"ისტორიული ფაქტები ადასტურებს, რომ დავით გარეჯი საქართველოსია" - რას ამბობს ისტორიკოსი სადავო ტერიტორიაზე

დავით გარეჯის სამონასტრო კომპლექსთან და ზოგადად, საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვართან დაკავშირებული პრობლემა წლებია არსებობს და დროდადრო მწვავდება. თუმცა, აზერბაიჯანი არ არის ერთადერთი ქვეყანა, რომელთანაც საქართველოს ამ მხრივ პრობლემები აქვს.

სწორედ ამაზე გააკეთა აქცენტი საქართველოს პრეზიდენტმა, სალომე ზურაბიშვილმა "ამერიკის ხმისთვის" მიცემულ ინტერვიუში, როცა განაცხადა, რომ საკითხზე მუშაობა აქტიურად უნდა დაიწყოს და დავა საბოლოოდ გადაწყდეს.

"მე რომ ვიყავი აზერბაიჯანში და სომხეთში, ორივე ადგილას ვთქვი, რომ შეუძლებელია გაგრძელდეს ის, რომ ჩვენ, ასეთი მეგობრული ქვეყნები, რომლებსაც მართლაც არ აქვთ არაფერი გასაყოფი, ვერ მივიდეთ საბოლოო დემარკაციამდე, რომელიც არის პირველი ნიშანი სახელმწიფოებრიობის" - აღნიშნა ზურაბიშვილმა ინტერვიუში.

რამდენიმე დღის წინ საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრმა დავით ზალკალიანმა განაცხადა, რომ დავით გარეჯის სამონასტრო კომპლექსთან დაკავშირებით ვითარება ამ ეტაპზე მოგვარებულია და მომავალში მხარეები აქტიურად იმუშავებენ, რათა მოგვარდეს საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვრის დელიმიტაციასთან დაკავშირებული პრობლემა.

აღსანიშნავია რომ, დავით გარეჯის საკითხს გუშინ გამოეხმაურა „საქართველოში მცხოვრებ აზერბაიჯანელთა ეროვნული კონგრესის“ თავმჯდომარე, ალი ბაბაევი. ის არ გამორიცხავს, რომ დავით გარეჯის საკითხის გამწვავება, შესაძლოა, გარკვეულ გარე ძალებსაც აძლევდეს ხელს, "მესამე ქვეყანას" - როგორც მან აღნიშნა, იმისათვის, რომ საქართველო-აზერბაიჯანის კეთილმეზობლური ურთიერთობები გაფუჭდეს.

შემთხვევა, რომელიც ბოლოს რამდენიმე დღის წინ დაფიქსირდა, პირველი არ არის. ანალოგიურად, აზერბაიჯანელმა მესაზღვრეებმა დავით გარეჯის მონასტრისკენ მიმავალი გზა გადაკეტეს და ბერებს წირვა-ლოცვის აღვლენის შესაძლებლობა არ მისცეს 2012 წელს, მაშინაც წინასააღდგომო პერიოდში მოხდა.

დავინტერესდით, როგორია ქართულ-აზერბაიჯანული დილემის ისტორიული რაკურსი დავით გარეჯთან მიმართებაში და AMBEBI.GE ინტერვიუსთვის ისტორიკოს გიორგი ოთხმეზურს დაუკავშირდა. ისტორიკოსის მტკიცებით, არ შეიძლება კითხვის ნიშანი არსებობდეს იმაზე, არის თუ არა დავით გარეჯის ეს სადაო ტერიტორია საქართველოსი:

"პრობლემის გადასაწყვეტად არსებობს ოთხი მიმართულება: პოლიტიკური, სამართლებრივი, რელიგიური და ისტორიული კონტექსტი.

რელიგიურ და ისტორიულ ასპექტში ორი აზრი არ შეიძლება არსებობდეს იმასთან დაკავშირებით, თუ ვის უფრო ეკუთვნის ეს ტერიტორია. სულ თავიდან რომ დავიწყოთ, ჯერ კიდევ მეექვსე საუკუნის შუა ხანებში, საქართველოში ჩამოვიდა 13 ასურელი მამა, რომელთაგან ერთ-ერთი იყო დავით გარეჯელი. იგი ჯერ მამა დავითზე მოღვაწეობდა (ამიტომაც დაერქვა მამადავითი), მერე ქაშუეთის ეკლესიაში...

ბოლოს ის წავიდა გარეჯში, გააშენა ლავრები და ააღორძინა ქრისტიანობა. ერთ-ერთ გამოქვაბულში თავადვე არის დაკრძალული. ზუსტად იმ სადაო თხემის გადაღმაა უდაბნო და აქეთაა ლავრა, ლავრას არ გვედავებიან, თუმცა იქეთ უდაბნოს ტერიტორია, რომელიც ახლა აზერბაიჯანის შემადგენლობაში შედის, ისიც საქართველოსია ისტორიულად.

არსებობს საბჭოთა დროინდელი ადმინისტრაციული საზღვრის აღმწერელი რუკები. საუბრობენ იმაზე, რომ ამ დოკუმენტების მიხედვით უნდა მოხდეს საზღვრების დადგენა, რაც არასწორია, რადგან ის რუკები თავის დროზე ხარვეზებითაა შედგენილი. კერძოდ, ისე შეადგინეს რუკები, არ ჩატარებულა დელიმიტაცია-დემარკაციის პროცესი. უნდა აღინიშნოს ისიც რომ, საბჭოთა რუკების ორი ვერსია არსებობს: რუკების ერთი ნაწილი ამტკიცებს, რომ ეს სადაო მონაკვეთი საქართველოსია, ხოლო მეორე დოკუმენტით დგინდება საპირისპირო, რომ თითქოს აზერბაიჯანს ეკუთვნის.

როგორც არ უნდა იყოს, არსებობს უამრავი დამადასტურებელი ისტორიული ფაქტი იმისა, რომ დავით გარეჯი საქართველოსია. ასე მაგალითად:

დავით გარეჯის უდაბნოთა წინამძღვრები და ბერები იყვნენ საქართველოს სამეფო დარბაზის წევრები, დავით აღმაშენებლისგან საგადასახადო შეუვალობა ჰქონდათ მინიჭებული. როდესაც დემეტრე მეორის ყაენის კარზე გამგზავრების საკითხი წყდებოდა, ისტორიული წყაროების მიხედვით, მოიწვიეს გარეჯელი ბერები, რადგან ისინი აქტიურ მონაწილეობას იღებდნენ პოლიტიკურ პროცესებში.

უდაბნოში არის მეცხრე-მეცხრამეტე საუკუნეების წარწერები. ათასზე მეტი ქართული წარწერაა. იქაურ ეკლესიებში, გამოქვაბულებში ბაგრატ მეოთხის, თამარ მეფის, დავით აღმაშენებლის ფრესკები და პორტრეტებია სულ და თუ ის საქართველოს ტერიტორია არ იყო და იყო აზერბაიჯანის ან ალბანეთის (ალბანიზაციის თეორია წამოაყენეს აზერბაიჯანელებმა, თითქოს მათი წინაპრები იყვნენ ქრისტიანი ალბანელები, რომლებსაც ეკუთვნოდათ ეს ტერიტორია) რა ლოგიკაა იმაში, რომ მათ ქართველი მეფეების პორტრეტები მოხატეს ყველგან და არა თავიანთი მმართველების?" - ამბობს ისტორიკოსი.

ოთხმეზურის თქმით, ის რომ აზერბაიჯანელები ახლა პრეტენზიას გამოთქვამენ დავით გარეჯზე, სერგო ორჯონიკიძის (ამიერკავკასიის ფედერაციის კავბიუროს ხელმძღვანელი) 1921 წელს მიღებული გადაწყვეტილების „დამსახურებაა“:

"ორჯონიკიძის ხელმძღვანელობით მოხდა შიდა საზღვრების დადგენა და აზერბაიჯანელმა კომუნისტებმა მოითხოვეს გარკვეული ტერიტორიები. ორჯონიკიძემ ეს საკითხი გადაწყვიტა აზერბაიჯანის სასარგებლოდ, სირცხვილია მოძმე კომუნისტებს შორის საზღვრებზე დავაო, ჩვენ მსოფლიო პროლეტარულ რევოლუციას რომ მოვახდენთ, საზღვრები საერთოდ არ იქნება და რატომ უნდა ვიდავოთ და რატომ უნდა ვაწყენინოთ ჩვენს ძმებსო?!

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, მხარეების დროებითი შეთანხმების საფუძველზე, პირობითი საზღვარი გავლებულ იქნა მონასტრის თხემზე ისე, რომ სამონასტრო კომლექსის ყოველდღიური ცხოვრება არ შეცვლილა.

სხვათა შორის, მაშინდელმა ცეკა-ს მდივანმა ჯუმბერ პატიაშვილმა, 1987-88 წლებში ქართულ-აზერბაიჯანულ შეხვედრებზე, რომლებიც სწორედ ამ საზღვრების დადგენას ეძღვნებოდა (მარიკა ლორთქიფნიძე ესწრებოდა და მისგან ვიცი ეს), აზერბაიჯანის ხელისუფლებას წამოუყენა საკითხი, რომ თუ ბერთუბანს გადმოგვცემთ, ოთხ იმდენ ტერიტორიას მოგცემთ სანაცვლოდო.

ეს ტერიტორიების გავცლის პრაქტიკა საკმაოდ მიღებული საერთაშორისო გამოცდილებაა, თუმცა მაშინ ვერ მოხერხდა. თუმცა, მაშინ უდაბნოზე საუბარიც არ იყო, ახლა კი უდაბნოზეც გამოთქვეს პრეტენზია" - აღნიშნავს პროფესორი.

გიორგი ოთხმეზური ისტორიულ პარალელებს ავლებს და საქართველოს უახლეს ისტორიას იხსენებს. იგი ამბობს, რომ წინა ხელისუფლებამ 2006 წელს ფაქტობრივად უპრობლემოდ გადასცა სომხეთს ხუჯაბის ივერიის ღვთისმშობლის ქართული მონასტრის ტერიტორია.

„ხუჯაბის მონასტერი სასაზღვრო ზოლში იყო მოქცეული. ისტორიული დოკუმენტებით, იგი ქართული მონასტერია და მარნეულის რაიონში შედიოდა. თუმცა რადგან მონასტერი არ იყო მოქმედი, 2006 წელს გადასცეს სომხეთს. იგივე მოხდებოდა დავით გარეჯთან მიმართებაშიც 2012 წელს, როდესაც პირველად ჩადგნენ იქ აზერბაიჯანელი მესაზღვრეები. გარეჯი მაშინ გადაარჩინა იმან, რომ ის მოქმედი მონასტერია და ბერებმა ატეხეს განგაში, ის რომ მოქმედი არ ყოფილიყო, დიდი ალბათობით, ახლა აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე იქნებოდა ოფიციალურად" - აღნიშნა გიორგი ოთხმეზურმა.

ისტორიკოსის აზრით, გამოსავალი სწორი და ქმედითი პოლიტიკური ნაბიჯების გადადგმაშია. მიიჩნევს, რომ უნდა შეიქმნას ერთობლივი კომისია, რომელშიც შევლენ როგორც აზერბაიჯანის და საქართველოს ხელისუფლების წარმომადგენლები, ასევე, საქართველოს ეკლესიისა და მუსლიმთა თემის წარმომადგენლები, გეოგრაფები, კარტოგრაფები და ისტორიკოსები.

გარეჯის სამონასტრო კომპლექსი დაახლოებით 2,5 კილომეტრზეა განთავსებული და მისი მნიშვნელოვანი ნაწილი მოქცეულია საქართველო-აზერბაიჯანის 450 კილომეტრიანი საზღვრის ერთ-ერთ დაუდგენელ მონაკვეთში. საზღვრის სადელიმიტაციო ორმხრივი სამთავრობო კომისია, რომელიც 1996 წლიდან მუშაობდა, არაერთი მცდელობის მიუხედავად, ვერ შეთანხმდა ტერიტორიაზე - გარეჯის მთის ნახევრად უდაბურ კალთაზე, რომელზეც სამონასტრო კომპლექსი მდებარეობს.

დავით გარეჯის სამონასტრო კომპლექსი ამჟამად 20-ზე მეტი ისტორიული ძეგლისგან შედგება. მათ შორისაა საბერეები, თეთრი უდაბნო, ნათლისმცემელი, წინწყარო, ჩიჩხიტური, ქოლაგირი, თეთრისენაკები, დოდოს რქა, დიდი ქვაბები, უდაბნო, დავითის ლავრა, მრავალწყარო, პირუკუღმარი, შავი სენაკები, ბერთა მთა, განსაშორი, ბერების სერი, სატორგე, კოწახურა, ბერთუბანი, მღვიმე, პატარა ქვაბები, ვერან-გარეჯა... სამონასტრო კომპლექსს აზერბაიჯანელები თავიანთი წინაპრების - ქრისტიანი ალბანელების მემკვიდრეობად მიიჩნევენ და "კეშიკჩს" უწოდებენ. ქართველი ისტორიკოსებისათვის კი დავით გარეჯი მე-6 საუკუნის ქრისტიანულ-მართლმადიდებლური ეკლესია და ქართველ მართლმადიდებელთა ერთ-ერთ მთავარი სიწმინდეა.