ქარ­თუ­ლი გვა­რე­ბის შე­სა­ხებ სხვა­დას­ხვა ინ­ფორ­მა­ცი­ას მკი­თხვე­ლი ყო­ველ­თვის ინ­ტე­რე­სით კი­თხუ­ლობს და გვთხოვს, ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით ხში­რად ვი­მუ­შა­ოთ.

ამ­ჯე­რად ჩვე­ნი სა­უბ­რის თემა სწო­რედ ქარ­თუ­ლი გვა­რე­ბია - რო­დის წარ­მო­იქ­მნა, პირ­ვე­ლად სად და რო­გორ და­ფიქ­სირ­და ისი­ნი, რა­ზეც ის­ტო­რი­ის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტო­რი, ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ეთ­ნო­ლო­გი­ის სას­წავ­ლო-სა­მეც­ნი­ე­რო ინ­სტი­ტუ­ტის ხელ­მძღვა­ნე­ლი, რო­ლანდ თოფ­ჩიშ­ვი­ლი გვე­სა­უბ­რე­ბა.

"მეც­ნი­ე­რე­ბი გვარს გვა­სა­ხელს ვუ­წო­დებთ, ადა­მი­ა­ნის სა­ხელს კი - პი­როვ­ნულ, სა­კუ­თარ სა­ხელს," - გვე­უბ­ნე­ბა რეს­პონ­დენ­ტი და გან­მარ­ტავს, რომ გვა­რი ანუ გვარ­სა­ხე­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბი­თი სა­ხე­ლია, რო­მე­ლიც თა­ო­ბი­დან თა­ო­ბას გა­და­ე­ცე­მა, რაც დიდი ხნის წინ წარ­მო­იქ­მნა. ჩვენ ვართ იმ ხალ­ხებს შო­რის (იტა­ლი­ე­ლე­ბი, ფრან­გე­ბი, ინ­გლი­სე­ლე­ბი, გერ­მა­ნე­ლე­ბი, ჩი­ნე­ლე­ბი, კო­რე­ე­ლე­ბი...), რომ­ლებ­შიც სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ეს სო­ცი­ა­ლუ­რი ერ­თე­უ­ლი სა­უ­კუ­ნე­ებს ით­ვლის. ქარ­თულ სა­ის­ტო­რიო წყა­რო­ებ­ში, სა­ბუ­თებ­ში არა­ერ­თი მა­გა­ლი­თი არ­სე­ბობს, რო­მელ­თა მი­ხედ­ვი­თაც აშ­კა­რაა, რომ ქარ­თუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბი­თი სა­ხე­ლე­ბი/გვა­რე­ბი ის­ტო­რი­ის სიღ­რმე­შია წარ­მოქ­მნი­ლი. მა­გა­ლი­თად, XII სა­უ­კუ­ნის სა­ბუთ­ში "ჟი­ნო­ვა­ნი" მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი არი­ან "მი­ხი­თა­რა­ის­ძე­ნი და­ვი­თის შვილ­ნი ოქ­რაი და მა­ხა­რაი, ბრა­ჭი და იო­ა­ნე". ამ სა­ბუთ­ში ოთხი ძმის - მა­ხა­რეს, ბრა­ჭის, იო­ა­ნეს და ოქ­რა­ის - მა­მის სა­ხე­ლია და­ვი­თი, ხოლო მი­ხი­თა­რა­ის­ძე გვარ­სა­ხე­ლია. ტო­ხა­ი­ძე­ე­ბის გვა­რი პირ­ვე­ლად მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლია XI სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში, შემ­დეგ XII სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში (1260-1270 წლებ­ში, 1579 წელს). XVIII სა­უ­კუ­ნე­ში კი ტო­ხა­ის­ძე­ე­ბის გვარს სუ­ფიქ­სი შეც­ვლია: -ძე და­ბო­ლო­ე­ბას -შვი­ლი და­ბო­ლო­ე­ბა ჩა­ნაც­ვლე­ბია (ტო­ხაშ­ვი­ლი).

რამ­დე­ნი­მე სა­უ­კუ­ნის გან­მავ­ლო­ბა­ში უწყვე­ტად მო­იხ­სე­ნი­ე­ბა გვარ­სა­ხე­ლი ჭარ­მა­უ­ლი. ამ გვა­რის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი - "ჭარ­მა­უ­ლი ჭაჭ­ნი­აშ­ვი­ლი გრი­გოლ" - პირ­ვე­ლად 1297 წლის სა­ბუთ­შია და­სა­ხე­ლე­ბუ­ლი. წარ­მოდ­გე­ნილ ან­თრო­პო­ნი­მი­ულ მო­დელ­ში პირ­ვე­ლი გვა­რია, მე­ო­რე - მა­მის სა­ხე­ლი და მე­სა­მე - პი­როვ­ნუ­ლი სა­ხე­ლი. აქე­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი ჭარ­მა­უ­ლე­ბი XVIII სა­უ­კუ­ნის თით­ქმის ბო­ლომ­დე მო­იხ­სე­ნი­ე­ბი­ან. 1779 წლის სა­ბუ­თით კი ირ­კვე­ვა, რომ ჭარ­მა­უ­ლე­ბი ამო­წყვე­ტი­ლან. XIII სა­უ­კუ­ნე­ში პირ­ვე­ლად მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი არი­ან გა­რა­ყა­ნი­ძე­ე­ბი, 1412 წელს გვვხვდე­ბი­ან დე­დაბ­რიშ­ვი­ლე­ბი, 1472 წელს - მა­ღა­ლაშ­ვილ­თა წი­ნა­პა­რი მა­ღა­ლა­ძე­ე­ბი და ა.შ.

ასევე დაგაინტერესებთ

10:57 / 03-05-2018

როგორ ერთობოდნენ ქართველი დიდგვაროვნები და გლეხები შუა საუკუნეებში

14:59 / 20-06-2018

სად იყო უძველესი 9 სასაფლაო თბილისში - გლოვისა და დაკრძალვის ტრადიციები დედაქალაქში

08:39 / 06-06-2020

სეტიელი, კვიტინი, ბაბადიში, გალოგრე... - გაქრობის პირას მყოფი უიშვიათესი გვარები და სახელები საქართველოში

ჩვე­ნამ­დე მოღ­წე­ულ ყვე­ლა­ზე ძველ სა­ბუთ­ში­ცაა გვა­რი მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი. ესაა IX სა­უ­კუ­ნის მე­ო­რე ნა­ხევ­რით და­თა­რი­ღე­ბუ­ლი "ფავ­ნე­ლის და­წე­რი­ლი". ამ სა­ბუთ­ში გვხვდე­ბა აზ­ნა­ურ ფავ­ნე­ლე­ბის გვა­რი. აქვე და­სა­ხე­ლე­ბუ­ლია ორი გლე­ხუ­რი გვარ­სა­ხე­ლი: შუ­ლი­ას­ძე და ტა­რი­კას­ძე. 1071-1080 წლე­ბით და­თა­რი­ღე­ბულ დო­კუ­მენ­ტში ბევ­რი ქარ­თუ­ლი გვა­რის ამო­კი­თხვაა შე­საძ­ლე­ბე­ლი, მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მეს ჩა­მოვ­თვლი: ლი­პა­რი­ტის­ძე, ჯინ­ჭა­რა­ის­ძე, ჯი­ჯო­ნი­ძე, კე­პო­ის­ძე, ქვე­ლა­ი­ძე, წორ­ბე­ლი, ნერ­ჩე­ლი, ხვი­დი­ლი­ა­ნი, კორო­ფხიშ­ვი­ლი, სქე­ლა­ე­თი, შუ­ბავ­თი...

აი, ერთი ნა­წყვე­ტი 1200 წლის სა­ბუ­თი­დან: "ესე და­წე­რი­ლი და­გი­წე­რეთ ჩუენ, ხა­რა­ის­ძე­თა კუ­ი­რი­კე და ბა­სილ­მან შენ, გი­ორ­გი მუ­შე­რის­ძე­სა". ხა­რა­ის­ძე­ე­ბი მი­მარ­თა­ვენ მუშ­რის­ძე­ებს: "ან დღე­ი­სით­გან წაღ­მართ არა­ვინ იყოს ჩუ­ე­ნი­სა გუ­ა­რი­სა, არცა ჩუენ, კუ­ი­რი­კე და ბა­სი­ლი და არცა ჩვენ­ნი შვილ­ნი და მო­მა­ვალ­ნი სახ­ლი­სა­ნი". X სა­უ­კუ­ნის პირ­ველ ნა­ხე­ვარ­ში "ქარ­თლის ცხოვ­რე­ბა­ში" და­სა­ხე­ლე­ბულ­ნი არი­ან კახი აზ­ნა­უ­რე­ბი: გოდ­რძი მგდე­უ­რი, მამა ყან­ჩე­ლი, დაჩი და ივა­ნე სხვი­ლო­სელ­ნი, ძმე­ბი სარა და გრი­გოლ ფხუ­ე­ნელ­ნი. IX სა­უ­კუ­ნი­დან საკ­მა­ოდ მომ­რავ­ლე­ბუ­ლია -ელ სუ­ფიქ­სი­ა­ნი გვა­რე­ბი: ჩორ­ჩა­ნე­ლი, ტბე­ლი, სა­ზუ­ე­რე­ლი, ყან­ჩა­ე­ლი, კო­რინ­თე­ლი, სხვი­ლო­სე­ლი...

ახლა "გრი­გოლ ხანძთე­ლის ცხოვ­რე­ბა­ში" ჩა­ვი­ხე­დოთ: "ხოლო იყო ვინ­მე აზ­ნა­უ­რი დი­დე­ბუ­ლი წი­ნა­შე აშოტ კუ­რა­პა­ლა­ტი­სა და ერ­ქვა მას სა­ხე­ლი გაბ­რი­ელ და­ფან­ჩუ­ლი, და აწ ნა­თე­სავ­თა მის­თა ჰრ­ქვი­ან და­ფან­ჩულ­ნი"; შემ­დეგ: "ამის­თვი­სა­ცა, მსგავ­სად აღ­თქმი­სა, ხანძთას შინა ელოც­ვე­ბის ყო­ველ­თა და­ფან­ჩულ­თა ვიდ­რე დღენ­დე­ლად დღემ­დე". აღ­ნიშ­ნუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბის ავ­ტო­რი გი­ორ­გი მერ­ჩუ­ლე X სა­უ­კუ­ნის მოღ­ვა­წე იყო, რო­მე­ლიც აღ­წერ­და VIII სა­უ­კუ­ნის ბოლო პე­რი­ო­დი­სა და IX სა­უ­კუ­ნის პირ­ვე­ლი ნა­ხევ­რის მოღ­ვა­წის გრი­გოლ ხანძთე­ლის ცხოვ­რე­ბას. ორი აზრი არ შე­იძ­ლე­ბა არ­სე­ბობ­დეს იმის შე­სა­ხებ, რომ და­ფან­ჩუ­ლი გვარ­სა­ხე­ლია. ავ­ტო­რი ხომ პირ­და­პირ გვე­უბ­ნე­ბა: ახ­ლაც (ე.ი. ერთი სა­უ­კუ­ნის შემ­დეგ) გაბ­რი­ელ და­ფან­ჩუ­ლის ნა­თე­სავ­ნი (ე.ი. შთა­მო­მა­ვალ­ნი) და­ფან­ჩუ­ლის გვარს ატა­რე­ბე­ნო.

სვა­ნეთ­ში გვა­რე­ბი XIII სა­უ­კუ­ნი­დან გვაქვს და­ფიქ­სი­რე­ბუ­ლი. ამ სა­უ­კუ­ნით თა­რიღ­დე­ბა სვა­ნე­თის "სულ­თა მა­ტი­ა­ნე". ამ ძეგლ­ში მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი გვა­რე­ბი დღე­საც იმა­ვე სოფ­ლებ­ში არი­ან გან­სახ­ლე­ბულ­ნი. XII-XIII სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში მა­ჭა­ხელ­ში მკვიდრმა გვა­რებ­მა ჩვე­ნამ­დე მო­აღ­წია. XI სა­უ­კუ­ნის ილო­რის წმინ­და გი­ორ­გის ეკ­ლე­სი­ის წარ­წე­რა­ში მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლია გი­ორ­გი ქო­ჩო­ლა­ვა, აფხა­ზე­თი­სა­ვე ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე წე­ბელ­და­ში XIII სა­უ­კუ­ნის წარ­წე­რა­ში იკი­თხე­ბა ლუკა მარ­ტი­ნა­ვა. ხევ­ში ღუ­დუ­შა­უ­რის გვა­რი პირ­ვე­ლად 1439 წლის "გერ­გე­ტის მა­ტი­ა­ნე­შია" მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი.

ეს ყვე­ლა­ფე­რი კი იმას ნამ­დვი­ლად არ ნიშ­ნავს, რომ დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში სა­ქარ­თვე­ლო­ში ახა­ლი გვარ­სა­ხე­ლე­ბი არ წარ­მო­იქ­მნე­ბო­და, ზო­გი­ერთ გვარს ახა­ლი გვა­რე­ბი გა­მო­ე­ყო.

ქარ­თუ­ლი გვა­სა­ხე­ლე­ბის სიძ­ვე­ლე­ზე მი­უ­თი­თებს აუ­ა­რე­ბე­ლი ტო­პო­ნი­მი, რომ­ლე­ბიც გვა­რის სა­ხელს ატა­რებ­დნენ. ასე­თი ტო­პო­ნი­მე­ბი მთელ სა­ქარ­თვე­ლო­ში გვხვდე­ბა, გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­მეგ­რე­ლო­ში, მთი­უ­ლეთ­ში, აჭა­რა­ში.

- მსოფ­ლი­ო­ში ყვე­ლა ხალ­ხს ჰქონ­და გვა­რე­ბი?

- გვა­რი ყვე­ლას არ ჰქო­ნია (მა­გა­ლი­თად, თურ­ქუ­ლე­ნო­ვან ხალ­ხებს, და­ღეს­ტნე­ლებს, სომ­ხებს. ის­ლან­დი­ე­ლებს მემ­კვიდ­რე­ო­ბი­თი სა­ხე­ლი დღე­საც არა აქვთ). ზო­გი­ერთ ხალ­ხში კი გვი­ან წარ­მო­იქ­მნა. ამის მი­ზე­ზებ­ზე სა­უ­ბა­რი შორს წაგ­ვიყ­ვანს. მხო­ლოდ იმას აღ­ვნიშ­ნავ, რომ ქარ­თველ ხალ­ხში მემ­კვიდ­რე­ო­ბით სა­ხელს ანუ გვარ­სა­ხელს თა­ვი­სი ფუნ­ქცია ჰქონ­და. ქარ­თუ­ლი ფე­ო­და­ლუ­რი სის­ტე­მა მემ­კვიდ­რე­ო­ბით სა­ხე­ლის არ­სე­ბო­ბას მო­ი­თხოვ­და. ფე­ო­დალს ყმა გლე­ხი მა­მულ­ზე მემ­კვიდ­რე­ო­ბით ეჯდა. მი­წა­ზე მჯდო­მი გლე­ხის მა­მუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბით გა­და­დი­ო­და, ამი­ტომ სო­ცი­ა­ლუ­რი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის გა­სა­ად­ვი­ლებ­ლად სა­ჭი­რო იყო მემ­კვიდ­რე­ო­ბი­თი სა­ხე­ლი. ეს ქარ­თველ გლეხს მკვეთ­რად უშ­ლი­და ხელს ერთი ად­გი­ლი­დან მე­ო­რე­ზე თა­ვი­სუფ­ლად გა­და­ნაც­ვლე­ბუ­ლიყ­ვნენ. ფე­ო­და­ლუ­რი პე­რი­ო­დის კა­ნონ­მდებ­ლო­ბა იუ­რი­დი­უ­ლი პი­რის ზუსტ გან­სა­ზღვრას ითხოვ­და. მი­წა­ზე სა­კუთ­რე­ბაც მემ­კვიდ­რე­ო­ბით პრინ­ციპს ემ­ყა­რე­ბო­და, რა­მაც ბევ­რად გან­სა­ზღვრა სა­კუ­თარ სა­ხელ­თა სის­ტე­მა.

სა­ქარ­თვე­ლო­ში გვა­რის კი­დევ ერთი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ფუნ­ქცია იყო სა­ქორ­წი­ნო ურ­თი­ერ­თო­ბის მო­წეს­რი­გე­ბა, ჩვენ­ში ერთი სის­ხლი­სა­ნი, ნა­თე­სა­ვე­ბი ერ­თმა­ნეთ­ზე არ ქორ­წინ­დე­ბოდ­ნენ. ამას კი გვა­რი აწეს­რი­გებ­და, რად­გან ერთი გვა­რის მა­ტა­რე­ბელ­ნი ერთი წი­ნაპ­რი­სა­გან მომ­დი­ნა­რე­ობ­დნენ. ამი­ტო­მა­ცაა, რომ ქარ­თუ­ლი გვა­რე­ბის თით­ქმის 90%-ს წი­ნა­პა­რი მა­მა­კა­ცის სა­ხე­ლი უდევს სა­ფუძ­ვლად. ასე რომ, გვა­რის ანუ მემ­კვიდ­რე­ო­ბი­თი სა­ხე­ლის აუ­ცი­ლებ­ლო­ბა სა­ქარ­თვე­ლო­ში ეგ­ზო­გა­მი­უ­რო­ბი­თაც იყო გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლი.

- რო­გორც ირ­კვე­ვა, ად­რინ­დე­ლი ქარ­თუ­ლი გვა­რი VIII სა­უ­კუ­ნით თა­რიღ­დე­ბა - ამ დროს წარ­მო­იქ­მნა ქარ­თუ­ლი გვა­რე­ბი?

- უფრო ად­რეა წარ­მოქ­მნი­ლი. უბ­რა­ლოდ, ად­რინ­დელ­მა წე­რი­ლო­ბით­მა ძეგ­ლებ­მა ჩე­ნამ­დე არ მო­აღ­წია. ეთ­ნოგ­რა­ფი­უ­ლი მა­სა­ლე­ბის გა­აზ­რე­ბას იმ დას­კვნამ­დე მივ­ყე­ვართ, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში მოხ­და უწყვე­ტი გა­დას­ვლა პირ­ველ­ყო­ფი­ლი გვა­რი­სა გვი­ან­დელ გვარ­ში და გვი­ან­დე­ლი გვა­რი­სა - გვარ­სა­ხელ­ში. ქარ­თუ­ლი ენა პირ­ველ­ყო­ფილ გვარ­სა და გვი­ან­დელ გვარს ერთი ტერ­მი­ნით ("გვა­რი", უფრო ადრე - "სახ­ლი") გა­მო­ხა­ტავს. რუ­სუ­ლი ენა მათ ერ­თმა­ნე­თი­სა­გან მიჯ­ნავს - "род" და "фамилия".

სა­ქარ­თვე­ლო­ში გვა­რის უწყვე­ტო­ბა რომ გვქონ­და, რო­გორც აღ­ვნიშ­ნეთ, ამას ეთ­ნოგ­რა­ფი­უ­ლი მო­ნა­ცე­მე­ბი ადას­ტუ­რებს. სა­ერ­თოდ, ყვე­ლა პირ­ველ­ყო­ფი­ლი გვა­რი ეგ­ზო­გა­მი­უ­რი იყო, გვა­რის შიგ­ნით არ ქორ­წინ­დე­ბოდ­ნენ. ეგ­ზო­გა­მი­უ­რია ახა­ლი დრო­ის ქარ­თუ­ლი გვა­რე­ბი, მთე­ლი იმ ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში, რაც ის დო­კუ­მენ­ტებ­ში და­დას­ტუ­რე­ბუ­ლია - ქარ­თვე­ლი თა­ვის მოგ­ვა­რე­ზე დღე­საც არ ქორ­წინ­დე­ბა, არ ქორ­წინ­დე­ბა მას­ზე, ვის­თა­ნაც სა­ერ­თო წი­ნა­პა­რი ჰყავ­და. იგი­ვე ვი­თა­რე­ბაა ყა­ბარ­დო­ე­ლებ­ში და წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, ყვე­ლა­ზე დიდ ეთ­ნოს­ში ჩი­ნე­ლებ­ში, სა­დაც მხო­ლოდ 600 გვა­რია. ჩი­ნეთ­ში, რომ­ლის მო­სახ­ლე­ო­ბა მი­ლი­არდ-ნა­ხე­ვარს მი­უ­ახ­ლოვ­და და, სა­დაც ზო­გი­ერ­თი გვა­რის რა­ო­დე­ნო­ბა რამ­დე­ნი­მე მი­ლი­ონს აღე­მა­ტე­ბა, დღე­საც მკაც­რი ეგ­ზო­გა­მი­აა და­ცუ­ლი - ერთი გვა­რი­სა­ნი ერ­თმა­ნეთ­ზე არ ქორ­წინ­დე­ბი­ან...

ლალი ფა­ცია

AMBEBI.GE