„სტა­ლი­ნუ­რი სი­ე­ბი“ სა­ქარ­თვე­ლო­ზე" - ასე ქვია დო­კუ­მენ­ტურ მა­სა­ლებს, რო­მე­ლიც 1937-1938 წლე­ბის რეპ­რე­სი­ებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით, რამ­დე­ნი­მე წლის წინ მო­ამ­ზა­და ინ­ფორ­მა­ცი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის ინ­სტი­ტუტ­მა (IDFI). დო­კუ­მენ­ტუ­რი მა­სა­ლე­ბი­დან კი­დევ ერთხელ თვალ­ნა­თე­ლი გახ­და, რამ­დე­ნად მან­კი­ე­რი იყო საბ­ჭო­თა რე­ჟი­მი, რო­მელ­საც ადა­მი­ა­ნის სი­ცო­ცხლე ჩა­ლის ფა­სად არ უღირ­და...

პრო­ფე­სო­რი გი­ორ­გი ელი­ა­ვა, მუდ­მი­ვი ზე­წო­ლის მი­უ­ხე­და­ვად პარ­ტი­უ­ლი არას­დროს ყო­ფი­ლა, თბი­ლი­სის ბაქ­ტე­რი­ო­ლო­გი­ი­სა და ბაქ­ტე­რი­ო­ფა­გის ინ­სტი­ტუ­ტე­ბის დი­რექ­ტო­რად მუ­შა­ობ­და...

გოგი (გი­ორ­გი) ელი­ა­ვა 1937 წლის 23 იან­ვარს და­ა­პა­ტიმ­რეს. შინ­სა­ხკო­მის მიერ შედ­გე­ნი­ლი დო­კუ­მენ­ტე­ბის მი­ხედ­ვით, 1918 წელს, ის თბი­ლის­ში, საფ­რან­გე­თის დაზ­ვერ­ვის სა­სარ­გებ­ლოდ, ჯა­შუ­შად გა­და­ი­ბი­რეს. თით­ქოს ის აგ­რო­ვებ­და და გა­დას­ცემ­და ინ­ფორ­მა­ცი­ას, ქარ­თვე­ლი ხალ­ხის გან­წყო­ბის და სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ხელ­მწი­ფო და სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ ცხოვ­რე­ბა­ში ფრან­გუ­ლი გავ­ლე­ნის შე­სა­ხებ.

1924 წელს წი­თელ არ­მი­ა­ში ჯა­შუ­შო­ბის­თვის, ქარ­თუ­ლი დი­ვი­ზი­ის პოლ­კოვ­ნი­კი, ალექ­სან­დრე მო­სი­ძე, ზედ­მეტ­სა­ხე­ლად “ამო” გა­და­ი­ბი­რა. ელი­ა­ვა, მის­გან საბ­ჭო­თა არ­მი­ის სტრუქ­ტუ­რა­სა და შე­საძ­ლე­ბე­ლო­ბის შე­სა­ხებ მა­სა­ლებს აგ­რო­ვებ­და და ერთ ინ­ფორ­მა­ცი­ა­ში ჰო­ნო­რა­რის სა­ხით, - 500-600 მა­ნეთს უხ­დი­და.

ასევე დაგაინტერესებთ

16:14 / 02-04-2018

დიდი ტერორის ტრაგიკული შედეგები - "სტალინური სიები" და ათასობით დახვრეტილი ადამიანი საქართველოში

08:51 / 03-09-2018

ულამაზესი ქართველი ქალების ტრაგიკული ბედისწერა და ცხოვრება სტატუსით "სამშობლოს მოღალატის ცოლი"

თუმ­ცა, “საბ­ჭო­თა სამ­შობ­ლოს” მი­მართ, მისი “მო­ღა­ლა­ტუ­რი საქ­მი­ა­ნო­ბა” ამით არ ამო­წუ­რუ­ლა, სა­ქარ­თვე­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბის შემ­დეგ, ელი­ა­ვა, საფ­რან­გე­თის დაზ­ვერ­ვის წარ­მო­მად­გენ­ლის და­ვა­ლე­ბით, ბუდუ მდი­ვან­სა და კარ­პე მო­დე­ბა­ძეს და­უ­კავ­შირ­და, რათა მათ­გან “ქარ­თუ­ლი ნა­ცი­ო­ნა­ლის­ტუ­რი ცენ­ტრის” საქ­მი­ა­ნო­ბა­ზე ინ­ფორ­მა­ცია მო­ეგ­რო­ვე­ბი­ნა და “სა­ჭი­რო მი­მარ­თუ­ლე­ბით” გა­ეგ­ზავ­ნა.

გი­ორ­გი (გოგი) ელი­ა­ვა

ელი­ა­ვას საქ­მის “ჩვე­ნე­ბებ­ში” წე­რია, რომ ინ­გლი­სუ­რი დაზ­ვერ­ვის და­ვა­ლე­ბით, ის დი­ვერ­სი­ულ საქ­მი­ა­ნო­ბას გა­ნაგ­რძობ­და და იმავდრო­უ­ლად, ჯა­შუ­შო­ბის­თვის, ახალ-ახალ წევ­რებს პო­უ­ლობ­და. 1937 წლის 7-9 ივ­ნისს, ელი­ა­ვას და­კი­თხვა­ზე, “ცნო­ბი­ლი გახ­და” რომ ის და ბუდუ მდი­ვა­ნი, საბ­ჭო­თა არ­მი­ის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო დარ­ტყმე­ბი­სას, ბაქ­ტე­რი­ო­ლო­გი­ის გა­მო­ყე­ნე­ბას აპი­რებ­დნენ... საქ­მის მი­ხედ­ვით, 1935 წელს, ბუდუ მდი­ვან­მა მას ბაქ­ტე­რი­უ­ლი მიკ­რო­ბე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბით, ბე­რი­ას წი­ნა­აღ­მდეგ ტე­რაქ­ტის მო­წყო­ბა შეს­თა­ვა­ზა, რა­ზეც ელი­ა­ვამ უარი უთხრა... სი­ნამ­დვი­ლე სრუ­ლი­ად გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი იყო - გი­ორ­გი ელი­ა­ვა პი­რის­პირ სა­უბ­რებ­ში ყო­ველ­თვის აგ­დე­ბუ­ლად და დამ­ცი­ნა­ვად ელა­პა­რა­კე­ბო­და ლავ­რენ­ტი ბე­რი­ას. ამას­თან, ბე­რი­ას ამ­ბა­ვი მი­უ­ტა­ნეს, რომ ენაკ­ვი­მა­ტი პრო­ფე­სო­რი მას­ზე უხამ­სად ხუმ­რობ­და, რაც მას ძა­ლი­ან აღი­ზი­ა­ნებ­და. სსრკ-ს უზე­ნა­ე­სი სა­სა­მარ­თლოს სამ­ხედ­რო კო­ლე­გი­ამ ქარ­თველ პრო­ფე­სორს, სას­ჯე­ლის უმაღ­ლე­სი ზომა - დახ­ვრე­ტა მი­უ­სა­ჯა, რო­მე­ლიც 1937 წლის 9 ივ­ლისს აღას­რუ­ლეს...

იყო კი­დევ ერთი მი­ზე­ზი - ქა­ლე­ბის მოყ­ვა­რულ­მა ბე­რი­ამ, უამ­რა­ვი ადა­მი­ა­ნი მხო­ლოდ იმი­ტომ და­ა­პა­ტიმ­რა, გა­ა­ციმ­ბი­რა ან დახ­ვრი­ტა, რომ მათ მშვე­ნი­ერ მე­უღ­ლე­ზე ეჭი­რა თვა­ლი...

ვლა­დი­მერ ჯი­ქი­ას საქ­მეც ასე­ვე აბ­სურ­დუ­ლად იყო შე­კე­რი­ლი... 1937 წელს “რი­ო­ნ­ჰე­სის” მშე­ნე­ბე­ლი, ინ­ჟი­ნერ-ჰიდ­რო­ლო­გი, ცო­ლის სი­ლა­მა­ზეს შე­ე­წი­რა, - მისი მე­უღ­ლე იმ დრო­ის ულა­მა­ზეს ქალი, თი­ნა­თინ სვა­ნი­ძე იყო, რო­მელ­საც კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დი­ამ ცნო­ბი­ლი ლექ­სი “ზღვის­ფე­რი გაქვს თვა­ლე­ბი და თა­ვად ჰგავ­ხარ ზღვას" მი­უ­ძღვნა. მისი სი­ლა­მა­ზე რეპ­რე­სი­ე­ბის ავ­ტორ ბე­რი­ას არ გა­მოჰ­პარ­ვია. ბე­რია თი­ნა­თინს მოს­ვე­ნე­ბას არ აძ­ლევ­და, ტე­ლე­ფონ­ზე ურე­კავ­და, სა­ჩუქ­რებს ჰპირ­დე­ბო­და... მისი აქ­ტი­უ­რო­ბა კი გან­სა­კუთ­რე­ბით ზა­ფხულ­ში იზ­რდე­ბო­და, როცა ცოლ-შვილს და­სას­ვე­ნებ­ლად უშ­ვებ­და... თი­ნა­თი­ნის უა­რე­ბის შემ­დეგ, ბე­რი­ამ ვლა­დი­მერ ჯი­ქია მა­ლე­ვე ამო­ი­ღო მი­ზან­ში და მის წი­ნა­აღ­მდეგ საქ­მის შე­თხზვას შე­უდ­გა.

მა­შინ, რო­დე­საც, ვლა­დი­მერ ჯი­ქია ელექტრო­სად­გუ­რებს, გზებ­სა და სახ­ლებს აშე­ნებ­და, 1936 წელს, მოს­კოვ­ში გა­მო­ი­ძა­ხეს, სა­დაც სტა­ლინს შეხ­ვდა. საბ­ჭო­თა ლი­დერს ის ად­რეც იც­ნობ­და და მისი კა­ბი­ნე­ტიც მშვი­დო­ბი­ა­ნად და­ტო­ვა. მე­ტიც, მოს­კოვ­ში ლე­ნი­ნის ორ­დე­ნით და­ა­ჯილ­დო­ვეს. ბე­რია ამან უფრო გა­ა­ღი­ა­ზი­ა­ნა.

ვლა­დი­მერ ჯი­ქია

ერთ-ერთ ჩვე­ნე­ბა­ში თი­ნა­თინ სვა­ნი­ძე-ჯი­ქი­ა­სი ყვე­ბა: "ქმრის­თვის არ და­მი­მა­ლავს, რომ ბე­რი­ას ჩემ­თან ინ­ტი­მუ­რი კავ­ში­რის დამ­ყა­რე­ბა სურ­და... 1935 წელს ვლა­დი­მე­რი ბე­რი­ას აგა­რაკ­ზე იყო მი­პა­ტი­ჟე­ბუ­ლი. სუფ­რა­ზე სა­უბ­რი­სას, ჩემ­მა ქმარ­მა ლავ­რენ­ტის ზღა­პა­რი მო­უყ­ვა, სა­დაც მეფე თა­ვი­სი ვე­ზი­რის ცოლს ეარ­ში­ყე­ბა... ზღა­პა­რი იმით სრულ­დე­ბა, რომ ვე­ზირ­მა ნა­დი­რო­ბი­სას მეფე მოკ­ლა... ამ სა­უბ­რის შე­სა­ხებ მე­უღ­ლემ მი­ამ­ბო, თქვა რომ ბე­რია მო­ნა­თხრობ­მა ძა­ლი­ან შე­ა­ში­ნა - შენი თაყ­ვა­ნის­მცე­მე­ლი ტი­ლო­სა­ვით თეთ­რი იყოო - მი­თხრა ვლა­დი­მერ­მა..."

1936 წლის ზა­ფხულ­ში ვლა­დი­მერ ჯი­ქია ოჯახ­თან ერ­თად კი­კეთ­ში ის­ვე­ნებ­და, რა დრო­საც სტუმ­რად იმ­დრო­ინ­დე­ლი ცე­კას მე­ო­რე მდი­ვა­ნი პეტ­რე აღ­ნი­აშ­ვი­ლი ეწ­ვია. ქე­ი­ფის დროს, აღ­ნი­აშ­ვილ­მა მას ბე­რი­ას სა­დღეგ­რძე­ლოს გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი სას­მი­სით და­ლე­ვა შეს­თა­ვა­ზა. კარ­გად ნა­ქე­ი­ფარ­მა ვლა­დი­მერ ჯი­ქი­ამ უარი გა­ნა­ცხა­და. აღ­ნი­აშ­ვილ­მა ეს ამ­ბა­ვი ბე­რი­ას მი­უ­ტა­ნა...ამ სა­ბე­დის­წე­რო ვახ­შმი­დან ძა­ლი­ან მალე, ვლა­დი­მერ ჯი­ქია და­ა­პა­ტიმ­რეს... მო­სა­ნა­ხუ­ლებ­ლად მი­სულ თი­ნა­თინს ის უხ­სნი­და, რომ უდა­ნა­შა­უ­ლო იყო და ყვე­ლა­ფე­რი მალე დას­რულ­დე­ბო­და, ამი­ტო­მაც მისი გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის ბე­რი­ას­თვის თხოვ­ნის სა­ჭი­რო­ე­ბა არ იყო. ამა­სო­ბა­ში, ბე­რია თი­ნა­თი­ნის გუ­ლის მო­გე­ბას გა­მა­ლე­ბუ­ლი ცდი­ლობ­და, თუმ­ცა, უშე­დე­გოდ. 1937 წელს თი­ნა­თი­ნი სამ­შობ­ლოს ღა­ლა­ტის ბრალ­დე­ბით და­ა­პა­ტიმ­რეს, 5 წლით თა­ვი­სუფ­ლე­ბის აღ­კვე­თა მი­უ­სა­ჯეს და აკ­მო­ლინ­სკის ქალ­თა ბა­ნაკ­ში გა­ამ­წე­სეს. პა­ტიმ­რო­ბი­დან 3 წლის შემ­დეგ, მან შე­წყა­ლე­ბა და შვი­ლებ­თან დაბ­რუ­ნე­ბის უფ­ლე­ბა ითხო­ვა...

თი­ნა­თინ სვა­ნი­ძე-ჯი­ქი­ა­სი

ქა­ლის უა­რით შე­უ­რა­ცხყო­ფი­ლი ბე­რი­ას შუ­რის­ძი­ე­ბა ამით არ დას­რუ­ლე­ბუ­ლა - 1940 წელს, კო­ლო­ნი­ი­დან დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი თი­ნა­თი­ნი მოს­კოვ­ში ბე­რი­ასთნ მი­იყ­ვა­ნეს. ახ­ლად გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბულ ქალს გერ­მა­ნი­ის წი­ნა­აღ­მდეგ აგენ­ტუ­რულ საქ­მი­ა­ნო­ბა­ში ჩარ­თვა შეს­თა­ვა­ზა და თან­ხმო­ბის შემ­თხვე­ვა­ში, ქმრის საქ­მე­ში დახ­მა­რე­ბას შე­პ­ჰირ­და. თი­ნა­თი­ნი დას­თან­ხმდა.

მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ, თი­ნა­თი­ნი ბე­რი­ას შეხ­ვდა და მე­უღ­ლის საქ­მე შე­ახ­სე­ნა, რა­ზეც ბე­რია “გა­ე­ხუმ­რა”, რომ მას და­აგ­ვი­ან­და, რად­გან “ვლა­დი­მე­რი, რო­გორც ხალ­ხის მტე­რი - დახ­ვრი­ტეს”. ისე, რო­გორც 1937 წლის სხვა რეპ­რე­სი­რე­ბუ­ლე­ბის საფ­ლა­ვე­ბი, არც ვლა­დი­მერ ჯი­ქი­ას ძვალ­შე­სა­ლა­გის შე­სა­ხებ არის ცნო­ბი­ლი... ჯერ კი­დევ საბ­ჭო­თა წლებ­ში, სა­ბურ­თა­ლო­ზე ერთ-ერთი ქუჩა სწო­რედ ცნო­ბი­ლი და ტრა­გი­კუ­ლი ბე­დის მქო­ნე ჰიდ­რომ­შე­ნებ­ლის ვლა­დი­მერ ჯი­ქი­ას სა­ხე­ლო­ბის იყო, მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, მას ანა პო­ლიტ­კოვ­სკა­ი­ას სა­ხე­ლი მი­ა­ნი­ჭეს...

საბ­ჭო­თა რე­ჟი­მი არც იმ ქა­ლე­ბის მი­მართ ყო­ფი­ლა შემ­წყნა­რე­ბე­ლი, ვინც მათ იდე­ო­ლო­გი­ას ფა­რუ­ლად ებ­რძო­და. ბე­რი­ამ ქარ­თვე­ლი “ტროც­კის­ტე­ბის” ვრცელ სი­ა­ში არა­ერ­თი ქალი შე­იყ­ვა­ნა, მათ შო­რის, ლი­დია გას­ვი­ა­ნი, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ხელ­მწი­ფო გა­მომ­ცემ­ლო­ბის დი­რექ­ტო­რის მო­ად­გი­ლე იყო. სტა­ლი­ნის რე­ჟიმ­მა, ის ერთ დროს ჯუ­ღაშ­ვი­ლის მე­გო­ბარ­სა და თა­ნა­პარ­ტი­ელ­ზე, საფ­რან­გეთ­ში სსრკ-ს მუდ­მივ წარ­მო­მად­გე­ნელ­ზე ბუდუ მდი­ვან­ზე “გა­სას­ვლე­ლად” გა­მო­ი­ყე­ნა, რო­მელ­საც გან­სა­კუთ­რე­ბით ვერ იტან­და ლავ­რენ­ტი ბე­რია...

ბუდუ მდი­ვა­ნი 1936 წელს და­ა­კა­ვეს, და­კა­ვე­ბი­დან 9 დღის შემ­დეგ, ერ­თმა­ნე­თის მი­ყო­ლე­ბით შვი­ლე­ბი და­უ­პა­ტიმ­რეს. მა­საც და მის ოთხ ვაჟ­საც დახ­ვრე­ტა მი­ე­სა­ჯა. ქა­ლიშ­ვი­ლი - მერი კი გა­და­სახ­ლე­ბა­ში დახ­ვრი­ტეს. თურ­მე, სა­რე­ცხს ჰფენ­და ღო­ბის ახ­ლოს და ზე­დამ­ხედ­ველ­მა და­მიზ­ნე­ბით ეს­რო­ლა.

ერთ დროს ომა­ხი­ა­ნი და ქე­ი­ფის მოყ­ვა­რუ­ლი მდი­ვა­ნი, რო­მელ­საც სტა­ლი­ნი ხუმ­რო­ბით “შეშ­ლილ­საც” ეძახ­და, პა­ტიმ­რო­ბა­ში მარ­თლაც სი­გი­ჟის პი­რას მი­სუ­ლი, გა­მომ­ძი­ებ­ლებს აც­რემ­ლე­ბუ­ლი ეხ­ვე­წე­ბო­და, შვი­ლებ­ზე მი­თხა­რით რამე, მე­უბ­ნე­ბი­ან რომ დახ­ვრი­ტე­სო... ბო­ლოს მო­ლან­დე­ბე­ბი და­ე­წყო. მის ერთ-ერთ შვილს, ჩოგ­ბურ­თის საბ­ჭო­თა ლე­გენ­დას, საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის 26 წლის ჩემ­პი­ონ არ­ჩილ მდი­ვანს, ცი­ნი­კოს­მა ბე­რი­ამ გა­დამ­წყვე­ტი ტურ­ნი­რის წინ შე­უთ­ვა­ლა, - თუ მო­ი­გებ, შე­ნებს გა­ვა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბო.

მო­ი­გო, მაგ­რამ არა­ვინ გა­უ­თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­ათ... ბან­კეტ­ზე კი ვი­ღა­ცას უხ­სე­ნე­ბია ხალ­ხის მტრის ოჯა­ხი... ნას­ვამ არ­ჩილს უთ­ქვამს - ბუდუ მდივ­ნის ოჯახ­ში არც ყო­ფი­ლან და არც არი­ან ხალ­ხის მტრე­ბიო... ესეც არ აპა­ტი­ეს - არ­ჩილ მდი­ვა­ნი იყო ერ­თა­დერ­თი ჩემ­პი­ო­ნი საბ­ჭო­თა კავ­შირ­ში, რო­მე­ლიც დახ­ვრი­ტეს. მა­შინ 26 წლი­სა გახ­ლდათ.

მდი­ვა­ნე­ბის ოჯა­ხი­დან სულ 9 წევ­რი და­სა­ჯეს. ოჯა­ხი­დან მხო­ლოდ ორი ქალი დაბ­რუნ­და გა­და­სახ­ლე­ბი­დან. ბუ­დუს ერთი ვაჟი - შალ­ვა არ და­უ­პა­ტიმ­რე­ბი­ათ, რად­გან ვერ მო­ას­წრეს - 1933 წელს თვითმფრი­ნა­ვის გა­მოც­დი­სას და­ი­ღუ­პა... ოჯახ­ში ამ­ბობ­დნენ, რა ბედ­ნი­ე­რი იყო შალ­ვა, რომ ამ უბე­დუ­რე­ბებს არ მო­ეს­წროო.

სა­ხელ­მწი­ფო გა­მომ­ცემ­ლო­ბის დი­რექ­ტო­რის მო­ად­გი­ლე ლი­დია გას­ვი­ანს მჭიდ­რო ურ­თი­ერ­თო­ბა ჰქონ­და ქარ­თუ­ლი ინ­ტე­ლი­გენ­ცი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლებ­თან. ეს გა­რე­მო­ე­ბა ჩი­ნე­ბუ­ლი მო­მენ­ტი იყო საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­თვის, სა­ბო­ლო­ოდ გას­წო­რე­ბო­და ქარ­თულ ინ­ტე­ლი­გენ­ცი­ას. ამი­ტო­მაც, გას­ვი­ანს დაბ­რალ­და, რომ მას და­ვა­ლე­ბუ­ლი ჰქონ­და, ემუ­შა­ვა ქარ­თულ ინ­ტე­ლი­გენ­ცი­ას­თან შემ­დე­გი მი­მარ­თუ­ლე­ბით: მას უნდა მო­ე­ძებ­ნა ისე­თი პი­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც პრო­პა­გან­დას გა­უ­წევ­დნენ საბ­ჭო­თა კავ­ში­რი­დან სა­ქარ­თვე­ლოს გა­მო­ყო­ფას; ასე­ვე, გას­ვი­ანს უნდა და­ერ­წმუ­ნე­ბი­ნა ქარ­თვე­ლი მწერ­ლე­ბი, რომ შე­იქ­მნე­ბო­და ტე­რო­რის­ტუ­ლი ჯგუ­ფი, რო­მე­ლიც, ტე­რო­რის­ტულ აქ­ტებ­თან ერ­თად, შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ აჯან­ყე­ბა­ში მი­ი­ღებ­და მო­ნა­წი­ლე­ო­ბას.

მარ­თა­ლია, მძი­მე ფი­ზი­კუ­რი და ფსი­ქო­ლო­ფი­უ­რი ზე­წო­ლის შე­დე­გად, გას­ვი­ან­მა ცი­ხე­ში და­წე­რილ “ჩვე­ნე­ბას” ხელი მო­ა­წე­რა, თუმ­ცა, "აღი­ა­რე­ბამ" ის ვერ იხ­სნა - საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის უზე­ნა­ე­სი სა­სა­მარ­თლოს სამ­ხედ­რო კო­ლე­გი­ამ ზედ­მე­ტი თა­ვის ტკი­ვი­ლი აი­რი­და და 1937 წლის 25 ივ­ნი­სის გა­ნა­ჩე­ნით, ლი­დია გას­ვი­ანს სას­ჯე­ლის უმაღ­ლე­სი ზომა - დახ­ვრე­ტა მი­უ­სა­ჯეს.

ფო­ტო­ე­ბი: სა­ქარ­თვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის ეროვ­ნუ­ლი ბიბ­ლი­ო­თე­კა; მფლო­ბე­ლე­ბი: და­მა­ნა მდივ­ნიშ­ვი­ლი, ლე­ვან ურუ­შა­ძე, ჰა­ინ­რიხ ბი­ო­ლის ფონ­დი