საქართველოს მოსახლეობა მცირდება და ბერდება - რა გველის 2030 წლისთვის?

გასული წლის მონაცემებით, საქართველოს მოსახლეობა შემცირდა. მიზეზი უარყოფითი მიგრაციული სალდოა.

უფრო კონკრეტულად, 2018 წელს საქართველო 10 783-ით მეტმა პირმა დატოვა, ვიდრე დაბრუნდა. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემების თანახმად, საქართველოს მოსახლეობა 3,723,500-სს შეადგენს, რაც 10 წლის წინ არსებულთან შედარებით, 105,500 ადამიანით ნაკლებია.

ბუნებრივი მატების მიუხედავად, საქართველოს მოსახლეობა მცირდება. როგორც სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებშია აღნიშნული, 2018 წელს ჩვენს ქვეყანაში 51 138 ბავშვი დაიბადა, რაც წინა წელთან შედარებით 4%-ით ნაკლებია (2017 წელს 53 293 ბავშვი დაიბადა). ამასთან, 2018 წელს განქორწინების რაოდენობა 10 288-ს შეადგენდა, 2017 წელს კი 10 222-ს.

სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით, იზრდება მიგრაცია და მცირდება შობადობა, შედეგად კი საქართველოს მოსახლეობის რაოდენობა იკლებს.

• რატომ მცირდება ქვეყნის მოსახლეობა და რას აკეთებს ხელისუფლება ამ პროცესების შესაჩერებლად?

პარლამენტის ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალურ საკითხთა კომიტეტის თავჯმდომარის პირველმა მოადგილემ დიმიტრი ხუნდაძემ „პალიტრანიუსის“ გადაცემა „ნიუსრუმში“ განმარტა, რომ დემოგრაფიული პრობლემები ჩვენს ქვეყანაში 90-იანი წლებიდან დაიწყო, რაც ძირითადად, ეკონიმიკურ და პოლიტიკურ არასტაბილურობას უკავშირდებოდა. ასევე, დეპუტატის თქმით, აქტიურად მიმდინარეობდა შიდა და გარე მიგრაცია.

"დღესაც პრობლემურია, რომ რეგიონებიდან, მაღალმთიანი დასახლებებიდან მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი თბილისში გადმომისამართდა და ფაქტობრივად, „თბილისიზაცია“ ჩამოყალიბდა. ეს არის დაუბალანსებელი რეგიონული პოლიტიკის ბრალი, რაც გარკვეულწილად, დღესაც შეინიშნება", - აღნიშნა დეპუტატმა.

დიმიტრი ხუნდაძის თქმით, 2002 წლის შემდეგ ქვეყნიდან გასული მოსახლეობის რაოდენობა გაიზარდა, პიკური მაჩვენებელი კი 2009-2010-2011 წლებში დაფიქსირდა, როცა ქვეყნიდან 98 000, 103 000 და 107 000 მოქალაქე გავიდა და უკან ნაკლები დაბრუნდა. რაც შეეხება ახლანდელ მდგომარეობას, დეპუტატის თქმით, ვიზალიბერლიზაციის შემდეგ მიგრაციის მაჩვენებელი ყველა ქვეყანაში იზრდება, თუმცა შემდეგ სტაბილურ მაჩვენებელს აღწევს.

„ვიზალიბერალიზაციის საწყის ეტაპზე, გამსვლელთა ტალღა ყველა ქვეყანაში შეინიშნებოდა. შემდეგ ეს მაჩვენებელი ყველასთან დასტაბილურდა და ამას ჩვენც ველოდებით. საზოგადოებაში ვრცელდება ინფორმაცია, რომ ქვეყანა დატოვა 100 000-მა მოქალაქემ, არავის არ უთქვამს, რომ 100 000-დან 50 000 უკან დაბრუნდა. ამ სიაში არიან საქმიანი, ტურისტული ვიზიტებით გასული მოქალაქეები, რომლებიც ისევ უკან ბრუნდებიან“, - აღნიშნა მან.

რაც შეეხება შემცირებულ შობადობას, დიმიტრი ხუნდაძე მიიჩნევს, რომ ეს პროცესიც 1990-იანი წლებიდან იწყება, რადგან ამ პერიოდში დაბალმა შობადობამ მომავალ თაობებშიც შემცირებული შობადობა მოგვცა. გარდა ამისა, შემცირებულ შობადობას დეპუტატი წინა ხელისუფლების ქმედებებსაც უკავშირებს.

„დაბალი შობადობა გამოიწვია იმან, რომ 90-იანი წლების შემდეგ დაბადებულ გოგონათა რაოდენობა 2-ჯერ შემცირდა. იბადებოდა 455 000 გოგონა და დაიბადა 225 000. გოგონების ეს რაოდენობა დედობის ასაკში დღეს შევიდა და რა თქმა უნდა, დედების განახლებული რაოდენობა განახლებული რაოდენობით ბავშვებს შობს. გარკვეული პერიოდის შემდეგ, დაბალი შობადობის რეჟიმში გადასვლა კიდევ მოგვიწევს. ამას დემოგრაფიულ ხაზზე, რა თქმა უნდა, ნეგატიური გავლენა აქვს.

მაგალითად, პატიმართა რაოდენობა, როდესაც 2003 წლიდან 2012 წლამდე 23 000-მდე გაიზარდა, მათი უდიდესი ნაწილი რეპროდუქციული ასაკის იყო. რა თქმა უნდა, ეს უკვე ხელისუფლების ბრალია, ფაქტობრივად, ეს საკუთარი მოსახლეობის მიმართ იყო გენოციდი და ნეგატიური გავლენა იქონია დემოგრაფიაზე“, - განაცხადა „ქართული ოცნების“ დეპუტატმა.

დემოგრაფიულ პრობლემებს მოსახლეობის დაბერებაც იწვევს. დიმიტრი ხუნდაძე აღიარებს, რომ ქვეყანაში ეს პრობლემა რეალურად დგას და სწორედ ამის გამოძახილი იყო დაგროვებითი საპენსიო სისტემაც. დეპუტატის თქმით, ხანდაზმულთა რაოდენობა იზრდება და სწორი პოლიტიკის ნაწილია, რომ ხელსუფლებამ დაგროვებითი საპენსიო რეფორმა განახორციელა, რადგან ბიუჯეტი მხოლოდ სოციალური პენსიის გაცემას ვერ გაუძლებს.

„ჩვენ შევიმუშავეთ სახელმწიფო დემოგრაფიული უსაფრთხოების დოკუმენტი. შობადობის სტაბილიზაციისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მიმართულებაა, რომ მშობიარობა სახლემწიფოს მიერ ფინანსდება. ჩვენ უნდა შევქმნათ პირობა, რომ ოჯახებმა ბავშვის ყოლა გადაწყვიტონ. მშობიარობის დაფინანსება რამდენიმემილიონიანი, საკმაოდ ძვირადღირებული, მაგრამ აუცილებელი პროექტია. პოლიტიკური გადაწყვეტილებაა, რომ მშობიარობისთვის ადამიანი ფულს არ იხდის. ბევრი ადამიანი თავს იკავებდა, იმიტომ რომ მას არ ჰქონდა თანხა“, - აღნიშნა დიმიტრი ხუნდაძემ.

დეპუტატის თქმით, ამავდროულად, გაიზარდა დეკრეტული შვებულებების რაოდენობა. „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, კერძო და საჯარო სექტორს ვალდებულება აქვს 1000 ლარი გადაუხადოს პირს, რომელიც იღებს დეკრეტულ შვებულებას. აღნიშნულ ვალდებულებას, კერძო სექტორის შემთხვევაში, უზრუნველყოფს შრომის კოდექსის 29-ე მუხლი. აღნიშნული მუხლის თანახმად, საჯარო სექტორის მსგავსად, კერძო სექტორსაც, ვალდებულება აქვს, დეკრეტული შვებულების მქონე პირს 1000 ლარი გადაუხადოს.

როგორც AMBEBI.GE-მ ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროში გაარკვია, 2019 წელს დეკრეტული შვებულებით სულ 1 151-მა პირმა ისარგებლა, რომელზეც ჯამში 1 144 076 ლარი დაიხარჯა; 2018 წელს კი დეკრეტული შვებულება ჯამში 1 242-მა პირმა აიღო და მათ ანაზღაურებაზე 1 232 563 ლარი დაიხარჯა.

დიმიტრი ხუნდაძის მტკიცებით, მას შემდეგ, რაც სახელმწიფომ 2014 წლიდან მესამე და შემდეგი ბავშვების გაჩენის შემთხვევაში ფინანსური დახმარება შემოიღო, შობადობა 10%-დან 22%-მდე გაიზარდა.

„პატრიარქის ინიციატივა, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანი იყო, მაგრამ ჩვენ ემოციური ხალხი ვართ: 2007 წელს შემოტანილი ამ ინიციატივის წყალობით, შობადობა 2009 წლამდე იყო მზარდი, მაგრამ შემდეგ მან ისევ ვარდნა განიცადა. დღესაც, 6 რეგიონში ყოველი მესამე და შემდეგი ბავშვი ბარში - 150 ლარით, ხოლო მთაში - 200 ლარით ფინანსდება, სანამ 2 წლის არ გახდება“, - აღნიშნა მან.

საქართველოს მოსახლეობის რიცხოვნობის შემცირების მიზეზად ჯანდაცვის კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილე აბორტებსაც ასახელებს. დიმიტრი ხუნდაძის ინფორმაციით, 2012 წელს აბორტების რაოდენობამ 40 000-ს მიაღწია.

„ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობიდან გამომდინარე ეს ძალიან მაღალი მაჩვენებელია. დღეს, ქვეყანაში აბორტების რიცხვი 5 000-ით არის შემცირებული. შემცირდა იმის გამო, რომ მშობიარობა დავაფინანსეთ, ასევე, ბავშვს ფაქტობრივად, თავისი ხელფასი აქვს, რომელიც, რა თქმა უნდა, საკმარისი არ იქნება იმისთვის, რომ ყველა პრობლემა ბოლომდე ამოწუროს, მაგრამ ეს იქნება დახმარება ოჯახისთვის. ასევე, სელექციური აბორტების აკრძალვა შემოვიტანეთ და სქესის განსაზღვრის მიზნით შემოტანილი აბორტები ავკრძალეთ. სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა შემოვიტანეთ კრიმინალურ აბორტებთან დაკავშირებით, როცა არალიცენზირებულ დაწესებულებაში, არალიცენზირებული სპეციალისტის მიერ კეთდება. ასევე, შვილად აყვანისა და მინდობითი აღზრდის შესახებ კანონი შემოვიტანეთ, რათა ბავშვებისთვის, რომელთაც ბიოლოგიურ ოჯახში ყოფნის საშუალება არ აქვთ, მაქსიმალურად შევქმნათ მათთვის ოჯახური გარემო. ამან განაპირობა სწორედ, რომ ქვეყანაში აბორტები შემცირდა“, - აღნიშნა დიმიტრი ხუნდაძემ.

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის დემოგრაფიისა და სოციოლოგიის ინსტიტუტის დირექტორი, ავთო სულაბერიძე მიიჩნევს, რომ თუ შობადობა და მიგრაცია არსებული ტემპით გაგრძელდა, დაახლოებით, 2020 წლისთვის ჩვენს ქვეყანაში დეპოპულაციის პროცესი დაიწყება.

როგორც მან AMBEBI.GE-ს განუცხადა, ჩვენს ქვეყანას არ აქვს ფინანსური რესურსი, დემოგრაფიული პოლიტიკა გაატაროს.

„2020 წლიდან შესაძლოა, დეპოპულაცია დაიწყოს ანუ მოკვდაობა შობადობას გადააჭარბებს და ბუნებრივი მატება აღარ იქნება. ახლა შობადობა დადებითია, დაახლოებით, 4000-5000 ადამიანამდე, ესეც აღარ გვექნება და ბუნებრივი მატება მინუსებში წავა, შესაბამისად, გვექნება მოსახლეობის შობადობისა და მოკვდაობის გამო ბუნებრივი კლება. მას დაემატება მიგრაციის მაღალი დონე და მოსახლეობა უფრო შემცირდება. როდესაც გარდაცვლილთა რაოდენობა დაბადებულების რაოდენობას აჭარბებს, ხდება დეპოპულაცია“, - აღნიშნა მან.

ავთო სულაბერიძეს მიაჩნია, რომ დეპოპულაციის შეჩერების პროცესში ხელისუფლების მხრიდან პოლიტიკური ნება ნაკლებად არსებობს და ისინი უფრო პიარ-ღონისძიებებს ახორციელებენ, ვიდრე ეფექტურ ნაბიჯებს.

„საჭიროა ეფექტური დემოგრაფიული პოლიტიკის გატარება. თუნდაც, პირველ და მეორე ბავშვზე ქვეყნის მასშტაბით დახმარების გაწევა. მე ვიანგარიშე და 1-ელ, მე-2 და მე-3 ბავშვზე მინიმალური დახმარება რომ გაიღონ, სულ 25 მილიონი სჭირდება ქვეყანას. 25 მილიონი ვერ უპოვნიათ, რომ ბავშვთა დახმარებები, თუნდაც, 1 წლით დააფინანსონ.

კლასიკური ფორმით, მრავალშვილიან ოჯახად ხუთშვილიანი ოჯახი მიიჩნევა, მაგრამ უნდა დავუშვათ გამონაკლისი იმის გამო, რომ სიტუაცია რთულია, ჩვენს პირობებში მრავალშვილიანი დედის სტატუსი სამშვილიან დედას უნდა მივანიჭოთ და ეს უკვე ეფექტური იქნება“, - აღნიშნა მან.

დემოგრაფის ვარაუდით, დეპოპულაციის პროცესი დაახლოებით, 10-15 წლის განმავლობაში გაგრძელდება და ამ პროცესში საქართველოს მოსახლეობა კიდევ უფრო დაბერდება.

„დეპოპულაცია გაგრძელდება 10-15 წლის განმავლობაში. ჩვენ ვვარაუდობდით, რომ დეპოპულაციის პროცესი 2030-2035 წლისთვის დაიწყებოდა, მაგრამ საქმე ისე მიდის, რომ 2020 წელს დაიწყება. გვეყოლება ძალიან დიდი რაოდენობით დაბერებული მოსახლეობა. დღეს რომ დაბერებული მოსახლეობა 14-15%-ის ფარგლებშია, დაახლოებით, 7-8 წლის შემდეგ 20%-ს გადააჭარბებს. ამასთან, დიდი მნიშვნელობა აქვს, დაბრუნდებიან თუ არა ემიგრანტები საქართველოში.

დაბერების მაჩვენებელი შეიძლება გაზარდოს იმანაც, რომ 60 წელს გადაცილებული ემიგრანტები საქართველოში დაბრუნდნენ. მათი დაბრუნება პენსიების მხრივ სოციალურ დაძაბულობას გაზრდის. ნორმალური პენსია საქართველოში არ არის, გარდა ამისა, დაგროვებითი საპენსიო რეფორმა ემიგრანტებზე არ გავრცელდა და გამოდის, რომ ამ ადამიანებს სახელმწიფომ უნდა გადაუხადოს პენსია. ეკონომიკურად თუ არ გავძლიერდით, ძალიან რთული იქნება“, - აღნიშნა მან.

მსოფლიო ბანკის გათვლებით, 2030 წელს საქართველოში, დღეს არსებული 700 000 პენსიონერის ნაცვლად, 950 000 ათასი პენსიონერი გვეყოლება, მათ ფონზე კი მკვეთრად შემცირდება ახალგაზრდა, შრომისუნარიანი ახალგარზდების რაოდენობა. შიდა და გარე მიგრაციის, შემცირებული შობადობისა და მოსახლეობის დაბერების - ანუ იმ ძირითად ფაქტორთა მთავარ წყაროდ, რომელიც ქვეყნის მოსახლეობის კლებას განაპირობებს, ეკონომიკის ექსპერტები სიღარიბეს, დასაქმების ბაზარზე არსებულ მდგომარეობასა და უმუშევრობის მაღალ მაჩვენებელს ასახელებენ.

ნიკა ობოლაძე, ანალიტიკოსი:

"საქმე ისაა, რომ ჩვენ ვართ ღარიბი ქვეყანა. 2003 წელს ჩვენი ეკონომიკა იყო სამნახევარი მილიარდი დოლარი, 2012 წელს იყო - 16 მლრდ დოლარი, 2018 წელს კი 1 მლრდ დოლარით შემცირდა და 15 მლრდ დოლარი შეადგინა. ჩვენს მოქალაქეებს აქვთ მცირე შემოსავალი, რაც საშუალო ევროპულ მაჩვენებელზე 5-6 ჯერ ნაკლებია. თუ გვინდა, რომ სიღარიბის პრობლემა გადავჭრათ, უნდა გავატაროთ რეფორმები და გვქონდეს სწრაფი ეკონომიკური ზრდა. მთავრობის ვალია, რომ ადამიანებს ხელი შეუწყოს, გაუჩინოს შემოსავალი და ეს შემოსავლები არ უნდა იკლებდეს".