სად გროვდება თქვენი პერსონალური მონაცემები და როგორ უნდა დაიცვათ ის - სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის პასუხები საჭირო კითხვებზე

ყოველდღიურად სხვადასხვა ორგანიზაცია თუ დაწესებულება თითოეულ ჩვენგანზე არაერთ პერსონალურ მონაცემს აგროვებს.

იმის გათვალისწინებითაც, რომ მაღალგანვითარებულ ტექნოლოგიურ ეპოქაში ვცხოვრობთ, საიტები, აპლიკაციები, თუ სხვადასხვა სოციალური ქსელები, ჩვენივე გაუცნობიერებელი თანხმობით, ჩვენს პერსონალურ ინფორმაციას აგროვებენ და ხშირ შემთხვევაში, მათ არალეგიტიმურად ხელმისაწვდომს ხდიან მესამე პირებისათვის.

პერსონალური მონაცემები ნებისმიერ ადამიანს დაბადებისთანავე ენიჭება. ასაკის მატებასთან ერთად, ჩვენგან დამოუკიდებლად იზრდება პერსონალურ მონაცემთა მოცულობა, შესაბამისად იზრდება მათი უკანონოდ გამოყენებისა და გავრცელების რისკები. პერსონალური მონაცემების უკანონოდ გამოყენებისა და გავრცელების რისკების შესამცირებლად, მნიშვნელოვანია თითოეულმა ვიცოდეთ, რა ითვლება ჩვენს პერსონალურ ინფორმაციად და ვის უნდა მივმართოთ მათი დარღვევის შემთხვევაში.

საქართველოში პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერებაზე კონტროლს ახორციელებს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური, რომელიც წარმოადგენს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის აპარატის უფლებამონაცვლეს.

• რა ითვლება პერსონალურ მონაცემებად?
• რა შემთხვევაშია აკრძალული მათი დამუშავება ჩვენი ნებართვის გარეშე?
• როდის უნდა მივმართოთ საკუთარი უფლებების დასაცავად სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს?
• რას აკეთებს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური პერსონალური მონაცემების უკანონო დამუშავების პრევენციისთვის?
• რა სანქციები ეკისრებათ სამართალდამრღვევებს?

ამ კითხვებით მივმართეთ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საჯარო და კერძო სექტორზე ზედამხედველობის დეპარტამენტის უფროს აუდიტორს არჩილ ჯაველიძეს და სამართალდამცავ ორგანოებზე ზედამხედველობის დეპარტამენტის იურისტს ნინო ქურასბედიანს.

არჩილ ჯაველიძის თქმით, უწყება 2013 წლიდან ფუნქციონირებდა, როგორც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის აპარატი და ახორციელებდა პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერებაზე კონტროლს. 2019 წლის 10 მაისს განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად უწყება გარდაიქმნა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურად და გაიზარდა მისი ფუნქცია-მოვალეობებიც.

კერძოდ, სამსახურს დაემატა სამართალდამცავი ორგანოების თანამშრომელთა, მოხელეთა და მათთან გათანაბრებულ პირთა მიერ ჩადენილი დანაშაულების გამოძიების ფუნქცია. აღნიშნული ფუნქციის შესრულებას სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური 2019 წლის 1-ელი ნოემბრიდან შეუდგება.

რა შემთხვევებში შეუძლიათ მოქალაქებს მიმართონ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს?

ნინო ქურასბედიანი გვიხსნის, თუ რა გზებით შეუძლია მოქალაქეს უწყებას მიმართოს, მისი უფლებების დარღვევის შემთხვევაში:

"თუკი მოქალაქე ჩათვლის, რომ ადგილი აქვს მისი ან/და სხვა პირის პერსონალური მონაცემების დამუშავების წესების დარღვევის ფაქტს, შეუძლია მომართოს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს. მომართვა შესაძლებელია რამდენიმე გზით: შეუძლია წარმოადგინოს წერილობითი განცხადება, განახორციელოს სატელეფონო შეტყობინება ან/და მოგვაწოდოს ინფორმაცია ელექტრონული ფოსტის, სოციალური ქსელისა (FACEBOOK) და სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ვებ-გვერდის (personaldata.ge) მეშვეობით.

ასევე ფუნქციონირებს მობილური აპლიკაცია - inspect2, რომელიც შეიძლება გამოიყენონ სამსახურთან კომუნიკაციისთვის. სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური მიღებული შეტყობინების საფუძველზე, იკვლევს მასში მითითებულ გარემოებებს, შესაბამისი უწყებებიდან ითხოვს წერილობით დოკუმენტებს, აწარმოებს პირთა გამოკითხვას, ატარებს ადგილზე შემოწმებებს და მოძიებული ინფორმაციის საფუძველზე იღებს გადაწყვეტილებას - თუ დადგინდა კანონდარღვევა იყენებს კანონით გათვალისწინებულ ზომებს.

რა ითვლება პერსონალურ ინფორმაციად, რომლის გამჟღავნებაც ფიზიკური პირის ნებართვის გარეშე დაუშვებელია?

ნინო ქურასბედიანი: პერსონალური ინფორმაცია არის ნებისმიერი ინფორმაცია, რომლითაც შესაძლებელია პირის იდენტიფიცირება (მაგალითად სახელი, გვარი, საიდენთიფიკაციო ნომერი, ფიზიკური ან ქცევის მახასიათებელი და ასე შემდეგ). სენსიტიური ხასიათის ინფორმაცია, რომელიც უკავშირდება პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობას, რელიგიურ ან ფილოსოფიურ მრწამს, ნასამართლობას, სქესობრივ ცხოვრებას, პოლიტიკურ შეხედულებებს - განეკუთვნება განსაკუთრებული კატეგორიის პერსონალურ მონაცემს, რომელთა დაცვის მიზნით კანონმდებელი აწესებს შედარებით მაღალ სტანდარტს, ვინაიდან ამ სახის მონაცემების პირის თანხმობის გარეშე გამჟღავნებამ, შესაძლებელია მძიმე შედეგები გამოიწვიოს.

რა სანქციები მოქმედებს პირის პერსონალური ინფორმაციის უკანონო დამუშავების შემთხვევაში?

ნინო ქურასბედიანი: სანქციის სახე შეიძლება იყოს როგორც ფულადი ჯარიმა, ისე გაფრთხილება. რომელი მათგანი უნდა იქნეს გამოყენებული, წყდება ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით (სამართალდარღვევის ხასიათი, ინტენსივობა, განმეორებითობა და ა.შ.). სამართალდამრღვევს ასევე შეიძლება მიეცეს კონკრეტული დავალება ან/და რეკომენდაცია ხარვეზების გამოსასწორებლად.

კანონი ჯარიმის მინიმალურ ოდენობად ითვალისწინებს 100 ლარს. ერთი წლის განმავლობაში სამართალდარღვევის განმეორების შემთხევაში ჯარიმა 10 000 ლარიც შეიძლება იყოს. სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის მიერ პარლამენტში ინიცირებულია ახალი კანონპროექტი, რომელიც სხვა მრავალ ცვლილებასთან ერთად, ფულადი სანქციების გაზრდასაც თვალისწინებს.

სად გროვდება ყოველდღიურად თქვენი პერსონალური მონაცემები და სად არსებობს მათი არაკანონიერი დამუშავების რისკები?

• თუ იტარებთ სამედიცინო შემოწმებას, სარგებლობთ ჯანმრთელობის დაზღვევით, თქვენი განსაკუთრებული კატეგორიის მონაცემები იწყებს თავმოყრას სხვადასხვა სივრცეში, საიდანაც შესაძლოა მოხდეს მათი უკანონოდ გამჟღავნება;
• თუ იღებთ განათლებას ან/და თქვენი არასრულწლოვანი შვილი მიგყავთ სკოლაში, საგანმანათლებლო დაწესებულებაში თავს იყრის ინფორმაცია ნიშნების, ყოფაქცევის, ჯანმრთელობის, ინტერესების შესახებ, რაც შეიძლება გამოყენებულ იქნას არაკანონიერად;
• თუ იწყებთ მუშაობას ან/და წყვეტთ შრომით ურთიერთობას, დამსაქმებელს ხელი მიუწვდება თქვენს პერსონალურ მონაცემებზე (შესაძლოა მათ შორის განსაკუთრებული კატეგორიის მონაცემებზეც), რომლებიც დროთა განმავლობაში შესაძლოა გახდეს არაზუსტი და მესამე პირებისათვის ხელმისაწვდომი;
• ღია სივრცეში ან/და დაწესებულებებში, სადაც მიმდინარეობს აუდიო-ვიდეო მონიტორინგი, გროვდება თქვენი გამოსახულების შემცველი ჩანაწერები. ზოგჯერ თქვენ არ ხართ ინფორმირებული აუდიო-ვიდეო გადაღების შესახებ (აუდიო-ვიდეო აპარატურასთან არ არის განთავსებული შესაბამისი გამაფრთხილებელი ნიშანი);
• თუ სარგებლობთ მიკროსაფინანსო ორგანიზაციის ან/და საბანკო სერვისით, აღნიშნულ დაწესებულებებში თავს იყრის ინფორმაცია თქვენი შემოსავლებისა და სასესხო ვალდებულებების შესახებ. ეს მონაცემები შესაძლოა ხელმისაწვდომი გახდეს მესამე პირისთვის;
• სხვადასხვა სახელმწიფო დაწესებულებაში (მაგ.: სამართალდამცავ ორგანოებში, სამინისტროებში) გროვდება პერსონალური მონაცემები, რომლებიც შესაძლოა თანამშრომელთა მხრიდან არაკანონიერი და არასამსახურებრივი მიზნით იქნეს გამოყენებული.

რას აკეთებს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური პერსონალურ მონაცემთა სამართალდარღვევით დამუშავების პრევენციისთვის?

არჩილ ჯაველიძე: სამართალდარღვევის პრევენციისა და ცნობიერების ამაღლების მიზნით, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური გასცემს კონსულტაციებს, ატარებს საჯარო ლექციებსა და ტრენინგებს, ასევე ვებგვერდზე ათავსებს რეკომენდაციებს როგორც მოქალაქეების, ასევე ორგანიზაციებისთვის, სხვადასხვა აქტუალური თემატიკის შესაბამისად.

მაგალითად, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის მიერ მომზადდა რეკომენდაციები კომერციული ბანკების მიერ პერსონალური მონაცემების დამუშავების შესახებ, ჯანდაცვის სფეროში პერსონალური მონაცემების დამუშავების შესახებ, ბაგა-ბაღებში, სკოლებსა და უნივერსიტეტებში პერსონალური მონაცემების დამუშავების შესახებ, რეკომენდაცია ინტერნეტ მომხმარებლებისთვის და სხვა...

როგორ ამოწმებს კერძო და საჯარო ორგანიზაციებს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური?

არჩილ ჯაველიძე: სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური როგორც დაინტერესებული პირის განცხადების საფუძველზე, ისე საკუთარი ინიციატივით ახორციელებს საჯარო დაწესებულებებისა და კერძო ორგანიზაციების შემოწმებას, მონაცემთა დამუშავების მაღალი რისკების გათვალისწინებით.

მაგალითად, წელს შემოწმდა სავაჭრო ცენტრებში ვიდეომეთვალყურეობის მიმდინარეობის პროცესი, სხვადასხვა ვებ-გვერდზე რეგისტრირებულ მომხმარებელთა პერსონალური მონაცემების მოპოვებისა და შენახვის კანონიერება, სასტუმროების მიერ მომხმარებელთა მონაცემებისა და სატელეკომუნიკაციო კომპანიების მიერ მონაცემების დამუშავების კანონიერება. ასევე, შემოწმდა სამართალდამცავი ორგანოებისა და სხვა საჯარო დაწესებულებების მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერება.

არასრულწლოვანის საუკეთესო ინტერესის გათვალისწინებით, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურისათვის პრიორიტეტულია არასრულწლოვნების მონაცემების დამუშავების კანონიერების საკითხი. ჩატარდა და ამჟამადაც მიმდინარეობს საჯარო სკოლების, ბაგა-ბაღების შემოწმება.

ასევე იგეგმება პოლიკლინიკებში პედიატრიული კლინიკებში აღრიცხვაზე მყოფი ბენეფიციარების პერსონალური მონაცემების დამუშავების კანონიერების შემოწმება. სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური საჯარო სკოლების შემოწმებას პერიოდულად ახორციელებს.

გამოგვივლენია დარღვევებიც. მაგალითად, გამოგვივლენია სკოლის საპირფარეშოებში ვიდეოკამერების დამონტაჟების ფაქტები, რაც კანონით არის აკრძალულია. ვიდეომეთვალყურეობას სკოლა დანაშაულებრივი შემთხვევების პრევენციის მოტივით ხსნიდა, თუმცა კანონით ეს დაუშვებელია.

როგორია საერთაშორისო მიდგომები ამ საკითხის მიმართ და ჩვენი რამდენად ვუწყობთ მას ფეხს?

ნინო ქურასბედიანი: 2018 წლის 25 მაისს ძალაში შევიდა ევროკავშირის მონაცემთა დაცვის ზოგადი რეგულაცია (General Data Protection Regulation), რომელიც მიზნად ისახავს ტექნოლოგიური პროგრესისა და თანამედროვე გამოწვევების პირობებში მონაცემთა სუბიექტების უფლებების სათანადო დაცვას.

აღნიშნული რეგულაცია ვრცელდება არა მხოლოდ ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ, არამედ იმ ორგანიზაციებზეც, რომლებიც არ არიან რეგისტრირებული აღნიშნულ ქვეყნებში, თუმცა ამუშავებენ ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების მოქალაქეთა მონაცემებს.

ევროკავშირთან გაღრმავებული სავაჭრო ურთიერთობების გათვალისწინებით, რეგულაცია ვრცელდება ცალკეულ ქართულ ორგანიზაციებზეც. რეგულაცია აძლიერებს მონაცემთა სუბიექტების უფლებებს და განსაზღვრავს მონაცემთა სუბიექტის ახალ შესაძლებლობებს, მონაცემთა დამმუშავებელ ორგანიზაციებს კი აკისრებს შესაბამის ვალდებულებებს.

სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის მიერ მომზადებული იქნა ახალი კანონპროექტი პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ, რომელიც ჩვენს კანონმდებლობას კიდევ უფრო აახლოვებს საერთაშორისო სტანდარტებთან. აღნიშნული კანონის განხილვა მოხდება საშემოდგომო სესიაზე და ამ კანონის მიღება ჩვენი ქვეყნისთვის იქნება ძალიან დიდი წინ გადადგმული ნაბიჯი.

სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური კვლევითი საქმიანობის ფარგლებში, მუდმივად ადევნებს თვალს საერთაშორისო პრაქტიკას და ნერგავს მას ყოველდღიურ საქმიანობაში, ამასთან პერიოდულად მასპინძლობს საერთაშორისო ექსპერტებს და მონაწილეობს საერთაშორისო კონფერენციებში საერთაშორისო სტანდარტებისა და მიდგომების იმპლემენტაციის მიზნით.