ვაჩე, კახი, დემეტრე... - საინტერესო ფაქტები საქართველოში გავრცელებული მამაკაცის სახელების შესახებ

საქართველოში ცნობილ და გავრცელებულ მამაკაცთა სახელებიდან თითოეულს ცხადია, თავისი ისტორია და წარმომავლობა აქვს, რითაც ყველა ინტერესდება. ვაგრძელებთ საქართველოში გავრცელებული მამაკაცის სახელების წარდგენას, რომელიც პროფესორ ზურაბ ჭუმბურიძის წიგნის - "რა გქვია შენ?" მიხედვით არის მომზადებული.

გივი - (სპარსული) მნიშვნელობა გაურკვეველია. აქედანაა გვარი გივიშვილი. გივი-ს მოფერებითი ფორმაა გიუნა, საიდანაც წარმომდგარია გვარი გიუნაშვილი.

გიო - (ბერძნული) მიღებულია გიორგი-ს შემოკლებით. მნიშვნელობით უდრის "მიწას" (აქვს ისეთივე მნიშვნელობა როგორც გიორგი-ს).

გიორგი - (ბერძნული) "მხვნელ-მთესველი," "მიწათმოქმედი". მსოფლიოში გავრცელებული სახელია. ქართულში ამ სახელის ფართოდ გავრცელებას მოწმობს გვარები: გიორგაძე, გიორგიძე, გორგაძე, გორგიძე, გოგაძე, გოგიძე, გოგია, გოგიავა. გოგიშვილი, გოგიაშვილი, გოგიტაშვილი, გოგიჩაიშვილი და სხვ.

გოგი, გოგია, გოგიტა, გოგლა - გიორგი-ს კნინობითი ფორმებია. ამავე სახელის შემოკლებაა ქართულში დამოუკიდებელ სახელად ქცეული გიო.

გოდერძი - (ირანული) "ძლიერი ხარი". აქედანაა გვარები: გოდერძიშვილი, გოდერიძე, გორდეზიანი (გოდერძიანი).

ვასილ (ბერძნული) "სამეფო", "მეფისა" (დაწვრილებით იხ. ბასილ). ქართულში ხშირად გვხვდება შემოკლებული ფორმით: ვასო. ვასილ-ისაგან ნაწარმოებია სახელი - ვასილისა.

ვაჩე - ძველად საქართველოში ფართოდ გავრცელებული სახელი იყო. "ქართლის ცხოვრების" მიხედვით, ვაჩე ერქვა ქართლის მეოცე მეფეს. ამ სახელისგან არის ნაწარმოები გვარები ვაჩეიშვილი, ვაჩაძე და ვაჩნაძე. აგრეთვე სოფლის სახელი ვაჩიანი. ვაჩე წარმოშობით ირანული სახელია და "ყმაწვილს," "ბავშვს," "ბიჭს," "შვილს" ნიშნავს (მსგავსია ქართული ბიჭიკოსი).

ვახტანგ - ქართულში ძველთაგან ცნობილი და ამჟამადაც გავრცელებული სახელია. ეს სახელი ერქვა საქართველოს არაერთ მეფესა და გამოჩენილ პიროვნებას, მათ შორის, თბილისის დამაარსებელს ვახტანგ გორგასალს (V ს.). წარმოშობით უკავშირდება ირანულ ენებს და ნიშნავს "მგლისტანიანს," "მგელას". აქედანაა გვარები: ვახტანგაძე, ვახტანგიძე, ვახტანგაშვილი, ვახტანგიშვილი, ვახტანგური.

ვახუშტი - (ირანული) "საუკეთესო," "სამოთხე". ამ სახელით ცნობილ ქართველ მოღვაწეთა შორის განსაკუთრებით აღსანიშნავია გამოჩენილი მეცნიერი - გეოგრაფი და ისტორიკოსი ვახუშტი ბატონიშვილი (XVIII ს.).

ვეფხია - (ქართული) მნიშვნელობით მას ედრება უცხოური სახელები: პარდი, ტიგრია, ყაფლან. ვეფხიას ვარიანტებია: ვეფხია, ვეფხო, ეფხო, ეფხია, მისგან ნაწარმოები გვარებია: ვეფხვაძე, ვეფხვიაშვილი, ვეფხიაშვილი, ვეფხიშვილი, ეფხოშვილი.

ვლადიმერ - ძველი სლავური სახელია, ნიშნავს "ქვეყნის მფლობელს". მასთან ფორმით ახლოს დგას აგრეთვე გოთური ვოლდემარ, რომელიც ნიშნავს "განთქმულ (ცნობილ) ბატონს," "მფლობელს". ვლადიმერის შემოკლებული ქართული ფორმაა ლადო, მოფერებითი - ლადიკო.

ვლასი - (ბერძნული) "უხეში," "მოუხერხებელი". მისი მოფერებითი ფორმაა ლასიკო.

კარლო - იტალიური ფორმაა ძველი გერმანული სახელისა, რომელიც "მამაკაცს" ნიშნავს. გერმანულად გამოითქმის კარლ, ფრანგულად - შარლ, ინგლისურად - ჩარლზ (მნიშვნელობის მხრივ შეადარეთ ქართული კაცია, მეგრული კოჩია, ბერძნული არსენი და სხვ.). კარლ-ისაგან ნაწარმოებია ქალის სახელიც კაროლინა ("კარლისა", ე.ი. "მამაცისა").

კახა, კახი - (ქართული) პიროვნულ სახელად ქცეულია ქართველთა ერთ-ერთი სატომო სახელი (ეთნონიმი), რომელიც საკუთარ სახელად ცნობილია VIII ს-დან. ამდროინდელი მოღვაწეა ქართველი წმინდანი კოსტანტი კახი, რომლის შესახებაც მისი ბიოგრაფი გვამცნობს: "მას ჟამსა ოდენ იყო ვინმე ქუეყანასა ქართლისასა, სანახებსა ზენა სოფლისასა, კაცი, რომელსა სახელი ერქუა კოსტანტი, რომელსა ეწოდა კახაი სახელად მამულისა მის ქვეყნისა" (აგიოგრაფიული ძეგლები, I, 165). როგორც ვხედავთ, კახა კოსტანტის ზედწოდებაა, დამატებითი სახელია, შერქმეული "მამული ქვეყნის" მიხედვით. სხვაგან, ატენის სიონის წარწერაში (853 წ.), იგივე პირი მხოლოდ კახას სახელით იხსენიება: "და მასვე თთუესა აგუსტოსსა კვ-სა, დღესა შაბათსავე, ზირაქ შეიპყრა კახაი და ძეც მისი თარკუჯი". ამ წყაროთა მიხედვით უნდა დავასკვნათ, რომ კახა მეტსახელი კი არაა, ნამდვილად სახელია, ოღონდ, ოფიციალურ სახელს არ წარმოადგენდა (ამ ფუნქციას კოსტანტი ასრულებდა). როცა ქრისტესთვის წამებული კოსტანტი ეკლესიამ წმინდანად აღიარა, ამის შემდეგ კახი (კახა) უკვე ქრისტინულ კალენდარულ სახელად იქცა. კოსტანტი კახი არაბებმა სიკვდილით დასაჯეს 853 წელს, როცა ის 85 წლის მოხუცი იყო. ამრიგად, ის დაბადებული ყოფილა 768 წელს და ამ დროისთვის სახელი კახა (კახი) უკვე არსებობდა, ოფიცილურ სახელად კი IX ს-დან იქცა. კახი და მისი ვარიანტები კახა, კახო, კახუა საფუძვლად უდევს გვარებს: კახიძე, კახიშვილი, კახიანი, კახაშვილი, კახაძე, კახაია, კახოიძე, კახოიანი, კახოშვილი, კახიაშვილი, კახუაშვილი. იმავე სახელიასაგან "ბერ" ბოლოსართით ნაწარმოებია კახაბერი, რომელიც გვხვდება როგორც გვარად, ისე სახელად. კახაბერ-ისაგან შემდგომში ხელახლა ნაწარმოებია გვარებია: კახაბრიშვილი, კახაბერიძე, კახბერიძე. დასახელებული გვარებიდან ყველაზე ადრე (XIVს.) გვხვდება კახაბერიძე და კახიანი.

კახაბერ - (ქართული) კომპოზიტია (რთული სახელი), შედგება ორი ნაწილისაგან: კახა და ბერი. კახაბერი სახელიც არის და გვარიც. კახაბერი ერქვა საქართველოს ისტორიაში ცნობილ არაერთ პირს – რაჭის, თაკვერის, გურიის ერისთავებს (XI-XV სს.).

კვირიკე - (ბერძნული) "უფლისა". ქართულში ადრიდანვე გვხვდება არაერთი ისტორიული პირის სახელად. მისგან ნაწარმოებია გვარები: კვირიკაძე, კვირიკაშვილი, კვირიკიძე, კვირიკეიშვილი, კვირკვაია, კვირკვეია. კვირიკეს ქართული შესატყვისია უფლისა (აქედან გვარი – უფლისაშვილი). სომხურში ეს სახელი დაცულია კირაკოს-ის ფორმით. საერთოდ უნდა აღინიშნოს, რომ ბერძნული სიტყვა კვირიოს ("უფალი," "ბატონი"), საიდანაც ნაწარმოებია კვირიკე, საფუძვლად უდევს აგრეთვე არაერთ სახელსაც, როგორიცაა, მაგალითად, კაცის სახელები: კვირიონ (კირიონ), კვიროსი (კიროსი), კირიაკ, კირიან და ამათგან წამოქმნილი ქალის სახელები: კირა, კირიაკა, კირიანა, და სხვ.

კიაზო - (ბერძნული) "მკურნალი" (ეტიმოლოგია საეჭვოა).

კირილე - (სპარსული) "მზე," სხვაგვარი ეტიმოლოგიით - ესაა ბერძნული სახელის კვიროს-ის კნინობითი ფორმა ("პატარა ბატონი," "ბატონიშვილი").

კიტა - ეტიმოლოგია გაურკვეველია. შესაძლოა წარმოადგენდეს ზემოხსენებული კიკიტას შემოკლებულ ფორმას.

კობა - (ქართული) მიჩნეულია იაკობის შემოკლებულ ფორმად, მაგრამ ამგვარი დაკავშირება გვიანდელი ამბავი უნდა იყოს. ყოველ შემთხვევაში, კობა ქართულში დამოუკიდებელ სახელად არის ქცეული. ეს სახელი ჰქვია ალექსანდრე ყაზბეგის "მამის მკვლელის" ერთ-ერთ მოქმედ გმირს. კობა იოსებ ჯუღაშვილის (სტალინის) ფსევდონიმი იყო. ამ სახელისგან წარმოქმნილია გვარები: კობაიძე, კობიძე, კობიაშვილი.

კოკი - (ქართული) მისი კნინობითი ფორმებია: კოკა, კოკინია, კოკილა. ამათგან მოდის გვარები: კოკაია, კოკაშვილი, კოკილაშვილი.

კონსტანტინე - (ლათინური) "უმტკიცესი," "ურყევისა," "მედგარისა" (იგლისხმება: შვილი). მისი შემოკლებული ფორმებია: კოტე, კოსტა, კოწია, კოწო. ამათგანაა გვარები: კოტეტიშვილი, კოსტავა.

კორნელი - (ლათინური) "რქიანი," ან "შინდი," "შვინდა" (ორივე ახსნა საეჭვოა). ევროპულ ენებში გვხვდება მისგან ნაწარმოები ქალის სახელიც: კორნელია.

კოტე - კონსტანტინე-ს შემოკლებული ფორმაა ქართულში, აქვს დამოუკიდებელ სახელად ქცევის ტენდენცია. მისი კნინობითი ფორმა უნდა იყოს კოტია, კოტუა, კოტეტი, რომლებიც დაცულია გვარებში: კოტაშვილი, კოტიაშვილი, კოტეტიშვილი, კოტუა.

კუკური - (ქართული) "კოკობი ვარდი," "ვარდის კოკორი".

გუგა, გუგუ, გუგუა - (ქართული) ერთი და იმავე სახელის ვარიანტებია. მათგან წარმოქმნილია გვარები: გუგავა, გუგეშვილი, გუგოშვილი, გუგუშვილი, გუგუბერიძე. ამათგან გუგავა ძველ საბუთებში იხსენიება XVI საუკუნიდან. გუგუა ჰქვია ალექსანდრე ყაზბეგის "ხევისბერი გოჩას" ერთ-ერთ მოქმედ გმირს.

გუგული - (ქართული) გვხვდება როგორც ვაჟის, ისე ქალის სახელად (ვაჟის სახელად იშვიათად).

დევი - წარმოშობით სპარსული სიტყვაა, ქართულში ფიზიკურად ძლიერი, მაგრამ უჭკუო ზღაპრული არსების სახელია. ამავე დროს დევი დავით-ის ინგლისური ფორმაა (ადამიანის სახელად უმთავრესად სწორედ აქედან გავრცელდა). მისგან ნაწარმოები გვარებია: დევაძე, დევიძე, დევაური.

დემეტრე - (ბერძნული) "მიწა - დედა," სხვაგვარი განმარტების მიხედვით "დემეტრასი". ანტიკური მითოლოგიის მიხედვით დემეტრა მიწათმოქმედების და ნაყოფიერების ქალღმერთია (იგივე ცერერა). ეს სახელი ერქვა საქართველოს რამდენიმე მეფეს, მათ შორის - დემეტრე (იგივე დიმიტრი) თავდადებულს. დიმიტრი ამ სახელის გვიანდელი ფორმაა, სადაც ე ხმოვანს ენაცვლება ი (ეს ცვლილება ბერძნულშივე მოხდა). ასეთივე ცვლილება სხვა სახელებშიც მომხდარა: ელია – ილია, ჰერეკლე-ერეკლე-ირაკლი, ესაია-ისაია და სხვ. უფრო ძველი ფორმები დაცულია გვარებში: დემეტრაძე, დემეტრაშვილი, ელიაშვილი, ელოშვილი, ელიაძე, ელიავა, ესაიაშვილი და ა.შ. დემეტრე-სა და დიმიტრი-ს შემოკლებული ფორმებია: დიტო, მიტო, დუტუ.

ედიშერ - (სპარსული) "ლომის დღესასწაული". აქედანაა გვარი ედიშერაშვილი. ეს სახელიცა და გვარიც დასტურდება ქართულ ისტორიულ საბუთებში XVII ს-დან. შედარებით იშვიათად გვხვდება აგრეთვე გვარი ედიშერიძე.

ედუარდ - (გერმანული) "საკუთრებაზე მზრუნველი".

მოამზადა ლალი ფაციამ

AMBEBI.GE

ასევე დაგაინტერესებთ: გაიგე რას ნიშნავს შენი სახელი - საქართველოში გავრცელებული მამაკაცების სახელების განმარტება

გაიგე რას ნიშნავს შენი სახელი - საქართველოში გავრცელებული 30 ცნობილი სახელის განმარტება