საოჯახო ტიპის საცხოვრებელი, თუ ფსიქიატრიული საავადმყოფო - სად არის ფსიქიკური ჯანმრთელობის მქონე ადამიანების ადგილი თანამედროვე მსოფლიოში?

ფსიქიკური ჯანმრთელობის მქონე ადამიანებისადმი დამოკიდებულება, ქვეყანაში, ყოველთვის არაერთგვაროვანი იყო, თუმცა, ბოლო დროს, საქართველოში განვითარებული მოვლენების გამო, ხშირად შეხვდებით ადამიანებს, რომლებიც ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ადამიანების საზოგადოებისგან იზოლაციას აქტიურად მოითხოვენ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მათ ინსტიტუციებში ე.წ. „საგიჟეთში“ გამოკეტვას უჭერენ მხარს. ჩვენი მიზანია,ინფორმაცია მოგაწოდოთ „ამ პრობლემის“ შესახებ და მსოფლიოში არსებული მიდგომები, პრობლემის გადაჭრის ეფექტური გზები გაგაცნოთ.

ინსტიტუციები ხანგრძლივი საცხოვრებლებია, რომელიც განაცალკევებს და გამოყოფს ადამიანებს მათი ფსიქიკური, ინტელექტუალური და შეზღუდული ფიზიკური შესაძლებლობების გამო. ფსიქიატრიული საავადმყოფოები, თუ სხვა მსგავსი დაწესებულებები ადამიანებს ჯგუფებში ანაწილებს, მასობრივ მკურნალობას აიძულებს და ხელს უშლის მათი ინდივიდუალიზმის, ან მათზე მორგებული სერვისების განვითარებას.

თანამედროვე მსოფლიომ, გამოსავალი დეინსტუტიციონალიზაციაში დაინახა. დეინსტიტუციონალიზაცია არის მცხოვრებლების თანდათანობითი გადანაწილება ჩვეულებრივ დასახლებაში, ანუ თემში და თან ახლავს იმ მომსახურებების და მკურნალობის განვითარება, რომლებიც ახდენს საზოგადოებაში მათ ჩართვას (ინკლუზიას). შეზღუდული შესაძლებლობების გამო სეგრეგაცია ადამიანის უფლებათა სერიოზული დარღვევაა.

კვლევებმა აჩვენა, რომ შეუძლებელია განსაზღვრო პაციენტის მდგომარეობა, ან საოჯახო ტიპის საცხოვრებელში მისი გადაყვანის შესაძლებლობა, როდესაც იგი იმყოფება ინსტიტუციაში. ინსტიტუცია ხელს უწყობს პაციენტების პასიურობას, კარჩაკეტილობას და მომსახურე პერსონალიც ხშირ შემთხვევაში სწორად ვერ აფასებს მათ შესაძლებლობებს. ხშირ შემთხვევაში, გაოცებას იწვევს ბენეფიციარების დადებითი ცვლილება ინსტიტუციიდან თემში გადმოყვანის შემდეგ.

დასავლეთ ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში დეინსტიტუციონალიზაცია 1950 წლისთვის დაიწყო და მას შემდეგ განვითარდა. ისეთ ქვეყნებს, როგორიცაა ამერიკის შეერთებული შტატები, კანადა და დიდი ბრიტანეთი, დღეისთვის, უკვე, საკმაოდ დიდი გამოცდილება აქვთ ინსტიტუციიდან გამოსული ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ადამიანებისთვის (ან იმ ადამიანებისთვის, რომელთაც ფსიქიკური ჯანმრთელობის მწვავე პრობლემები აქვთ, მაგრამ არ მოხვედრილან ინსტიტუციებში) საოჯახო ტიპის საცხოვრებლების შექმნასა და თემში მკურნალობაში.

თანამედროვე მიდგომების მიხედვით, ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პირის საოჯახო ტიპის საცხოვრებელში განთავსება, მისი გამოჯანმრთელების პროცესის ნაწილია და პირველი ნაბიჯია ასეთი ადამიანების კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად.

კვლევები ასევე ადასტურებს, რომ ინკლუზიურ გარემოში, სადაც ადამიანი თავს კარგად გრძნობს, არსებული სერვისები ყველასთვის თანაბრად ხელმისაწვდომია და მკურნალობაც მეტად ეფექტურია.