რა არ გაკეთდა ვერეს ხეობაში დამანგრეველი სტიქიიდან 4 წლის მანძილზე - "არათუ გაუმჯობესდა, უფრო დამძიმდა იქ სიტუაცია"
2015 წლის 13-14 ივნისს თბილისში, ვერეს ხეობაში მომხდარმა სტიქიამ 21 ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა. ორი დღემდე უგზო-უკვლოდ დაკარგულად ითვლება.
ბუნებრივი კატასტროფის შედეგად სხვადასხვა სახის ზარალი 1041 ადამიანს მიადგა, მნიშვნელოვნად დაზიანდა ქალაქის ინფრასტრუქტურა, დაიხოცა ზოოპარკის ბინადრების დიდი ნაწილი. ბოლო ოთხ წელიწადში, სტიქიის შედეგად მიყენებული ზიანის აღმოსაფხვრელად 90 მლნ ლარამდე დაიხარჯა.
რა გაკეთდა სტიქიით მიყენებული ზარალის გასამკლავებლად 2015 წლიდან დღემდე?
ვერეს ტრაგედიიდან დღემდე დედაქალაქის მთავრობამ სქიტიის სარეაბილიტაციო და საპრევენციო მიზნით სხვადასხვა ღონისძიებები გაატარა.
ძლიერი წყალმოვარდნების კატასტროფული შედეგების თავიდან აცილების მიზნით, ქალაქის მმართველობის დაფინანსებით მზიურის პარკის მიმდებარედ დამბა გამაგრდა და მოეწყო კალაპოტი. აშენდა ბეტონის ორი ცხაური მდინარის ხეობაში. ერთი, ახალდაბის და მეორე - თამარაშვილის ქუჩის მიმდებარე ტერიტორიებზე, რაც მერიის ინფორმაციით, სრულად უზრუნველყოფს ლოდების, მოგლეჯილი ხეების, შლამისა და სხვა ნატანის გატარებას.
გაიწმინდა მდინარის კალაპოტი და განახორციელა მისი ფორმირება, არხები წყალმოვარდნის დროს გამოტანილი გრუნტის მასისგან გაიწმინდა, არსებული სანიაღვრე მილი დაგრძელდა და გვირაბების ფსკერი 35 სმ-იანი რკინაბეტონის ფილებით დაიფარა. სტიქიის შემდეგ განხორციელდა წყნეთი-ბეთანიის გზის რეაბილიტაცია, მდინარე ვერეს კალაპოტში ნატანდამჭერი და ნაპირსამაგრი კედლის მშენებლობა.
ტრაგიკული სტიქიის შემდეგ, ვერეს ხეობაში 4 ავტომატური ნალექმზომი და 3 წყლისმზომი დამონტაჟდა, რაც საშუალებას აძლევს ჰიდრომეტეოროლოგიის დეპარტამენტს ხეობაში მოსული ნალექების რაოდენობა და მდინარეში წყლის დონის შესახებ ინფორმაცია დღე-ღამურ რეჟიმში აკონტროლოს.
არასამთავრობოების კრიტიკა - "გატარებული ღონისძიებები უსუსურია"
ეს დედაქალაქის მთავრობის მიერ შესრულებული სამუშაოების არასრული ჩამონათვალია, თუმცა გარემოსდამცველები, გეოლოგები და საკითხზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციები მიიჩნევენ, რომ სტიქიის შემდეგ დღემდე გატარებული ღონისძიებები უსუსურია და სტიქიის პრევენციას ვერ უზრუნველყოფს.
მათ განსაკუთრებულ აღშფოთებას იწვევს მდინარე ვერეს ხეობაში მიმდინარე მშენებელობები, რომლებზეც ნებართვა თბილისის მერიამ 2015 წელს მომხდარი სქიტიის შემდეგ გასცა. არასამთავრობოების განმარტებით, მდინარის ჭალაში მშნებლობების წამოწყება უკიდურესად საშიშია და პირდაპირ უქმნის საფრთხეს ადამიანების სიცოცხლეს. როგორც ცნობილია, ისტორიულად მდინარე ვერეს ათეული წლების ინტერვალით, ახასიათებს უეცარი მოვარდნები და გარკვეული დროის შემდეგ, სტიქია გარდაუვალია.
ტრანსპორტისა და გზების ასოციაციის თავმჯდომარე 4 წლის წინ ვერეს ხეობაში მომხდარი ტრაგედიის შემდეგ გაცემულ დაპირებებს იხსენებს. დავით მესხიშვილი მოსალოდნელ უბედურებაზე სრულ პასუხისმგებლობას თბილისის მერიას აკისრებს.
"2015 წელს გაიცა დაპირებები, გადავხედოთ რა შესრულდა და რა არა:
დაპირება N1: მოსახლეობის გაყვანა ხეობიდან და უსაფრთხო საცხოვრებლით უზრუნველყოფა - არ შესრულდა!
დაპირება N2: ახალი გზის ხიმინჯებზე აწევა - არ შესრულდა!
დაპირება N3: შეჩერდებოდა მიმდინარე მშენებლობები - არ შესრულდა!
დაპირება N4: აღარ გაიცემოდა მშენებლობის ახალი ნებართვები - არ შესრულდა!
დაპირება N5: სრულად მოხდებოდა ზოოპარკის გადატანა უსაფრთხო ტერიტორიაზე (თბილისის ზღვაზე) - არ შესრულდა!
უფრო მეტიც, დღეს ვერეს ხეობაში სოკოებივით ჩნდება ახალ-ახალი მრავალსართულიანი საცხოვრებელი კორპუსები, რესტორნები, სასტუმროები და სხვა დანიშნულების ნაგებობები და ეს ყველაფერი 2015 წლის ტრაგედიის შემდეგ! ერთ-ერთი მშენებლობა კი ზედ, მდინარე ვერეს კოლექტორზე, ბეტონის სადინარზე მიმდინარეობს!
ნებისმიერ ნეიტრალურ ჰიდროლოგს და გეოლოგს რომ ჰკითხოთ, გეტყვიან რომ მდინარის ჭალა-კალაპოტში მშენებლობა არის სიცოცხლისთვის საშიში! ვინ აძლევს დეველოპერებს მშენებლობის ნებართვას იქ სადაც სტიქიამ 23 ადამიანი იმსხვერპლა? ვინ და თბილისის მერია! ვინ აგებს პასუხს აქ მოსალოდნელ უბედურებაზე?!“ - წერს დავით მესხიშვილი.
დედაქალაქის მთავრობის მიერ გაცემულ დაპირებებზე ამახვილებს ყურადღებას გარემოსდამცველი ნატა ფერაძეც. იგი AMBEBI.GE-სთან საუბარში მდინარე ვერეს ხეობაში სარეკრეაციო ზონის მოწყობასთან დაკავშირებით მერიაში გამართულ შეხვედრას იხსენებს:
"სტიქიიდან მალევე მერიამ ერთ-ერთ კერძო ქართულ კომპანიას შეუკვეთა კვლევა, რომელშიც სოლიდური თანხა გადაიხადა. კვლევის პრეზენტაციაზე საკმაოდ აგრესიულად მივედით, გვეგონა სისულელე იქნებოდა, მაგრამ იყო ძალიან კარგი კვლევა, რომლის მიხედვითაც, უნდა მოწყობილიყო სარეკრეაციო ზონა, მაგრამ შემოდეს თაროზე!
ყველა თანხმდება, რომ რეალურად ერთადერთი გამოსავალი არის ამ ზონის სარეკრეაციო სივრცედ ქცევა. გენერალური გეგმის მიხედვით ამ ჭალაში არ შეიძლება არანაირი მშენებლობა, ამას ამბობს არაერთი ქართველი და უცხოელი ექსპერტიც. თუმცა, ფაქტია მიმდინარეობს კორპუსების და სასტუმროების მშენებელობები. გაიცემა ახალ-ახალი ნებართვები. გარემოს ეროვნულმა სააგენტომ დადო რეკომენდაციები, რომელიც არ შესრულებულა. ძალიან პირობითად გატარდა საპრევენციო სამუშოები.
ყველაზე ცუდი იცით რა არის? იმ ადამიანებს, პროფესიონალებს, რომლებიც საკრებულოსთან ერთად მუშაობდნენ ამ სამუშაოების ჩატარებაზე, ყველას პირში წყალი აქვთ ჩაგუბებული. უარს აცხადებენ მედიასთან ინტერვიუზე. ჩემთან პირად საუბარში კი ამბობენ, რომ არათუ გაუმჯობესდა, პირიქით კიდევ უფრო დამძიმდა იქ სიტუაცია, იმიტომ რომ დაემატა მშნებლობები. ისინი მეუბნებიან, რომ არცერთ ჟურნალისტს არ მივცე მათი ნომერი. არ სურთ ამ თემაზე საუბარი, რადგან უფრთხილდებიან სამსახურებს" - ამბობს გარემოსდამცველი.
ნატა ფერაძის მოსაზრებისგან განსხვავებით, გარემოს ეროვნულ სააგენტოში ამბობენ, რომ მათ მიერ გაცემული რეკომენდაციები შესრულებულია. სააგენტოს ჰიდრომეტეოროლოგიის დეპარტამენტის სპეციალისტმა იოსებ ქინქლაძემ AMBEBI.GE-ს უთხრა, რომ პრევენციული ღონისძიებების გატარების კუთხით სახელმწიფომ მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა:
"გარემოს ეროვნული სააგენტოს მიერ გაცემული რეკომენდაციები შესრულდა, ჩვენი კომპეტენცია არ არის საინჟინრო ნაგებობებში აქტიური ჩართვა. ჩვენი კომპეტენციაა მონიტორინგი და გაფრთხილება.
არსებობს არასაინჟინრო და საინჟინრო პრევენცია. არასაინჟინრო ნაწილში ბევრი რამ არის გაკეთებული, მსგავსი სტიქია რომ მოხდეს, მაშინ ისეთი მასშტაბის ზარალი არ იქნება, რადგან უკვე გვაქვს შესაძლებლობა ადრეული შეტყობინების სისტემის მეშვეობით, მოსალოდნელი საფრთხის შესახებ გავაფრთხილოთ მოსახლეობა, დროულად მოხდება საზოგადოების ინფორმირება დაიწყება ევაკუაცია და ა.შ.
დანარჩენი ახლა იქ რა ეკონომიკური ზარალი მოყვება ამას, ამაზე ვერ გეტყვით ვერაფერს, ჩვენ რაც გვეხება, დროულად მივაწვდით საზოგადოებას ინფომაციას, რომ მინიმუმ ადამიანური მსხვერპლი ავიცილოთ თავიდან“ - ამბობს ქინქლაძე და მდინარის ხეობაში მიმდინარე მშნებლობებთან დაკავშირებით დასძენს:
„იცით რაა? ჭალა არის ძალიან ფართო ცნება. ჭალას განეკუთვნება მთლიანად სვანიძის ქუჩა და ქვემო წელი. მაგ ლოგიკით, იაპონია საერთოდ არ უნდა განაშენიანებულიყო. ჭალაში შესაძლებელია განაშენიანება, თუ ჩვენ გავატარებთ შესაბამის საპრევენციო ღონისძიებებს, აღმოვფხვრით საფრთხეებს, გავაკეთებთ შესაბამის კვლევებს, მაშინ იქ მშენებლობა გამართლებულია.
როცა ნებართვის გაცემაზე შედის წერილი მერიაში, ძალიან ხშირად ჩვენ მოგვმართავენ და ყოფილა შემთხვევები, როცა რეკომენდაცია არ გაგვიცია იქ მშენებლობაზე" - აცხადებს იოსებ ქინქლაძე.
კომპეტენტური კვლევებისა და ანალიზის აუცილებლობაზე საუბრობს ილიას უნივერსიტეტის ბუნების შემსწავლელი მეცნიერების ინსტიტუტის ხელმძღვანელი თეა გოდოლაძეც. ინსტიტუტმა მდინარე ვერეს ხეობაში მომხდარი ტრაგედია შეისწავლა და რეკომენდაციებიც გამოსცა:
"არ არის ისე, რომ სახელმწიფოს არაფერი გაუკეთებია. გარკვეული პრევენციული სამუშაოები ჩატარდა, მაგრამ ეს ვერაფერს იზამს, არც საკმარისი და არც სწორად გაკეთებულია. ეს სამუშოები არ არის დაფუძნებული კომპეტენტურ კვლევაზე. USAID-ის მოწვევით იყვნენ ამერიკელი გეოლოგები და მათ დადეს დასკვნა. რეკომენდაციები არის სამკაოდ მკაცრი. იქ წერია, რომ ვერეს მასშტაბები ბოლომდე ჯერ კიდევ არ არის ცნობილი და ნებისმიერი სამშენებლო სამუშო იქ არის დანაშაული!
მსგავსი ტრაგედიები და მოვარდნები ვერეს ახასიათებს და ეს აუცილებლად განმეორდება წლების შემდეგ და ვინ აიღებს მაშინ ამაზე პასუხისმგებლობას?! ზოოპარკი უნდა გადატანილიყო, გადაიტანეს? იქ არის ახლაც. ვის მოვთხოვთ პასუხს, ეს ხალხი ვინც ახლა გასცემს ნებართვებს და "აპრავებს" ამ საშინელ მშნებლობებს, 30 წლის მერე იქნებიან საერთოდ?!" - განაცხადა გოდოლაძემ AMBEBI.GE- სთან საუბარში.
გოდოლაძის აზრით, კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა დარგის ექსპერტების სიმცირე და საკანონმდებლო ბაზის არარსებობა:
"მაგალითად, ჩვენ გვაქვს ერთი კონკრეტული შემთხვევა წყნეთის ქუჩაზე: იქაურმა მოსახლეობამ გააპროტესტა საფრთხისშემცველი მშენებლობა და იჩივლა სასამართლოში. ვესწრები სასამართლო პროცესებს და არის სრულიად გაურკვეველი სიტუაცია - მოსამართლე ვერ ერკვევა საერთოდ ამ საკითხებში, სპეციალისტები არიან 1930-იანი წლების საინჟინრო სტანდარტებში ჩარჩენილი.
შევაჩერეთ წყნეთის ქუჩაზე 14-სართულიანი საცხოვრებელი სახლის მშენებლობა, რომელიც პირდაპირ მეწყერზე დგას, შევაჩერეთ გარკვეული პერიოდი, ვუჩივლეთ კომპანიას, მაგრამ არ მაქვს იმედი, იმიტომ რომ დგება მოსამართლის კომპეტენციის საკითხი - ექსპერტს არ იძახებს, ვერ ხვდება რატომ უნდა გამოიძახოს და ეს არის აბსოლუტური ჩიხი" - ამბობს გოდოლაძე.
არასამთავრობო ორგანიზაცია CENN-მა ჩაატარა კვლევა ვერეს ხეობაში მოხდარი ტრაგედიის გამომწვევი მიზეზების, სტიქიის შემდეგ განხორცილებეული სამუშოებისა და არსებული ვითარების შესაფასებლად. ორგანიზაცია კრიტიკულს უწოდებს მდინარის ხეობაში გატარებულ სარეაბილიტაციო-საპრევენციო ღონისძიებებს და გვაწვდის ფოტომასალას, რომელზეც მდინარის ჭალაში მიმდინარე ახალი მშენებლობები ჩანს:
"ძლიერი წყალმოვარდნები ვერეზე წარსულშიც ბევრჯერ ყოფილა და, ალბათ, მომავალშიც იქნება.... დღემდე გრძელდება ხეობების ძირზე უფრო ადვილად მისადგომი, ძლიერი წყალმოვარდნების მიმართ მდინარის მოწყვლადი ელემენტების - კალაპოტებისა და მათ გასწვრივ მდებარე ბრტყელზედაპირიანი ჭალების გამოყენება მშენებლობის მიზნით.
თუ ხეობის ძირის ურბანულ-ინფრასტრუქტურული ათვისების პროცესში ხდება კალაპოტსა და მიმდებარე ჭალაში საინჟინრო ნაგებობების მასიური განლაგება, ირღვევა ათასწლეულების განმავლობაში ჩამოყალიბებული მდინარის ბუნებრივი ჰიდროლოგიური რეჟიმი. ხეობის ძირი კარგავს ჩამონადენის თავისუფლად გატარების უნარს. ასეთ პირობებში უძლიერესმა წყალმოვარდნებმა შეიძლება კატასტროფული ზიანი მიაყენოს მოსახლეობას" - ნათქვამია ორგანიზაციის მიერ გამოცემულ პუბლიკაციაში.
მდინარე ვერეს ხეობის ძირზე აშენებული ორი ცხაურის ეფექტურობას კვლევა ასე აფასებს:
"უნდა აღინიშნოს, რომ ქალაქის მისადგომებთან ცხაურების მშენებლობისათვის შერჩეულ ადგილებზე ხეობის ძირი ვიწროა, მისი ზედაპირის ფართობი კი, რომელზედაც უნდა განთავსდეს ცხაურებით შეკავებული ნატანი, ძლიერ შეზღუდული. ადვილი წარმოსადგენია, თუ როგორი მორფოდინამიკური ვითარება შეიქმნება ასეთ ადგილზე აშენებული ცხაურების წინ საშუალოდ 0-5, 0-7 ჰა ფართობის მქონე ზედაპირებზე, ისეთი მოცულობისა და შედგენილობის ნატანის შეკავების შედეგად, რასაც ადგილი ჰქონდა 2015 წლის 13 ივნისის წყალმოვარდნის დროს.
საეჭვოდ მიგვაჩნია, რომ ქალაქის მისადგომებთან მდინარე ვერეს ხეობის ძირზე ორი შედარებით მცირეგაბარიტიანი ცხაურის მშენებლობით, უძლიერესი წყალმოვარდნით მოსალოდნელი კატასტროფის თავიდან აცილება მოხერხდეს" - ვკითხულობთ კვლევაში.
რაც შეეხება მზიურის პარკის მიმდებარედ მოწყობილ დამბას, კვლევის მიხედვით, ვერც ის იქნება ეფექტური, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ ნაპირდამცავი დამბის სიმაღლე 3.5-4 მეტრს არ აღემატება. ხოლო წყალმოვარდნის დროს ხეობის ამ მონაკვეთზე გვირაბის შესასვლელთან ნიაღვრების შეტბორვის შედეგად მათმა სიმაღლემ 7 მეტრს გადააჭარბა.
დარგის ექსპერტების მოსაზრებით, ვერეს ტრაგედიის ძირითადი გამომწვევი მიზეზი იყო არა ბუნებრივი ჰიდროკლიმატური ფაქტორით გამოწვეული განსაკუთრებული სიძლიერის წყალმოვარდნა, არამედ ვერეს ჭალებისა და ჭალისპირა დაბალი ტერიტორიების წინდაუხედავი სამეურნეო ათვისება. სტიქიის ზონაში მშნებლობები დღემდე გრძელდება.
უნდა აღინიშნოს რომ, ახლახანს, 12 ივნისს დედაქალაქის მთავრობის სხდომაზე, თბილისის მერმა კახა კალაძემ გააკეთა განცხადება, რომ ჟვანიას ქუჩასა და მიმდებარე ტერიტორიაზე, ასევე ვარაზისხევის ზედა ნაწილზე სამშენებლო ნებართვების გაცემა შეჩერდა.
"მნიშვნელოვანი კვლევა, რომელიც დავუკვეთეთ, ეხება ვარაზისხევის ზედა ნაწილზე ჩატარებულ კვლევას, ასევე, ჟვანიას და მიმდებარე ქუჩებს. ჩვენ ბევრი კრიტიკა მივიღეთ იმასთან დაკავშირებით, რომ აქ იყო ძალიან ბევრი სამშენებლო მოედანი გამზადებული მშენებლობების განსახორციელებლად.
დიდი შემოტევა იყო ინვესტორებისგან, თუმცა უსაფრთხოება ჩვენთვის არის ძალიან მნიშვნელოვანი! გავაჩერეთ ყველა ეს სამშენებლო ნებართვები, რომელიც იყო გამზადებული იმისთვის, რომ გაგვეცა ნებართვები და დავუკვეთეთ კვლევა, რათა გაგვეგო, რეალურად არის თუ არა საფრთხისშემცველი ფერდები და ქუჩები" - განაცხადა კალაძემ.
მერის მოადგილის, მაია ბითაძის თქმით, ჟვანიას ქუჩისა და მიმდებარე ტერიტორიის ასევე, ორივე ფერდის კვლევა 200 ჰექტარზე ჩატარდა. მისი თქმით, განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობაა მარჯვენა ფერდზე და ახალი მენეჯმენტის ფარგლებში არც ერთი სამშენებლო ნებართვა არ გაცემულა ამ ტერიტორიაზე, ხოლო დამტკიცებული განაშენიანების რეგულირების გეგმა (გრგ) შეუსაბამო გრგ-დ იქნა გამოცხადებული.
AMBEBI.GE დაუკავშირდა დედაქალაქის მერიას და კონკრეტული შეკითხვებით მიმართა, მშენებლობის რამდენი ნებართვა გაიცა და რა მდგომარეობაა მდინარე ვერეს ხეობაში მშნებლობების თვალსაზრისით. უწყებაში გვითხრეს, რომ პასუხს კანონით გათვალისწინებულ ათი სამუშაო დღის ვადაში გამოგვიგზავნიან.
ფოტოები: CENN; ტრანსპორტისა და გზების ასოციაცია; ირაკლი გედენიძე;