შეცდომაა თუ არა "გაყიდვადი", "ცნობადი", "ყურებადი" და უნდა ავკრძალოთ თუ არა ასეთი სიტყვები - ენის სპეციალისტის განმარტება

ბოლო დროს ქართულ ენაში როგორც საუბარისას, ისე წერისას, ხშირად არაერთ არასწორ ფორმას იყენებენ, რაც ენას თავის ფორმას უკარგავს. თუმცა არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ენა ცოცხალი ორგანიზმია, ვითარდება, იცვლება და ახალ ფორმებს, რიგ შემთხვევაში, ის წესადაც ამკვიდრებს.

თანამედროვე მეტყველებაში, მაგალითად, აქტიურად გამოიყენება და ლამის უკვე დამკვიდრდა კიდეც სიტყვათა ასეთი წარმოება: გაყიდვადი, ცნობადი, მიჩვევადი, ყურებადი და სხვა. ეს ქართველთა გარკვეული ნაწილის გაღიზიანებას იწვევს და ხშირად პოლემიკის საგანი ხდება.

მოკლედ, ბევრი ამტკიცებს, რომ ეს შეცდომაა. არის თუ არა ასე და რეალურად რასთან გვაქვს საქმე, ამ თემაზე ენათმეცნიერების ინსტიტუტის სამეცნიერო ტერმინოლოგიისა და თარგმნითი ლექსიკონების განყოფილების ხელმძღვანელი ლია ქაროსანიძე გვესაუბრება:

„რამდენიმე წლის წინ ენათმეცნიერების ინსტიტუტის სამეცნიერო საბჭოს ერთ-ერთ სხდომაზე საგანგებო მსჯელობაც კი გაიმართა ამ საკითხთან დაკავშირებით. იყო განსხვავებული თვალსაზრისები. საბოლოოდ, გარკვეული სამეცნიერო არგუმენტების საფუძველზე ორთოგრაფიულ ლექსიკონში ამ ფორმების აკრძალვას საბჭომ მხარი არ დაუჭირა.

გასულ წელს საგანგებო სტატია დავწერე კიდეც და საბოლოოდ ჩამოვაყალიბე ჩემი თვალსაზრისი (სტატია გამოქვეყნებულია „მეტყველების კულტურის საკითხებში“, 2017): „ად“ ბოლოსართით ნაწარმოები სიტყვები ხშირად გვხვდება ძველ ქართულში. გასული საუკუნის 50-იან წლებში ძველ ქართულში დადასტურებული მსგავსი წარმოების სიტყვები შეისწავლა სიმონ ყაუხჩიშვილმა: ჭამადი (ის, რაც იჭმევა), ქმნადი (ის, რაც იქმნება), აღზრდადი (ის, რაც აღიზრდება), ცნობადი (მაგალითად, ხე ცნობადისა); ასეთივეა: აღებადი, გამოთქუმადი, განბნევადი, განწვალებადი, განყოფადი, განჭრადი, გრძნობადი, ზიარებადი, მიდრეკადი, ქცევადი, შობადი, წარდგინებადი და სხვ.

ასეთი ფორმები გამოიყენებოდა ქართულ თარგმანებში ბერძნულის ვნებითი გვარის გადმოსაცემად, თუმცა ს. ყაუხჩიშვილი ვარაუდობს იმასაც, რომ, შესაძლოა, „ად“ ბოლოსართით წარმოება ქართულისათვის ძველთაგანვე ბუნებრივიც იყო.

- უნდა მივიღოთ თუ არა ბოლო ხანს გაჩენილი სიტყვები, როგორებიცაა: ყურებადი, ფუჭებადი, გაყიდვადი, მიჩვევადი, ცნობადი (ძველისგან განსხვავებული მნიშვნელობით) და სხვ. ახალ სიტყვებად (ნეოლოგიზმებად) თუ ავკრძალოთ ისინი, როგორც ამას საზოგადოების გარკვეული ნაწილი მოითხოვს?

- ცხადია, ყველა ენობრივ საკითხს შესწავლა სჭირდება და ხელაღებით, ვის რა მოსწონს, ენის წესებს ვერ დავადგენთ. ჩვენი დასკვნა კი ასეთია: „ად“ ბოლოსართიანი მიმღეობის სიცოცხლისუნარიანობა და XXI საუკუნის ქართულშიც კი მისი გააქტიურება უდავოდ ამტკიცებს იმას, რომ ეს წარმოება ქართულისათვის ბუნებრივია, მისი გამოყენების აკრძალვა კი დაუსაბუთებელი“.