"საუკუნის ყველაზე მნიშვნელოვანი, გრაკლიანის გორაზე აღმოჩენილი წარწერა უყურადღებობით ნადგურდება" - რატომ ტეხს განგაშს ეთნოგრაფი

შესაძლოა მეცნიერების კვლევამ მსოფლიო დამწერლობის ისტორიის გარკვეული ეტაპი მნიშვნელოვნად შეცვალოს. გრაკლიანის გორაზე აღმოჩენილი წარწერისადმი განსაკუთრებული ინტერესი გაჩნდა, რადგან სავარაუდოდ იგი საქართველოში უძველესია... 2016 წელს ქართულ მედიაში გრაკლიანის გორაზე აღმოჩენილი წარწერისადმი ასეთი უამრავი ითქვა.

თუ რა მდგომარეობაშია დღეს წარწერა, ამის შესახებ ეთნოგრაფი, ხელოვნებათმცოდნე, ექვთიმე თაყაიშვილის სახელობის საქართველოს საისტორიო საზოგადოების წევრი გიორგი გიგაური საუბრობს:

- გრაკლიანზე სამუშაოდ კარგი სპეციალისტებია საჭირო. უცხოელებიც შეიძლება იყვნენ კარგები, მაგრამ საქმეს ზერელე დამოკიდებულებით არ უნდა მიუდგნენ... როგორც კი წარწერა გამოჩნდა, ადგილზე ჩავედით და არქეოლოგებს ვურჩიეთ, ყოველი ნიშნის გამოჩენისას ყალიბი აღებულიყო. ნიშნები გორელიეფურია და ალიზის, თიხის ბუნებრივად გამაგრებულ მასაშია შესრულებული, დეფორმირებული და შლადია. მიწა რამდენჯერმე მიაყარეს, მოაცილეს, მიაყარეს, მოაცილეს და ასე მიმდინარეობდა... ამდენ მიწის მიყრის და მოცილების მერე ნიშნების ქვედა ნაწილები დღეს ჩამოშლილია. ქარი, სინესტე, მოძრაობა. ასეთ უძველეს არტეფაქტზე ყველაფერი უარყოფითად მოქმედებს.

ბოლოს, როცა წინა საკურთხევლის დიდი წარწერა ბოლომდე გამოჩნდა, რამდენიმე სპეციალისტი ჩავედით - მე, პალეოგრაფი ბატონი რამაზი პატარიძე, ისტორიკოსი და დამწერლობამცოდნე გიორგი ოთხმეზური და სამხარაულის ერთ-ერთი ექსპერტი, რომელიც ნაკვალევის ამოცნობაზე მუშაობს... ჩვენ ერთად ჩავხაზეთ წარწერის ნიშნების ფირმებიც. ზოგან დეტალი ჩამოტეხილი ჰქონდა, ხოლო ზოგან დეფორმირებული იყო. ყველაფერი გადავიღეთ და ჩავიხაზეთ.

შემდეგ ერთი წელი მიწა ჰქონდათ მიყრილი და კონსერვაციის ჩასატარებლად იტალიელი სპეციალისტები ჩამოვიდნენ. ახლა როცა ვნახეთ, სულ სხვა სურათი წარმოგვიდგა. ნიშნების ქვედა ზოლი ჩამოშლილია. ძველ ფოტოებთან შედარებაც არ შეიძლება!

- რა არის ყველაზე სწორი გამოსავალი, რომ წარწერა საბოლოოდ არ განადგურდეს?

- არასწორი დამოკიდებულებით, ფაქტია, ბევრს ვაფუჭებთ... წარწერას წაკითხვა და სწორი ვერსიის წარმოჩენა უნდა. ფანტაზიებს და მეზღაპრეობას რომ არ გავყვეთ, ჩვენ შევეცადეთ ენათმეცნიერებთან ერთად რაღაც რაციონალური ახსნა მოგვეძებნა. არქეოლოგიური ნივთების ხასიათით, საბეჭდავების სიმბოლოებით, ადგილის თავისებურებით, გარშემო ადგილის ტოპონიმებით და ეთნოგრაფიული ნიშნების ერთობლივი გათვალისწინებით, მივიღეთ დასკვნა, რომ ადგილი ეკუთვნის ნაყოფიერების ანუ ჰიეროგამიულ წარმართულ ტაძარს. აქედან წარწერის ნიშნების ხასიათი და ზოგი ნიშნის განსაკუთრებულობა გვაძლევს იმის თქმის უფლებას, რაც დავწერეთ წერილშიც "რას გვიამბობს გრაკლიანის წარწერა".

აუცილებელია ძლიერი კერამიკოსების, პალეოგრაფების, ექსპერტების კვლევაში ჩართვა. ამ წარწერას მარტო პალეოგრაფი კი არა, კარგი კერამიკოსიც სჭირდება, ვისაც ერთხელ მაინც თიხისგან გამოუძერწია გორელიეფი და მასალის დეფორმაციის თავისებურება იცის, მის ხასიათს შეიცნობს!

წარწერის გორელიეფები გადამრგვალებულია და ჩამოტეხილს, ანუ წამახვილებულ დეტალს სპეციალისტი ადვილად გამოარჩევს. პრობლემა ისიცაა, რომ თავიდანვე, როცა გამოძერწეს და მიადგეს საკურთხეველს ნაწილი, მაშინვე დაიზნიქა და დაიბრიცა. ამასაც დანახვა უნდა! ახლა გათხრების პერიოდში მიწა მიაყარეს. მიწა ინახავს, მაგრამ როცა ნესტიანი მიწა მოხვდა ძველი ნიშნის გირელიეფის ადგილს, ეს უკანასკნელიც დაშალა. ახლა იმ ძველი ფოტოების გამოყენებით და ადგილზე დეტალების მოძებნით წარწერის აღმოჩენის თავდაპირველი სახე შესაძლოა კიდევ აღდგეს.

- კულტურის სამინისტროს თუ მიმართეთ?

- დიახ, ყველაფერი ვუთხარით, მაგრამ ფინანსების ნაკლებობის გამო გათხრები რამდენჯერმე შეჩერდა, გაიძარცვა კიდეც და ბოლოს იტალიელებმა კონსერვაციაზე იმუშავეს. საქართველოში ასეთი უძველესი დამწერლობა, ასეთ ფორმაში არ აღმოჩენილა და საზოგადოება მოუმზადებელი აღმოჩნდა! მხოლოდ ერთ ადამიანზე ყველაფრის დავალდებულება არა მგონია სწორი. ასეთი ნიშნები ქართულ ეთნოკულტურაშიც გვაქვს და წერილიც გამოვაქვეყნეთ! მაინც მთლიანობაში დანახვა გაძნელებულია.