როგორ სწორდება რბილი და მაგარი "ლასი" - მეტყველების მასტერკლასი თათული ედიშერაშვილისგან

გამართული მეტყველება დღეს სერიოზული პრობლემაა. როგორც სპეციალისტები ამბობენ, ამას უამრავი მიზეზი აქვს... საუბარში ყველაზე თვალშისაცემი დეფექტი სარეველასავით გავრცელებული ბარბარიზმებია, რომელთა გამოყენება თითქოს კარგ ტონადაც ითვლება. რბილი "ლასი" კი, ის დეფექტია, რომელიც ყურს ყველაზე მეტად ჭრის და სამწუხაროდ, მასობრივი სახეც აქვს.

მსახიობი თათული ედიშერაშვილი წლებია, მოზარდების ჯგუფებთან მეტყველების პრობლემის გამოსწორების მიმართულებით მუშაობს და პრობლემას ახლოს იცნობს. რამდენიმე კერძო სასწავლებელში მიწვევით ასწავლის და თემას სწორედ მასთან ერთად განვიხილავთ.

- თანამედროვე მეტყვება - ჩემთვის საკითხის ასე დასმა გაუგებარია, რადგანაც თანამედროვეს მე ტექნიკას, მოდას, დიზაინს ვუწოდებ. ქართული მეტყველება ხომ უძველესი დროიდან მოდის, ამხელა ისტორია აქვს ჩვენს ენას, დამწერლობას. ცხადია, რომ არქაული ფორმებით არ ვსაუბრობთ, რადგანაც რაღაცებმა სახე იცვალა, ქართულ ლექსიკაში ახალი სიტყვები გაჩნდა, ამის პარალელურად არსებობს სალიტერატურო ენა, რითაც ნაკლებად ვსარგებლობთ, სამაგიეროდ, მეტყველება სავსეა ბარბარიზმებით და ზოგიერთს ეს სამწუხაროდ, თანამედროვე მეტყველება ჰგონია.

იცით, ეს რა არის? როცა ადამიანებმა არ იციან ლექსიკა როგორ გაიმდიდრონ და საუბარში ბარბარიზმები, სხვადასხვა სლენგი შემოაქვთ. მერე ეს ყველაფერი მოდური და გადამდები ხდება, რაც სენივით არის და მანერული საუბარი პოპულარული ხდება. ამ ყველაფრის ფონზე, როდესაც სწორი ქართულით მოსაუბრე ადამიანი მხვდება, მას უმრავლესობა ძველმოდურად მიიჩნევს იმიტომ, რომ მეტყველებაში არ იყენებს გაპრანჭულ და გატყლარჭულ სიტყვებს. დიახ, ასეთი ადამიანი სამწუხაროდ, ჩვენს გაკვირვებას იწვევს.

მყავს მოსწავლეები, რომლებსაც კონკრეტულ სასწავლებლებში მეტყველების გაკვეთილებს ვუტარებ და მათ ასეთ დავალებას ვაძლევ ხოლმე: გაკვეთილზე თითოეულმა, მისთვის ახალი თითო ქართული სიტყვა უნდა მოიტანოს თავის განმარტებით (შეუძლიათ მოიძიონ ამა თუ იმ ლექსიკონში). 10 მოსწავლიდან ათივეს მოაქვს, რომლებსაც განვიხილავთ და ასე მიაქვთ გაკვეთილიდან ახალი სიტყვები. საკმაოდ შედეგიანი სავარჯიშოა.

- რას მიიჩნევ ჩვენი დამახინჯებული მეტყვების მიზეზად?

- ბევრ რამეს... როდესაც ჩემთან მოსული მოსწავლე ვერ ხვდება, რა პრობლემა აქვს და რას ვეუბნები, შემდეგ, როდესაც მშობელს ვესაუბრები და ისიც იმავე ენით მეტყველებს, ვხვდები, რაშიც არის საქმე... ასე ესმით. ეს ეხება როგორც რბილ "ლას"-ს, ასევე ინგლისურიდან ქართულში გადმოტანილ "უვა"-ს, "რიავი, აბა". ასეთი ლაფსუსები, ტვინში მირტყამს. არასწორი მეტყველების მიზეზი, როგორც ვთქვი, ბევრი რამ არის - კრიჭაშეკრულობა, ჩაკეტილი მეტყველება, არსებობს ბაგისმიერი, პირის აპარატისმიერი პრობლემები (როცა ისეა მოწყობილი, რომ ბგერების შესწორებაც ვერაფერს შველის, არ ხერხდება, სხვა ჩარევა სჭირდება, თუმცა ზოგჯერ ლოგოპედიც ვერ შველის). მოკლედ, არ არის მარტივი საკითხი და მხოლოდ რბილი "ლას"-ით ვერ შემოვიფარგლებით. ამ ყველაფერში განსაკუთრებული როლი გარემოს ენიჭება.

ერთ მაგალითს გეტყვით და იმედი მაქვს, მკითხველი აგრესიით არ შეხვდება. მე და ჩემი მეუღლე ერთ-ერთ ძალიან კარგ სკოლაში მივედით, რომ შვილი მიგვეყვანა. პედაგოგებით დაწყებული, დირექტორით დამთავრებული, ვინც ვნახე და ვისაც გავესაუბრე, რომ მათი პირობები გამეგო, ყველას ისეთი "ლასი" ჰქონდა, უკან გამოვბრუნდით. გამორიცხული იყო, ბავშვი იქ მიმეყვანა, მიუხედავად იმისა, რომ სკოლას საკმაოდ კარგი სტატუსი აქვს. მნიშვნელოვანია, როგორ მეტყველებენ პედაგოგები, სადაც ბავშვები განათლებას იღებენ. ბავშვები კი პედაგოგისგან ღრუბელივით ყველაფერს იწოვენ.

ზოგიერთ კერძო სკოლაში მეტყველება ისწავლება, თუმცა დიდი პრობლემაა ის, რომ საჯარო სკოლაში ამას ყურადღებას არავინ აქცევს. ამიტომაც არის ასე დამახინჯებული ჩვენი მეტყველება. თუმცა, კერძო სკოლების ნაწილშიც, უმეტესად, მოდის გამო ისწავლება. მაგრამ არის სასწავლო დაწესბულებები, სადაც ამ ამ გაკვეთილებს კონკრეტული მიზანი აქვს, რასაც მივესალმები. ასე რომ, საჯარო სკოლებისთვის ნომერ პირველი ამოცანაა, - მეტყველებას სერიოზული ყურადღება მიექცეს. ვფიქრობ, რომ მეტყველების დამახინჯება, დანაშაულია. ოღონდ, ამას ყოველგვარი შეურაცხყოფისა და სიუხეშის გარეშე ვამბობ. როდესაც პედაგოგი ხსნის გაკვეთილს და მოსწავლეს არ ესმის, რას ლაპარაკობს მასწავლებელი, ასეთ ფაქტებს შესაძლოა, ბევრი უკუჩვენება მოჰყვეს.

- რაკი ქვეყანაში ამდენი პრობლემაა და ისინი ერთმანეთზეა გადაჯაჭვული, მეტყველებაც ამ ყველაფრის ერთ-ერთი ნაწილია. რბილ "ლას"-ის პრობლემას გარემოს გარდა კიდევ რა იწვევს?

- ქართულში თითქმის ყველა თანხმოვანი უხეში, მჭახე ბგერაა. "ლასი" მხოლოდ რბილი არ არის, მაგარიც არის, რაც არანაკლები პრობლემაა, მაგრამ ისეთი სიხშირით არ გვხდება, ან არ ვაქცევთ ყურადღეას. "ლასი" ხმოვნებთან - ი და ე, აბსოლუტურად ჩვეულებრივია: ლიმონი, ლეღვი. ა-სთან, ო-სთან და უ-სთან კი რბილდება. ეს ყველაფერი ტექნიკურად რომ ავხსნათ ასეა: ენის წვერით ხდება მისი წარმოთქმის რეგულირება. ენის წვერს ისრისებური ფორმით ვაჭერთ ზედა კბილს, ოღონდ, შიგნიდან და არა გარედან და ისე წარმოვთქვამთ. "ლასი" პრობლემას ხშირად ენის კუნთის არასწორი განვითარება, არასწორი მოძრაობა და მსგავსი პრობლემები წარმოქმნის.

- როგორ უნდა დაიძლიოს პრობლემა? მსმენია, ადამიანი ვერ დაძლევს ამ პრობლემას, თუ მას ყურს არ სჭრის თავისივე რბილი "ლასი"...

- ადამიანი, რომელსაც ასეთი დეფექტი აქვს, ხშირად ვერც კი გრძნობს ამას და მიაჩნია, რომ ეს მისთვის ნორმაა. ამიტომ ვინმემ უნდა უთხრას, მიანიშნოს. არც მიმნიშნებელს უნდა მოერიდოს ამის თქმა და ვისც უთითებენ, მასაც არ უნდა შერცხვეს, ცუდად არ უნდა მივიღოთ, მთავარია, პრობლემა გამოსწორდეს. ნებისმიერ ადამიანს სურვილი უნდა ჰქონდეს, სწორად იმეტყველოს. ყველაფერი მონდომებიდან მოდის, გამოუსწორებელი არაფერია.

- საუბრის ბოლოს რა რეცეპტის გამოწერა შეიძლება?

- სიტყვა მოდური - ჩემში უკვე იუმორს იწვევს, თუმცა ვისთვის როგორ. საქართველოში ბევრ თემას მოდურ ჭრილში განვიხილავთ და შესაძლოა არ მოგწონდეს, კონკრეტული ამბები, მაგრამ ჩვენ თუ მიგვაჩნია, რომ ქვეყანაში ეს არის მოდური ე.ი. კარგია და აუცილებლად ყველანი ვეწაფებით. ამიტომ, რეცეპტი ასეთია: იქნებ გახდეს მოდური კარგი მეტყველება! ვფიქრობ, მაშინ მოუნდებათ ადამიანებს ამაზე მუშაობა, ამის გამოსწორება. მოდით, გავხადოთ სწორი მეტყველება მოდური!