რატომ არ დაოჯახდა იაკობ გოგებაშვილი და რატომ არ შედიოდა ის სტამბაში, სადაც მისი წიგნები იბეჭდებოდა

იაკობ გოგებაშვილის სიცოცხლეში "დედა ენა" 33-ჯერ გამოიცა, გარდაცვალების შემდეგ 25-ჯერ. გამოცემისთანავე "დედა ენა“ ვეფხისტყაოსნის ბადალი უწოდეს, რომელიც ძალიან მალე ხალხისათვის ყველაზე საყვარელი და პოპულარული წიგნი გახდა. ამ ავტორის წიგნები ათი ათასობით ვრცელდებოდა. ყოველწლიურად 20-25 ათასი "დედა ენა" და 5-6 ათასი "ბუნების კარი" იყიდებოდა. ხოლო იაკობ გოგებაშვილის 100 წლისთავის იუბილესთვის, მასობრივი ტირაჟით გამოვიდა გოგებაშვილის "დედა ენისა" და "ბუნების კარის" აღდგენილი გამოცემები.

გორის, თბილისის სასულიერო სასწავლებლისა, აქვე სასულიერო სემინარიისა და კიევის სასულიერო სემინარიაში განათლების მიღების შემდეგ, იაკობ გოგებაშვილი საეკლესიო ცხოვრებისთვის ემზადებოდა, მაგრამ ბოლოსმაინც საზოგადებრივი საქმიანობა ამჯობინა. სუსტი ჯანმრთელობის იაკობი კიევში ტუბერკულიოზით დაავადა, ექიმების დაჟინებული მოთხოვნით, იძულებული გახდა სწავლა მესამე კურსზე მიეტოვებინა და სამშობლოში დაბრუნებულიყო. როგორც ჩანს მისი დაავადება გენეტიკური იყო, რადგან იაკობის მშობლებსა და და-ძმასაც სუსტი ფილტვები ჰქონდათ.

საბედნიეროდ, ქართველებს ბევრი ღვაწლმოსილი ადამიანი გვყავდა, რომელებმაც ბევრი მიმართულებით დატოვეს სასიკეთო კვალი ჩვენი ქვეყნის ისტორიაში. პირველი ასეთ მოღვაწედ ალბათ ილია ჭავჭავაძე გვახსენდება, მაგრამ აქვე არ უნდა დაგვავიწყდეს იაკობ გოგებაშვილიც. მეცნიერული პედაგოგიკის ფუძემდებელი საქართველოში, პუბლიცისტი, საბავშვო მწერალი და საზოგადო მოღვაწე იაკობ გოგებაშვილი, აქტიურად იყო ჩაბმული ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობაში, რომელსაც ილია ჭავჭავაძე და აკაკი წერეთელი მეთაურობდნენ. ამავე დროს, ის საქართველოში სახალხოსკოლების შექმნა-დამკვიდრებისათვის იბრძოდა. განსაკუთრებით დიდია მისი ღვაწლი ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების დაარსებასა და მის საქმიანობაში. გოგებაშვილის სასკოლო სახელმძღვანელოებმა: "ქართული ენის ანბანი და პირველი საკითხავი წიგნი მოსწავლეთათვის“, "ბუნების კარი“, "დედა ენა“, "რუსკოე სლოვო“, დიდი როლი ითამაშეს ახალი ქართული სალიტერატურო ენის განვითარებასა და დამკვიდრებაში.

იაკობ გოგებაშვილი არ იშურებდა სახსრებს სახალხო განათლებისათვის; იგი მატერიალურად ეხმარებოდა ღარიბ მოსწავლეებს, ცალკეულ საზოგადო მოღვაწეებს, პოეტებს, მწერლებს. ბევრმა მისი შუამდგომლობით სტიპენდია მიიღო, მათ შორის იყვნენ შემდგომში გამოჩენილი ქართველი კომპოზიტორები ზაქარია ფალიაშვილი და დიმიტრი არაყიშვილი. სისტემატურად უგზავნიდა ფულს რუსეთსა და საზღვარგარეთ უმაღლეს სასწავლებლებში მოსწავლე ქართველ სტუდენტებს, ციმბირში გადასახლებულ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ მოღვაწეებს. ასევე მონაწილეობდა ზეპირსიტყვიერების შეგროვებაში, საბავშვო ჟურნალების გამოცემაში, ხალხური სიმღერების ნოტებზე გადატანაში, ბიბლიოთეკების დაარსებაში და ა.შ.

სიკვდილის წინ იაკობ გოგებაშვილმა მთელი თავისი ქონება "ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას“ გადასცა. იაკობის თანამედროვეთა თქმით, "ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება“ მისი ოჯახი იყო. იაკობმა 300 თუმანი თავის დასაფლავებისა და ძეგლის დასადგმელი ხარჯების დასაფარავად გადადო. დანარჩენი ქონება კი ასე გაყო:

იაკობის გაყიდული წიგნებიდან უნდა გადადებულიყო არანაკლებ ერთი კაპიკისა განათლების ფონდის დასაარსებლად. ამ ფონდიდან უნდა დაენიშნათ სტიპენდიები სახალხო მასწავლებლების, გლეხებისა და მუშების შვილებისთვის. სალიტერატურო ფონდს უნდა მოხმარებოდა, აგრეთვე იაკობის ვერაზე მდებარე მიწის ნაკვეთის გაყიდვით მიღებული თანხაც. მას უყურადღებოდ არ დაუტოვებია მისი წიგნების ასოთამწყობი ლადო კალანდაძე, წიგნის მაღაზიის გამგე ივანე ავალიშვილი და "წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების“ ბუღალტერი ვასო ელიაშვილი, რომელთაც ანდერძით ას-ასი მანეთი დაუტოვა... იაკობს საკუთარი ოჯახი არ ჰყავდა. ანდერძში გადანახული ფული გაუნაწილა და ათ-ათი თუმანი გადასცა ქართველთა, სომეხთა და მაჰმადიანთა საზოგადოებებს, ვარიანის სახლი კი თანასოფლელებს უანდერძა, სადაც შემდეგში სკოლა გაიხსნა. განაგრძეთ კითხვა