ვის საზღვრებშია დავით გარეჯი - 90 წლის წინ გამოცემული 2 რუკა, რომლებიც აზერბაიჯანთან დავაში ქართული მხარის დოკუმენტია

ტერიტორია, რომელიც საზოგადოებას უპირობოდ ქართული ეგონა, რამდენიმე კვირის წინ მეზობელ ქვეყნებს შორის დავის საგანი გახდა. აღდგომის წინა დღეებში აზერბაიჯანელმა მესაზღვრეებმა უდაბნოს მონასტერთან მისასვლელი საცალფეხო ბილიკი ჩაკეტეს და ამით ქართველ ხალხსაც და ხელისუფლებასაც კარგად მივიწყებული მრავალწლიანი პრობლემის შესახებ შეახსენეს. დამოუკიდებლობის აღდგენიდან 28 წლის შემდეგ, საქართველო კვლავ ადმინისრაციულ საზღვრებზე დავობს, ამჯერად არა ჩრდილოელ, არამედ სამხრეთ მეზობელთან.

• გადის თუ არა აზერბაიჯან-საქართველოს საზღვარი მთა უდაბნოს თხემზე და ეკუთვნის თუ არა უძველესი ქრისტიანული ქართული ძეგლი ახლა უკვე აზერბაიჯანს?

ამ საკითხის გასარკვევად ხელისუფლებამ 20-კაციანი ახალი კომისია კვლავ შექმნა და ბაქოში კოლეგებთან მოსალაპარაკებლად გაგზავნა. ისტორიკოსი გიორგი ოთხმეზური მიიჩნევს, რომ საერთოდ არ შეიძლება კითხვის ნიშნები არსებობდეს იმასთან დაკავშირებით, არის თუ არა დავით გარეჯის სადაო ტერიტორია საქართველოსი. მისი თქმით, პრობლემის გადასაწყვეტად ოთხი მიმართულება არსებობს: პოლიტიკური, სამართლებრივი, რელიგიური და ისტორიული. თუმცა, როგორც ჩანს, მეგობარ და მეზობელ ქვეყანას ამ ოთხი მიმართულებიდან, სულ მცირე, ორი - რელიგიური და ისტორიული კონტექსტი არ აინტერესებს და დებატების ჩიხში შეყვანას ცდილობს.

• რა დოკუმენტებით უნდა შეძლოს, ამ პირობებში, საქართველომ დავით გარეჯზე საკუთრების უფლების შენარჩუნება?

ოთხმეზური ამ კითხვაზეც გვპასუხობს და ამბობს, რომ არსებობს შესაბამისი საბჭოთა დროინდელი რუკები, რომელთა ნაწილზე დავით გარეჯი და მიმდებარე ტერიტორია უპირობოდ საქართველოს შემადგენლობაშია. რუკების ისტორიის, წარმოშობისა და იმის გასარკვევად, თუ რამდენად ემსახურება ისინი საქართველოს ინტერესებს, კარტოგრაფსა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორს თენგიზ გორდეზიანს მივმართეთ.

"საზღვარი არის კარტოგრაფიული კატეგორია და შესაბამისად, დატანილია რუკაზე. არსებობს ორი რუკა, რომელიც არის უტყუარი ისტორიულ-კარტოგრაფიული დოკუმენტი, რომელსაც რომ გინდოდეს, ვერსად გაექცევი. ეს არის 200-ათასიანი მასშტაბის მქონე პლანშეტი, სადაც სადაო ტერიტორია დეტალურად ჩანს და მეორე - ამის საფუძველზე, სამი წლის დაგვიანებით შედგენილი კედლის რუკა, სადაც ისე დეტალურად არა, თუმცა აქაც ჩანს, რომ კელიები საქართველოს ტერიტორიაზეა", - აცხადებს კარტოგრაფი.

რუკები, რომლებზეც გორდეზიანი საუბრობს, 1936 და 1939 წლებში მეექვსე კარტოგრაფიულ ფაბრიკაში საკავშირო კარტოგრაფიულ ტრესტში რუსეთის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკის ცენტრალური ორგანოს, შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის მიერ 1932-33 წლების აგეგმვის მიხედვით არის შედგენილი. 1936 წელს შედგენილი რუკა გაცილებით დეტალურია და მისი მასშტაბია 1:200 000, რაც იმას გულისხმობს, რომ 1 სმ-ს 2 კილომეტრი შეესაბამება.

"ამ დეტალური რუკის მიხედვით, კომპლექსი მთლიანად მოქცეულია საქართველოს ტერიტორიაზე. კომპლექსი კი არა, მთა უდაბნოს მიღმა დაახლოებით 200 ჰექტარზე მეტი ტერიტორიაც ჩვენ გვეკუთვნის", - ამბობს გორდეზიანი.

პროფესორის თქმით, დეტალური რუკის საფუძველზე, უკვე მოგვიანებით 39 წელს ნაკლებად დეტალური 1:500 000 მასშტაბის რუკა შეიქმნა.

"ის 5-ათასიანი ტირაჟით გამოვიდა, რუკის ტექნიკური რედაქტორები კი სინილნიკოვი ბ.ე. და რუდენკო ს.ს. იყვნენ - როგორც ხედავთ, ქართული გვარი დაფიქსირებული საერთოდ არ არის. რუკა დაბეჭდილია სსრ კავშირის მინისტრთა საბჭოსთან არსებული გეოდეზიისა და კარტოგრაფიის მთავარი სამმართველოს თბილისის მერვე კარტოგრაფიულ ფაბრიკაში. ადმინისტრაციული საზღვრები მოცემულია 1938 წლის მონაცემებით. საერთოდ, კარტოგრაფიაში ცნობილია, რომ უფრო დეტალური მასშტაბიდან რომ გადადიხარ ნაკლებად დეტალურზე, ხაზი უფრო განზოგადებული ხდება. შესაბამისად, 39 წლის რუკა უფრო განზოგადოებულია. თუმცა ამ რუკის მიხედვითაც, არანაირი პრობლემა არ არის, რადგან მთა უდაბნო საქართველოს ტერიტორიაზეა", - განმარტავს პროფესორი და აქვე ამბობს, რომ იმის გასაგებად, ვის ეკუთვნის კონკრეტული ტერიტორია, ორი კრიტერიუმი უნდა გქონდეს - უნდა იცოდე ტოპონიმები, ანუ გეოგრაფიული ადგილების: მდინარეების, მთების, სოფლების, დასახლებული პუნქტების, მწვერვალების დასახელებები და ის, თუ როგორია ისტორიულ-არქიტექტურული და საკულტო ძეგლები ან როგორ აღევლინება ლოცვა.

"აზერბაიჯანელები ამბობენ, რომ გარეჯი ალბანური კულტურის ძეგლია, თუმცა შემიძლია გითხრათ, რომ ეს ალბანური კულტურის ძეგლი ვერ იქნება, ვერც არქიტექტურულად, ვერც ისტორიულად და ვერც პერიოდის მიხედვით. როცა აიგო და ზოგადად, ალბანეთი რუკაზე აქ საერთოდ არ იყო. ის უფრო სამხრეთ-აღმოსავლეთით იყო გაწეული და აზერბაიჯანის გარდა, თითქმის მთელი ირანის ტერიტორიას მოიცავდა", - ამბობს კარტოგრაფი.

AMBEBI.GE-ის მიერ მოპოვებული ინფორმაციის თანახმად, აზერბაიჯანელებს დავით გარეჯის პრობლემის გადაწყვეტა 1945 და 1963 წლებში შედგენილი რუკის საფუძველზე სურთ. აღნიშნული რუკებიც სახელმწიფო გამომცემლობაა, თუმცა მასშტაბი კიდევ უფრო დეტალურია - 1:100 000. აღნიშნული რუკების მიხედვით, სადავო ტერიტორიაზე საზღვარი პირდაპირ მთის წვერზე გადადის, რაც იმას ნიშნავს, რომ უდაბნოს მონასტერი მეზობელი ქვეყნის კონტროლირებად ტერიტორიებზე ხვდება. თუმცა აქვე არის ერთი პრობლემა - ამავე რუკების მიხედვით, წითელი ხიდი, რომელიც ამჟამად ორივე ქვეყნის კონტროლს ექვემდებარება, მთლიანად საქართველოს ტერიტორიაზე ხვდება.

• პარიზში გამოცემული უნიკალური რუკა, სადაც დავით გარეჯის მონასტრები პირველად არის დაფიქსირებული

კარტოგბრაფების განმარტებით, 60-იან წლებამდე საზღვარი ხიდის სამხრეთ კიდესთან გადიოდა, მერე ხრამს მიუყვებოდა და შემდეგ ჩრდილოეთით ამოდიოდა - ანუ ხიდი, თავისი მიმდებარე ტერიტორიით, საქართველოს ტერიტორიაზე ხვდებოდა. ეს მოცემულობა კი აზერბაიჯანული მხარის ინტერესებთან თანხვედრაში არ მოდის. გამოდის, რომ მეზობელ ქვეყანას გარეჯის მონაკვეთზე საზღვრის დადგენა იმ რუკის საფუძველზე სურს, რომელიც მის ინტერესებს უკვე მეორე, წითელი ხიდის, მონაკვეთში ეწინააღმდეგება.

კომისიებს შორის შეხვედრა, რომელიც გასულ კვირას გაიმართა, არგუმენტებისა და დოკუმენტების გაცვლით, თუმცა რაიმე ხელშესახები წარმატების გარეშე დასრულდა. შემდეგი "რაუნდი" უკვე საქართველოში, სასაზღვრო ზონაში გაიმართება - ექსპერტები არსებულ ვითარებას ადგილზე შეისწავლიან. თუმცა, ვიდრე სადღაც კაბინეტებში ფურცლებისა და რუკების ფრიალით დავა მიმდინარეობს, მეგობარი ქვეყანა შეუთანხმებელ ტერიტორიაზე გზის გაყვანით სამუშაოებს აწარმოებს. როგორც ჩანს, პროცესი გაჭიანურდება, არადა თბილისს ბაქოსთან 13 მსგავსი მონაკვეთი აქვს შესათანხმებელი, მათ შორის, ერთ-ერთი ადამიანებით დასახლებული ერისიმედია.