ქალის სახელი ლენინის პატივსაცემად - საქართველოში გავრცელებული 35 სახელის განმარტება

ალბათ ნებისმიერს აინტერესებს საკუთარი სახელის ისტორია, წარმომავლობა – თუ რას ნიშნავს, როდის და როგორ წარმოიშვა ის. ამისთვის ვაგრძელებთ ჩვენს ცნობილ რუბრიკას - "ქართული გვარ-სახელები", რომლის მიმართ მკითხველის ინტერესი ყოველთვის დიდია.

გთავაზობთ საქართველოში გავრცელებულ ქალის სახელებს. თემა მომზადებულია პროფესორ ზურაბ ჭუმბურიძის მიერ წლების წინ დამუშავებულ და შედგენილი წიგნის - "რა გქვია შენ?" მიხედვით.

მაია - ძველი ინდური ღვთაების – ბუდას დედას ერქვა. ასევე ეწოდება მერკურის ანუ ჰერმესის დედას ბერძნულ მითოლოგიაში. მაიკო - მაია-ს, მარიამ-ის ან მაკრინე-ს საალერსო ფორმაა. ამ სახით მხოლოდ ქართულში წარმოგვიდგება.

მაკა - ევროპულ ენებში დამკვიდრებული ფორმაა, მიღებული ისეთი სახელების შემოკლების გზით, როგორიცაა მაკრინე, მარია, მარგარიტა და სხვ.

მადლენა – წარმოადგენს მაგდალინა-ს ფრანგულ ფორმას, ჩვენში ახალი ნასესხებია (შეადარეთ მაგდას, მაგდანას).

მათიკო - ქართული სახელია, მიღებული მართა-ს მოფერებითი ფორმისაგან.

მაკრინე - (ლათინური) `ხმელი,~ `გამხდარი~. მისი მოფერებითი ფორმებია ქართულში დამოუკიდებელ სახელებად ქცეული მაიკო და მაკა, აგრეთვე მაკო.

მანანა - (ძველი ებრაული) ბიბლიური სახელია, ნიშნავს `მცირეს,~ `ცით მოვლენილს~, გადატანით `ზეციურ პურს~ (რომელსაც ღმერთი უგზავნიდა სამშობლოდან დევნილ ებრაელებს). ქალის სახელად განსაკუთრებით ფართოდ გავრცელდა საქართველოში.

მარგალიტა - (ლათინური) `მარგალიტი~. პირველადი ფორმაა მარგარიტ(ა), შემოკლებული – მარგო.

მარეხ - (არაბული) `მარსი~. პარალელური ფორმაა მარიხ. პიროვნულ სახელებად გვხვდება ამ პლანეტის ლათინური სახელწოდებაც – ვენერა, ქართულიც – ცისკარა.

მართა - (არამეული) `ქალბატონი,~ `დიასახლისი~. მისი მოფერებითი ფორმაა ქართულში მათიკო. მართა ერქვა ქრისტეს მეგობრის ლაზარეს დას, მენელსაცხებლე დედას, რომელიც იხსენიება სახარებაში: `იყო ვინმე დედაკაცი, რომლისაი სახელი მართა, და შეიყვანა თავადი სახიდ (სახლში) თვისა~ (ლუკა 10, 38).

მაგული - (ქართული) მეგრულად ნიშნავს `მსგავსს~.

მარიამ - (ძველი ებრაული) მოეპოვება რამდენიმე განმარტება: 1. `შეუპოვარი,~ `დაუმორჩილებელი~, უარმყოფელი~; 2. `მწარე~; 3. `ქალბატონი~; 4. `საყვარელი უფლისა~. უფრო სარწმუნოდ მიიჩნევა პირველი მნიშვნელობა. მარიამი ერქვა ყოვლადწმინდა ღმრთისმშობელს, რომლის წილხვედრიც არის საქართველო. ბუნებრივია, რომ სახელი უძველესი დროიდანვე ხშირად გვხვდება ქართულ წერილობით წყაროებში. ქართულში მარიამის მოფერებითი ფორმებია: მარო, მარიკო, მაიკო, მაშო, მაშიკო. ასეთი საალერსო ფორმები სხვა ენებიდანაც არის შემოსული: მარი, მარიკა, მარუსია. გვხვდება ამ ფუძიდან ნაწარმოები გვარებიც: მარიამიძე, მარიამული.

მარინა, მარინე - (ლათინური) `ზღვისა~. ლათინურად ზღვას ეწოდება მარე, რომელიც საფუძვლად უდევს ვაჟის სახელებს: მარიან, მარინ, მარი, ხოლო ამათგან შემდეგ წარმოქმნილია ქალის სახელები: მარინა||მარინე, მარიანა და სხვა. ხსენებულ პარალელურ ფორმათაგან ქართულში ამჟამად ყველაზე პოპულარულია მარინა (ნასესხები სლავურიდან), თუმცა ისტორიულად უფრო ძველი და ლათინურთან ახლოს მდგომი ფორმაა მარინე.

მაყვალა - (ქართული) აღნიშნავს `შავტუხას,~ `შავგვრემანს~. მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ მავრა, მელანია.

მეგი - მაგდას ინგლისური ფორმაა.

მედეა - ძველი ქართული სახელია, გაურკვეველი მნიშვნელობისა. გამოთქმულია ვარაუდი, რომ ეს სახელი შეიძლება უკავშირდებოდეს ზმნას `მინდა~ (შდრ. ვაჟის სახელი მინდია) ე.ი. ნიშნავდეს `სასურველს,~ თავდაპირველად კი - `გრძნეულს~ (გ. როგავა). მისი მოფერებითი ფორმაა მედიკო. ცნობილი ბერძნული მითის მიხედვით, მედეა ერქვა კოლხეთის მეფის ასულს, არგონავტების წინამძღოლ იაზონის მეუღლეს (ძვ.წ.VIII ს.). არსებობს საფუძვლიანი ვარაუდი, რომ ამ სახელისგან მომდინარეობდეს მეცნიერების დარგის სახელწოდება – მედიცინა.

მერი - მარიამ-ის ინგლისური ფორმაა, რომელიც ქართულში ახალი შემოსულია. ეს სახელი ჰქვია გალაკტიონ ტაბიძის პოეტური ოცნების ქალიშვილს, რომელსაც პოეტმა მიუძღვნა რამდენიმე შესანიშნავი ლექსი.

მიმოზა - თბილ ქვეყნებში გავრცელებული ყვავილოვანი მცენარის სახელწოდებაა, ქცეული პიროვნულ სახელად (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ ია, ვარდო, ეძნელა...)

მირანდა - შემოკლებული ფორმაა მირანდუხტ-ისა, რომელიც წარმოშობით ირანული სახელია და `მირიანის ასულს~ ან `ამირის (ბატონის) ასულს~ ნიშნავს (შეადარეთ გურანდუხტ||გურანდა `გურამის ასული,~ ნახეთ კიდევ ვაჟის სახელი მირზა). ვახტანგ გორგასლის ერთ დას გურანდუხტი ერქვა, მეორეს – მირანდუხტი. ეს სახელები სრული ფორმით დღეს აღარ იხმარება, მაგრამ გვხვდება შემოკლებული სახით: გურანდა, მირანდა. ეს უკანასკნელი ემთხვევა ევროპულ სახელს.

ნაზი - (ირანული) `კოხტა~. ძველ ირანულში ამ სახელს ატარებდნენ კაცები, ახალ სპარსულში დაუკავშირდა ქალს. ქართულში მხოლოდ ქალის სახელად გვხვდება. მისი მოფერებითი ფორმებია: ნაზია, ნაზო, ნაზიკო.

ნაზიბროლა - (ქართული) აკაკი წერეთლის პოემა `გამზრდელის~ ერთ-ერთი პერსონაჟის სახელია.

ნათელა - (ქართული) ერთ-ერთი ძალზე გავრცელებული სახელია ქალისა, წინათ კაცის სახელადაც გვხვდებოდა (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ: ლუკა, ლუკინა, ფოტინე, როქსანა, კლარა, ლუცია, ლუჩია, სვეტლანა და სხვ.). აქედანაა გვარები: ნათელაშვილი, ნათელაძე, ნათელაური. ნათელა ჰქვია აკაკი წერეთლის ამავე სახელწოდების პოემის მთავარ გმირს.

ნათია - (ქართული) ნათელას პარალელური ფორმაა. გვხვდება ჯერ კიდევ XV ს. დამდეგს: როგორც `ქართლის ცხოვრება~ გვაუწყებს, მეფე გიორგი VII-ს ცოლად ჰყავდა ქუცნა ამირეჯიბის ასული ნათია. ნათელას მსგავსად, ნათია (ნათაი) გვხვდება კაცის სახელადაც (იხსენიება, მაგალითად, სვანეთის კრების მატიანეში, რომელსაც XIII ს. მეორე ნახევრით ათარიღებენ). მისგან ჩანს მიღებული გვარები: ნათაძე, ნათიძე, ნათიშვილი.

ნაილი - (არაბული) `საჩუქარი~. არაბულში კაცის სახელია. ქალის სახელად ქცეულია აზერბაიჯანულში ნაილია-ს ფორმით.

ნაირა - (არაბული) `ნათელა~.

ნანა - (ბერძნული) `პაწაწინა~. ეს სახელი ერქვა ქართლის დედოფალს, მირიანის მეუღლეს, მოციქულთა სწორს, რომლის დროსაც ქრისტიანობა დამკვიდრდა საქართველოში (IV ს.). არსებობს ვარაუდი, რომ ნანა შესაძლოა უკავშირდებოდეს ძველი ხეთური ღვთაების სახელწოდებას. მასთან კავშირშია მომდევნო რამდენიმე სახელიც.

ნანი - (ქართული) გვხვდება სვანეთის კრების მატიანეში (XIII ს.). ნანასა და ნანის მოფერებითი ფორმებია: ნანია, ნანო, ნანიკო, ნანუკა.

ნანული - (ქართული) ესეც ნანის საალერსო ფორმაა, ქცეული დამოუკიდებელ სახელად.

ნარგიზა - (ბერძნული) პარალელური ფორმაა ნარგიზი. ანტიკური მითის მიხედვით, ნარკისი ანუ ნარცისი ერქვა თავის თავზე შეყვარებულ ლამაზ ჭაბუკს, რომელიც თავისი სილამაზის საჭვრეტად სულ წყალში იყურებოდა და ღმერთებმა ყვავილად აქციეს. ამ ყვავილის სახელი ქართულად გადმოიცემა ნარგიზის ფორმით და იგი ქალის სახელად გამოიყენება. იგი საერთოდ აღმოსავლეთში გავრცელებულია ქალის სახელად, თვით ბერძნულში კი ნარკისი ანუ ნარცისი ვაჟის სახელია, ნარკისა – ქალისა. სახელის ფუძეა ბერძნული ზმნა ნარკაო - `ვაშეშებ~ (შეადარეთ სიტყვა ნარკოზი).

ნელი - ელენე-ს (ან კიდევ მადლენა-ს) მოფერებითი ფორმაა. ნასესხებია ევროპული ენებიდან.

ნენე - (ქართული) `დედისა~.

ნესტან - ნესტან-დარეჯან-ის პირველი ნაწილია, ქცეული ცალკე სახელად. ნესტან-დარეჯანი მომდინარეობს სპარსული გამოთქმისაგან: ნესთ ანდარე ჯაჰან - `სწორუპოვარი,~ უფრო ზუსტად: `არ არის ქვეყნად (მისი ტოლი)~, ეს სახელი ჰქვია `ვეფხისტყაოსნის~ მთავარ გმირ ქალს. სრული (კომპოზიტიური) ფორმა, გარდა `ვეფხისტყაოსნისა,~ დადასტურებულია ისტორიულ ძეგლებში (იხ. საქართველოს სიძველენი, III, 140). როგორც ნესტანი, ისე დარეჯანი გვხვდება ცალ-ცალკე სახელებად.

ნინელ-ი - (რუსული) შედარებით ახალი წარმოქმნილი სახელია, რომელშიაც ბოლოდან იკითხება `ლენინ~.

ნია - (ბერძნული) `ახალი~.

ნინო - საქართველოში უძველესი დროიდან დღემდე, ერთ-ერთ ყველაზე ფართოდ გავრცელებული ქალის სახელია. ნინო ერქვა ქართველთა განმანათლებელს, მოციქულთა სწორს. სახელის ეტიმოლოგია დაუდგენელია. ზოგიერთის აზრი, შესაძლოა უკავშირდებოდეს ასირიული ნაყოფიერების ღვთაების სახელს ნინ-ს (მისგანვე მომდინარეობს ასირიის დედაქალაქის სახელწოდება ნინევია). ყოველ შემთხვევაში, ნინო ამ ფორმით მხოლოდ ქართველებში გვხვდება და ქართული სახელია. მას კავშირი არა აქვს ევროპულ ნინა-სთან, რომელიც ანინა, კატარინა, ჯოვანინა და სხვა მისთანა სახელთა შემოკლებით არის მიღებული. ნინოს მოფერებითი ფორმებია: ნინიკო, ნინუცა, ნუცა, ნუციკო. მისგან ნაწარმოებია გვარი ნინოშვილი.

ნონა - (ეგვიპტური) `ღვთისადმი მიძღვნილი,~ `ღვთისადმი შეწირული~. სხვაგვარი ეტიმოლოგიით, ლათინურად ნიშნავს `მეცხრეს~ (ნაწარმოებია ნონუს ვაჟის სახელისაგან). ამ სახელის ფართოდ გავრცელებას განსაკუთრებით შეუწყო ხელი სახელოვანი მოჭადრაკის, მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის, ნონა გაფრინდაშვილის პოპულარობამ.

ნორა - ელეონორა-ს შემოკლებული ფორმაა.

ნუნუ - შესაძლოა უკავშირდებოდეს ძველ ეგვიპტურს, სადაც ‘ნუნ’ მთავარი წარმართული ღვთაების სახელია. ის იყო ყველა სხვა ღვთაების სათავე, მარადიული წყლის ქაოსი.