"ევროპაშია და კარგადაა", "იაპონური მანქანები დანაძირია", "ტაქსისტებს ხურდა არ აქვთ" - რატომ არის საქართველოში ყველა ყველაფრის ექსპერტი?

"არსებობს გარკვეული წარმოდგენები, რომელიც არ შეესაბამება სინამდვილეს, თუმცა ისინი სხვადასხვა ფაქტორის გამო ჩამოყალიბდა, გამყარდა, იქცა სტერეოტიპად და დღეს ჩვენი თავის ტკივილია," - გვეუბნება პიარის სპეციალისტი, "ჯეპრას" უფროსი კონსულტანტი კახა მაღრაძე, რომელთანაც სწორედ ამ სტერეოტიპებსა და მათ მავნე გავლენაზე ვსაუბრობთ. მისი თქმით, როდესაც საინფორმაციო სივრცეზე ვლაპარაკობთ, სტერეოტიპები უნდა განვიხილოთ, როგორც მცდარი და არამცდარი, იმიტომ, რომ საზოგადოების დიდ ნაწილში, ამა თუ იმ მოვლენის შფასებისას, მყარად არის ისინი გაბატონებული.

კახა მაღრაძე:

- ბევრ სტერეოტიპს გაუნათლებლობა, უცოდინრობა, ინფორმაციის ნაკლებობა და ცოდნის მიღების ჩვევის უქონლობა წარმოქმნის. ურჩევნიათ, ორიენტირად რაღაც გაბატონებული აზრი ჰქონდეთ, მაგალითად, ასეთი, "ქალები ცუდი მძღოლები არიან", "ყველა ტაქსისტს ხურდა არ აქვს", "პოლიტიკოსები იტყუებიან", "ჩვენი პრობლემა გაუნათლებლობაშია"... ეს სტერეოტიპები იმდენად მყარია, რომ რთულია შეცვლა, გარკვეული დრო და ძალისხმევა სჭირდება. თუმცა არსებობს სტერეოტიპები, რომლებსაც საქართველოში ვერაფერს უზამ, მაგალითად, "თავიდან ყველა კარგად იწყებს და მერე აფუჭებს", რომელსაც ამა თუ იმ ორგანიზაციის სერვისის მისამართით მოისმენთ და ეს ალბათ ერთხელ მაინც ყველას გვითქვამს.

- გამოდის, ეს ფრაზები საიდანღაც ჩნდება, რომელსაც შემდეგ საუბარში ვიყენებთ, ისე, რომ ამაზე სერიოზული დისკუსიაც შეიძლება გავმართოთ... რაღაცები ჯიუტად ვამტკიცოთ.

- ერთია, რომ ეს სტერეოტიპები არსებობს, რაც ჯანსაღ პროცესებს აფერხებს და მეორეა, რომ არ ხდება მათი მეცნიერული კუთხით კვლევა (საიდან მომდინარეობს, ადამიანები ასე რატომ ფიქრობენ). მაგალითად, რატომ სვამდნენ ლუდით საპირისპირო სადღეგრძელოებს?

- რატომ?

- ლუდი საქართველოში მასობრივად XIX საუკუნეში გავრცელდა, მას ბარში არ მიირთმევდნენ, მთის პროდუქტი იყო. მეფის რუსეთის დროს, როცა ლუდხანები და ტრაქტირები შემოვიდა, იქ არა სახლში დამზადებულ, არამედ ფართო მოხმარების ლუდს მიირთმევდნენ, რომელიც იაფფასიან ალკოჰოლურ საშუალებად მიიჩნეოდა, იმიტომ, რომ დაბალი ხარისხის იყო. ვინც სვამდა, უკმაყოფილო იყო და მაშინ გაჩნდა სადღეგრძელო - "მოდი, იმას გაუმარჯოს, ვის გამოც ამ ლუდის სმა გვიწევს" და სტერეოტიპიც, "ლუდით სადღეგრძელოს თქმა არ შეიძლება", აქედან დაიწყო. ამასთან, საბჭოთა პერიოდი ხომ ხელსაყრელი დრო იყო მცდარი სტერეოტიპების დასამკვიდრებლად?! - XX საუკუნეში, საბჭოთა სივრცეში არსებული სისტემის გამო, საქართველო მოწყვეტილი იყო დანარჩენ მსოფლიოს და ცხადია, სტერეოტიპებიც საზოგადოებაში ადვილად იმკვიდრებდა ადგილს...

ადამიანებს რაც თავში ჰქონდათ ჩაჭედილი, იქიდან გამომდინარე ცხოვრობდნენ და მოქმედებდნენ. სტერეოტიპები იქმნებოდა არა მარტო მიმდინარე მოვლენებზე, ისტორიულ წარსულზეც, რადგანაც ბევრ რამეზე არ ფლობდნენ რეალურ ინფორმაციას, საოცარი რაღაცების სჯეროდათ. 90-იანების დასაწყისში ბევრს ეგონა, ბორჯომი და წყალი გვარჩენდა. სამწუხაროდ, ეს სტერეოტიპი ისევ ცოცხალია.

- რატომ ვერ გამოვედით მდგომარეობიდან - რა არის ამის მიზეზი?

- მიზეზი ის არის, რომ ჩვენი განათლების სისტემა ორიენტირებული არ არის იმაზე, რომ ადამიანებს ალტერნატივები დაანახოს და ალბათ ამაშია განათლების სისტემის პრობლემაც და არა მიდგომებში, პროდუქტულობაში... გაწვდის მზა მოსაზრებებს და ნაკლებად არის კვლევისა და კრიტიკის უნარებზე ორიენტირებული. მაგალითად, ბავშვობიდან ვიცით, რომ ვაჟა-ფშაველას "არწივი" პატრიოტიზმის თემაზეა შექმნილი, ამას ასე გვაწვდიდნენ, მაგრამ იმაზე არავის უფიქრია, - ხომ შეიძლება, პოეტს დაჭრილი არწივი მართლაც ენახა და ამაზე დაეწერა?! მაგრამ ასეთ რაღაცებზე ალბათ მაშინ უმეტესად "კაგებე" მუშაობდა.

- სტერეოტიპებით სავსე საზოგადოებაში პიარის სპეციალისტები როგორ მუშაობთ, როდესაც ამა თუ იმ საკითხზე კომუნიკაცია გიწევთ. სტერეოტიპების მსხვრევა რთული არ არის?

- კი, კომუნიკაციის დროს ეს ერთ-ერთი შემაფერხებელი ფაქტორია... ახლა ზოგადად რა ისტერიაცაა ჩვენს გარშემო, სამწუხაროდ, მისი ორგანიზატორები ხშირად პოლიტიკოსები და მედიაა. მაგალითად, შევხედოთ იმას, როგორი დამოკიდებულებაა საფინანსო ინსტიტუტების მიმართ. ბანკებს და სადაზღვევო სისტემას როგორც მევახშეებს ისე ვუყურებთ, ამ დროს თანამედროვე ცხოვრებაში საფინანსო ინსტიტუტების გარეშე პროცესების მართვა შეუძლებელია. არადა, ისეთი ხალხი დაგიმტკიცებს, რომ ეს ყველაფერი "ტუფტაა", გაოცდები, თან, რაც მთავარია, ამის თქმის საფუძველი შესაძლოა არც ჰქონდეს. იტყვის, - "მე ვიცი, მანდ რაც ხდება". ამ დროს არაფერიც არ იცის და მისი ყველა ფრაზა სტერეოტიპულია. მაგალითად, თუ ვინმე უცხოეთშია, ამის შესახებ აუცილებლად არსებობს გაბატონებული აზრი: "ევროპაშია და კარგად არის". მანქანებშიც ხომ ყველა სპეციალისტია და ხშირად გაიგებ ასეთს "იაპონური არ ვარგა, ყველა დანაძირია".

- ფაქტია, რომ ასეთი სტერეოტიპების ათვისების კარგი უნარი აღმოგვაჩნდა...

- ამიტომაც არის, რომ საზოგადოებასთან ურთიერთობის სფეროში სერიოზული პრობლემები გვაქვს: მაგალითად, ჰიდროელექტროსადგურები რომ განახლებადი ენერგიის წყაროა, ამის დამტკიცება გაჭირდება, რადგანაც ჩამოყალიბებული სტერეოტიპია, რომ განსაკუთრებით დიდი ზომის ჰესები ბოროტებაა! ამ დროს მთელ მსოფლიოში ეს ჰესები განახლებად ენერგიად მიიჩნევა, მის განვითარებას ყველა მხარს უჭერს. ასევე რთულია, დაამტკიცო, რომ ქართული ლუდი კარგია, მიუხედავად იმისა, რომ ქართველ ლუდის მწარმოებლებს ძალიან კარგი ნედლეული შემოაქვთ და ლუდის საწარმოებლად უმაღლესი ხარისხის დანადგარები აქვთ. თუმცა ვერაფერს უშველი საბჭოთა დროს ჩამოყალიბებულ სტერეოტიპს, რომ "ქართული ლუდი ცუდია და მხოლოდ ჩეხური ან გერმანულია კარგი". თან, ისე, რომ "ვერკვევით", "ზეპირად ვიცით" ჩეხური, გერმანული ლუდის შესახებ ყველაფერი, ოღონდ, სინამდვილეში არავინ არაფერი იცის, უბრალოდ, საიდანღაც თავში ჩავიდეთ, რომ იქაური ლუდი კარგია და ჩვენი სპირტგარეული. სპირტის გარევა ქიმიურად შეუძლებელია, მაღალალკოჰოლური ლუდის წარმოებისას სტრუქტურას მთლიანად შეცვლის. ან ასეთი, "ლუდს "პარაშოკისგან" აკეთებენ" - ასეთი რამ ბუნებაში არ არსებობს, მაგრამ ზოგიერთს ასე ჰგონია და მორჩა! რეალურად უცხოური დასახელებით ადგილზე სხვადასხვა ლუდი იწარმოება. კომპანიებმა დანადგარები შემოიტანეს, უფლება იყიდეს და პროდუქტს ცნობილი ლუდების სახელწოდებებით აწარმოებენ. ვსვამთ ამ ლუდებს და გვგონია, რომ ქართული არ არის.

- მცდარი სტერეოტიპების ნუსხა რომ გავნაგრძოთ, კიდევ რისი დასახელება შეგვიძლია?

- მცდარია სტერეოტიპი - "ხელისუფლება იმდენად არაეფექტიანია, რომ ყველაფერი ეშლება". "ტამიფლუს" ფასებზე ამბავი ატყდა. "ტამიფლუ" ყოველთვის ძვირად ღირებული პრეპარატი იყო, მაგრამ აქ ხომ ერთ-ერთი სტერეოტიპია, "ფარმაცევტულ კომპანიებს აქვთ კარტელური შეთანხმება, რომ ისინი ზემოგებებზე გადიან, რომ ფასები არაადეკვატურია, წამლის ხარისხი არ ვარგა, ფასები ზედმეტად მომატებულია და ფარმაცევტული კომპანიები სარგებლობენ ამ ეპიდემიით". ეპიდემიის თემა რომ განვაგრძოთ, ესეც მცდარი სტერეოტიპია, რადგან არ ვიცით, რამდენ მოსახლეში რამდენი უნდა იყოს დაავადებული, ეპიდემია რომ დაერქვას, მაგრამ "ჩემ გარშემო ყველა ცუდად არის, ხალხი პანტა-პუნტით იღუპება, რას შვრება ეს მთავრობა?!" - ამას გავიძახით. ამ სტერეოტიპებისა და პანიკის ფონზე, განათლების სამინისტრო იძულებული გახდა, სწავლა გადაედო, პრემიერ-მინისტრმაც "ტამიფლუს" უფასო გავრცელებაზე ამ პანიკის შემდეგ განცხადება გააკეთა.

- არადა, პაატა იმნაძე სწავლის გადადების წინააღმდეგი იყო.

- მაგრამ "თავში ჩაჭედილი" აზრის, ამ საბჭოთა სტერეოტიპის გამო, რომ "სკოლაში ბავშვი არ უნდა გაუშვა," გადაიდო სწავლა. ყველაფერი კი იქიდან გამომდინარეა, რომ პირველადი ჯანდაცვის, საყოფაცხოვრებო დონის ჯანდაცვის გონზე არ ვართ, ამას სკოლაში არ ვასწავლით. მოკლედ, "ბანკები მევახშეები არიან", "ფარმაცევტები გარიგებულები", "ლუდი "პარაშოკისგან" იწარმოება", "ლუგარის ლაბორატორია ვირუსებს ავრცელებს". მეორე უკიდურესობა, როცა ვთქვათ, ვიღაც პროგრესული ტიპი დასცინის მათ, ვინც იმას ამტკიცებს, რომ "ვირუსებს ლუგარის ლაბორატორია ავრცელებს", თუმცა თავად ბანკებს მევახშეებს უწოდებს. არის ასეთი შემთხვევაც, აღშფოთებული ინტერნეტმომხმარებელი სოციალურ ქსელში აღელვებულ პოსტს, მაგალითად, სამშენებლო კომპანიებზე დაწერს, - "ყველა ხე გაჩეხეს", ოღონდ, რეალურად აზრზე არ არის, სად რა გაიჩეხა. პოსტის დაწერის შემდეგ შეიძლება, ადგეს და მიწისქვეშა გადასასვლელზე ზემოდან გადავიდეს, - რა მოხდა, ცუდს რას აკეთებს?! ან კიდევ ვიღაც სტუდენტი იტყვის "სწავლის გადასახადი მაღალია" თან ისე, ლექციაზეც რომ არც ყოფილა.

- როგორ უნდა დაიძლიოს ეს სტერეოტიპები?

- არ მაქვს პრეტენზია, რომ ამისთვის რაიმე რეცეპტი ვიცი. გარდა იმისა, რომ განათლებას რეფორმა სჭირდება, უნდა ვიცოდეთ, რომ როცა შევხვდებით მცდარ სტერეოტიპს, არ უნდა დავიზაროთ და შევეწინააღმდეგოთ. სოციალურ ქსელს რომ ვუყურებ, მთელი დღეების განმავლობაში, ადამიანები სტერეოტიპული არგუმენტების გავრცელებაში ერთმანეთს ეჯიბრებიან და ხშირად შემხვედრია ასეთი - "წყალი უფასოდ უნდა გქონდეს", "ელექტროენერგიის გადასახადი ჩვენს ქვეყანაში არ უნდა იმატებდეს". როგორც ჩანს, მათთვის ეს თვითრეალიზაციის და საკუთარი თავის წარმოჩენის საშუალებაცაა. უმაღლეს სასწავლებელში ვასწავლი და ვხედავ, რომ მონდომებული სტუდენტი ძალიან ცოტაა, რაც იმას ნიშნავს, რომ დღემდე ცოცხალია სტერეოტიპი, რომ "უმაღლესი განათლება ჩემმა შვილმა უნდა მიიღოს". ამ სტერეოტიპის ხარჯზე რამდენი უმაღლესი სასწავლებელი აკეთებს ფულს, ეს იმის ფონზე, როცა ავტორიზაცია მხოლოდ 2-მა უმაღლესმა სასწავლებელმა (ილიაუნმა და თავისუფალმა უნივერსიტეტმა) გაიარა. მოკლედ, ქართული სიზარმაცე საბჭოთა სისტემას კარგად მოერგო იმ კუთხით, რომ, იმ სისტემაში შეეძლოთ, არაფერი ეკეთებინათ და კარგად ეცხოვრათ. ამის ზენიტი უმაღლესის დამთავრება იყო, რის შემდეგაც უზრუნველი ცხოვრება ბოლომდე გარანტირებული გქონდა. ერთმანეთთან იყო დაკავშირებული ქურდი-მილიციელი-პროკურორი-რაიკომის მდივანი და ესაა სტერეოტიპის - "ჩემმა შვილმა უმაღლესი სასწავლებელი აუცილებლად უნდა დაამთავროს" საფუძველიც.

- მგონი, მცდარი სტერეოტიპია - "ქართულ მიწაზე მოყვანილი პროდუქტი არის ჯანსაღი". ამაზე კამათი მეც ხშირად მომისმენია...

- საბჭოთა პერიოდში ქიმიურ სასუქებს არც ისე ნორმირებულად იყენებდნენ. ამიტომ, ჩვენთან იშვიათად ნახავთ მიწას, რომელზეც ბიოპროდუქტს უპრობლემოდ მოიყვან, სერიოზული სტანდარტების დაცვა უნდა. ჩვენი ნიადაგის დიდი ნაწილი ამას არ შეესაბამება, გვარჯილითია მოწამლული. გვარჯილა ნიადაგში ილექება და გარკვეული პერიოდი სჭირდება, რომ მიწა ბუნებრივად გაიწმინდოს. ცუდია, რომ ამ მცდარ სტერეოტიპებს ეკონომიკური და პოლიტიკური მიზნებისთვის იყენებენ, რაც კიდევ უფრო აფერხებს ქვეყანაში წინსვლის პროცესებს. დროა, გამოვფხიზლდეთ...