უცნობი ფაქტები ცნობილი ფსიქიატრის, ავლიპი ზურაბიშვილის შესახებ - რას იხსენებდნენ მასზე  სააკაშვილის ბაბუა, კოლეგები და შთამომავლები

ქართული ფსიქიატრიის ერთ-ერთი ფუძემდებლის, ავლიპ ზურაბიშვილის პიროვნება დღემდე დიდ ინტერესს იწვევს საზოგადოებაში. ლეგენდად ქცეული ისტორიები გამოჩენილი მეცნიერის მოღვაწეობიდან კვლავ პოპულარობით სარგებლობს. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ გავრცელებული ცნობილი ისტორიებიდან ბევრი გამოგონილია. AMBEBI.GE-მ ფსიქიატრის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის შესახებ საინტერესო ფაქტები შეკრიბა.

ავლიპ ზურაბაშვილი 1902 წლის 15 თებერვალს სიღნაღის მუნიციპალიტეტის სოფელ ბოდბისხევში დაიბადა. მისი პროფესიული მოღვაწეობა ძალზედ მრავალფეროვანი და მდიდარია.

• დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტი
• იყო უნივერსიტეტის ფსიქიატრიის კათედრის ასისტენტი და დოცენტი
• ლენინგრადში პავლოვის სახელობის ფიზიოლოგიის ინსტიტუტის და ბეხტერევის სახელობის ფსიქონევროლოგიური ინსტიტუტის ასპირანტი და შემდეგ უფროსი მეცნიერ-მუშაკი
• საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ფიზიოლოგიის ინსტიტუტის მორფოლოგიური განყოფილების ხელმძღვანელი
• თბილისის სამედიცინო ინსტიტუტის ფსიქიატრიის კათედრის გამგე
• საქართველოს მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე. იუნესკოსთან არსებული ტვინის შემსწავლელი ორგანიზაციის (იბრო) წევრი, არაერთი საზოგადოების საპატიო წევრი
• საქართველოს ჯანდაცვის სამინისტროს მ. ასათიანის სახელობის ფსიქიატრიის სამეცნიერო კვლევითი ინსტიტუტის დირექტორი
• გამოქვეყნებული აქვს 400-ზე მეტი სამეცნიერო ნაშრომი, 20-ზე მეტი მონოგრაფია, რომელთა ნაწილი თარგმნილია რუსულ, ფრანგულ, იტალიურ, გერმანულ და სხვა ენებზე. მისი გამოკვლევები ძირითადად ეხება კლინიკური ფსიქიატრიისა და ნეირომორფოლოგიის საკითხებს. სამეცნიერო მოღვაწეობის პირველ ნახევარში იკვლევდა ადამიანთა და ცხოველთა ცენტრალური ნერვული სისტემის სტრუქტურას. მნიშვნელოვანია ავლიპ ზურაბაშვილის გამოკვლევები ბავშვთა და მოზარდთა ფსიქოლოგიის შესახებ. კლინიკურ-ფსიქოპათოლოგიურად შეისწავლა რეაქტიული შიზოფრენიის მაგვარი მდგომარეობები. ზურაბაშვილის დებულებამ შიზოფრენიის შესახებ დიდი გამოხმაურება ჰპოვა უცხოეთის არაერთ ქვეყანაში.

AMBEBI.GE დაუკავშირდა ცნობილ ფსიქიატრს, პროფესორ გოგი ნანეიშვილს, რომელსაც ავლიპ ზურაბიშვილთან, გარდა პროფესიული საქმიანობისა, ახლო ურთიერთობა აკავშირებდა:

"მამას, ბიძინა ნანეიშვილსა და ბატონ ავლიპს ჰქონდათ არა მხოლოდ პროფესიული, არამედ თბილი, მამა-შვილური ურთიერთობა. ჩვენი ოჯახები მეგობრობდნენ და, ტრადიციულად, ყოველ ახალ წელს სადილად ვიყავით მიპატიჟებული ბატონ ავლიპთან, სადაც თავს იყრიდა ბევრი ცნობილი ადამიანი, მათ შორის ისეთი გამოჩენილი ფსიქიატრებიც, როგორებიც არიან: ივტიხი გობრონიძე და ირაკლი მენთეშაშვილი. მე ის მახსოვს, დაახლოებით ოთხი წლიდან, გარკვეული ანგარიშ-ჩაბარებებიც კი მქონდა ბატონ ავლიპთან, მიმიყვანდა ხოლმე მამა მასთან და ის გამომკითხავდა - როგორ სწავლობ შვილო, რა ინეტრესები გაქვს და ა.შ. რაც შეეხება მის სამეცნიერო მოღვაწეობას, შეიძლება ითქვას, რომ ის საქართველოში თავის ტვინის კვლევის ევოლუციური მიმართულების ერთ-ერთი ფუძემდებელი იყო. მისმა ფუნდამენტურმა გამოკვლევებმა, თავის ტვინის შესახებ, საერთაშორისო აღიარება მოიპოვა. ბატონი ავლიპი იყო მსოფლიო დონის ციტო მორფოლოგი (ადამიანის ტვინის ნერვული უჯრედების შესწავლის მეცნიერება) მისი ნაშრომი „ციტო არქიტექტონიკა“, რომელიც 50-იან წლებში გამოიცა, იყო მსოფლიოში აღიარებული, ფუნდამენტური წიგნი მსოფლიო მეცნიერთათვის, ამ წიგნით ხელმძღვანელობდნენ უდიდესი მეცნიერები.

მოგეხსენებათ, თბილისის ფსიქიატრიული კლინიკა 1925 წელს ჩამოყალიბდა. მისი დამფუძნებელი ცნობილი ქართველი მეცნიერი მიხეილ ასათიანი იყო, რომლის გარდაცვალების შემდეგ, კლინიკის ხელმძღვანელი გახდა ავლიპი. თუ მიხეილ ასათიანი იყო უდიდესი მეცნიერი, რომელმაც, ფაქტობრივად, შექმნა და სათავე დაუდო საქართველოში ფსიქიატრიას, ბატონმა ავლიპმა გააგრძელა მისი მოღვაწეობა და შექმნა ქართული ფსიქიატრიის სკოლა. მთელ საბჭოთა კავშირში არსებობდა სამი ფსიქიატრიული სკოლა - ლენინგრადის, მოსკოვის და ქართული. ეს იყო უნიკალური შემთხვევა. ნამდვილად ამაყი ვარ იმით, რომ მიხეილ ასათიანის, ავლიპ ზურაბიშვილის, ბიძინა ნანეიშვილის (მამაჩემის) და ზურაბ კეკელიძის შემდეგ, მეც ვიყავი „ფსიქიატრიის ინსტიტუტის“ ხელმძღვანელი. ის 2006 წელს დაიხურა და ბოლო დირექტორი მე გახლდით. გარდა ამისა, ვმუშაობდი ფსიქიატრიის კათედრაზე, სადაც ის იყო კათედრის პროფესორი და აქტიურად მონაწილეობდა ჩემს პროფესიულ ზრდაში.

რეგულარულად მიბარებდა, რჩევებს მაძლევდა, ახლაც მაქვს მისი ბევრი ჩანაწერი ფსიქიატრიაზე, დეპრესიაზე და ა.შ. ის იყო უდიდესი პიროვნება და ფსიქიატრი. შენახული მაქვს ფურცლის ნაგლეჯები, ბლოკნოტების ყდები და ა.შ. ხშირად ექსპრომტად მიაწერდა ხოლმე აზრებს და იდეებს... ყველაზე საინტერესო ის არის, რომ მისი ცხოვრების ბოლო პერიოდში ძალიან საინტერესო თემით დაინტერესდა - ზნეობრივ-მორალური კატეგორიები და ფსიქიკური დაავადებები და შემოიტანა ცნება "ჰომო მორალოს". მან თქვა, რომ "ჰომო მორალოს" - მორალური ადამიანი უფრო წინ დგას, ვიდრე "ჰომო საპიენს" - გონიერი ადამიანი. ის ამტკიცებდა, რომ ადამიანს, რომელსაც აქვს გონებრივი ჩამორჩენილობა ან ფსიქიკური პრობლემები, მორალური თვისებები არ უქვეითდება, სიყვარულის, გაგების, თანაგანცდის უნარს ასეთ შემთხვევაშიც ინარჩუნებს ადამიანი", - უყვება AMBEBI.GE-ს გოგი ნანეიშვილი.

მათემატიკოსობიდან - ფსიქიატრობამდე

როგორ აირჩია ქართველი ხალხის სულის მკურნალის რთული გზა ავლიპ ზურაბიშვილმა - ამის შესახებ საინტერესო ისტორიას უყვება სამედიცინო ჟურნალ "ავერსს" ავლიპ ზურაბიშვილის შვილი ზურაბ ზურაბიშვილი:

"სასწავლებლის დასრულების შემდეგ ავლიპი ზურაბაშვილი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მათემატიკის ფაკულტეტზე ჩაირიცხა. მისი თანაკურსელები იყვნენ ცნობილი მათემატიკოსები ანდრია რაზმაძე და ნიკო მუსხელიშვილი. ავლიპიმ მათთან ერთად ორი წელი ისწავლა, მერე კი მოულოდნელად ექიმობა გადაწყვიტა. ნიკო მუსხელიშვილი, რამდენჯერაც შეხვდებოდა, მეგობრულად საყვედურობდა, რატომ მიგვატოვე, შენი სახით საქართველომ შესანიშნავი მათემატიკოსი დაკარგაო. პროფესიის შეცვლის მიზეზად ერთი ამბავი ქცეულა, რომელიც უნივერსიტეტიდან სოფელში ჩასულ ავლიპის გადახდენია თავს: ქიზიყში შემოდგომაზე ცოცხს ტეხდნენ. მამას უფიქრია, წავალ, ოჯახს ცოცხის ტეხაში მივეხმარებიო. ბოდბისხევიდან ალაზნის ველისკენ ცხენით მიმავალს გზად ორი შეიარაღებული კაცი გადაჰყრია და ცხენის წართმევა დაუპირებიათ. მამას უთქვამს: სტუდენტი ვარ, ყველაფერს ვაკეთებ, რომ კარგად ვისწავლო და სამშობლოს გამოვადგე, თუ ცხენს წამართმევთ, შინ ვეღარ წავალო. ყაჩაღებს შესცოდებიათ და აღარ წაურთმევიათ ცხენი. ამ შემთხვევის შემდეგ ავლიპის გადაუწყვეტია, ისეთი პროფესია შეეძინა, რომლითაც ხალხს უფრო მეტად გამოადგებოდა. იგი სწორედ ამ შემთხვევას იხსენებდა როგორც ბიძგს, რომელმაც მთელი მისი ცხოვრება შეცვალა. რაც შეეხება ფსიქიატრიის არჩევას, ამაში ბედისწერის ხელიც ურევია. სამედიცინო ინსტიტუტის მეოთხე კურსზე ავლიპიმ შემთხვევით გაიგო, რომ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში სანიტრის ადგილი იყო და სამუშაოდ მივიდა. ბატონი ზურაბი ამბობს, რომ მამამისმა ყველაზე დაბალი საფეხურიდან დაიწყო და დიდი შრომითა და მონდომებით მიაღწია ყველაზე მაღალს, ცნობილი ფსიქიატრი გახდა და საქვეყნოდ გაითქვა სახელი", - იხსენებს ზურაბ ზურაბიშვილი.

სახალისო ისტორიები დიდი ფსიქიატრის ცხოვრებიდან

ავლიპ ზურაბიშვილს საზოგადოება ფასდაუდებელ სამეცნიერო ღვაწლთან ერთად, მისთვის დამახასიათებელი გამორჩეული იუმორითაც იცნობს.

პაციენტების ლერისა და მერის ისტორია ძალზედ პოპულარული და ამავე დროს ტრაგიკომიკური ამბავია, რომელიც ავლიპ ზურაბიშვილის მოგონებებმა შემოინახა.

"1978 წელს, მე მყავდა პაციენტები ლერი და მერი (პირობით სახელებით) ერთ მშვენიერ, მზიან დღეს ორივე კლინიკის ეზოში დასეირნობდა. როცა ისინი საცურაო აუზს მიუახლოვდნენ, მოულოდნელად ლერი ჩახტა შიგნით და ჩაიძირა. მერი მაშინვე თავით გადაეშვა მის გადასარჩენად. ის ჩაცურდა აუზის ფსკერისკენ და მეგობარი ამოიყვანა. როგორც კი შევიტყვე მერის გმირული საქციელის შესახებ, საავადმყოფოდან მისი დაუყოვნებელი გაწერის ბრძანება გავეცი, რადგანაც ამ ფაქტის შემდეგ გადავწყვიტე, რომ ის უკვე კარგად იყო. გაწერისას მერის ვუთხარი: "ჩვენ. კარგი და ცუდი ამბავი გვაქვს თქვენთვის. კარგი იმაში მდგომარეობს, რომ საავადმყოფოდან გიშვებთ, რადგანაც შეძელი გადახტომა და სხვა ადამიანის გადარჩენა, დავრწმუნდით, რომ ნორმალური ფსიქიკური მდგომარეობა გაქვთ და მენტალურად სტაბილური ხართ. ცუდი კიდევ ის არის, რომ ის პაციენტი თქვენ რომ გადაარჩინეთ, სააბაზანოში ჩამოეკიდა და ამის მერე მოკვდა". მერიმ ამაზე მიპასუხა: "ექიმო, ლერი თავისით არ ჩამოკიდულა. მე ჩამოვკიდე იქ გასაშრობად".

"მე ძალიან მიყვარს ჩემი მშობლები, განსაკუთრებით, დედა და მამა", - ეს ცნობილი გამონათქვამი ავლიპ ზურაბიშვილს ეკუთვნის. ფრაზა მაშინვე აიტაცეს, თუმცა მათგან შეიძლება ბევრმა არ იცოდა, რას გულისხმობდა დიდი მოაზროვნე ამ ფრთიან გამონათქვამში. ის ირონიულად ამბობდა სიმართლეს - კომუნისტური მშობლიური პარტიის, მშობლიური ლენინისა და ასე შემდეგ, აი, ამდენი მშობლებიდან მე ყველაზე მეტად დედ-მამა მიყვარსო.

ცნობილია, რომ ავლიპ ზურაბიშვილი კომუნისტური პარტიის წევრიც იყო. ესწრებოდა ყრილობებს და სტატუსის მიხედვით პრეზიდიუმში ეკუთვნოდა ადგილი, თუმცა ყოველთვის იგვიანებდა და პირველ რიგში ჯდებოდა, ჩვეულებრივ პარტიულ მუშაკთა შორის. როდესაც მიუთითებდნენ, ბატონო ავლიპ, თქვენი ადგილი ხომ პრეზიდიუმშია, ამობრძანდით ჩვენთანო, პასუხობდა, აქედან უკეთესად გაკვირდებითო.

"პეტერბურგში დიდი სამედიცინო კონფერენცია ტარდებოდა, რომელსაც ავლიპიც ესწრებოდა. ევროპელი მომხსენებლები თავიანთი მიღწევებით, ახალშექმნილი წამლებით იწონებდნენ თავს. ავლიპის გვერდით მაშინდელი საბჭოთა კავშირის ჯანმრთელობის დაცვის მინისტრი მჯდარა, რომელსაც მამაჩემისთვის გადაულაპარაკია: ავლიპ, მხოლოდ შენ თუ გადაგვარჩენ, გთხოვ, ამ ევროპელებს საკადრისი პასუხი გაეციო. მამასაც არ დაუყოვნებია, მისულა ტრიბუნასთან და უთქვამს: მოხარული ვართ თქვენი მიღწევებით, მაგრამ არსებობს ერთი წამალი, რომელიც ყველაფერს კურნავს - ეს არის დღეში ერთი კოვზი სიხარულიო. ცხადია, ასეთ რამეს არავინ ელოდა. როგორც ამბობენ, მის სიტყვებს დიდი მხიარულება და აპლოდისმენტები გამოუწვევია", - იხსენებს "ავერსთან" საუბარში ზურაბ ზურაბიშვილი.

კიდევ ერთი საინტერესო ისტორია მის შესახებ პროფესორმა გოგი ნანეიშვილმა AMBEBI.GE-სთან საუბარში გაიხსენა:

"მიხეილ სააკაშვილის მამა, ნიკა სააკაშვილი მომიყვა ამ ამბავს, მიშას ბაბუა დიდი მიხეილ სააკაშვილი იყო სამედიცინო უნივერსიტეტის რექტორი. მოსკოვში ყოფილა საერთაშორისო კონფერენცია მეცნიერების, სადაც წავიდნენ ქართველი მეცნიერებიც. ბატონი ავლიპი და მიხეილ სააკაშვილი ერთ ნომერში მოხვედრილან. მიხეილ სააკაშვილს უთქვამს, ჩამთვლიმა დაღლილი ვიყავი და შუაღამეზე მაღვიძებს ავლიპის ხმა, რაღაც ფურცელი ეჭირა ხელში და დიდი ხნის განმავლობაში იმეორებდა სხვადასხვა სახელებს და მამის სახელებსო. მიხეილს უფიქრია, ხომ არ გაგიჟდა, არაფერს კითხულობს, გარდა სახელებისა და მამის სახელებისაო, მაგრამ არ შეპასუხებია და გაუგრძელებია ძილი. მეორე დილით საერთაშორისო კონფერენციის მონაწილეებს საუბრისას თურმე ბატონი ავლიპი ყველას, სათითაოდ სახელებითა და მამის სახელებით მიმართავდა, ისინი კი გაოცებული დარჩენილან, საიდან იცის ჩვენი სახელები, ყველასიო. თურმე, მთელი ღამე კონფერენციის მონაწილეების სია ეჭირა ხელში და მეცნირების სახელებს იზეპირებდა, რითაც უდიდესი კეთილგანწყობა და პატივისცემა მოიპოვა კოლეგა მეცნიერებშიო. როდესაც ავლიპი ზურაბაშვილზე იწყება საუბარი, მაშინვე წარმოსახვაში ცოცხლდება მისი განსაკუთრებული იმიჯი, დამახასიათებელი ულვაში".

გამოჩენილი მეცნიერის შვილიშვილი, ასევე ფსიქიატრი, დავით ზურაბიშვილი, ამბობს, რომ პაპას იმიჯზე მისი შვედი მეუღლე, ჰელენა ლუნდი ზრუნავდა. ავლიპიმ მეუღლე პეტერბურგში გაიცნო. ჰელენა მოკრძალებული და ძალიან მზრუნველი ქალბატონი ყოფილა:

"დიდედამ და პაპამ ერთად დაახლოებით 70 წელი იცხოვრეს. საოცრად ჰარმონიული ტანდემი ჰქონდათ. როდესაც პაპას რაიმე იდეა დაებადებოდა, ბებოს უზიარებდა. ისიც ყველაფერს ინიშნავდა, იწერდა, შემდეგ ამაზე მუშაობდა. ყოველგვარ საქმეში ეხმარებოდა ავლიპის, ასე რომ, პაპას წარმატება დიდწილად მისი მეუღლის დამსახურებაცაა", - იხსენებს დავით ზურაბიშვილი.

ავლიპი ზურაბაშვილის ყველაზე მნიშვნელოვან გამონათქვამად კი მის შვილს ის სამი სიტყვა მიაჩნია, რომლებიც მან ანდერძად დაუტოვა მომავალ თაობებს: სინდისი, ნამუსი, პატიოსნება. დიდი ფსიქიატრისადმი პატივისცემის ნიშნად, თბილისში ერთ-ერთ ქუჩას ავლიპ ზურაბიშვილის სახელი დაერქვა, იგი 1994 წელს ღრმად მოხუცებული გარდაიცვალა და დიდუბის პანთეონშია დაკრძალული.

გამოყენებულია ჟურნალ "ავერსის" მასალები