"ვი­ზენ­დორ­ფი" , "შტა­ინ­ფელ­დი" - დღე­საც ალ­ბათ ბევ­რს ეს სოფ­ლე­ბი გერ­მა­ნი­ა­ში ჰგო­ნია და არა ქვე­მო ქარ­თლში... თუ რო­გორ და­ი­წყო გერ­მა­ნუ­ლი და­სახ­ლე­ბე­ბის ის­ტო­რია სა­ქარ­თვე­ლო­ში, ამის შე­სა­ხებ ცნო­ბებს კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის დაც­ვის ეროვ­ნუ­ლი სა­ა­გენ­ტო გვაწ­ვდის.

გერ­მა­ნი­ი­ის ფე­დე­რა­ცი­უ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის სა­გა­რეო საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტრომ, სა­ქარ­თვე­ლოს კულ­ტუ­რის და სპორ­ტის სა­მი­ნის­ტრომ და სა­ქარ­თვე­ლოს კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის დაც­ვის ეროვ­ნულ­მა სა­ა­გენ­ტომ გა­მოს­ცეს წიგ­ნი "გერ­მა­ნუ­ლი და­სახ­ლე­ბე­ბი და არ­ქი­ტექ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბა სა­ქარ­თვე­ლო­ში" (ავ­ტო­რი: ნეს­ტან თა­თა­რაშ­ვი­ლი). წიგნ­ში ამომ­წუ­რა­ვად არის ინ­ფორ­მა­ცია გერ­მა­ნუ­ლი და­სახ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ, სა­ი­და­ნაც ამო­ნა­რი­დებს AMBEBI.GE-ს მკი­თხველს გა­ვაც­ნობთ. გერ­მა­ნუ­ლი და­სახ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ გვე­საბ­რე­ბა კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის დაც­ვის ეროვ­ნუ­ლი სა­ა­გენ­ტოს იუ­ნეს­კო­სა და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის სამ­სა­ხუ­რის უფ­რო­სი - მა­ნა­ნა ვარ­ძე­ლაშ­ვი­ლი. სა­ქარ­თვე­ლო­ში ჩა­მო­სახ­ლე­ბუ­ლი გერ­მა­ნე­ლე­ბი ვურ­თემბგერ­გე­ლი შვა­ბე­ბი იყ­ვნენ. მათი მიგ­რა­ცია რამ­დე­ნი­მე არ­სე­ბი­თი მი­ზე­ზით იყო გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლი, რაც უშუ­ა­ლო კავ­შირ­ში იყო ვურ­თემ­ბერ­გში არ­სე­ბულ მძი­მე სო­ცი­ა­ლურ-ეკო­ნო­მი­კურ ვი­თა­რე­ბას­თან და რე­ლი­გი­ურ პრობ­ლე­მებ­თან.

პირ­ვე­ლი გერ­მა­ნე­ლე­ბი სა­ქარ­თვე­ლო­ში 1817 წელს ჩა­მო­ვიდ­ნენ

თუმ­ცა რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ულ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას უცხო­ელ­თა ჩა­მო­სახ­ლე­ბა სა­ქარ­თვე­ლოს და­პყრო­ბის­თა­ნა­ვე ჰქონ­და გა­და­წყვე­ტი­ლი. 1801 წელს, როცა სა­ქარ­თვე­ლოს სა­მე­ფო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა და და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა რუ­სეთ­მა უკვე ოფი­ცი­ა­ლუ­რად გა­ა­უქ­მა და ჩვე­ნი ქვე­ყა­ნა მისი რი­გი­თი გუ­ბერ­ნია გახ­და - იმ­პე­რა­ტო­რი ალექ­სან­დრე პირ­ვე­ლი 12 სექ­ტემ­ბრის მა­ნი­ფეს­ტში წერ­და, რომ "გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ყუ­რა­დღე­ბა უნდა მი­ექ­ცეს სა­ქარ­თვე­ლო­ში ქრის­ტი­ა­ნე­ბის ჩა­მო­სახ­ლე­ბას და წა­სა­ხა­ლი­სებ­ლად მათ­თვის საკ­მა­რი­სი მი­წე­ბის გა­მო­ყო­ფას".

მა­ნა­ნა ვარ­ძე­ლაშ­ვი­ლი:

- გერ­მა­ნუ­ლი და­სახ­ლე­ბე­ბი სა­ქარ­თვე­ლო­ში 1817 წლი­დან ჩნდე­ბა, რო­დე­საც იმ­პე­რა­ტორ­მა გა­და­წყვი­ტა, რომ კო­ლო­ნი­ე­ბი ამი­ერ­კავ­კა­სი­ა­ში გად­მო­ე­სახ­ლე­ბი­ნა. პირ­ვე­ლი და­სახ­ლე­ბა თბი­ლის­ში გაჩ­ნდა, შემ­დეგ ბოლ­ნის­ში. რამ­დე­ნი­მე ტალ­ღად იყო გად­მო­სახ­ლე­ბა და შემ­დე­გი და­სახ­ლე­ბა ჩნდე­ბა ასუ­რეთ­ში. გერ­მა­ნე­ლე­ბი გამ­რავ­ლდნენ და რუ­სე­თის იმ­პე­რა­ტორს მი­მარ­თეს, მათ­თვის თა­ვი­სუ­ფა­ლი მიწა გა­მო­ე­ყო. დმა­ნის­ში ჩნდე­ბა შემ­დე­გი და­სახ­ლე­ბა, რო­მე­ლიც მთლი­ა­ნად გერ­მა­ნე­ლე­ბის მიერ და­არ­სე­ბუ­ლი და გა­ნა­შე­ნი­ა­ნე­ბუ­ლია.

რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ა­ში მე-18 სა­უ­კუ­ნი­დან ჩა­მო­სახ­ლე­ბულ უცხო­ე­ლებს - "კო­ლო­ნის­ტებს" უწო­დებ­დნენ. რაც შე­ე­ხე­ბა სა­ხელს - "კო­ლო­ნია", რო­გორც ეს იმ­პე­რი­უ­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ოფი­ცი­ა­ლურ წყა­რო­ებ­შია ნახ­სე­ნე­ბი - სა­ქარ­თვე­ლოს­თან მი­მარ­თე­ბა­ში ის პირ­ვე­ლად სა­ქარ­თვე­ლოს მთა­ვარმ­მარ­თე­ბელ­მა, გე­ნე­რალ­მა ნი­კო­ლაი რტიშ­ჩევ­მა ახ­სე­ნა 1814 წელს, როცა იმ­პე­რა­ტორს გა­უგ­ზავ­ნა სა­ქარ­თვე­ლოს გე­ნე­რა­ლუ­რი რუკა და მო­ახ­სე­ნა, რომ ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კი­სა და მე­ურ­ნე­ო­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის მიზ­ნით, სა­სარ­გებ­ლო იქ­ნე­ბო­და, თუ მო­იწ­ვევ­დნენ იმ უცხო­ე­ლებს, რომ­ლე­ბიც სამ­შობ­ლო­ში მი­წის ნაკ­ლე­ბო­ბას გა­ნიც­დი­ან და სა­ქარ­თვე­ლო­ში და­ა­არ­სებ­დნენ კო­ლო­ნი­ებს.

- რამ­დე­ნად ბევ­რი იყ­ვნენ გერ­მა­ნე­ლე­ბი სა­ქარ­თვე­ლო­ში?

- საკ­მა­ოდ ბევ­რი კო­ლო­ნია იყო. სა­ინ­ტე­რე­სოა, რომ ასე­თი­ვე გად­მო­სახ­ლე­ბე­ბი იყო პო­ლო­ნე­თი­და­ნაც, ისი­ნიც თით­ქოს ერ­თად სახ­ლდე­ბოდ­ნენ, მაგ­რამ მათ ად­გი­ლობ­რივ მა­ცხოვ­რებ­ლებ­თან ასი­მი­ლა­ცია გა­ნი­ცა­დეს. გერ­მა­ნე­ლე­ბი თა­ნამ­შრომ­ლობ­დნენ, კე­თილ­გან­წყო­ბი­ლი იყ­ვნენ ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბის მი­მართ, მაგ­რამ შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას, რომ იზო­ლი­რე­ბუ­ლად დარ­ჩნენ. ქარ­თულ-გერ­მა­ნუ­ლი ოჯა­ხე­ბის აღ­რე­ვის ბევ­რი ფაქ­ტი არ ყო­ფი­ლა. "თა­ვი­ანთ და­სახ­ლე­ბას გერ­მა­ნე­ლებ­მა დე­დო­ფალ მა­რია ფო­დო­რეს ასუ­ლის პა­ტივ­სა­ცე­მად, რო­მე­ლიც იმ­პე­რა­ტორ ალექ­სან­დრე პირ­ვე­ლის დედა და ვურ­თემ­ბერ­გის მე­ფის, ფრიდ­რიხ პირ­ვე­ლის და იყო - მა­რი­ენ­ფელ­დი და­არ­ქვეს. ეს იყო პირ­ვე­ლი გერ­მა­ნუ­ლი და­სახ­ლე­ბა სა­ქარ­თვე­ლო­ში და ზო­გა­დად, ამი­ერ­კავ­კა­სი­ა­ში, სა­დაც შვა­ბე­ბი დამ­კვიდ­რდნენ.

მათ მთავ­რო­ბის ხარ­ჯით აუ­შე­ნეს ჩა­ლით გა­და­ხუ­რუ­ლი 16 ქვის ფარ­თო სახ­ლი, თი­თო­ე­უ­ლი - ორი ოჯა­ხის­თვის იყო გან­კუთ­ვნი­ლი. ჩა­მო­სუ­ლე­ბის­თვის პირ­ვე­ლი სახ­ნავ-სა­თე­სი სა­მუ­შა­ო­ე­ბი ად­გი­ლობ­რივ­მა გლე­ხებ­მა შე­ას­რუ­ლეს, მთავ­რო­ბის მიერ მი­ცე­მუ­ლი სა­თეს­ლე მა­სა­ლით. გერ­მა­ნელ­თა ჩა­მოს­ვლა გრძელ­დე­ბო­და შემ­დეგ წლებ­შიც. 1842 წელს, აბას­თუ­მან­თან და­არ­სდა კო­ლო­ნია ფრო­ი­დენ­ტა­ლი, რო­მე­ლიც 1848 წელს მა­რი­ენ­ფელ­დი­სა და პე­ტერსდორ­ფის სი­ახ­ლო­ვეს გა­და­ი­ტა­ნეს. 1850 წელს თბი­ლის­თან ახ­ლოს, მდი­ნა­რე ლო­ჭი­ნის სი­ახ­ლო­ვეს სტავ­რო­პო­ლი­დან, კო­ლო­ნია იო­ჰა­ნეს­დორ­ფი­დან ჩა­მო­სუ­ლი 9 გერ­მა­ნუ­ლი ოჯა­ხი და­ა­სახ­ლეს, თუმ­ცა 1854 წელს, სხვა­დას­ხვა მი­ზეზ­თა გამო, გერ­მა­ნე­ლე­ბი კვლავ სტავ­რო­პოლ­ში დაბ­რუნ­დნენ.

მე-19 სა­უ­კუ­ნის 30-იანი წლე­ბი­დან სა­ქარ­თვე­ლო­ში ცალ­კე­ულ გერ­მა­ნელ­თა ჩა­მოს­ვლაც გახ­შირ­და. ეკო­ნო­მი­კუ­რად უკვე მო­ღო­ნი­ე­რე­ბუ­ლი კო­ლო­ნის­ტე­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბა სხვებ­საც ხელ­საყ­რე­ლი და­საქ­მე­ბის იმედს აძ­ლევ­და. მა­გა­ლი­თად, 1837 წელს ბა­დე­ნი­დან ჩა­მო­სულ­მა გერ­მა­ნელ­მა იო­ჰან ზა­ი­ბერ­ტმა სას­ტუმ­რო გახ­სნა დუ­შეთ­ში.

1846 წელს თბი­ლის­ში ჩა­მო­სუ­ლი 60 ხე­ლოს­ნის ეთ­ნი­კუ­რი შე­მად­გენ­ლო­ბა და­უ­ზუს­ტე­ბე­ლია, მაგ­რამ, სა­ვა­რა­უ­დოდ, მათ­ში გერ­მა­ნე­ლე­ბიც იქ­ნე­ბოდ­ნენ. ხში­რი იყო თა­ვი­სი სურ­ვი­ლით ცალ­კე­უ­ლი გერ­მა­ნე­ლე­ბის ჩა­მოს­ვლაც. ბევ­რის კვა­ლი დღეს უკვე და­კარ­გუ­ლია, თუმ­ცა ზო­გი­ერ­თის ამ­ბავს მათი შთა­მო­მავ­ლე­ბის მო­გო­ნე­ბე­ბის წყა­ლო­ბით ვეც­ნო­ბით. ასე­თია, მა­გა­ლი­თად, კლა­რა კო­პ­ფის მო­გო­ნე­ბე­ბი სა­კუ­თარ ოჯახ­ზე, რო­მელ­საც სა­მუ­შა­ოს სა­ძებ­ნე­ლად სა­ქარ­თვე­ლო­ში ჩა­მო­სულ­მა ორმა გერ­მა­ნელ­მა და­უ­დო სა­თა­ვე. კლა­რას დიდი პა­პე­ბი­დან ერთი, გე­ორგ კო­პ­ფი, 1850 წელს ჩა­მო­ვი­და თბი­ლის­ში და ცნო­ბი­ლი კონ­დი­ტე­რი გახ­და, მე­ო­რე - გო­ტფ­რიდ შულ­ცე, 1856 წელს ჩა­სუ­ლა კა­ხეთ­ში და ჯერ თა­ვად ალექ­სან­დრე ჭავ­ჭა­ვა­ძის ვე­ნა­ხე­ბის ზე­დამ­ხედ­ვე­ლი იყო, შემ­დეგ კი 40 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მისი სი­ძის, ბა­რონ ნი­კო­ლა­ის, ბე­თა­ნი­ის მა­მულს მარ­თავ­და.

1817 წელს და­არ­სე­ბუ­ლი პირ­ვე­ლი გერ­მა­ნუ­ლი და­სახ­ლე­ბის, მა­რი­ენ­ფელ­დის გარ­და, 1820 წელს სა­ქარ­თვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ხუთი გერ­მა­ნუ­ლი კო­ლო­ნია იყო: ნოი-ტიფ­ლი­სი, ალექ­სან­დერსდორ­ფი, კა­ტა­რი­ნენ­ფელ­დი, ელი­ზა­ბეტ­თა­ლი და პე­ტერსდორ­ფი; დღე­ვან­დე­ლი აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე კი ორი - ჰე­ლე­ნენ­დორ­ფი და ანენ­ფელ­დი. ეს და­სახ­ლე­ბე­ბი აღ­ნიშ­ნუ­ლია რუ­სე­თი­სა და აგ­რეთ­ვე სხვა ქვეყ­ნე­ბის მიერ გა­მო­ცე­მულ მა­შინ­დელ რუ­კებ­ზე, მაგ­რამ მათ შო­რის ერთ-ერთი სა­უ­კე­თე­სო ი. გრეს­ლის 1856 წლის რუ­კაა, სა­დაც სა­ქარ­თვე­ლოს გერ­მა­ნუ­ლი კო­ლო­ნი­ე­ბი ავ­თენ­ტუ­რი და­სა­ხე­ლე­ბით და თან ყვე­ლა­ზე ზუს­ტი მდე­ბა­რე­ო­ბით არის მო­ნიშ­ნუ­ლი. გერ­მა­ნულ და­სახ­ლე­ბებს ჯერ "სა­ქარ­თვე­ლოს გერ­მა­ნულ კო­ლო­ნი­ებს" უწო­დებ­დნენ, 1848 წლი­დან კი - "ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის გერ­მა­ნულ კო­ლო­ნი­ებს".

***

მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში, რეპ­რე­სი­უ­ლი მთავ­რო­ბის ბრძა­ნე­ბით, გერ­მა­ნე­ლე­ბი შუა აზი­ა­ში გა­ა­სახ­ლეს. დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი სა­ხელ­მწი­ფოს დაბ­რუ­ნე­ბის შემ­დეგ, 1990-იანი წლე­ბი­დან გაღ­ვივ­და გერ­მა­ნელ­თა ინ­ტე­რე­სი სა­ქარ­თვე­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბი­სა. გვაქვს სა­ქარ­თვე­ლო­ში ოდეს­ღაც აქ მცხოვ­რე­ბი გერ­მა­ნე­ლი შთა­მო­მავ­ლე­ბის სა­ქარ­თვე­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბის მა­გა­ლი­თე­ბი. ერ­თერ­თმა გერ­მა­ნელ­მა ასუ­რეთ­ში შე­ი­ძი­ნა გერ­მა­ნუ­ლი ტი­პის სახ­ლი, რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცია ჩა­უ­ტა­რა მას და დღეს ევ­რო­პუ­ლი ტი­პის, სა­ავ­ტო­რო ღვი­ნოს უშ­ვებს. ასე­ვე ბოლ­ნის­ში არის გერ­მა­ნელ­თა შთა­მო­მავ­ლე­ბის მიერ გა­კე­თე­ბუ­ლი გერ­მა­ნუ­ლი წის­ქვი­ლი, რომ­ლის სივ­რცეც ხში­რად ეთ­მო­ბა ქარ­თულ-გერ­მა­ნულ ფო­რუ­მებს.

ჩვე­ნი პრო­ექ­ტი სამი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ხორ­ცი­ელ­დე­ბო­და და მო­ი­ცავ­და არა მხო­ლოდ და­სახ­ლე­ბებს, არა­მედ ცალ­კე­ულ შე­ნო­ბებ­საც, რომ­ლე­ბიც მთე­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს მას­შტა­ბით გვხვდე­ბა. ჩვე­ნი მი­ზა­ნი იყო, აღგ­ვე­ნუს­ხა და შეგ­ვეს­წავ­ლა ჩვე­ნი მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი, გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი სა­გან­ძუ­რი: შე­ნო­ბე­ბი, და­სახ­ლე­ბე­ბის გა­მორ­ჩე­უ­ლი სტრუქ­ტუ­რა, ტრა­დი­ცი­ე­ბი, მო­მა­ვალ­ში მათი ეტა­პობ­რი­ვი რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცი­ის მიზ­ნით. სა­მეც­ნი­ე­რო-პო­პუ­ლა­რუ­ლი სა­მე­ნო­ვა­ნი გა­მო­ცე­მით გვაქვს სურ­ვი­ლი ხელი შე­უ­წყოთ მის პო­პუ­ლა­რი­ზა­ცი­ას რო­გორც სა­ქარ­თვე­ლო­ში, ასე­ვე მის სა­ზღვრებს გა­რეთ, ასე­ვე გვინ­და, და­ვა­ინ­ტე­რე­სოთ გერ­მა­ნე­ლე­ბი ამ ის­ტო­რი­ულ და­სახ­ლე­ბებ­ში ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­თა და სა­უ­კუ­ნო­ვა­ნი კავ­ში­რე­ბის აღ­დგე­ნით. მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, რომ მოხ­დეს არა მხო­ლოდ "უსუ­ლო" შე­ნო­ბე­ბის რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცია, არა­მედ, ისე­ვე რო­გორც ორი სა­უ­კუ­ნის წინ, ში­ნა­არ­სით და­იტ­ვირ­თოს და აღ­დგეს ტრა­დი­ცუ­ლი წარ­მო­ე­ბე­ბი, ისევ გა­იხ­სნას გერ­მა­ნუ­ლი სკო­ლე­ბი/კულ­ტუ­რის სახ­ლე­ბი, სა­დაც ად­გი­ლობ­რივ ახალ­გაზ­რდებს შე­საძ­ლებ­ლო­ბა მი­ე­ცე­მათ შე­ის­წავ­ლონ გერ­მა­ნუ­ლი ენა და ეზი­ა­რონ ევ­რო­პულ ღი­რე­ბუ­ლე­ბებს. ყო­ვე­ლი­ვე ეს ხელს შე­უ­წყობს კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის გზით ჩვე­ნი სოფ­ლე­ბის აღორ­ძი­ნე­ბას და მათ ეკო­ნო­მი­კურ კე­თილ­დღე­ო­ბას.

"... მე-19 სა­უ­კუ­ნის მი­წუ­რულს წერა-კი­თხვის მცოდ­ნე გერ­მა­ნე­ლე­ბი პრო­ცენ­ტუ­ლად მო­წი­ნა­ვე ად­გილს იკა­ვებ­დნენ სა­ქარ­თვე­ლოს მო­სახ­ლე­ო­ბა­ში. რო­გორც ყვე­ლა სხვა სა­ჭირ­ბო­რო­ტო ამ­ბა­ვი, ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძეს (1837-1907), უდი­დეს ქარ­თველ მოღ­ვა­წეს, არც ეს ამ­ბა­ვი დარ­ჩე­ნია უყუ­რა­დღე­ბოდ: "გერ­მა­ნელს და სხვას მი­სებრ მიხ­ვედ­რილს კაცს ცოდ­ნა და სწავ­ლა-გა­ნათ­ლე­ბა სამ­კა­უ­ლად კი არა აქვს მიჩ­ნე­უ­ლი, იგი ცოდ­ნა­სა და გა­ნათ­ლე­ბას უყუ­რებს, რო­გორც აუ­ცი­ლე­ბელს სა­ჭი­რო­ე­ბას, რო­გორც არ­სე­ბითს პურ­სა… გერ­მა­ნელ­მა იცის, რომ შვი­ლის კა­ცად გა­მოს­ვლა, მა­ძღრად ყოფ­ნა და უტ­კივ­რად რჩე­ნა სწავ­ლა-გა­ნათ­ლე­ბა­ზეა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი..."

დღეს ყვე­ლა და­სახ­ლე­ბას ქარ­თუ­ლი სა­ხე­ლე­ბი აქვს. ჩვენ ინ­ვენ­ტა­რი­ზა­ცი­ის პე­რი­ოდ­ში და­სახ­ლე­ბებს, სიმ­ბო­ლუ­რად, გერ­მა­ნუ­ლი სა­ხე­ლე­ბი და­ვუბ­რუ­ნეთ. ტუ­რის­ტუ­ლი მა­ნიშ­ნებ­ლე­ბი არის ახ­ლან­დე­ლიც და გერ­მა­ნელ­თა მიერ დარ­ქმე­უ­ლი სა­ხელ­წო­დე­ბე­ბი­საც. ეს მეტ ტუ­რის­ტულ მი­ზი­დუ­ლო­ბას სძენს ამ არე­ალს. ასუ­რე­თის მთა­ვარ ქუ­ჩას ბოლო დრომ­დე სტა­ლი­ნის ქუჩა ეწო­დე­ბო­და. ქარ­თულ-გერ­მა­ნუ­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის, გერ­მა­ნელ­თა ორა­სი წლის ჩა­მო­სახ­ლე­ბის თა­რი­ღის აღ­სა­ნიშ­ნად, 2017 წელს სტა­ლი­ნის ქუ­ჩას სა­ხე­ლი გა­და­ერ­ქვა და - შვა­ბე­ბის ქუჩა და­ერ­ქვა... ძა­ლი­ან გვინ­და თრი­ა­ლეთ­ში არ­სე­ბუ­ლი ყვე­ლის ქარ­ხა­ნა არა მხო­ლოდ არ­ქი­ტექ­ტუ­რუ­ლად აღ­დგეს, არა­მედ გა­ნახ­ლდეს ტრა­დი­ცი­უ­ლი, გერ­მა­ნუ­ლი ყვე­ლის წარ­მო­ე­ბა. მა­შინ, რო­დე­საც, რე­გი­ო­ნა­ლუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის ხელ­შე­წყო­ბა სა­ხელ­მწი­ფოს მთა­ვარ პრი­ო­რი­ტეტს წარ­მო­ად­გენს, ასე­თი გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის რე­სურ­სე­ბი, სა­თა­ნა­დო დაც­ვი­სა და წარ­მო­ჩი­ნე­ბის, ასე­ვე და­ბა­ლან­სე­ბუ­ლი გა­მო­ყე­ნე­ბის შემ­თხვე­ვა­ში, ქმნის ქვეყ­ნის მდგრა­დი ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის მთა­ვარ ქვა­კუ­თხედს.

ნიკა ან­თი­ძე, კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის დაც­ვის სა­ა­გენ­ტოს ხელ­მძღვა­ნე­ლი:

- ის, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში გერ­მა­ნუ­ლი და­სახ­ლე­ბე­ბი არ­სე­ბობ­და, უმ­ნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნე­სია! გერ­მა­ნე­ლებ­მა სა­ქარ­თვე­ლო­ში უზარ­მა­ზა­რი კულ­ტუ­რა შექ­მნეს! ეს გან­სა­კუთ­რე­ბით იგ­რძნო­ბო­და ქვე­მო ქარ­თლში, სა­დაც მათი და­სახ­ლე­ბე­ბი იყო თავ­მოყ­რი­ლი. წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, ასუ­რეთ­ში მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის ბო­ლომ­დე იყო შე­მორ­ჩე­ნი­ლი გერ­მა­ნე­ლე­ბის მიერ გაყ­ვა­ნი­ლი ტრამ­ვა­ის ხაზი. მათ ბევ­რი რამ გა­ნა­ვი­თა­რეს და ძა­ლი­ან მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი იყო მათი ყოფ­ნა ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში!