გაიცანით ქართველი მეცნიერი ქალი, რომელიც გერმანულ ლაბორატორიაში გლობალური მნიშვნელობის პროექტებზე მუშაობს

ანტიბიოტიკებისადმი ინფექციების გამო მსოფლიოში უამრავი ადამიანი იღუპება. სწორედ ამიტომ, მედიკამენტებისადმი რეზისტენტული ინფექციების წარმოქმნასა და გავრცელების წინააღმდეგ სტრატეგიების შემუშავებაა საჭირო.

ამ სტრატეგიის შექმნას ემსახურებოდა ახალგაზრდა ქართველი მეცნიერის მარიამ ბარბო-ჯავახიშვილის სამაგისტრო ნაშრომი გერმანიაში, ბრემენის იაკობსის საერთაშორისო უნივერსიტეტში. მისი სამაგისტრო თემის მიზანი იყო მედიცინაში ბაქტერიული ინფექციების მკურნალობაში გამოყენებული სხვადასხვა სახის ანტიბიოტიკების ბაქტერიულ უჯრედებში შეღწევის მექანზმების ბიოფიზიკური მეთოდებით შესწავლა.

მაგისტრატურის დასრულების შემდეგ მარიამ ბარბო-ჯავახიშვილმა ქალაქ ვიურცბურგში რუდოლფ-ვირხოუს ინსტიტუტში პროფესორ როლანდ ბენცის ლაბორატორიაში მკვლევარად დაიწყო საქმიანობა, მოგვიანებით კი გოთინგენის უნივერსიტეტში გადავიდა და დღემდე გლობალური მნიშვნელობის პროექტებშია ჩართული.

32 წლის მარიამის ფიზიკასთან კავშირი ბავშვობიდან დაიწყო. "სამყარო, ფიზიკა, ბუნების კანონზომიერება - ეს ის სიტყვებია, რომლებიც სახლში ღრმა ბავშვობიდან მესმოდა, მამაჩემის, ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა დოქტორის, პროფესორ ჯიმშერ ჯავახიშვილის წყალობით, რომელიც რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში მოღვაწეობდა თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფიზიკის ფაკულტეტის თეორიული ფიზიკის კათედრაზე. სწორედ მან შემაყვარა სამყაროს წარმოშობასა და ცოცხალი ორგანიზმების აგებულებაზე ფიქრი და ამ სიყვარულმა გადამაწყვეტინა საბოლოოდ დამეკავშირებინა ჩემი ბედი საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებთან," - იხსენებს ახალგაზრდა მეცნიერი.

პროფესიის არჩევის დრო რომ დადგა, მარიამი მიხვდა, რომ მთელი ცხოვრება თეორიული ფიზიკის ერთგულება არ შეეძლო, მაგრამ ბიოლოგიური სისტემების ფიზიკური კანონებით შეფასება და ექსპერიმენტალურად დამოწმება ნამდვილად იყო ის, რისი კეთებაც არასოდეს მობეზრდებოდა. ამიტომ ჩააბარა თსუ-ში ფიზიკის ფაკულტეტზე ბიოფიზიკის განხრით. თსუ-ში სწავლის პარალელურად, ატარებდა სამეცნიერო კვლევით სამუშაოებს პროფესორ თამაზ მძინარაშვილის ექსპერიმენტული ბიოფიზიკის ლაბორატორიაში, მონაწილეობდა თსუ-ს ყოველწლიურ სტუდენტურ სამეცნიერო კონფერენციებში.

- როგორ მოხდა თქვენი საზღვაგარეთ წასვლა და ამჟამად სად და რა პროექტზე მუშაობთ?

- თსუ-ში სწავლის დროს უკვე ვფიქრობდი, რომ ბაკალავრიატის დასრულების შემდეგ საზღვარგარეთ გამეგრძელებინა სწავლა. ჩემი მონაცემები გერმანიაში, ბრემენის იაკობსის საერთაშორისო უნივერსიტეტში გავგზავნე და ჩავირიცხე მაგისტრატურის პროგრამაზე - Molecular life sciences (მოლეკულური სიცოცხლის მეცნიერებები), სწავლების სრული დაფინანსებით.

ასევე, დამენიშნა ყოველთვიური სტიპენდია სწავლის პერიოდში საცხოვრებელი ხარჯების დასაფარად. მაგისტრატურაში სწავლის პერიოდში მომიწია სხვადასხვა პროფილის მქონე ლაბორატორიებში მუშაობა, რამაც ჩემს პროფესიულ ზრდაზე გავლენა იქონია და უფრო ცხადად დამანახა, თუ რა მიმართულებით მინდოდა მომავალში მუშობა. სამაგისტრო თემაზე სამუშაოდ არჩევანი მოლეკულური ბიოფიზიკის ლაბორატორიაზე შევაჩერე. სწორედ ამ პერიოდში ვმუშაობდი მედიცინაში ბაქტერიული ინფექციების მკურნალობაში გამოყენებული სხვადასხვა სახის ანტიბიოტიკების ბაქტერიულ უჯრედებში შეღწევის მექანიზმების ბიოფიზიკური მეთოდებით შესწავლაზე.

მაგისტრატურის დასრულების შემდეგ მოვხვდი რუდოლფ-ვირხოუს ინსტიტუტში პროფესორ როლანდ ბენცის ლაბორატორიაში მკვლევარად. პროფესორი ბენცი განსაკუთრებით ცნობილია მიკროოგანიზმებში მემბრანული ცილების, კერძოდ კანალების დარგის განვითარებაში შეტანილი წვლილისთვის. მის ჯგუფში ვიკვლევდი ერთ საკმაოდ არაორდინალური ქცევის P13 კანალის ელექტროფიზიოლოგიურ მახასიათებლებს, რომელიც მიეკუთვნება ლაიმის დაავადების და შებრუნებითი ტიფის გამომწვევ ბაქტერიას. ამ პროექტზე მუშაობის მთავარი მიზანი იყო ამ ბაქტერიიდან გარე მემბრანული ცილის "დამზადება", რომელიც შეიძლება გამოყენებული იყოს ბორელიის ინფექციური დაავადებების დიაგნოზისთვის და მკურნალობისთვის.

ჩემი სამეცნიერო ცხოვრების შემდეგი ეტაპი უკვე ქალაქ გოთინგენს უკავშირდება. გოთინგენის უნივერსიტეტში დღემდე მოღვაწეობს ორი ნობელის პრემიის ლაურეატი ბუმბერაზი მეცნიერი, რომელთა კვლევების აღმოჩენები დაედო საფუძვლად ბიოფიზიკის იმ დარგის მიმართულებას, რა დარგშიც მე მიწევს მუშაობა. გოთინგენის უნივერსიტეტის სამედიცინო ცენტრმა მომანიჭა დაფინანსება სადისერტაციო სამუშაოებისათვის. ჩემი სადისერტაციო პროექტის მიზანი იყო, შეგვესწავლა უჯრედისთვის ერთ-ერთი სასიცოცხლოდ ყველაზე მნიშვნელოვანი ორგანელის მიტოქონდრიის შინაგანი "ანატომია", რომელიც გამოიმუშავებს ცოცხალი ორგანიზმების ნორმალური ფუნქიონირებისათვის საჭირო ენერგიის უდიდეს ნაწილს.

მიტოქონდრიამ მასზე დაკისრებული ფუნქიის შესრულება რომ შეძლოს, ამისათვის მას გააჩნია განსაკუთრებული სტრუქტურა. მაგალითად, თუ მიტოქონდრიის შიდა მემბრანის ნაკეცოვანი სტრუქტურა დაირღვა, ეს ხშირ შემთხვევაში გამოიწვევს არარეგულირებად დაპროგრამებულ უჯრედულ სიკვდილს, რაც დიდ როლს თამაშობს რიგი დაავადებების, გულის და სხვა ავტოიმუნური და დეგენერაციული დაავადებების გამოწვევაში. სწორედ მიტოქონდრიის შიდა მემბრანის ნაკეცოვანი სტრუქტურის წარმოქმნის ფაქტორების და მექანიზმების აღმოჩენა და გაგება იყო ჩემი კვლევის მთავარი მიზანი.

მართლაც, ამ კვლევის ფარგლებში მოვახდინე ასეთი ცილა ფაქტორის იდენტიფიცირება და ვაჩვენე, რომ ეს კონკრეტული ცილა პირდაპირ კავშირშია მიტოქონდრიის შიდა მემბრანის ნაკეცოვანი მორფოლოგიის წარმოქმნასა და სტაბილიზაციაში. ჩვენი ჯგუფი არის პირველი, რომელმაც მოახდინა ასეთი ფუნქციის მქონდე ცილის იდენტიფიცირება და დახასიათება მიტოქონდრიის დარგში.

აღსანიშნავია რომ, გოთინგენის უნივერსიტეტის სამედიცინო ცენტრმა ამ ნაშრომს კატეგორიაში "კლინიკური მეცნიერება" "ძალიან მნიშვნელოვან პუბლიკაციის" სტატუსი მიანიჭა. ამ კვლევებით მიღებული ცოდნა, რომელიც ფუნდამენტური მნიშვნელობისაა, ამჟამად საშუალებას გვაძლევს შევქმნათ ისეთი სინთეტური პეპტიდი ინჰიბიტორები, რომლებიც უმნიშვნელოვანეს როლს ითამაშებენ რიგი მიტოქონდრიის ანომალური მორფოლოგიის შედეგად გამოწვეული დაავადებების წარმოქმის შეფერხებაში.

- რა დაგეხმარათ წარმატების მიღწევაში და რას ურჩევთ ახალგაზრდებს, რას მიაქციონ ყურადღება კარიერული განვითარების გზაზე?

- მგონია, რომ წარმატების მისაღწევად ყველაზე მძლავრი იარაღი არის ინტერესი და დაუშრეტელი ცნობისმოყვარეობა იმ სფეროსი, რომელშიც ვმოღვაწეობთ. ამიტომ ვფიქრობ, რომ ახალგაზრდებმა პროფესიის არჩევისას უნდა იხელმძღვანელონ იმის მიხედვით, თუ რა სურს და აინტერესებს ჭეშმარიდატად. ამით პირველი ნაბიჯი კარიერული წარმატებისკენ უკვე გადადგმულია. ასევე, დაუღალავი შრომა, პასუხისმგებლობის მაღალი გრძნობა, საკუთარ თავზე მუდმივი მუშაობა და საჭირო კონტაქტების მოძიება ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორებია შემდგომი კარიერული განვითარებისთვისა და საბოლოო წარმატებისთვის.

- სამეცნიერო კარიერაში რა არის თქვენი ყველაზე დიდი მიღწევა?

- ჩემს ყველაზე დიდ მიღწევად ჟურნალებში - Cell Metabolism და Journal of Cell Biology დაბეჭდილი სტატიები მიმაჩნია. ეს მსოფლიო დონის ერთ-ერთი ყველაზე პრესტიჟული და უმაღლესი დონის სამეცნიერო ჟურნალებია. Cell Metabolism-ში გამოქვეყნებული ნაშრომით გოთინგენის ერთ-ერთი ადგილობრივი გაზეთი დაინტერესდა და ამ ნაშრომის აღმოჩენების შედეგებს სტატიაც კი მიეძღვნა.

- როგორც ვიცი, ახალბედა დედა ხართ. როგორია თქვენი, როგორც დედისა და როგორც მეცნიერის ცხოვრება?

- ჯერ კიდევ დეკრეტულ შვებულებაში ვიმყოფები და ჩემი ცხოვრების სტილი ამ ეტაპზე რადიკალურად განსხვავდება იმ ცხოვრების სტილისგან, რაც ბავშვის დაბადებამდე მქონდა. თუმცა ვერ ვიტყვი რომ ჩემი ახალი მდგომარეობა არ მომწონს. პირიქით, ვეფერები და ვუფრთხილდები ჩემს შვილთან გატარებულ ყოველ წამს. კვირაში სამჯერ, რამოდენიმე საათს ვატარებთ სხვადასხვა კონცეფციის საბავშვო ჯგუფებში, სადაც ჩემს პატარას შესაძლებლობა აქვს თავისი ასაკის ბავშვებთან ურთიერთობის, რაც თავისთავად ხელს უწყობს ადრეული ასაკიდან სოციალური ურთიერთობების დამყარებაში.

ასევე ასეთი ტიპის ჯგუფებში დანერგილი პროგრამები მოიცავენ ისეთი ტიპის თამაშებს და აქტივობებს, რაც ბავშვს ეხმარება ფიქრის, შეგრძნებების და ინდივიდუალიზმის განვითარებაში, მშობლებს კი საშუალებას გვაძლევს შევისწავლოთ ჩვენი შვილის ფსიქოლოგია და აქტიურად დავაკვირდეთ მათ ქმედებებს ჩვენთან და სხვა ბავშვებთან მიმართებაში.

რაც შეეხება ჩემი ჩვეული ცხოვრების სტილს, ის საკმაოდ მრავალფეროვანია. მეცნიერების გარდა, ჩემი ცხოვრების განუყოფელ ნაწილად იქცა მოგზაურობა, კულინარია, სიმღერა. ძალიან მიყვარს ოპერა და ბალეტი, შესაბამისად ოპერისა და ბალეტის თეატრის ხშირი სტუმარი ვარ. ასევე ჩვენთან რეგულარულად იკრიბებიან მეგობრები და კოლეგები, ვირჩევთ თემას და ამ თემის ირგვლივ ვმსჯელობთ. ვთვლი, რომ ვარ ე.წ. foodie.

- სახელგანთქმულ სამეცნიერო ლაბორატორიებში საქმიანობის შემდეგ, საქართველოში დაბრუნებას თუ გეგმავთ?

- საქართველოში დაბრუნება და საზღვარგარეთ შეძენილი ცოდნისა და გამოცდილების ახალი თაობისთვის გაზიარება - ეს ჩემი დიდი სურვილია. ამას იზიარებს ჩემი მეუღლე, დოქტორი იან ბარბო, რომელიც თვითონაც მზად არის თავისი ცოდნა და მრავალწლიანი გამოცდილება გაუზიაროს საქართველოს და დაეხმაროს ინოვაციური მეთოდების განვითრებასა და დანერგვაში განახლებადი ენერგიებისა (მაგ: ბიოენერგიის წარმოება) და ინდუსტრიულად დაბინძურებული წყლის დამუშავება/გაწმენდა დარგებში.

თუმცა ჯერ-ჯერობით რაიმე კონკრეტული გეგმა, ან შემოთავაზება არ გვაქვს და საქართველოში დაბრუნების სურვილი ამ ეტაპზე, სამწუხაროდ, მხოლოდ სურვილად რჩება.