"არ მესმის, ენის დაბინძურებას მხოლოდ ჟურნალისტებს რატომ აბრალებენ?" - ქართული ენა სოციალურ ქსელებსა და რეკლამაში

ფოტოჟურნალისტი გოგა ჩანადირი, ბოლო დროს სხვადასხვა სოციალურ მოძრაობას უძღვება, მათ შორის, ქართული ენის დასაცავად აქტიურად მუშაობს. ერთ-ერთი პროექტია "დავიცვათ ქართული ენა ბარბარიზმებისგან".

"გაეროს კალენდრით, ყოველი წლის, 21 თებერვალს მშობლიური ენის დღე აღინიშნება. 2015 წელს სამოქალაქო კლუბთან ერთად, რომელსაც სოფო ბაჩილავა მეურვეობდა, ამ დღეს გამოვეხმაურეთ და ქართულ ენასთან დაკავშირებული პრობლემები საზოგადოებას დედა ენის ბაღიდან შევახსენეთ. იქ დაიბადა იდეა - ხელისგულებზე ბარბარიზმები და მათი ქართული შესატყვისები დაგვეწერა, ფოტო გადაგვეღო და სოციალური ქსელით გაგვევრცელებინა.

რა უნდა ყოფილიყო პირველი სიტყვა? - დავფიქრდი და მივხვდი, რომ ამისთვის გაშეარება-გაზიარება შესაბამისი იქნებოდა, რადგან, გარდა იმისა, რომ ახალი ბარბარიზმი იყო და ლამის ათიდან ცხრა იყენებდა, შინაარსობრივადაც ჩვენი სათქმელის გაზიარებას გულისხმობდა. სწორედ ამ სიტყვით დავიწყეთ სამოქალაქო მოძრაობა - "დავიცვათ ქართული ენა ბარბარიზმებისგან". ზუსტად 1 თვეში 10.000 ადამიანი შემოგვიერთდა. ყველა ტელევიზიამ გააშუქა. წამყვანებმა ხელის გულებზე პირდაპირ ეთერში დაიწერეს ბარბარიზმები და ქართული შესატყვისები. მოძრაობას ბეჭდური მედიაც გამოეხმაურა.

რასაკვირველია, ამ მხარდაჭერამ აუდიტორია გაზარდა. რა შედეგი მოჰყვა? ადამიანები დაფიქრდნენ ბარბარიზმის მნიშვნელობაზე და პრობლემა გაიაზრეს. დღეს უკვე ბევრი ამბობს მოწონებას ''დალაიქების'' ნაცვლად, ''გაშეარების'' ნაცვლად გაზიარებას და ამასობაში, რუსული ბარბარიზმების ნაწილიც განიდევნა. მაგალითად, "მაროჟნი", "რემენი", "სემიჩკა", "ნასკი", "რული", "სვეტაფორი", "ბასეინი"... თითქმის იშვიათად გვხვდება. ცხადია, ამით არ დავკმაყოფილდით და "ფბ"-ზე ცალკე გვერდი - მოძრაობა "დავიცვათ ქართული ენა ბარბარიზმებისგან" შევქმენით. ამ თემას პერიოდულად პირად გვერდზეც ვეხმიანები. ვდებ რომელიმე ნივთის ფოტოს და თან, ბარბარიზმსა და ქართულ შესატყვისს ვურთავ. ამევე მკითხველს ხშირად ვთავაზობ ქართული სიტყვების ათეულებს," - გვეუბნება გოგა ჩანადირი და განმარტავს, რომ ამ მოძრაობის ერთგვარი გაგრძელებაა "ქართული აბრაც," რითაც საზოგადოებას აცნობს იმ დაწესებულებებს, რომლებიც იცავენ კანონს რეკლამის შესახებ და გარე აბრაზე ქართულად აწერენ. თანაც ისე, რომ ზომით, რაოდენობით ან რიგითობით (ჯერ ქართული და მერე უცხოური) უპირატესობას სახელმწიფო ენას ანიჭებენ. ქართული ენის დასაცავად, ჩვენი რესპონდენტი არა მხოლოდ სოციალურ ქსელს, საჯარო გამოსვლებსაც იყენებს. ენა საზოგადო კუთვნილებაა და მისი დაცვა - ყველას პასუხისმგებლობა.

სწორედ ამიტომ, ცოტა ხნის წინ, ენათმეცნიერების ინსტიტუტმა გოგა თანამედროვე ენის ტერმინოლოგიის თემებზე მიძღვნილ V კონფერენციაზე მიიწვია.

"კონფერენციაზე ენათმეცნიერმა ლია ქაროსანიძემ მიმიწვია, სადაც თემა უნდა წარმომედგინა - სოციალური ქსელებში არსებული ქართული. მიხარია, რომ მეცნიერებს, რომლებიც თანამედროვე ენაზე, მეტყველებაზე გავლენას ახდენენ, გააზრებული აქვთ სოციალური ქსელის მნიშვნელობა, ისიც, თუ როგორ მოქმედებს ის საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაზე.

მოკლედ, კონფერენციაზე ერთ-ერთი მომხსენებელი ვიყავი. ყურადღებით მომისმინეს და შემდეგ ბევრი კითხვაც დამისვეს. აღმოჩნდა, რომ უმეტესობა ჩემს აქტივობას ამ მიმართულებით იცნობდა. თუმცა თავიდან ვღელავდი იმაზე, ენათმეცნიერების წინაშე რა უნდა მელაპარაკა," - გვიყვება რესპონდენტი.

როდესაც ეს კამპანია დაიწყო, გოგა ქართული ენის საკითხებითაც მეტად დაინტერესდა და მიაჩნია, რომ რაც მეტი ადამიანი დაინტერესდება ქართული ენით, უკეთესი მდგომარეობა გვექნება, უკეთ ვიმეტყველებთ.

- მიგაჩნია, რომ ამ ხნის მანძილზე შენმა აქტიურობამ შედეგი გამოიღო?

- ბევრმა ადამიანმა ბარბარიზმებს ყურადღება მიაქცია, აღარ იყენებენ სიტყვებს: "ვაბშე," "პროსტა," "მაროჟნი," "დაჯე"... მეც პრაქტიკულად აღარ მეპარება საუბარში ბარბარიზმები - მეტყვლება გავწმინდე. უცხო სიტყვა გარეული ქათამივით არის, რომელიც მოდის და შინაურს აგდებს...

ისიც არ მესმის, ენის დაბინძურებას მხოლოდ ჟურნალისტებს რატომ აბრალებენ?! ჟურნალისტი აირეკლავს იმას, რაც ყოველდღიურ ურთიერთობაში ესმის. სალიტერატურო ენის ნორმებში არაფერი შეცვლილა, მაგრამ ადამიანების მეტყველება მძიმე მდგომარეობაშია. სოციალური ქსელების მომხარებლები ცუდად მეტყველებენ. არსებობს სიტყვა - მეგობარი, მაგრამ მაინც ჯიუტად ამბობენ "ფრენდს". ვიღაც მიმტკიცებდა, ეს "ფეისბუქ-მეგობარია" და სწორედ ამიტომ არის ფრენდიო. არადა, რა მნიშვნელობა აქვს, - მეგობარი მეგობარია.

- სოციალურ ქსელში გამოხატულ აგრესიულ ენაზე რას იტყვი?

- ქართული ენა თავისი შინაარსით, არ არის აგრესიული. ადრე ჩვენს მეტყველებაში გინება არ არსებობდა. მაქსიმუმ იყო ასეთი ფორმა: "შენი დედა ჩემი ცოლი". თუმცა ქართული რამდენ დალოცვის, შელოცვის ფორმას იცნობს, იმდენი და ისეთი "შენი ჭირიმე" ფორმებია, რომ უცხო ენაში ნაკლებად მოიპოვება...

მაგრამ სამწუხაროდ, აგრესია მოგვეძალა, რაც არასრულფასოვნების კომპლექსით, მძიმე სოციალური მდგომარეობითაა გამოწვეული, ადამიანები, შესაძლებლობის მაქსიმუმს ვერ ახდენენ და იზრდება მათი უკმაყოფილების ხარისხიც. რაც უფრო მაღლია უკმაყოფილების ხარისხი, მაღალია აგრესიული განწყობაც. ამ აგრესიის ნაწილია შურიც, ერთმანეთის კარგად ყოფნა არ უხარიათ და ლექსიკაც ბილწსიტყვაობით მდიდრდება.

მეცნიერები კი ამტკიცებენ, რომ უხამსი სიტყვები ადამიანებს მაშინ ეძალებათ, როდესაც დაშორებულები არიან წიგნს, არ აქვთ არგუმენტი ჯანსარად იკამათონ და მათთვის დამცავი "არგუმენტი" ლანძღვა-გინება და მუშტი ხდება. ამასთან, ფარული კომპლექსები, სექსუალური დარღვევებიც. მოკლედ, ღრმა თემაა.

- როგორ ფიქრობ, შესაძლებელია ადამიანთა მეტყველება გინებისგან გაიწმინდოს?

- სულ ალბათ არც უნდა გაიწმინდოს, იმიტომ, რომ გინებაც აუცილებელი ნაწილია, სრულად ვერ ამოიღებ, მაგრამ პროგრესი იმაში გვაქვს, რომ ქართულ მრავალსართულიან გინებაში ბარბარიზმებს არ ვიყენებთ...

- ამ კამპანიებს სრულიად უსასყიდლოდ, ენთუზიაზმით უძღვები?..

- პროექტი ვინმესთვის რომ შემეთავაზებინა, გამოდიოდა, რომ ამ ყველაფერს ფულისთვის ვაკეთებდი. არადა, მაქვს იდეა, რომ ვილაპარაკოთ ქართულად, მოვუფრთხილდეთ ჩვენს სალაპარაკო ენას, რაც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. ამაში ფულს ვერ ავიღებ!

- ქართული აბრის მიმართულებით რა სიტუაციაა, იცავენ კანონს?

- "ქართული აბრა" ესეც მნიშვნელოვანი კამპანიაა. კანონი რეკლამის შესახებ დაწესებულების ხელმძღვანელს გარე აბრაზე ავალდებულებს ქართულ წარწერას პირველად ქართულ ენაზე, შემდეგ უკვე უცხოურად. ჩვენთან არის წარწერები, როცა ქართული მცირე ზომით არის და უცხოური დიდი. ბევრი ნონსენსია, მაგალითად, გუდაურში, 41 დაწესებულებიდან, დაახლოებით 39 ამ კანონს არღვევს. ამიტომ ჩემს გვერდზე მხოლოდ მათ ვათავსებ, ვინც კანონს პატიოსნად იცავს. ხოლო ვინც არღვევს, გვერდზე არანაირ რეკლამას არ ვუწევ.

- ეს კამპანიები რამდენ ხანს გაგრძელდება?

- იქამდე, ვიდრე არ დავრწმუნდები, რომ ენის დეპარტამენტი არ მუშაობს. სახელმწიფო ენას მოფრთხილება უნდა. თითქმის ყოველ დღე ვდებ ჩემს გვერდზე თითო ფოტოს გავრცელებული ბარბარიზმის შესახებ, ვუწერ ქართულ შესატყვისს - შლაგბაუმი - ხერგილი, კანატკა - საბაგირო, პრობკა - საცობი, ლაფატკა - ნიჩაბი, პოვარი - მზარეული, კუხნა - სამზარეულო და ა.შ. რადგანაც ჯერ კიდევ ისმის - პრივეტ, პაკა, სენსიტიური, ქასთინგი, ყურადღებას არ მოვადუნებ. ასევე, არ მომწონს, როცა ავტობუსის ზოლებზე  მხოლოდ ინლისურად აწერია ''ბას ლეინ''. ერთ-ერთი ყველზე გვარცელებული ინგლისური სიტყვა კი არის "ოკეი". მე მის ნაცვლად ყოველთვის "კარგის" ვიყენებ და მის შემოკლებულ ფორმად "კგ" მაქვს, მაგრამ ამაში კილოგრამს კი არა, კარგის ვგულისხმობ.

მოკლედ, ბევრი რამ არის კიდევ გამოსასწორებელი.

ლალი ფაცია

AMBEBI.GE