რა ტყუილები დაიჯერა ქართველმა ინტერნეტმომხმარებელმა - ცრუ ამბები და მათი გამავრცელებლები "ფეისბუქზე"

"პროფილი ეთერში აღარ გავა, რა დიაგნოზი დაუსვეს მაია ასათიანს?"

"კახი კალაძე: "სამუშაო ადგილები სულ არის, მაგრამ ქართველები ზარმაცები ვართ"

ამ და სხვა მსგავს, კითხვით თუ მტკიცებით ფორმებში დაწერილ ნაკლებად დასაჯერებელ ამბებს სოციალურ ქსელში მრავლად წააწყდებით. თუ წყაროს არ გადაამოწმებთ, თქვენც იმ ასობით ფეისბუქმომხმარებლის რიცხვში აღმოჩნდებით, ვინც მას საკუთარ გვერდზე ბრმა ხალისით გააზიარებს და მცდარი ამბების ტირაჟირებას ხელს შეუწყობს.

ცნობისმოყვარეობისა და ამავე დროს პროფესიული ინტერესის გამო, ზემოთჩამოთვლილი ამბების გადამოწმება გადავწყვიტე, ლინკზე გადავედი და პირველ რიგში მათი გამავრცელებელი "საინფორმაციო სააგენტოებით" დავინტერესდი.

შედეგი კი ასეთი იყო:

სტატია, რომელიც გვეუბნება, რომ მაია ასათიანის გადაცემა "პროფილი" ეთერში აღარ გავა, ამის მიზეზი კი წამყვანის ჯანმრთელობის მდგომარეობაა საიტზე - Timenews.ge მიმდინარე წლის 10 თებერვალსაა გამოქვეყნებული. სტატიის ტექსტში მითითებულია, რომ დეტალების გასარკვევად AMBEBI.GE გადაცემის პროდიუსერს ნიკოლოზ ხაჩიძეს დაუკავშირდა. შეიძლება იფიქროთ, რომ აღნიშნულ სტატიაში, საეჭვო არაფერია, თუმცა წარმოდგენა მაშინვე შეგეცვლებათ, როცა გაიგებთ, რომ AMBEBI.GE-ზე ამ შინაარსის ამბავი ზუსტად ერთი წლის წინ გამოქვეყნდა და ჟურნალისტს გადაცემის პროდიუსერი ზუსტად ერთი წლის წინ ესაუბრა "პროფილის" წამყვანის ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე.

აქვე იხილეთ სქრინები საიტებიდან, სადაც გარკვევითაა მითითებული, რომ ძველი სტატია Timenews.ge-მ ახლად გაასაღა და ეს "ფეისბუქზე" უამრავმა ადამიანმა გააზიარა.

ყურადღებას იქცევს სტატიის ბოლოს წყაროდ მითითებული საიტი news.net.ge, რომელიც საერთოდ არ მოიძებნა. ამასთანავე თვალშისაცემია საიტის დიზაინიც, რომელზეც მრავალი, მსუბუქად რომ ვთქვათ, არასასიამოვნო ვიზუალის რეკლამაა გავრცელებული, რაც ერთი შეხედვითვე დაბალი სანდოობის ინდიკატორია.

არასანდო შთაბეჭდილებას ტოვებს კიდევ ერთი საიტი, ამჯერად სპორტული თემატიკით - mysporti.ge, სადაც კატეგორიების ჩამონათვალში: ფეხბურთი, კალათბურთი, რაგბი... ვერ აღმოაჩენთ პოლიტიკის კატეგორიას, თუმცა საიტზე 9 თებერვალს გავრცელდა ტექსტი: "სამუშაო ადგილები სულ არის, მაგრამ ქართველები ზარმაცები ვართ" - კახა კალაძე". თბილისის მერის მიერ მსგავსი ხასიათის კომენტარის გავრცელება მერიის პრესამსახურში კატეგორიულად უარყვეს, მსგავსი ინფორმაცია არც რომელიმე სანდო საიტს განუთავსებია ვებგვერდზე. კონტაქტების განყოფილებაში mysporti.ge-ს მხოლოდ mail.ru-ს მისამართი აქვს მითითებული, მისი ფეისბუქ-გვერდი კი 2019 წლის 4 თებერვალს არის დარეგისტრირებული.

თუ ფიქრობთ, რომ კახა კალაძის კომენტარი სპორტულ საიტზე მერის წარსული საქმიანობის გამო მოხვდა, გეტყვით რომ, იმავე თარიღით - 9 თებერვლით, ქვეყნის პრეზიდენტის სახელითაც არის გამოქვეყნებული სტატია სათაურით - "რაც მე ვნახე შოკი იყო, საქართველოში ყველას აქვს ფული - სალომე ზურაბიშვილი". პრეზიდენტის პრესსამსახურში სალომე ზურაბიშვილის მიერ მსგავსი შინაარსის განცხადების გაკეთება უარყვეს.

საქართველოს პრეზიდენტის შესახებ ფეიკ ნიუსი კიდევ ერთი საინფორმაციო სააგენტოს news.coa.ge-ს გვერდზე აღმოვაჩინე. სანდო ინფორმაციას ნაკლებად, თუმცა ეროტიკული ხასიათის რეკლამებს აქ მრავლად შეხვდებით. როგორც ჩანს, საიტს ყალბი ამბების გავრცელების მრავალწლიანი გამოცდილება აქვს, რადგან ჯერ კიდევ 2017 წლის 2 ივლისს წერდა, რომ სასწრაფო დახმარების გამოძახება 50 ლარი გახდებოდა.

ინტერნეტსივრცეში არაერთი არასანდო საიტი მუშაობს, რომელიც ეპატაჟური სათაურებით, მცდარი ამბების გავრცელებით უბრალოდ ფულს და დროებით მკითხველს შოულობს. დავინტერესდით, ჩატარებულა თუ არა კვლევა მსგავსი ტიპის ვებ-გვერდების გამოსავლენად და მედიაკრიტიკის პლატფორმა MediaChecker-ს მივმართეთ კითხვით, სადაც განგვიმარტეს, რომ რესურსების სიმწირისა და სამუშაოს მასშტაბურობის გამო, შესაბამისი კვლევა არ ჩაუტარებიათ და ფეიკ ნიუსების გამავრცელებელი საიტების დასახელება უჭირთ.

საიტებს არა, თუმცა საინფორმაციო სააგენტოს ტიპის ფეისბუქ-გვერდებს, რომლებიც დეზინფორმაციას ავრცელებენ, იკვლევს "სამართლიანი არჩევნები". მათი ანგარიშის მიხედვით, 22 იანვრის მდგომარეობით, Facebook-ზე ცრუ მედიის 32 გვერდი მოქმედებს. ასეთი გვერდები საკუთარი სახელწოდების მიხედვით Facebook-ის მომხმარებლებს უქმნიან შთაბეჭდილებას, რომ თითქოს საინფორმაციო სააგენტოებს წარმოადგენენ. სინამდვილეში, მათი მიზანია დასპონსორებული პოსტებით, ახალი ამბები კონკრეტული პოლიტიკური დღის წესრიგის შესაბამისად მიაწოდოს საზოგადოებას. ასეთი გვერდების დიდი ნაწილი საარჩევნო პერიოდში შეიქმნა.

"სამართლიანი არჩევნების" კვლევის თანახმად, ცრუ საინფორმაციო სააგენტოს ტიპის გვერდები სახელწოდების, პროფილის ფოტოებისა და ვიზუალური შეფუთვით ონლაინ მედიის შთაბეჭდილებას ქმნიან. ზოგჯერ მათი სახელწოდება რეალური საინფორმაციო საშუალების სახელწოდების მსგავსია. მაგალითად, ერთ-ერთი გვერდი მოქმედებს სახელწოდებით "მესხეთის კარიბჭე", რაც შესაძლოა, მომხმარებლებს აერიოთ სამცხე-ჯავახეთში მოქმედ რეალურ მედია საშუალებაში - "სამხრეთის კარიბჭე".

სამართლიანი არჩევნების ინფორმაციით, ცრუ მედიის გვერდებიდან არცერთ მათგანს არ გააჩნია შესაბამისი ვებ-გვერდი და ისინი მხოლოდ "ფეისბუქზე" ინფორმაციის გავრცელებით არიან დაკავებულნი. ყალბი საინფორმაციო გვერდების ნაწილს მითითებული აქვს ვებ-გვერდის მისამართი, თუმცა ასეთი ვებ-გვერდები არ არსებობს. ზოგიერთ შემთხვევაში მითითებულია საკონტაქტო ინფორმაციაც. აღსანიშნავია, რომ მითითებული ტელეფონის ნომრები ციფრების კომბინაციის ერთნაირი სტილითაა შედგენილი: (მაგ: 598 98 98 98 ან 574 74 74 74).

მითითებული ნომრებიდან მხოლოდ ერთთან მოხერხდა დაკავშირება. თუმცა, პირმა, რომელმაც "სამართლიანი არჩევნების" ზარს უპასუხა, საინფორმაციო სააგენტოსთან კავშირი უარყო.

აღსანიშნავია რომ, პრინსტონისა და ნიუ იორკის უნივერსიტეტების ერთობლივი პროექტის ფარგლებში ჩატარებული კვლევის თანახმად, ფეიკ ნიუსებს ყველაზე ხშირად 65 წელს გადაცილებული ადამიანები აზიარებენ. რატომ მაინც და მაინც ეს ასაკობრივი კატეგორია? ერთ-ერთი მიზეზად შეიძლება ციფრულ მედიასთან დაკავშირებული უნარების ნაკლებობა განვიხილოთ, რაც ამბების სანდოობის განსაზღვრაზეც აისახება.

9 რჩევა ცრუ ინფორმაციის აღმოსაჩენად:

სკეპტიკურად მიუდექით სათაურებს - ყალბი ამბები ძირითადად გამომწვევადაა დასათაურებული. თუ შოკისმომგვრელი ცნობა დაუჯერებლად ჟღერს, დიდი ალბათობით ეს სიცრუეა.

დააკვირდით URL-ს ანუ წყაროს ლინკს - საიტები, რომლებიც ცრუ ინფორმაციას ავრცელებენ, ხშირად მიმართავენ ასეთ გზას: აკოპირებენ ნამდვილი ნიუსის წყაროს და მცირეოდენი ცვლილება შეაქვთ URL-ში. ეს მარტივად შეგიძლიათ შეამოწმოთ საიტზე შესვლითა და წყაროს ლინკის შედარებით ნამდვილ ლინკთან.

"ფეისბუქში"დააკვირდით ინფორმაციის წყაროს - დარწმუნდით, რომ ინფორმაცია იმ წყაროზე დაყრდნობითაა დაწერილი, რომელსაც სანდო რეპუტაცია აქვს. თუ უცნობი ორგანიზაციის დაწერილია სიახლე, მოიძიეთ მის შესახებ ცნობები.

მიაქციეთ ყურადღება უჩვეულო ფორმატს - ძირითადად, ყალბ ახალ ამბებში მართლწერა არეულია ან ასოთა უცნაური წყობაა.

ყურადღება მიაქციეთ ფოტოებს - ხშირად ყალბ ამბებს მანიპულაციური ფოტო ან ვიდეოკადრები ახლავს თან. შესაძლოა ფოტო ნამდვილი იყოს, მაგრამ კონტექსტიდან ამოგლეჯილი. მოძებნეთ ფოტოს წარმომავლობა!

დააკვირდით თარიღებს - ყალბ ამბებში თარიღები ერთმანეთს არ ემთხვევა.

შეამოწმეთ მტკიცებულება - გადაამოწმეთ ავტორის მოყვანილი წყაროები.

გადახედეთ სხვა საიტებსაც - თუ კონკრეტულ ინფორმაციას მხოლოდ ერთი წყარო ავრცელებს, მაშინ ის დიდი ალბათობით ყალბია.

იქნებ ამბავი ხუმრობაა? - ზოგჯერ სიახლეები რთულია გაარჩიო იუმორის და სატირისგან. დარწმუნდით, რომ გამომქვეყნებელი პაროდიულ სტატიებს არ წერს. ზოგიერთი ამბავი მიზანმიმართულად ყალბია. კრიტიკულად მიუდექით იმ ამბებს, რომელსაც ეცნობით და მხოლოდ მაშინ გააზიარეთ, როდესაც დარწმუნდებით, რომ ნამდვილი ამბავია.

ასევე დაგაინტერესებთ: 5 ტყუილი, რომელიც ქართულმა "ფეისბუქმა" დაიჯერა