უძველესი საქორწინო ტრადიციები საქართველოში - საიდან მოდის ტერმინი "გათხოვება" და რას ატანდნენ მზითვში ქართველ პატარძლებს

საქართველოს ტრადიციულ ყოფაში ქორწინება რელიგიურ ინსტიტუტებთან მჭიდროდ იყო გადაჯაჭვული. პირველ რიგში აუცილებელი იყო, როგორც ქალისა და ვაჟის, ისე მათი ოჯახების თანხმობა. ქორწინებას წინ უძღოდა საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესი, რომელიც პირველ ეტაპზე ნიშნობით/დაწინდვით გვირგვინდებოდა.

ნიშნობა ვაჟის მხრიდან ქალის ოჯახში ნიშნის მიტანას გულისხმობდა. ეს იყო პირველი ნაბიჯი ქორწინებისთვის. ნიშანში სამკაული, ფართლეული, საოჯახო ნივთები, ვერცხლის ფული შედიოდა. საჩუქრები იყო არა მხოლოდ ქალისთვის, არამედ ქალის ოჯახის ყველა წევრისთვის. შეიძლებოდა წყვილი დანიშნული სამი წელიც კი ყოფილიყო, ვინაიდან ქორწილს სერიოზული მომზადება სჭირდებოდა. ქორწილი ორივე ოჯახში იმართებოდა, ჯვრისწერის რიტუალი კი ვაჟის სოფელში.

ტრადიციულად, ქორწილების სეზონად შემოდგომა მიიჩნეოდა, რადგან ამ დროს სარჩო-საბადებელი დაბინავებული იყო და ხალხს მეტი დრო ჰქონდა. ქორწილის დღეს საინტერესო სცენები თამაშდებოდა. მაგალითად, ისტორიულ ტაო-კლარჯეთსა და აჭარაში, ქალის ოჯახიდან გაყვანისას, პატარძლის სტუმრები ვაჟის მაყრიონს გზაზე გადაუდგებოდა და გარკვეულ შესაწირავს ითხოვდა. ეს ტრადიცია დღემდე არსებობს.

ქორწილი ხეთაში, 1913 წელი

სოციალური და ქონებრივი უთანასწორობა გამორიცხული იყო. წყვილები თანაბარი შესაძლებლობებისა და სტატუსის მქონე უნდა ყოფილიყვნენ. ახალდაქორწინებულ ქალს მშობლების ოჯახი ყოველთვის ეხმარებოდა. მაგალითად, სვანეთში არის ერთი დღე (აღდგომის ციკლს მოყვება, ამიტომ კონკრეტული თარიღი არ გააჩნია), როცა მშობლების სახლში ქალს საჩუქრებს უმზადებენ და სტუმრად იწვევენ. თუ ქალი გარდაცვლილია, მის შვილებს ეპატიჟებიან და ასაჩუქრებენ.

მთაში, როცა ქალს ერთდროულად ორი ხელის მთხოვნელი ჰყავდა, იმას აყოლებდნენ, ვინც ხელს პირველი ითხოვდა. იმ შემთხვევაში, თუ ქალს მშობლების გადაწყვეტილება არ მოსწონდა და მეორე მთხოვნელი ერჩია, მაშინ იპარებოდა, მაგრამ ასეთი ამბავი ხანდახან ტრაგიკულად სრულდებოდა, რადგან მდევარს აყოლებდნენ და ორ მხარეს შორის ჩხუბი იმართებოდა. თუ მდევარს გადაურჩებოდნენ, ქალის ოჯახი მარტივად არ პატიობდა და ხშირად მხოლოდ შვილის შეძენის შემდეგ ურიგდებოდა.

იხილეთ ვიდეო: საიდან მოდის ტერმინი "გათხოვება" და ქორწინების რა ტრადიციები არსებობდა წლების წინ საქართველოში?

არ ჰქონდა მნიშვნელობა, ქორწინება გარიგებით იყო თუ სიყვარულით, ნებისმიერ შემთხვევეაში საჭირო იყო პირი, რომელიც ქალ-ვაჟის ურთიერთობას კანონიერ ჩარჩოში მოაქცევდა. ამ პირს სხვადასხვაგან სხვადასხვა სახელი ერქვა - შუამავალი, ელჩი, მოციქული, მაჭანკალი. ეს იყო წყვილისადმი უანგარო დახმარება, მაგრამ გაჭირვების წლებში, ეს საქმე პროფესიად იქცა და შუამავალი გასამრჯელოს იღებდა. იყო შემთხვევები, როცა მაჭანკალი თავად შეარჩევდა წყვილს და ორივე მხარესთან დადიოდა მოლაპარაკებაზე.

ინგუში მაჭანკლები იუსუფ ტამბიევთან ერთად

მზითევი, რაც ქალს მშობლების სახლიდან ეძლეოდა, მისი კერძო საკუთრება იყო და კაცის მფლობელობაში არ გადადიოდა. ზოგიერთი შეძლებული ოჯახი შვილს მიწასაც ჩუქნიდა. მზითვის ქონება ქალის შვილებს რჩებოდათ. ხშირად, ნაჩუქარი ქონება ქალს, განქორწინების შემთხვევაში, ცალკე დასახლების საშუალებას აძლევდა.

ხევსური ქალი მზითევს თავისი ხელით იმზადებდა - ქსოვდა, კერავდა, ქარგავდა და სკივრში ალაგებდა.

ძველი ტფილისი: მზითევი მოაქვთ (ოსკარ შმერლინგი)

საქორწინო ასაკს სჯულის კანონი არეგულირებდა და ყოველთვის იცვლებოდა - იყო 12 წელი, 14, 16 წელი. ხევსურეთში უფრო გვიან ქორწინდებოდნენ, ვიდრე საქართველოს სხვა კუთხეებში. მეტწილად წყვილი თანატოლი იყო. საეკლესიო ჩანაწერებში ვხვდებით შემთხვევებს, როცა ქალის ასაკი მამაკაცისას აღემატებოდა. ასაკობრივ სხვაობას დიდი მნიშვნელობა არ ჰქონდა, მთავარი იყო, ორივე შვილოსნობის ასაკში ყოფილიყო. ქორწინებისთვის მშობლების თანხმობა და დალოცვა აუცილებელი იყო. სამი ჯვრისწერის შემდეგ ჯვრისწერა აღარ შეიძლებოდა.

გულისწორის პოვნის საუკეთესო სიტუაციებად რელიგიური დღესასწაულები და ქორწილები მიიჩნეოდა. მაგალითად, აჭარაში ამ მხრივ გამორჩეული დღესასწაული შუამთობა იყო, როცა სტუმრები თითქმის ყველა სოფლიდან მთაში ადიოდნენ და ამ დღეს ზეიმობდნენ.

იყო შემთხვევები, როცა ოჯახები თანახმა იყვნენ, მაგრამ წყვილები არა, ასეთ დროს, ხანდახან, მშობლები გავლენას ახდენდნენ და მაინც აქორწინებდნენ. როცა ოჯახები შეთანხმდებოდნენ, წყვილებს ერთმანეთის ნახვის საშუალება მაინც იშვიათად ჰქონდათ. მათი შეხვედრები მხოლოდ ნიშნობის შემდეგ იყო ნებადართული. ძირითადად ვაჟი მიდიოდა საცოლის ოჯახში.

მეჯვარეების ინსტიტუტი ძალიან მნიშვნელოვანი და დასაფასებელი იყო. სხვადასხვა მხარეში ამ სტატუსის აღმნიშვნელი სხვადასხვა ტერმინოლოგია გვხვდება, მაგალითად, ხევში ეჯიფს უწოდებენ, ტერმინი - "ვაზირობა ვქენით", აღმოსავლეთ საქართველოს მთასა და აჭარაში გვხდება. ქალის მეჯვარის აღმნიშვნელად მდადეს იყენებდნენ.

რაც შეეხება ტერმინ ხელისმომკიდეს - ეს ნიშნავდა ხელის მთხოვნელს. როცა ვაჟის მეჯვარე მიდიოდა ქალის ოჯახში და პატარძალი ხელით მოჰყავდა. სწორედ აქედან წარმოიშვა ტერმინი გათხოვება, რაც ხელის სათხოვნელად მისულისთვის დასტურის მიცემას ნიშნავს. მეჯვარეები ოჯახის ყველაზე ახლო მეგობრები ხდებოდნენ და ოჯახის კეთილდღეობაზე ზრუნავდნენ. პირველი შვილის ნათლიობის პატივიც მათ ერგებოდათ. წყვილები, მეჯვარეების არჩევანში შეზღუდული არ იყვნენ. ქალს შეეძლო ვაჟი ჰყოლოდა მეჯვარედ ვაჟს კი ქალი, ან ორივეს ერთი ჰყოლოდა.

ინგილოური ქორწილი

სუფრა - აღმოსავლეთში ხორცის კერძები სჭარბობდა, დასავლეთში უფრო მცენარეული იმის მიხედვით, სად რა ტიპის მეურნეობა იყო განვითარებული. თუმცა, ხარი მთელი ქვეყნის მასშტაბით მნიშვნელოვანი და აუცილებელი საკლავი იყო. დასავლეთ საქართველოში იყო თაფლისა და არაყისგან დამზადებული სასმელი. ასევე, თაფლში მოხარშული ხორბალი, რაც სადღესასწაულო კერძი იყო და ნუგბარად მიირთმევდნენ. აჭარაში ქორწილის სუფრაზე ალკოჰოლი არ იყო, მაგრამ იყო თაფლისგან დამზადებული შარბათი. სამდღიანი საქორწილო ნადიმიც, იგივე ლხინის სუფრა, ყველა რეგიონისთვის დამახასიათებელი იყო (ეს არ გულისხმობს სამ გადაბმულ დღე-ღამეს). ქორწილში ჰქონდათ თამაშები, გართობა, ისვენებდნენ კიდეც. გამორჩეული საქორწილო სიმღერა მაყრული იყო.

საქორწილო სამოსი ღია ფერის, ან ჭრელი იყო. მაგალითად, მაღალმთიან აჭარასა და სვანეთში წითელი ფერი ძალიან უყვარდათ. მამაკაცები ჩოხას საგანგებოდ იკერავდნენ. დაოჯახების შემდეგ, ქალი თავსაბურავს იფარებდა და უკვე მანდილოსნად იწოდებოდა. ვინაიდან მთა უფრო კონსერვატორულია, დაქორწინებული ქალისგან მანდილის ტარება იქ დღემდე შემორჩა.

განქორწინება - ამისთვის სერიოზული მიზეზი უნდა ყოფილიყო. მაგალითად, რომელიმე მძიმე ავადმყოფი თუ იქნებოდა, ასეთ შემთხვევაშიც მეორე მხარე 3 ან 5 წლით იღებდა მოვლისა და ზრუნვის პასუხისმგებლობას. უშვილობაც განქორწინების ერთ-ერთი მიზეზი ხდებოდა. ღალატის შემთხვევეაში სასულიერო პირები მოთმენასა და პატიებას ურჩევდნენ. ღალატი ორივე მხარისთვის თანაბარი დანაშაული იყო. თუ წყვილი მაინც უარს ამბობდა თანაცხოვრების გაგრძელებაზე, განქორწინების საკითხს იმ კონკრეტული რეგიონის ეპისკოპოსი წყვეტდა. ძალიან მძიმე დანაშაულად და განქორწინების საბაბად იქცეოდა, თუ ქალი ფეხმძიმობას ნაადრევად, თვითნებურად შეიწყვეტდა.

განქორწინების შემდეგ, თუკი ქალს ქონებრივად დამოუკიდებლად ცხოვრება შეეძლო, ცალკე სახლდებოდა. თუ არა, მშობლების ოჯახში ბრუნდებოდა. ბავშვების საკითხი ინდივიდუალურად წყდებოდა - ქალსაც და მამაკაცსაც თანაბარი უფლება ჰქონდათ. მეტწილად, ვაჟებს მამაკაცის ოჯახში ტოვებდნენ, ქალები დედებს მიჰყავდათ.

ქმრის გარდაცვალების შემდეგ, ქალი თავად ირჩევდა, ქმრის ოჯახში დარჩებოდა თუ წავიდოდა და ხელმეორედ შექმნიდა ოჯახს.

ავტორი: დარინა ქამადაძე

მთავარ ფოტოზე: გიორგი ბექაური და ხატია სუხაშვილი; ფოტოები: საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა (მფლობელები: ქეთი ჭითანავა, თუმი დიშნი (ხანგოშვილი); ნუნუ ბენდუქიძე