"ლაილაშის ბიბლია" - ისტორია მსოფლიოში უნიკალური ხელნაწერისა, რომელიც საქართველოში ინახება

"ლაილაშის ბიბლია" კულტურული მემკვიდრეობის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული და უნიკალური ექსპონატია. X-XI საუკუნეებით დათარიღებულ ხელნაწერს მეცნიერები შეუფასებელ საგანძურს უწოდებენ. მკვლევარები ამბობენ, რომ მსოფლიოში ასეთი ხელნაწერი სულ სამ-ოთხ ქვეყანაში ინახება.

"ლაილაშის ბიბლია" ხელნაწერი თორაა კომენტარებითა და ფერადი გეომეტრიული დეკორით (ამჟამად დაცულია ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში, ისევე, როგორც ბრეთის ბიბლია). ხელნაწერი შესრულებულია ძველ ებრაულ ენაზე, პერგამენტზე და მისი ტექსტი მოიცავს ძველი აღთქმის ხუთწიგნეულსა და მაზორახს.

მოსეს ხუთწიგნეულის მსგავსად, მასში ქვეყნის შექმნისა და ადამიანის გაჩენის ამბავი, პირველი ცოდვა და მისი შედეგი, სამოთხიდან გამოსვლა და კაცობრიობის გამრავლებაა მოთხრობილი, თუმცა სპეციალისტები ლაილაშის ბიბლიას შეუსწავლელს უწოდებენ და ამბობენ, რომ რა წერია მასში, ბოლომდე არავინ იცის...

ბიბლიური ტექსტის ფურცლები ერთმანეთზე ხუთ-ხუთადაა დაწყობილი, შემდეგ ორადაა გაკეცილი და ათ-ათი ფურცლისგან შედგენილი წიგნაკების იერსახე აქვს. ამჟამად ამ ხელნაწერთა 169 ფურცელი არსებობს. სპეციალისტთა ვარაუდით, მას 16 ფურცელი აკლია.

"ლაილაშის ბიბლიის" ისტორიას AMBEBI.GE-ს ებრაული კულტურის მკვლევარი ლელა წიწუაშვილი უყვება:

"ეს არის მართლაც უნიკალური ექსპონატი. სხვადასხვა კალიგრაფის მიერ შესრულებელი სხვადასხვა პერიოდში. სავარაუდოდ, იწერებოდა სირიაში, ქაიროში და სხვადასხვა ქვეყნებში.

ცნობილია, რომ ლეჩხუმში, სოფელ ზემო ლაილაშში იყო მთლიანად ებრაული დასახლება და იქ სინაგოგაში ინახებოდა ეს წიგნი, სწორედ ამიტომ უწოდეს მას „ლაილაშის ბიბლია“. მას ასევე უწოდებდნენ სვანეთის ბიბლიასაც.

სინამდვილეში ეს არის თორა, თუმცა მას დაერქვა ბიბლია, რადგან იგი ითვლებოდა წმინდა წიგნად არამხოლოდ ებრაელებისთვის, არამედ ქრისტიანებისთვისაც და ინახებოდა სხვადასხვა ცნობილ ოჯახებში. ხალხი დადიოდა მის მოსალოცად. შესთხოვდნენ ჯანმრთელობას, გვალვის დროს ევედრებოდნენ და ა.შ.

უნიკალურია იმითაც, რომ აქვს მაზორეთული წარწერები ებრაულ ენაზე და წიგნის გვერდებზე არის გეომეტრიული ორნამენტები, კომენტარები. არის ასევე, ფერადი გეომეტრიული დეკორაცია. წიგნი პერგამენტზეა შესრულებული და დაახლოებით 10 კგ-ს იწონის

მსოფლიოში ძალიან ცოტაა ასეთი ფორმით შესრულებული თორა. უფრო გავრცელებული იყო თორის გრაგნილები, ეს არ არის გრაგნილი, წიგნია და ასეთი ფორმით ამ პერიოდში იშვიათობაა და უჩვეულოა მისი არსებობა. მას სჭირდება საგანგებო ტენიანობის რეჟიმი, რომელიც დაიცავს ექსპონატს, რადგან პერგამენტზეა შესრულებული" - გვიყვება მკვლევარი.

ეს უნიკალური ხელნაწერი თბილისში მეოცე საუკუნის ორმოციან წლებში ჩამოიტანეს, 1951 წლამდე ებრაელთა ისტორიის მუზეუმში ინახებოდა. მას შემდეგ რაც ეს მუზეუმი დაიხურა, "ლაილაშის ბიბლია“ სახელმწიფო მუზეუმის ხელნაწერთა განყოფილებას გადაეცა, 1957 წლიდან კი ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში ინახება.

"ეს უძვირფასესი ხელნაწერი ამჟამად დაშლილ მდგომარეობაშია ჩვენთან, აკინძული და ყდაში არ არის ჩასმული, რადგანაც სარესტავრაციოა. ვცდილობთ, არ შევეხოთ და გადავფურცლოთ. საგამოფენოდ გაკეთდა მისი ფაქსიმილური გამოცემა, ძალიან მსგავსი ასლი და შეუძლია დამთვალიერებელს მისი ნახვა. სახელი, როგორც იცით, ლეჩხუმის სოფელ ლაილაშიდან მოდის. მეოცე საუკუნის 40-იან წლებში იპოვა სემიტოლოგმა გიორგი წერეთელმა ეს ხელნაწერი სოფელ ლაილაშში.

სხვათაშორის, ლაილაშში აღმოჩენილია სხვა განძეულიც. მაგალითად, ძვ.წ. მეთოთხმეტე-მეცამეტე საუკუნის ბრინჯაოს ცულებიც არის იქ ნაპოვნი, რომელებიც ამჟამად რუსეთში, ერმიტაჟში ინახება. ვინც კი ჩამოდის ჩვენთან, განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს ყველაში, აღფრთოვანებული რჩებიან" - უყვება AMBEBI.GE-ს ცენტრის ხელნაწერ სიძველეთა დაცვისა და აღრიცხვის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი თამარ აბულაძე.

ცნობილია, რომ „ლაილაშის ბიბლია“ ყოველთვის დიდი ყურადღების ცენტრში იყო - უნიკალური ხელნაწერით, დაინტერესებულნი იყვნენ არა მხოლოდ მეცნიერები, არამედ კრიმინალებიც. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის ყოფილი დირექტორი ბუბა კუდავა "კვირის პალიტრასთან" ინტერვიუში ყვებოდა, რომ 90-იან წლებში კრიმინალებმა მისი მოპარვაც სცადეს:

ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის მცველს 50.000 დოლარი შესთავაზეს მხოლოდ იმისთვის, რომ წიგნი გაეტანა ინსტიტუტიდან. იმხანად, თანამშრომელთა ხელფასი ლამის ერთ დოლარს შეადგენდა და ცდუნება დიდი იყო, თუმცა სიძველეთა მცველები თავიანთი საქმის ერთგული არიან და გარიგება არ შედგა...

ის კიდევ ერთ საინტერესო ეპიზოდზე ყვება, თუ როგორ დაჟინებით მოითხოვდა დავით ბააზოვის საქართველოს ებრაელთა მუზეუმის ხელმძღვანელი გივი ღამბაშიძე ხელნაწერთა ცენტრის ხელმძღვანელობისგან „ლაილაშის ბიბლიის“ დაბრუნებას. კუდავა იხსენებს, რომ ზარები არ წყდებოდა სახელმწიფო უწყებებიდანაც. მისივე თქმით, სამინისტროებში გაჩნდნენ ებრაელებისთვის ამ ბიბლიის გადაცემის მომხრეები, რომლებიც მას აიძულებდნენ, „ლაილაშის ბიბლია“ ებრაელებისთვის დაეთმო.

ხელნაწერთა ცენტრში ამ საკითხზე არსებულ მღელვარებას ადასტურებენ. AMBEBI.GE-სთან საუბარში თამარ აბულაძე ამბობს, რომ გარკვეული ირიბი მინიშნებები ამ საკითხზე ებრაელების მხრიდან მართლაც იყო.

"პირდაპირ არავის მოუთხოვია ორიგინალი, მაგრამ ირიბად იყო მინიშნებები. აკეთებდნენ ირიბ მითითებებს იმაზე, რომ იყვნენ დაინტერესებული ორიგინალით და ამაზე დიდი მღელვარება ნამდვილად იყო ცენტრში. თუმცა, ასე პირდაპირ არ დამდგარა საკითხი - მოგვეცით ხელნაწერი, უნდა წავიღოთო. ჩვენ ყოველთვის გვქონდა პრინციპული პოზიცია, რომ ლაიალაშის ბიბლია კი არა, არცერთი ხელნაწერი აქედან არ გავა" - აცხადებს თამარ აბულაძე.

ებრაული კულტურის მკვლევარი ლელა წიწუაშვილი ამბობს, რომ ბააზოვის ებრაული მუზეუმი ისევე, როგორც ხელნაწერთა ცენტრი, საქართველოს კუთვნილებაა და კულტურის სამინისტროს ბალანსზეა. ამიტომ, მისი თქმით, ექსპონატის იქ გადატანა განგაშის საფუძველს ნამდვილად არ იძლევა, თუმცა მკვლევარი მიიჩნევს, რომ ხელნაწერი ცენტში უნდა დარჩეს, რადგან იქ შესაბამისი კლიმატკონტროლი და გარემოა.

"ასეთ უნიკალურ ხელნაწერს დაცულობის განსაკუთრებული პირობები სჭირდება, მიკროკლიმატი, ტენიანობა, პერგანეტს არ უნდა ხვდებოდეს პირდაპირი სინათლის წყარო, რომ არ მოხდეს პერგამენტის დეფორმაცია ან დაზიანება.

ხელნაწერი სათანადოდ არ არის შესწავლილი და ვფიქრობ ამ კუთხითაც უფრო მიზანშეწონილია ამ ეტაპზე მისი ხელნაწერთა ცენტრში დატოვება, სადაც სპეციალისტებს ექნებათ მისი შესწავლის შესაძლებლობა

რაც შეეხება „ლაილაშის ბიბლიის" საქართველოდან გატანის რისკს, ჩემი აზრით, ეს საფუძველს მოკლებული ცრუ განგაში იყო. ყოველ შემთხვევაში, მე ამ საფრთხის შესახებ არანაირი დადასტურებული და კომპეტენტური ინფორმაცია არ გამაჩნია“ - უთხრა AMBEBI.GE-ს წიწუაშვილმა.

ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში ამბობენ, რომ ამჟამად „ლაილაშის ბიბლია“ ისევე როგორც სხვა უამრავი უნიკალური განძი, საიმედო ხელშია. ცენტრში შექმნილია მათი მოვლა-პატრონობისთვის საჭირო ყველა პირობა, თუმცა შენობა, რომელშიც ხელნაწერთა ცენტრია განთავსებული, მოძველებულია და თანამედროვე სტანდარტებს ვერ პასუხობს.

"დიდი ხანია გვაქვს შენობის პრობლემა. ექსპონატები დაცულია, კლიმატკონტროლი არის, თუმცა მეტი სივრცეა საჭირო. საგამოფენო დარბაზიც ძალიან პატარა გვაქვს. სხვანაირი შენობაა საჭირო. VI-VII და X საუკუნის სახარებები გვაქვს, შეუფასებელი განძი და ამათ შესაბამისი მოვლა-პატრონობა სჭირდება. სეიფები არის გასაფართოებელი. ეს შენობა არსებობს 1953 წლიდან.

ყველა მთავრობის დროს არის საუბარი იმაზე, რომ გამოგვიყოფენ შენობას - თითქოს უნდა გადმოეცათ იმელის შენობა, შემდეგ ეროვნული ბანკის შენობა, მაგრამ როდის იქნება ეს არ ვიცი", - გვითხრა ცენტრის ხელნაწერ სიძველეთა დაცვისა და აღრიცხვის დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა.