხისა და ქოლგის ქვეშაც კი ატანს.
სხვათა შორის
გარუჯვა მოდური XX საუკუნის 20-იანი წლებიდან გახდა. გარუჯვის ინსტიტუტის დამკვიდრებაში დიდი როლი ითამაშა კოკო შანელმა. მანამდე არისტოკრატულ წრეებში კარგ ტონად თეთრი კანი მიიჩნეოდა, მერე კი მოდური გახდა გარუჯვა - ეს იმაზე მიანიშნებდა, რომ ადამიანი მისდევდა ჩოგბურთს, გოლფს, დაჰყავდა იახტა, ანუ ელიტურ საზოგადოებას ეკუთვნოდა.
ლიკა კერატიშვილი
ყოველკვირეული გაზეთი "ყველა სიახლე"
(გამოდის ხუთშაბათობით)