"სახლში ოთხი შვილი დავტოვე, გამოვედი და მტკვარში გადავხტი..." - მარტოხელა დედები და მათი ბედი საქართველოში

ბოლო ერთი წლის განმავლობაში, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში რამდენჯერმე იპოვეს მიტოვებული ჩვილები.

სამწუხაროდ, ხშირად ქალები, რომელთაც მამაკაცი ან ოჯახი მარტო ტოვებს, ახალშობილ შვილებზე ზრუნვას ვერ ახერხებენ და უკიდურეს გადაწყვეტილებამდე მიდიან - ჩვილს ტოვებენ...

პრობლემა კომპლექსური და რთულია - დაწყებული საზოგადოების დისკრიმინაციული დამოკიდებულებიდან, დამთავრებული სახელმწიფოს მხრიდან სათანადო მხარდაჭერისა და ზრუნვის არარსებობით.

თეონას ისტორია

33 წლის მარტოხელა დედა, თეონა AMBEBI.GE-ს საკუთარ ისტორიას უყვება. ახალგაზრდა ქალი 24 წლის ასაკში ოთხ შვილთან ერთად ღია ცის ქვეშ დარჩა. იქამდე იყო გაუსაძლისი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობის წლები, შემდეგ კი - თავდაუზოგავი ბრძოლა თვითგადარჩენისთვის.

"ოჯახი 16 წლისამ შევქმენი. ჩემი ნებით არ დავქორწინებულვარ, მომიტაცეს. რომ მოვიდნენ ჩემი მშობლები, მინდოდა წავყოლოდი, მაგრამ მაინც მომიწია დარჩენა... პირველი ბავშვი გავაჩინე 17 წლისამ, მეორე - თვრამეტისამ, მესამე ოცი წლისას მეყოლა, მეოთხე კი 24 წლისამ გავაჩინე და მას შემდეგ ვარ მარტოხელა დედა.

ჩემი ყოფილი ქმარი ხშირად სვამდა, მუდმივად ძალადობდა ჩემზეც და ბავშვებზეც. რაღაც არ მოეწონებოდა, ხდებოდა აგრესიული და მცემდა გამეტებით. არც ერთი ვმუშაობდით, თავს ძირითადად სოციალური დახმარებით ვირჩენდით. ამ ყველაფერს ვერც დედას ვერ ვეუბნებოდი, ვერც - მამას. მხარდამჭერი არავინ მყავდა... მიუხედავად იმისა, რომ ძალადობა მუდმივად იყო, რამდენჯერაც ორსულად დავრჩი, ბავშვის მოშორება არ მიფიქრია. ამ ძალადობის გამო ჩემმა ერთმა შვილმა ცალ ყურში მთლიანად დაკარგა სმენა...

ბოლოს რომ მცემა, მივხვდი, რომ ამის ატანა მეტად აღარ შემეძლო. დავტოვე ბავშვები, გამოვედი სახლიდან და არ ვიცოდი სად მივდიოდი... ტრანსპორტიდან მტკვარი დავინახე, გავაჩერე და მდინარეში გადავხტი.

ძალიან სასოწარკვეთილი, დაღლილი, განადგურებული ვიყავი... თვითმკვლელობა განზრახული არ მქონდა სახლიდან გასულს. მთელი გზა ვტიროდი, არავის შევუჩერებივარ, არავის უკითხავს რა გიჭირსო...

მდინარიდან რომ ამომიყვანეს მაშველებმა და საავადმყოფოში გადამიყვანეს, სამი დღე კომაში ვიყავი... გონზე რომ მოვედი, იქ იყო ჩემი ყოფილი ქმარიც და პოლიციაც, ვერაფერი ვთქვი, შემეშინდა... წამიყვანეს სახლში და ისევ თავიდან დაიწყო კოშმარი. ახლა იმაზე მცემდა, ეს როგორ გააკეთეო! წავედი პოლიციაში. გამოუწერეს შემაკავებელი ორდერი, შემდეგ დააკავეს კიდეც...

პოლიციამ მირჩია და სასწრაფოდ გავაკეთე განქორწინება. წავიყვანე ბავშვები თავშესაფარში... გარკვეული პერიოდი ვცხოვრობდი სახელმწიფო თავშესაფარში, სადაც ძალიან კარგი პირობები იყო, მაგრამ იქ ერთი წელი შეგიძლია იცხოვრო მაქსიმუმ. თავშესაფრიდან თავშესაფარში გადავდიოდით...

რა მექნა, ბავშვებს ძალიან ბევრი სჭირდებოდათ - უნდა მემუშავა. ის პერიოდი როცა ბავშვები თავშესაფარში იყვნენ, სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში დავიწყე სტილისტობის სწავლა და მალევე დავიწყე მუშაობა სალონში. ცოტა რომ მოვძლიერდი ფსიქოლოგიურად და მატერიალურად, გადავწყვიტე შვილები თავშესაფრიდან გამომეყვანა, ყოველდღე კი დავდიოდი მათთან, მაგრამ მინდოდა ერთად გვეცხოვრა.

დევნილი ვარ და როგორც სხვა დევნილები, მეც შევიჭერი რამდენიმე მიტოვებულ შენობაში, მაგრამ გამომაგდეს და ისევ ქუჩაში აღმოვჩნდი. ახლა ვარ თემქაზე ძველი გამგეობის შენობაში, ეს იყო ჩემი შეჭრის მეექვსე მცდელობა. აქ დევნილები ცხოვრობენ. თავიდან თავშესაფრიდან ბავშვებს არ მატანდნენ, რადგან როგორც სოციალურმა მუშაკმა მითხრა, პირობები უნდა მქონოდა, ელემენტარული ტექნიკა და ჰიგიენა...

ისევ გავაგრძელე თავდაუზოგადავ მუშაობა, დილიდან შუაღამემდე. სალონში მუშაობის პარალელურად დამლაგებლადაც დავიწყე მუშაობა. ჩემს ისტორიას რომ იგებდნენ მჩუქნიდნენ ავეჯს, ტექნიკას და ასე შევიქმენი ელემენტარული პირობები, დავწერე განცხადება ჯანდაცვის სამინისტროში და გამოვიყვანე ჩემი შვილები თავშესაფრიდან, როგორც მეურვემ. ახლა ვცხოვრობთ ყველა ერთად, არც ახლა გვილხინს, მაგრამ ერთად ვართ მთავარია... ღმერთის მადლობელი ვარ!

ვერ ვიტყვი, რომ სახელმწიფო არ გვეხმარება. ვიღებთ სოციალურ დახმარებას, როგორც სოციალურად დაუცველები 300 ლარს, ასევე როგორც თავშესაფრიდან გამოყვანილი ბავშვების მეურვეს, დამენიშნა დახმარება სამას ლარამდე ოდენობით. ვმუშაობ, თვეში ერთხელ გვაქვს 90-ლარიანი საკვების ვაუჩერი და ამ თანხის ფარგლებში ვყიდულობ პროდუქტებს. მაქვს ხელფასი 300 ლარი და თავის გატანას ვახერხებთ" - გვიამბობს 33 წლის მარტოხელა დედა, რომელსაც მომავლის იმედი არასდროს დაუკარგავს და უამრავი გაჭირვების მიუხედავად შვილებზე უარი არ უთქვამს.

მარტოხელა დედები და საზოგადოება

არასამთავრობო ორგანიზაცია "ძალადობისაგან დაცვის ეროვნული ქსელი" წლებია მარტოხელა დედების პრობლემებზე მუშაობს.

სწორედ ორგანიზაციის ინიციატივით შემუშავდა საკანონმდებლო ცვლილებათა პაკეტი, რომლის მიხედვითაც შეიქმნა სამართლებრივი სტატუსი - "მარტოხელა მშობელი", რომელშიც ცხადია მოიაზრებიან როგორც დედები, ისე - მამები. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის თანახმად, მარტოხელა მშობლად ითვლება პირი, რომელსაც ჰყავს ქორწინების გარეშე დაბადებული 18 წლამდე ასაკის შვილი და ბავშვის დაბადების აქტში არ არის ჩანაწერი მამის ან დედის შესახებ.

კანონის მიხედვით, მარტოხელა დედად ითვლება პირი, რომელიც შვილად აიყვანს 18 წლამდე ასაკის ბავშვს, თუმცა ამ დროს არ იმყოფება რეგისტრირებულ ქორწინებაში.

საქართველოში მარტოხელა დედად არ ითვლება ქალი, რომელიც ოფიციალურად განქორწინდა და მარტო ზრდის შვილს.

ორგანიზაციის რეგიონული პროგრამების მენეჯერი ელისო ამირეჯიბი გვეუბნება რომ, მიზანი მხოლოდ სტატუსის შემოღება არ ყოფილა - სტატუსს თან უნდა მოჰყვეს სოციალური მხარდაჭერის პროგრამები.

"შარშანდელი მონაცემით, მხოლოდ 140-მდე ქალი სარგებლობდა მარტოხელა მშობლის სტატუსით და არცერთი მამაკაცი. ასე ცოტა იმიტომ არიან, რომ ეს არის სტატუსი სტატუსისთვის და არავითარი სარგებელი არ ახლავს.

პრობლემის მასშტაბი გაცილებით დიდია. მაგალითად, 2000-2017 წლებში 40 000-ზე მეტი ქალია რეგისტრირებული, რომელსაც ბავშვი გამოყვანილი ჰყავს სამშობიაროდან და ბავშვის მამის გრაფა არის ცარიელი

რაც შეეხება პრობლემებს, რომლებსაც ძირითადად აწყდებიან მარტოხელა დედები, ამაში უპირველესად გამოვყოფდი საზოგადოების დისკრიმინაციულ დამოკიდებულებას. ბოლო დროს გახშირდა ფაქტები, რომ პოულობენ მიტოვებულ ბავშვებს. ჩვენ გამოვკითხეთ დედები, რომლებიც ციხეში მოხვდნენ ჩვილ ბავშვთა მკვლელობის გამო. ყველა გამოკითხული აღმოჩნდა ძალადობის მსხვერპლი. თქვეს რომ, როდესაც ბავშვი ჩნდებოდა პირველი რასაც აკეთებდნენ, პირზე ხელს აფარებდნენ ჩვილს, რათა არავის გაეგო, რომ ისინი გაჩნდნენ. ძალიან ბევრი ბავშვი გაგუდვით არის მკვდარი.

რა იწვევს ამას? ქალი, რომელმაც გააჩინა არარეგისტრირებული ურთიერთობის შედეგად ბავშვი, იგნორირებულია ოჯახის, ახლობლების მიერ, მათ აგდებენ სახლებიდან, თუ სამსახური აქვთ, იმასაც კარგავენ, რადგან ბავშვს ვერსად ტოვებენ, სანამ ბაღის ასაკის გახდება. ამას ერთვის ისიც, რომ სახელმწიფოს არ გააჩნია შესაბამისი დახმარების პროგრამები ამ ქალებისთვის.

ჩვენმა ორგანიზაციამ იბრძოლა და მივაღწიეთ იმას, რომ დნმ-ით მამობის დადგენა გახდა სავალდებულო. რას ნიშნავს ეს? თუ მამამ უარი თქვა მამობაზე და შესაბამისად დნმ-ის ანალიზის გაკეთებაზე და არ გამოცხადდა პროცესზე, სასამართლო მიიღებს დაუსწრებელ გადაწყვეტილებას და მას აღიარებს მამად, შემდეგ დაეკისრება ალიმენტი, თუმცა აქ პრობლემაა აღსრულება - თუ ამბობს უარს გადახდაზე და მის სახელზე არანაირი ქონება არ ფიქსირდება, თანხის ამოღება ხდება შეუძლებელი" - ამბობს ელისო ამირეჯიბი.

ფსიქოლოგი ელისო სამუშია "ძალადობისაგან დაცვის ეროვნულ ქსელთან" არსებულ დედათა და შვილთა თავშესაფარში, ასევე ძალადობის მსხვერპლთა თავშესაფრის ბენეფიციარებთან მუშაობს.

რესპონდენტი ამბობს, რომ თავშესაფრებში მოხვედრილთა უდიდესი ნაწილი ძალადობის მსხვერპლია, რაც მათ ფსიქიკურ მდგომარეობაზე მწვავედ აისახება.

"ისინი არიან ძლიერი ტრავმის ზეგავლენის ქვეშ. რადგან არამხოლოდ მათ ეხებათ საფრთხე, არამედ მათ შვილებსაც. გამოხატული აქვთ შესაბამისი რეაქციები: მომავლის იმედის არქონა, უსუსურობის, დაუცველობის განცდა, დაბალი თვითშეფასება და გუნება-განწყობილების მკვეთრი დაქვეითება. თუმცა, ყველაზე მეტად მაინც გამოხატულია მომავლის იმედის არქონა. დროთა განმავლობაში ეს სიმპტომები ნელ-ნელა მცირდება, მას შემდეგ რაც ისინი მიიღებენ შესაბამის სოციალურ და ფსიქოლოგიურ მხარდაჭერას.

ბავშვებში ეს რეაქციები განხვავებულია. შესაძლოა, ის ჩვილობის ასაკშიც კი გამოვლინდეს, ძილის პრობლემებით, კვებითი დარღვევებით, შფოთვით, ჭირვეულობით... მოზდილ ბავშვებში გაღიზიანებაში, აგრესიულობაში ვლინდება. მათ შორის ფიზიკურ ტკივილშიც კი გადაიზრდება ხოლმე, რაც სტრესით არის გამოწვეული" - ამბობს ფსიქოლოგი.

რა მხარდაჭერას სთავაზობს სახელმწიფო მარტოხელა დედებს?

ჩვენ ამ კითხვით ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მივმართეთ. პენსიისა და სოციალური დახმარების სამმართველოს უფროსმა თეა გვარამაძემ გვითხრა, რომ მართალია სამინისტროს კონკრეტულად მარტოხელა დედებისთვის სოციალური მხარდაჭერის პროგრამები არ გააჩნია, თუმცა არსებობს პროგრამები, რომლითაც შეუძლიათ მათ ისარგებლონ:

"ერთადერთი შეღავათი, რაც კონკრეტულად ასეთი სტატუსის მქონე ადამიანებზე მოქმედებს, არის საგადასახადო კოდექსში ჩანაწერი, რომლითაც ისინი არ იბეგრებიან 3000 ლარამდე შემოსავლის შემთხვევაში საშემოსავლო გადასახადით. საკუთრივ მარტოხელა დედებისთვის სამინისტროს არანაირი პროგრამა არ გააჩნია, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მათზე სახელმწიფო არ ზრუნავს. მათი სოციალური მხარდაჭერის შესაძლებლობები არსებობს და ეს გაბნეულია სხვადასხვა პროგრამაში.

მაგალითად, მიზნობრივი სოციალური დახმარების პროგრამა, საარსებო შემწეობები სოციალურად დაუცველი ოჯახებისთვის - სოციალურად დაუცველი ოჯახების შეფასებისას, მარტოხელა დედა განისაზღვრება ცალკე კატეგორიად, რაც ზრდის დახმარების დანიშვნის შანსს. ყოველწლიურად ხორციელდება სოციალური რეაბილიტაციის და ბავშვზე ზრუნვის პროგრამა.

ასევე, არის დედათა და ბავშვთა თავშესაფრით უზრუნველყოფის ქვეპროგრამა, თუმცა იქ არ არის მაინცდამაინც მარტოხელა დედები აქცენტირებული. ამ თავშესაფრით შეუძლია ისარგებლოს როგორც მარტოხელა დედამ, ასევე ძალადობის მსხვერპლმა დედებმა, მატერიალურად შეჭირვებულებმა, ორსულებმა და ა.შ. მათ შეუძლიათ მიმართონ სოციალური მომსახურების სააგენტოს, სოციალური მუშაკი შეისწავლის მდგომარეობას და მიეცემათ საშუალება საჭიროების შემთხვევაში განთავსდნენ თავშესაფრებში ერთი თვიდან ერთ წლამდე ვადით პატარებთან ერთად, სადაც იქნებიან ყველაფრით უზრუნველყოფილნი.

არსებობს კრიზისულ მდგომარეობაში მყოფი ოჯახის პირველადი დამხარების პროგრამა, რაც გულისხმობს ერთჯერად დახმარებას 800 ლარის ოდენობით. წერენ განცხადებას სოციალური მომსახურების სააგენტოში, მიდის სოცმუშაკი, შეისწავლის მდგომარეობას და თუ ოჯახი მძიმე მდგომარეობაშია, გაიცემა 800 ლარი ერთჯერადად.

ამ პროგრამის ფარგლებშია ასევე ხელოვნური კვების ვაუჩერიც - ერთი წლის ჩათვლით ბავშვების მშობლებმა უნდა წარმოადგინონ ფორმა ასი, რომ ბავშვს სჭირდება ხელოვნური კვება და ერთი წლის განმავლობაში უფასოდ შეიძენენ ხელოვნურ საკვებს აფთიაქში" - განუცხადა AMBEBI.GE-ს თათია გვარამაძემ და აღნიშნა, რომ სულ სამი თავშესაფარი მოქმედებს ქვეყნის მასშტაბით: თბილისში, ქუთაისსა და ხაშურში.

მისივე თქმით, გარდა თავშესაფრებისა, მოქმედებს დღის ცენტრები როგორც ბავშვებისთვის, ისე - დედებისთვის. ასეთ ცენტრებში ბენეფიციარებს შეუძლიათ ყოველდღიურად იარონ, იკვებონ, ჩაერთონ საგანმანათლებლო და სარეაბილიტაციო პროგრამებში. სამინისტროში აცხადებენ, რომ დღის ცენტრები ქვეყნის თითქმის ყველა დიდ ქალაქში მოქმედებს.

რა დოკუმენტებია საჭირო მარტოხელა მშობლის სტატუსისთვის?

მარტოხელა მშობლის სტატუსის მაძიებელმა პირმა სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს უნდა მიმართოს და წარადგინოს შემდეგი დოკუმენტები:

• პირადობის დამადასტურებელი ცნობები
• სტატუსის მაძიებელი პირის დაბადების მოწმობა და ბავშვის დაბადების მოწმობა

აღნიშნული სტატუსი უქმდება მაშინ, თუ მისი მაძიებელი ადამიანი დაქორწინდება, ან გარდაიცვლება, ასევე - ბავშვის გარდაცვალების, ან უგზო-უკვლოდ დაკარგვის შემთხვევაში, მაშინაც თუ მოზარდი გახდება 18 წლის, ან დაქორწინდება, დაუდგინდება მეორე მშობელი, ან გაშვილდება. მარტოხელა დედის სტატუსი უქმდება მაშინაც, თუ მისი მაძიებელი პირი აღარ არის საქართველოს მოქალაქე, ჩამორთმეული აქვს მშობლის უფლება, ან შესაბამის უწყებაში არასწორ დოკუმენტაციას წარადგენს.