ყვე­ლა ქვე­ყა­ნა ამა­ყობს თა­ვი­სი კულ­ტუ­რი­თა და გა­ნათ­ლე­ბის კე­რე­ბით, რო­მელ­თაც გან­ვი­თა­რე­ბის­თვის ნი­ა­და­გი მო­ამ­ზა­დეს. სამ­წუ­ხა­როდ, სა­ქარ­თვე­ლოს სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ ავ­თენ­ტუ­რი წყა­რო­ე­ბი, არ მოგ­ვე­პო­ვე­ბა. პირ­ვე­ლი წყა­რო­ე­ბი, რომ­ლე­ბიც კოლ­ხე­თის სა­მე­ფოს არ­სე­ბო­ბი­სა და მისი ძლე­ვა­მო­სი­ლე­ბის შე­სა­ხებ მოგ­ვი­თხრო­ბენ, ბერ­ძნუ­ლი წარ­მო­შო­ბი­საა.

ესე­ნია ყვე­ლა ჩვენ­გა­ნის­თვის ნაც­ნო­ბი ჰო­მე­რო­სის “ილი­ა­და“ და ”ოდი­სეა“, პინ­და­რეს „IV პი­თი­უ­რი­ე­პი­ნი­კი“, ევ­რი­პი­დეს „მე­დეა“, აპო­ლო­ნი­ოს რო­დო­სე­ლის პო­ე­მა „არ­გო­ნავ­ტი­კა“და რო­მა­ე­ლი პო­ე­ტის ვა­ლე­რი­უს ფლა­კუ­სის „არ­გო­ნავ­ტი­კა.

AMBEBI.GE-ს ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტის პრო­ფე­სო­რი ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლი უამ­ბობს, რომ ამ პე­რი­ო­დის­თვის სა­ქარ­თვე­ლო უკვე კარ­გად გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფოა, სა­დაც კარ­გად ფლო­ბენ მი­წათ­მოქ­მე­დე­ბის, ბრინ­ჯა­ოს, რკი­ნის, ოქ­რო­სა და თი­ხის და­მუ­შა­ვე­ბის ტექ­ნი­კას. პრო­ფე­სო­რის თქმით, ბუ­ნებ­რი­ვია, ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბებს სას­წვლო კე­რე­ბიც ექ­ნე­ბო­და, მაგ­რამ მათ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ულ მო­წყო­ბა­ზე, სამ­წუ­ხა­როდ, არა­ფე­რი ვი­ცით.

პროფ­სო­რი ჩვენს მკი­თხველს უამ­ბობს, რომ ძვ.წ. III-I სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში, იბე­რი­ის სა­ხელ­მწი­ფო­შიც, ეს დარ­გე­ბი, მა­ღალ დო­ნე­ზე იყო გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი, მაგ­რამ სას­წავ­ლო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ აქ კი­დევ უფრო ნაკ­ლე­ბი ცნო­ბე­ბი მოგ­ვე­პო­ვე­ბა.

სა­ვა­რა­უ­დოდ, ამ პე­რი­ოდ­ში ცოდ­ნის გა­და­ცე­მა ზე­პირ­მე­ტყვე­ლე­ბით და პრაქ­ტი­კუ­ლი უნა­რე­ბის და­უფ­ლე­ბით მი­დი­ნა­რე­ობ­და

რო­დის და­ი­წყო სა­ქარ­თვე­ლო­ში ნამ­დვი­ლი, მწიგ­ნობ­რუ­ლი სწავ­ლა-გა­ნათ­ლე­ბა?

პრო­ფე­სორ ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლის ინ­ფორ­მა­ცი­ით, თუ მეც­ნი­ე­რებს - ი.ჯა­ვა­ხიშ­ვილს, გ.წე­რე­თელს, შ. ამი­რა­ნაშ­ვილს და სხვებს და­ვე­სეს­ხე­ბით, მწიგ­ნობ­რო­ბა სა­ქარ­თვე­ლო­ში ძვ. წელ­თაღ­რი­ცხვამ­დე IV-III სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში მა­ინც უნდა შექ­მნი­ლი­ყო. ამას­ვე ადას­ტუ­რებს მე­მა­ტი­ა­ნე "ფარ­ნა­ვაზ­მა გა­ნავ­რცო ენა ქარ­თუ­ლი და არ­ღარ იზ­რა­ხე­ბო­და სხუა ენა ქარ­თლსა შინა თვი­ნი­ერ ქარ­თუ­ლი­სა. და ამან შექ­მნა მწიგ­ნობ­რო­ბა ქარ­თუ­ლი".

პრო­ფე­სო­რი გა­ნათ­ლე­ბის სფე­როს გან­ვი­თა­რე­ბის მომ­დევ­ნო სა­ფე­ხუ­რე­ბის შე­სა­ხე­ბაც გვი­ამ­ბობს. მისი მო­ნა­თხრო­ბის მი­ხედ­ვით, სა­ქარ­თვე­ლო­ში, ფა­ზის­თან ახ­ლოს კოლ­ხე­თის უმაღ­ლე­სი რი­ტო­რი­კუ­ლი სკო­ლის არ­სე­ბო­ბის შე­სა­ხებ უტყუ­ა­რი ბერ­ძნუ­ლი წყა­რო არ­სე­ბობს. კერ­ძოდ, ბერ­ძე­ნი ფი­ლო­სო­ფო­სი თე­მის­ტო­სი (317-388 წწ) ფა­ზი­სის მახ­ლობ­ლად IV სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში არ­სე­ბულ უმაღ­ლე­სი სა­ფე­ხუ­რის სას­წავ­ლე­ბელს ასა­ხე­ლებს. მას­ზე კი მხო­ლოდ ეს ერ­თა­დერ­თი პირ­და­პი­რი ცნო­ბა მო­ი­პო­ვე­ბა.

„ქარ­თვე­ლი მეც­ნი­ე­რე­ბი ვა­რა­უ­დო­ბენ, რომ თუ IV სა­უ­კუ­ნე­ში ეს აკა­დე­მია ისე­თი მა­ღა­ლი დო­ნის იყო, რომ იქ სას­წავ­ლებ­ლად ბერ­ძნე­ბი ჩა­მო­დი­ოდ­ნენ, მა­შინ იგი სულ მცი­რე ნა­ხე­ვა­რი სა­უ­კუ­ნით ადრე უნდა გახ­სნი­ლი­ყო. აკა­დე­მი­კოს შ.ნუ­ცუ­ბი­ძის აზ­რით, არ არ­სე­ბობს არა­ვი­თა­რი სა­ბუ­თი, რომ ეს სკო­ლა სა­კულ­ტო, და მით უფრო, ქრის­ტი­ა­ნულ-თე­ო­ლო­გი­ურ ინ­ტე­რე­სებს ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და. იგი ფიქ­რობს, რომ სკო­ლა სა­სა­მარ­თლო მო­ხე­ლე­ებს, იუ­რისტ-ორა­ტო­რებს ამ­ზა­დებ­და. ასეთ შემ­თხვე­ვა­ში, მეც­ნი­ე­რე­ბი ვა­რა­უ­დო­ბენ, რომ იმ პე­რი­ოდ­ში რომ­ში არ­სე­ბუ­ლი რი­ტო­რი­კუ­ლი სკო­ლე­ბის მსგავ­სად, რომ­ლე­ბიც ცი­ცე­რო­ნი­სა და კვინ­ტი­ლი­ა­ნეს თე­ო­რი­ულ ნაშ­რო­მებს და პრაქ­ტი­კულ-პე­და­გო­გი­ურ მოღ­ვა­წო­ბას ეყ­რდნო­ბოდ­ნენ, ფა­ზი­სის აკა­დე­მი­ა­შიც, სწავ­ლე­ბის ში­ნა­არსში შე­დი­ო­და - ტრი­ვი­უ­მი (სა­მარ­თა­ლი, ან­ტი­კუ­რი ლი­ტე­რა­ტუ­რა, ფი­ლო­სო­ფია - რი­ტო­რი­კა) და კვად­რი­უ­მი (არით­მე­ტი­კა, გე­ო­მეტ­რია, ას­ტრო­ნო­მია, მუ­სი­კა). ე. ი. ქარ­თუ­ლი სკო­ლა ში­ნა­არ­სით იმე­ო­რებ­და იმ დრო­ი­სათ­ვის ცი­ვი­ლი­ზე­ბულ სამ­ყა­რო­ში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სკო­ლე­ბის ში­ნა­არსს", - აღ­ნიშ­ნავს ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლი.

პრო­ფე­სო­რის თქმით, ვა­რა­უ­დო­ბენ, რომ ან­ტი­კურ სა­ქარ­თვე­ლო­ში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი იყო ე.წ გიმ­ნა­სი­ო­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც ასე­ვე, გა­ნათ­ლე­ბის წყა­როს წარ­მო­ად­გენ­და

„გიმ­ნა­სია ათი­ნუ­რი გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მის ერთ-ერთი სა­ფე­ხუ­რია. კერ­ძოდ, ათი­ნა­ში სწავ­ლა იწყე­ბო­და 7 წლის ასაკ­ში. 7-12 წელი - გრა­მა­ტის­ტთა სკო­ლა (წერა, კი­თხვა, ან­გა­რი­ში) და კი­თა­რის­ტთა სკო­ლა (მუ­სი­კა, გა­ლო­ბა, პო­ე­ზია; 13-15 წელი - პა­ლესტრა (გიმ­ნას­ტი­კის სკო­ლა); 16-18 წელი - გიმ­ნა­სია (გიმ­ნას­ტი­კა, პო­ლი­ტი­კუ­რი, ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი, ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი სა­უბ­რე­ბი) და 18-20 წელი ეფე­ბია (სამ­ხედ­რო წრთო­ბა და ფიცი სა­ხელ­მწი­ფო კა­ნო­ნე­ბის ერ­თგუ­ლე­ბა­ზე, ქვეყ­ნი­სათ­ვის სამ­სა­ხუ­რის ერ­თგუ­ლე­ბა­ზე). გიმ­ნა­სი­ე­ბის ყვე­ლა­ზე ტი­პუ­რი სას­წავ­ლებ­ლე­ბია პლა­ტო­ნის აკა­დე­მია და არის­ტო­ტე­ლეს ლი­კე­უ­მი (ლი­ცე­უ­მი). ამ ტი­პის სას­წავ­ლებ­ლის არ­სე­ბო­ბა­ზე სა­ქარ­თვე­ლო­ში არა­ნა­ი­რი წყა­რო არ მოგ­ვე­პო­ვე­ბა, მაგ­რამ თუ კვლავ და­ვეყ­რდნო­ბით ძვე­ლი ბერ­ძე­ნი ის­ტო­რი­კო­სე­ბი­სა და გე­ოგ­რა­ფე­ბის ცნო­ბებს, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში, კოლ­ხეთ­სა და იბე­რი­ა­ში ყო­ფი­ლა „აყ­ვა­ვე­ბუ­ლი ქა­ლა­ქე­ბი“ მშვე­ნი­ე­რი „სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი შე­ნო­ბე­ბით“, კვლავ უნდა ვი­ვა­რა­უ­დოთ, რომ ეს ყვე­ლა­ფე­რი სწავ­ლა-აღ­ზრდის გა­რე­შე შე­უძ­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბო­და და იმ პე­რი­ო­დის კოლ­ხეთ­ში გიმ­ნა­სი­ო­ნე­ბიც უნდა ყო­ფი­ლი­ყო“, - აღ­ნიშ­ნავს ის.

თსუ-ს პრო­ფე­სო­რის თქმით, გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მის გან­ვი­თა­რე­ბა­ში ქრის­ტი­ა­ნულ რწმე­ნას დიდი წვლი­ლი აქვს შე­ტა­ნი­ლი. ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლის გან­მარ­ტე­ბით, ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში რწმე­ნამ, რო­გორც ცოდ­ნამ, არ­სე­ბუ­ლი­სა­გან სრუ­ლი­ად გან­სხვა­ვე­ბულ, ახ­ლე­ბურ აზ­როვ­ნე­ბას და­უ­დო სა­ფუძ­ვე­ლი.

„სა­ქარ­თვე­ლო, სა­კუ­თა­რი სურ­ვი­ლი­თა და ნე­ბით და­ად­გა ახა­ლი ცოდ­ნის შე­ძე­ნის გზას. გავ­ყვეთ ფა­ზი­სის აკა­დე­მი­ის (IV) შემ­დგომ ძა­ლი­ან ზო­გა­დად გა­ნათ­ლე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის ის­ტო­რი­ას სა­ქარ­თვე­ლო­ში. ქარ­თველ­მა თე­ო­ლოგ­მა და ფი­ლო­სო­ფოს­მა, ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი ნე­ოპ­ლა­ტო­ნიზ­მის ფუ­ძემ­დე­ბელ­მა, იბე­რი­ის მე­ფის ბუზ­მა­რის შვილ­მა და ბა­კურ დი­დის შვი­ლიშ­ვილ­მა პეტ­რე იბერ­მა(ძვ.წ V ს.) ქვეყ­ნის გა­რეთ, სი­რი­ა­ში, სა­დაც თა­ვა­დაც მოღ­ვა­წე­ობ­და, აა­შე­ნა ქარ­თველ­თა მო­ნას­ტე­რი და შექ­მნა სკო­ლა, რომ­ლის ბირ­თვს, სი­რი­ე­ლებ­სა და ბერ­ძნებ­თან ერ­თად, იქ მყო­ფი ქარ­თვე­ლე­ბი შე­ად­გენ­დნენ. არ­სე­ბობს ქარ­თველ მეც­ნი­ერ­თა მო­საზ­რე­ბა, რომ ამ სკო­ლა­ში სწავ­ლა­მი­ღე­ბუ­ლი ქარ­თვე­ლე­ბი VI სა­უ­კუ­ნე­ში სამ­შობ­ლო­ში დაბ­რუნ­დნენ, რაც ქარ­თულ ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი­ა­ში ასუ­რელ მა­მა­თა მოს­ვლის სა­ხე­ლი­თაა ცნო­ბი­ლი. 13 ასუ­რე­ლი მა­მის მიერ და­არ­სე­ბუ­ლი სა­მო­ნას­ტრო გა­ნათ­ლე­ბის სა­ხით, სა­ქარ­თვე­ლო­ში ისევ ახა­ლი ცოდ­ნა შე­მო­ვი­და”, - აღ­ნიშ­ნა მან.

სა­ქარ­თვე­ლო­ში გა­ნათ­ლე­ბის სფე­როს გან­ვი­თა­რე­ბის შემ­დე­გი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი სა­ფე­ხუ­რი გრი­გოლ ხანძთე­ლის მოღ­ვა­წე­ო­ბაა.

„VII-VIII-IX სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში გრი­გოლ ხანძთე­ლი და მისი მო­წა­ფე­ე­ბი კლარ­ჯეთ­ში ფარ­თო­მას­შტა­ბი­ან სა­მო­ნას­ტრო მშე­ნებ­ლო­ბას ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­დნენ - ხანძთა, ოპი­ზა, შატ­ბერ­დი, პა­რეხ­თა, მიძნა­ძო­რი, ბერ­თა და სხვე­ბი; იწე­რე­ბო­და დღემ­დე შე­მორ­ჩე­ნი­ლი ფას­და­უ­დე­ბე­ლი ოთხთა­ვე­ბი, ითარ­გმნე­ბო­და და იქ­მნე­ბო­და სა­სუ­ლი­ე­რო და სა­მეც­ნი­ე­რო ლი­ტე­რა­ტუ­რა. გა­ნათ­ლე­ბის მი­ზა­ნი - რე­გი­ონ­ში ქრის­ტი­ა­ნო­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ბა იყო, რო­მე­ლიც სას­ტი­კად იდევ­ნე­ბო­და სა­ქარ­თვე­ლოს და­ნარ­ჩენ რე­გი­ო­ნებ­ში. ეს პრო­ცე­სი კი სა­სუ­ლი­ე­რო ლი­ტე­რა­ტუ­რის მეც­ნი­ე­რულ დო­ნე­ზე შეს­წავ­ლა­ში გა­მო­ი­ხა­ტა“, - გან­მარ­ტავს პრო­ფე­სო­რი.

პრო­ფე­სო­რი გვი­ამ­ბობს, რომ ტაო-კლარ­ჯე­თის მა­მა­თა სა­მეც­ნი­ე­რო და სა­უ­ლი­ე­რო მოღ­ვა­წე­ო­ბამ ორი უდი­დე­სი სა­მო­ნას­ტრო კომ­პლექ­სის და­არ­სე­ბას მო­უმ­ზა­და სა­ფუძ­ვე­ლი. უფრო კონ­კრე­ტუ­ლად, X სა­უ­კუ­ნე­ში ქვეყ­ნის გა­რეთ - ათო­ნის ივერ­თა მო­ნას­ტე­რი(სა­ბერ­ძნე­თი, ათო­ნის მთა) და პეტ­რი­წო­ნოს აკა­დე­მია (ბულ­გა­რე­თი, სოფ.ბო­ჩკო­ვო) და­არ­სდა. XII სა­უ­კუ­ნე­ში კი სა­ქარ­თვე­ლო­ში, გე­ლა­თი­სა და იყალ­თოს აკა­დე­მი­ე­ბი შე­იქ­მნა.

ცოტა ვინ­მე თუ მო­ი­ძებ­ნე­ბა ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში, ვინც ამ სას­წავ­ლო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ არა­ფე­რი იცის. გე­ლა­თის აკა­დე­მია 1106 წელს და­ვით აღ­მა­შე­ნე­ბელ­მა და­ა­არ­სა. გე­ლა­თის აკა­დე­მია ფი­ლო­სო­ფი­ურ/საღვთის­მე­ტყვე­ლო სას­წავ­ლე­ბე­ლი იყო. მას­წავ­ლებ­ლე­ბი კი ქვეყ­ნის შიგ­ნით და გა­რეთ კარ­გად გან­სწავ­ლუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი. აკა­დე­მი­ის პირ­ვე­ლი მო­ძღვართ-მო­ძღვა­რი, რექ­ტო­რი იყო იო­ა­ნე პეტ­რი­წი. რაც შე­ე­ხე­ბა იყალ­თოს აკა­დე­მი­ას, ის არ­სენ იყალ­თო­ელ­მა და­ა­არ­სა. იყალ­თოს მო­ნას­ტერ/აკა­დე­მი­ა­ში ას­წავ­ლიდ­ნენ ღვთის­მე­ტყვე­ლე­ბას, რი­ტო­რი­კას, ას­ტრო­ნო­მი­ას, ფი­ლო­სო­ფი­ას, გე­ოგ­რა­ფი­ას, გე­ო­მეტ­რი­ას, გა­ლო­ბა­სა და სხვა მი­მარ­თუ­ლე­ბებს", - გვიყ­ვე­ბა პრო­ფე­სო­რი.

ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლის ინ­ფორ­მა­ცი­ით, სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო დო­ნე­ზე აქ პირ­ვე­ლად ვხვდე­ბით პრო­ფე­სი­ულ გა­ნათ­ლე­ბას - მე­ვე­ნა­ხე­ო­ბა-მეღ­ვი­ნე­ო­ბას, ლი­თო­ნის და­მუ­შა­ვე­ბას, კე­რა­მი­კულ წარ­მო­ე­ბას, ფარ­მა­კო­ლო­გი­ა­სა და სხვა პრო­ფე­სი­ულ მი­მარ­თუ­ლე­ბებს. სწო­რედ ამ ეპო­ქის გა­ნათ­ლე­ბის ნა­ყო­ფია შოთა რუს­თა­ვე­ლის უკ­ვდა­ვი პო­ე­მა „ვე­ფხის­ტყა­ო­სა­ნი“. XIII-XVI სა­უ­კუ­ნე­ე­ბი სა­ქარ­თვე­ლოს ცხოვ­რე­ბა­ში, რო­გორც გა­ნათ­ლე­ბის, ისე ეკო­ნო­მი­კი­სა და ყვე­ლა მი­მარ­თუ­ლე­ბით უმ­ძი­მე­სი პე­რი­ო­დი აღ­მოჩ­ნდა.

„ეს იყო მონ­ღოლ­თა ბა­ტო­ნო­ბი­სა და შინა ომე­ბის პე­რი­ო­დი და ქარ­თვე­ლი ერის ბრძო­ლა გა­დარ­ჩე­ნის­თვის. კულ­ტუ­რი­სა და გა­ნათ­ლე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა­ზე სა­უ­ბა­რი ზედ­მე­ტია, არ­სე­ბუ­ლის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბაც კი ვერ მო­ხერ­ხდა. გა­ი­ძარ­ცვა და გა­ნად­გურ­და სა­ეკ­ლე­სიო და სა­მო­ნას­ტრო ბიბ­ლი­ო­თე­კე­ბი და ფონ­დე­ბი. სო­ცი­ა­ლუ­რი-პო­ლი­ტი­კუ­რი ცხოვ­რე­ბის სიმ­ძი­მემ აღარ და­უ­ტო­ვა ადა­მი­ანს მეც­ნი­ე­რე­ბი­სა და გა­ნათ­ლე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა“, - გან­გვი­მარ­ტა პრო­ფე­სორ­მა.

XVI სა­უ­კუ­ნის ბო­ლო­დან, როცა სა­ქარ­თვე­ლომ მძი­მე პე­რი­ო­დი შე­და­რე­ბით გა­და­ლა­ხა, კვლავ და­ი­წყო ფიქ­რი გა­ნათ­ლე­ბა­ზე. პრო­ფე­სო­რი ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლი იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის ჩა­მო­ნათ­ვალს გვთა­ვა­ზობს, ვინც ამ და მომ­დევ­ნო პე­რი­ოდ­ში, ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში გა­ნათ­ლე­ბის სფე­როს გან­სა­ვი­თა­რებ­ლად ბევ­რი რამ გა­ა­კე­თეს. მეფე თე­ი­მუ­რაზ I-მა ელ­ჩის ნი­კი­ფო­რე ირ­ბა­ქის (ნი­კო­ლოზ ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი) დახ­მა­რე­ბით შე­ად­გი­ნა ქარ­თულ-იტა­ლი­უ­რი ლექ­სი­კო­ნი, რო­მე­ლიც 1629 წელს რომ­ში და­ი­ბეჭ­და. არ­ჩილ მე­ფემ (მე-2) მოს­კოვ­ში სი­ნო­დის სტამ­ბას­თან და­ა­არ­სა ქარ­თუ­ლი წიგნ­სა­ბეჭ­დი, რო­მელ­ზე ზრუნ­ვაც 1686 წელს და­ი­წყო. მან­ვე შე­უკ­ვე­თა ქარ­თუ­ლი შრიფ­ტი ამ­სტერ­და­მის ცნო­ბილ ოს­ტატს. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ შრიფ­ტი ერთ წე­ლი­წად­ში დამ­ზად­და, არ­ჩილ­მა მხო­ლოდ 1705 წელს მო­ა­ხერ­ხა ქარ­თულ ენა­ზე პირ­ვე­ლი ფსალ­მუ­ნის „და­ვით­ნი“ გა­მო­ე­ცა. ეს მოვ­ლე­ნა სა­ქარ­თვე­ლოს გა­ნათ­ლე­ბის ის­ტო­რი­ა­ში ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია. ასე­ვე, არ­ჩი­ლის თხზუ­ლე­ბე­ბია „სა­ქარ­თვე­ლოს ზნე­ო­ბა­ნი“ - აღ­ზრდის წეს-ჩვე­უ­ლე­ბა­თა აღ­წე­რა, შე­ხე­დუ­ლე­ბა­ნი აღ­ზრდა-გა­ნათ­ლე­ბის სა­კი­თხებ­ზე.

სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო სფე­რო­ში უდი­დეს პი­როვ­ნე­ბებ­ზე სა­უბ­რი­სას, რთუ­ლია, და­სა­წყის­ში არ ახ­სე­ნო სულ­ხან-საბა ორ­ბე­ლი­ა­ნი (1658-1725) და მისი სი­ტყვის კონა, სიბ­რძნე-სიც­რუ­ი­სა, გრა­მა­ტი­კის სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო. სულ­ხან-საბა იყო მწე­რა­ლი, ჰუ­მა­ნის­ტი, დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი პე­და­გო­გი­უ­რი იდე­ე­ბის მქო­ნე მოღ­ვა­წე. მას ეკუთ­ვნო­და ახლი იდე­ე­ბი ადა­მი­ა­ნის გო­ნებ­რივ, ზნე­ობ­რივ აღ­ზრდა­ზე, რო­გორც ფი­ზი­კუ­რი, ისე სუ­ლი­ე­რი გან­ვი­თა­რე­ბის გზებ­სა და სა­შუ­ა­ლე­ბებ­ზე. მის მიზ­ნებს პი­როვ­ნე­ბის ჰარ­მო­ნი­უ­ლი გან­ვი­თა­რე­ბა წარ­მო­ად­გენ­და. სულ­ხან-საბა ორ­ბე­ლი­ან­მა აღ­ზარ­და ვახ­ტანგ VI (1675-1737), რო­მე­ლიც მას­წავ­ლებ­ლად და მეც­ნი­ე­რად ჩა­მო­ყა­ლიბ­და.

პრო­ფე­სორ ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლის გან­მარ­ტე­ბით, სა­ქარ­თვე­ლო­ში მეც­ნი­ე­რე­ბი­სა და სწავ­ლე­ბის აღორ­ძი­ნე­ბის თვალ­საზ­რი­სით, ვახ­ტანგ VI-მ სე­რი­ო­ზუ­ლი სა­ფუძ­ვე­ლი მო­ამ­ზა­და. სა­ქარ­თვე­ლოს კი­დევ ერთი უმ­ნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნე­სი მოღ­ვა­წე და­ვით გუ­რა­მიშ­ვი­ლია (1705-1792), რო­მე­ლიც აზ­როვ­ნე­ბა­ში არ­ჩი­ლის, სულ­ხან-სა­ბას და ვახ­ტან­გის იდე­ებს მო­ი­ცავ­და.

„სწო­რედ ამ პი­როვ­ნე­ბე­ბის თავ­და­დე­ბამ, მე­ფე­ე­ბის არ­ჩი­ლის, ვახ­ტანგ VI-ს, ერეკ­ლე II-ს სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რივ­მა ხედ­ვებ­მა მო­ამ­ზა­და ნი­ა­და­გი, სა­ქარ­თვე­ლო­ში გახ­სნი­ლი­ყო ისე­თი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო კე­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც თა­ვი­სი ში­ნა­არ­სით ესა­და­გე­ბო­და იმ პე­რი­ო­დი­სათ­ვის მსოფ­ლი­ო­ში არ­სე­ბუ­ლი სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო კე­რებ­ში არ­სე­ბულ ტენ­დენ­ცი­ებს. ეს იყო თბი­ლი­სი­სა და თე­ლა­ვის სე­მი­ნა­რი­ე­ბი XVIII სა­უ­კუ­ნის მე­ო­რე ნა­ხე­ვარ­ში. ორი­ვე სე­მი­ნა­რია და­არ­სდა სა­ხელ­მწი­ფოს ხარ­ჯზე“, - აღ­ნიშ­ნა ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სელ­მა.

ეს სწო­რედ ის შემ­თხვე­ვაა, როცა სა­ხელ­მწი­ფო ინ­ტე­რეს­დე­ბა, თა­ვი­სი­ვე და­ფი­ნან­სე­ბით შექ­მნას სა­გან­მა­ნა­თებ­ლო სივ­რცე­ე­ბი. თსუ-ს პრო­ფე­სო­რი, ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლი გან­გვი­მარ­ტავს, რომ თბი­ლი­სის სე­მი­ნა­რია საღვთის­მე­ტყვე­ლო-ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი სას­წავ­ლე­ბე­ლი იყო. ის 1755 წელს ან­ჩის­ხა­ტის ტაძ­რის ეზო­ში და­არ­სდა, მის პირ­ველ რექ­ტო­რად კი იმ დრო­ის­თვის გა­ნათ­ლე­ბუ­ლი ფი­ლო­სო­ფო­სი ფი­ლი­პე ყა­ით­მა­ზაშ­ვი­ლი და­ი­ნიშ­ნა. მე-18 სა­უ­კუ­ნის სა­ხელ­მწი­ფო სას­წავ­ლე­ბელ­ში გრა­მა­ტი­კას, პო­ე­ტი­კას, რი­ტო­რი­კას, ლო­გი­კას, მე­ტა­ფი­ზი­კას, ფსი­ქო­ლო­გი­ა­სა და ფი­ლო­სო­ფი­ას ას­წავ­ლიდ­ნენ. თბი­ლი­სის სე­მი­ნა­რი­ა­ში სწავ­ლა გა­ნათ­ლე­ბა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ის მო­რიგ სის­ხლი­ან პე­რი­ო­დამ­დე - 1795 წლის სექ­ტემ­ბრამ­დე, სა­ნამ ირა­ნის მმარ­თვე­ლი აღა-მაჰ­მად-ხანი თა­ვი­სი ძლე­ვა­მო­სი­ლი ლაშ­ქრით ჩვენს ქვე­ყა­ნას შე­მო­ე­სე­ო­და.

მე­ო­რე სას­წავ­ლე­ბე­ლი, რო­მე­ლიც მე-18 სა­უ­კუ­ნე­ში გა­ნათ­ლე­ბის სფე­როს მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი მიღ­წე­ვა იყო, თე­ლა­ვის სე­მი­ნა­რი­ის სა­ხე­ლი­თაა ცნო­ბი­ლი. ის 1782 წელს და­არ­სდა, პირ­ვე­ლი რექ­ტო­რად კი გა­ი­ოზ რექ­ტო­რი და­ი­ნიშ­ნა. მომ­დევ­ნო წელს კი რექ­ტო­რი და­ვით ალექ­სი-მეს­ხიშ­ვი­ლი გახ­და. ის ას­წავ­ლი­და გრა­მა­ტი­კას, თე­ო­რი­ულ ფი­ზი­კას, ეთი­კას. ზო­გა­დად, თე­ლა­ვის სე­მი­ნა­რი­ა­ში ას­წავ­ლიდ­ნენ გრა­მა­ტი­კას, პო­ე­ტი­კას, რი­ტო­რი­კას, ლო­გი­კას, მე­ტა­ფი­ზი­კას, ფი­ზი­კას, ფი­ლო­სო­ფი­ას, საღვთო სჯულს, სა­ეკ­ლე­სიო ის­ტო­რი­ას, ქარ­თულ ენას, არით­მე­ტი­კას, სა­მო­ქა­ლა­ქო ის­ტო­რი­ას და სხვა მი­მარ­თუ­ლე­ბებს.

პრო­ფე­სორ ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლის გან­მარ­ტე­ბით, ეს იყო პირ­ვე­ლი სა­უ­ნი­ვერ­სი­ტე­ტო გა­ნათ­ლე­ბის კერა სა­ქარ­თვე­ლო­ში

სამ­წუ­ხა­როდ, თე­ლა­ვის სე­მი­ნა­რია სა­ქარ­თვე­ლოს რუ­სეთ­თან შე­ერ­თე­ბის შემ­დეგ და­ი­ხუ­რა.

რო­დის გა­მოჩ­ნდა პირ­ვე­ლად ინ­ტე­რე­სი, გა­ნათ­ლე­ბა მთლი­ა­ნად სა­ხელ­მწი­ფოს მმარ­თვე­ლო­ბის ხელ­ში გა­და­სუ­ლი­ყო?

პრო­ფე­სო­რი ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლი გან­მარ­ტავს, რომ 1799 წელს იო­ა­ნე ბა­ტო­ნიშ­ვილ­მა მი­მარ­თა გი­ორ­გი XIII-ს, ქვეყ­ნის გა­ნათ­ლე­ბა მთლი­ა­ნად სა­ხელ­მწი­ფო მმარ­თვე­ლო­ბის ხელ­ში გა­და­სუ­ლი­ყო. იუ­რი­დი­უ­ლი უწყე­ბის შექ­მნა კი ეს ფაქ­ტობ­რი­ვად, გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მაა.

„1801 წელს სა­ქარ­თვე­ლო შე­უ­ერ­თდა ერ­თმორ­წმუ­ნე რუ­სეთს, რა­მაც სა­ქარ­თვე­ლო­ში გა­ნათ­ლე­ბის თვალ­საზ­რი­სით ვი­თა­რე­ბა რა­დი­კა­ლუ­რად შეც­ვა­ლა. და­ი­ხუ­რა ყვე­ლა სე­რი­ო­ზუ­ლი სას­წავ­ლე­ბე­ლი, და, სა­ნაც­ვლოდ, შე­იქ­მნა და­წე­სე­ბუ­ლე­ბე­ბი, სა­დაც სწავ­ლე­ბა რუ­სულ ენა­ზე მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და. ყვე­ლა­ზე მსხვილ სას­წავ­ლებ­ლებ­ლად შე­იძ­ლე­ბა და­ვა­სა­ხე­ლოთ გო­რი­სა და ხო­ნის სე­მი­ნა­რი­ე­ბი. პრაქ­ტი­კუ­ლად, სა­ქარ­თვე­ლო­ში აღარ დარ­ჩა მშობ­ლი­ურ ენა­ზე სწავ­ლე­ბის კერა“, - აღ­ნიშ­ნა ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სელ­მა.

1837 წელს და­ი­ბა­და ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძე, 1840 წელს ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლი და აკა­კი წე­რე­თე­ლი, რო­მელ­თაც თა­ნა­მო­აზ­რე­ებ­თან ერ­თად, რუ­სე­თის ცა­რიზ­მთან ბრძო­ლა გა­და­წყვი­ტეს არა ყო­ფი­ე­რე­ბის, არა­მედ ცნო­ბი­ე­რე­ბის ფორ­მე­ბით.

„სა­კუ­თა­რი ხარ­ჯე­ბით და­არ­სდა უამ­რა­ვი ქარ­თუ­ლი პე­რი­ო­დუ­ლი გა­მო­ცე­მა, ქარ­თულ ენა­ზე გა­მო­ი­ცა დედა ენა და სხვა­დას­ხვა საგ­ნის სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ე­ბი. სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე­თა ცნო­ბი­ე­რე­ბა­ში „ქარ­თველ­თა შო­რის წერა-კი­თხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბე­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის“ გახ­სნის აზრი ჩა­მო­ყა­ლიბ­და. თით­ქმის ერ­თწ­ლი­ა­ნი ძა­ლის­ხმე­ვის შე­დე­გად, 1879 წელს დი­მიტ­რი ყი­ფი­ა­ნის, ია­კობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის, ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძის, იო­სებ მა­მა­ცაშ­ვი­ლის, ნიკო ცხვე­და­ძის და სხვე­ბის თა­ოს­ნო­ბით, და­ფუძნ­და “ქარ­თველ­თა შო­რის წერა - კი­თხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა”, რომ­ლის პირ­ვე­ლი თავ­მჯდო­მა­რე იყო დი­მიტ­რი ყი­ფი­ა­ნი, ხოლო შემ­დგომ­ში ილია ჭა­ჭა­ვა­ძე“, - გან­გვი­მარ­ტა ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სელ­მა.

ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სე­ლის თქმით, "იმ პე­რი­ოდ­ში, როცა უცხო­ეთ­ში გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა ყა­ლიბ­დე­ბო­და, სა­ქარ­თვე­ლო რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ის ნა­წი­ლი იყო და, ცხა­დია, სა­ქარ­თვე­ლო­ში 1801 წლი­დან მოქ­მე­დებ­და რუ­სე­თის გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა. ანუ, სა­ქარ­თვე­ლოს არ ჰქონ­და სა­კუ­თა­რი, ქარ­თუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფოს გან­ვი­თა­რე­ბის შე­სა­ბა­მი­სი გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში, თუ გა­ვა­ა­ნა­ლი­ზებთ ქარ­თველ­თა შო­რის წერა - კი­თხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბე­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მუ­შა­ო­ბას, ნა­თე­ლი ხდე­ბა, რომ ქარ­თულ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის გა­ნათ­ლე­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის კუ­თხით, რე­ა­ლუ­რი გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მის როლი სწო­რედ ამ სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ იკის­რა, რა­მაც მისი მუ­შა­ო­ბა სა­სურ­ველ შე­დე­გამ­დე მი­იყ­ვა­ნა. სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მი­ზა­ნი, უპირ­ვე­ლე­სად, ეროვ­ნუ­ლი თვით­შეგ­ნე­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა იყო. სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ 1927 წლამ­დე იარ­სე­ბა".

1918 წელს სა­ქარ­თვე­ლომ ნა­ნატ­რი და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა მო­ი­პო­ვა.

"1918-1921 წლე­ბის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა, სამ­წუ­ხა­როდ, ვე­რა­ნა­ი­რად ვერ აი­სა­ხა სა­ქარ­თვე­ლოს გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა­ზე, თუ არ ჩავ­თვლით, ქარ­თუ­ლი უნი­ვერ­სი­ტე­ტის და­ფუძ­ნე­ბას. 1921 წლი­დან 1990 წლამ­დე, საბ­ჭო­თა რუ­სე­თის მიერ სა­ქარ­თვე­ლოს ანექ­სი­ის შე­დე­გად, სა­ქარ­თვე­ლო­ში მოქ­მე­დებ­და საბ­ჭო­თა გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა. სა­ქარ­თვე­ლოს გა­ნათ­ლე­ბის პო­ლი­ტი­კა მთლი­ა­ნად მო­ერ­გო საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის პო­ლი­ტი­კურ სა­ჭი­რო­ე­ბებს, აღ­ზრდი­სა და გა­ნათ­ლე­ბის მი­ზა­ნი სა­ქარ­თვე­ლო­ში მი­მარ­თუ­ლი იყო კო­მუ­ნიზ­მის აქ­ტი­უ­რი მშე­ნებ­ლის მომ­ზა­დე­ბა­ზე", - აღ­ნიშ­ნა ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სელ­მა.

ამას მოჰ­ყვა 90-იანი წლე­ბი, როცა სა­ქარ­თვე­ლომ მო­ი­პო­ვა და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა, შე­სა­ბა­მი­სად, ყვე­ლა სფე­როს ახ­ლე­ბუ­რად გა­და­აზ­რე­ბა გახ­და სა­ჭი­რო.

„ამ პე­რი­ო­დის გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მის დაკ­ვე­თა - თა­ნა­მედ­რო­ვე, უწინ­დე­ლი­სა­გან სრუ­ლი­ად გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი, ყო­ფი­ე­რე­ბის შე­სა­ტყვი­სი პი­როვ­ნე­ბის მომ­ზა­დე­ბა იყო, რისი გა­მოც­დი­ლე­ბაც ქარ­თველ ხალ­ხს, საბ­ჭო­თა რე­ჟი­მის პი­რო­ბებ­ში, ნაკ­ლე­ბად ჰქონ­და“, - აღ­ნიშ­ნა ქე­თე­ვან ჭკუ­ა­სელ­მა.

მი­უ­ხე­და­ვად გან­ვი­ლი­ლი დაბ­რკო­ლე­ბე­ბი­სა, ჩვენ­მა ქვე­ყა­ნამ მა­ინც შეძ­ლო, სა­კუ­თა­რი გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა შე­ექ­მნა და გან­ვი­თა­რე­ბა­ზე ზრუნ­ვა და­ე­წყო. 2005 წლი­დან სა­ქარ­თვე­ლო ბო­ლო­ნი­ის პრო­ცე­სის მო­ნა­წი­ლე ქვე­ყა­ნაა და უმაღ­ლე­სი გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მაც, ასე თუ ისე, ფორ­მა­ლურ სტან­დარ­ტებს მიჰ­ყვე­ბა.