მავნებლები, რომლებიც საქართველოს სხვადასხვა დროს შემოესივნენ და ათასობით ძირი ხე გაახმეს

ცოტა ხნის წინ საქართველოში გამოჩენილი აზიური ფაროსანა სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებს შეესია და მოსავლის განადგურება დაიწყო. აღმოჩნდა, რომ საქართველოს ადრეც უტევდნენ სხვადასხვა სახეობის მავნებლები, რომლებიც ძირითადად მწვანე საფარს სპობდნენ. შესაბამისად, "დაუპატიჟებელი სტუმრები" დროდადრო მეცნიერების დაკვირვებისა და კვლევის ობიექტი ხდებოდნენ.

რომელი მწერები ვრცელდებოდა მასობრივად საქართველოში და მათთან ბრძოლის რა მეთოდებს მიმართავდნენ სპეციალისტები - ამ თემაზე "კვირის პალიტრას" დოქტორი, აგრარული უნივერსიტეტის ვასილ გულისაშვილის სახელობის სატყეო ინსტიტუტის ტყის დაცვის განყოფილების უფროსი, ენტომოლოგი არჩილ სუპატაშვილი ესაუბრა.

მიიტანეთ კურსორი მწერის გამოსახულებასთან და გაიგეთ მეტი

ექვსკბილა ქერქიჭამია

"წიწვოვან ტყეებს ძირითადად ქერქიჭამიები უტევდნენ. XX საუკუნის 30-იანი წლების ბოლოსა და 40-იანი წლების დასაწყისში საქართველოს ზოგიერთი რაიონის ნაძვის კორომებში მასობრივად გავრცელდა მეტად საშიში მავნებელი ექვსკბილა ქერქიჭამია, რომელმაც მოკლე დროში ასეულათასობით ძირი ხე გაახმო. სამამულო ომის დროს, 1941-45 წლებში, ექვსკბილა ქერქიჭამიამ საირმეში 1,6 მილიონი კუბ.მ ნაძვნარი გაახმო. დღეს იმ ტერიტორიას წითელ მინდორს ეძახიან, რადგან ნაძვები მავნებელმა გაახმო და გადააწითლა. მაშინ არ იყო ბიოპრეპარატები და მწერების განადგურება გაჭირდა, იძულებული იყვნენ, ქიმიური საშუალებები გამოეყენებინათ.

მბეჭდავი ქერქიჭამია

ნაძვნარებში მწერები დღესაც არიან, მაგრამ მნიშვნელოვანი სამეურნეო ზიანის მოტანა არ შეუძლიათ. წიწვოვნებისთვის ქერქიჭამიებიდან ყველაზე საშიში ე.წ. მბეჭდავი ქერქიჭამიაა, რომელიც პირველად 1952 წელს გამოჩნდა მაიაკოვსკის (ახლანდელი ბაღდათის) სატყეო მეურნეობის წითელი მინდვრის უბანში. ქერქიჭამიას ერთ-ერთი სახეობა მარტო კენწეროზე მრავლდება და მას კენწეროს ქერქიჭამიას უწოდებენ. ხეს იცავს გახევებული კანი - ქერქი, შემდეგ მოდის ლაფანი - რბილობი, რითაც ხეში საკვები ნივთიერება ფესვებიდან წვერომდე გადაადგილდება. როგორც კი მავნებელი ლაფანს დააზიანებს, შეჭამს, საკვების მოძრაობა შეწყდება და ხე წვეროდან იწყებს ხმობას.

ნაძვის დიდი ლაფნიჭამია

50-70-იან წლებში საქართველოში მასობრივად გავრცელდა ნაძვის დიდი ლაფნიჭამია, რომელიც ხის ლაფანზე იზრდება. ის პირველად ბორჯომის რაიონის ე.წ. ხემომწვარას ნაძვნარებში გამოჩნდა (ის მეცნიერმა, მეტყევე-ენტომოლოგმა შალვა სუპატაშვილმა (მამაჩემმა) აღმოაჩინა. კვლევებით დადგინდა, რომ დიდი ლაფნიჭამია 1956 წელს ჩითახევის ჰიდროელექტროსადგურის მშენებლობისთვის ციმბირიდან შემოზიდულ ფიჭვის გაუქერქავ მორებს შემოჰყვა. ლაფნიჭამია თანდათან საქართველოს რეგიონებს მოედო და ნაძვები მასობრივად გაახმო. საქართველოს მთავრობამ ამ მავნებლის წინააღმდეგ ბრძოლა სტიქიურ უბედურებასთან ბრძოლას გაუთანაბრა - შეიქმნა საგანგებო კომისია, რომლის შემადგენლობაში შევიდნენ გამოჩენილი მეცნიერები, სპეციალისტები, აკადემიკოსები, ამ ბრძოლაში ინსტიტუტიც ჩართეს.

1965 წელს მცენარეთა დაცვის ინსტიტუტში შეიქმნა ლაფნიჭამიას წინააღმდეგ ბრძოლის სპეციალური განყოფილება, წაღვერში კი სამსართულიანი ლაბორატორია აშენდა, სადაც თვეობით ვსწავლობდით მწერის ბიოლოგიას... ქიმიური საშუალებით ყველა მწერს ვერ მოსპობ, ამიტომაც მამა რუსეთში წავიდა, დავით კობახიძე - ასევე დიდი მეცნიერი კი ჩეხოსლოვაკიაში და იქიდან ჩამოიყვანეს ლაფნიჭამიას ბუნებრივი მტერი - ენტომოფაგი, რიზოფაგუსი, მტაცებელი, რომელიც ცოცხალი ორგანიზმით - მატლით, ხოჭოთი და კვერცხით იზრდება.

ჩვენმა ტყის დაცვის განყოფილებამ ლაბორატორიაში ეფექტური და ეკოლოგიურად მისაღები ბრძოლის ბიოლოგიური მეთოდები, კერძოდ, რიზოფაგუსის ხელოვნურად გამრავლების მეთოდიკა შეიმუშავა, რამაც მსოფლიო მოწონება დაიმსახურა და სატყეო ინსტიტუტის ბაზაზე, თბილისსა და წაღვერში ორი საერთაშორისო კონფერენცია გავმართეთ. შემდეგ ნაძვნარებში ჩავასახლეთ დიდი რიზოფაგუსის 4 მილიონზე მეტი ხოჭო, რომელმაც ინტენსიურად დაიწყო ლაფნიჭამიას განადგურება. მტაცებელი შევუშვით ხეებზე - ნაჯახით ქერქს მცირედ ავწევდით, შიგნით დედალ-მამალ სასარგებლო მწერს შევუშვებდით და მერე გაჭრილს ფისით ამოვგლესდით. ეს მწერი დიდი პროგრესიით მრავლდება - თითო დედალი ხოჭო 250 ცალ კვერცხს დებს. შედეგები ფრიად დამაკმაყოფილებელი აღმოჩნდა. ლაფნიჭამია ჩვენს ნაძვნარებში კვლავ არის, მაგრამ მნიშვნელოვან სამეურნეო ზიანს არ იწვევს. რიზოფაგუსი ისე გამრავლდა, რომ ნაძვის ლაფნიჭამიას რიცხოვნობას არეგულირებს.

ჭადრის ბაღლინჯო

2007 წელს აფხაზეთიდან ჭადრის ბაღლინჯო გავრცელდა - ის პირველად ზუგდიდში ვნახეთ, თუმცა მწერმა "იმოგზაურა" და მთელ საქართველოს მოედო, ბოლოს თურქეთში გადავიდა. მწერმა დააზიანა საქართველოს ჭადრები. აცივებისთანავე ბაღლინჯო შედის ადამიანის საც­ხო­ვრებელ სახლებში, ბუდობს ტანსაცმელში და ასე იზამთრებს. გაზაფხულიდან ისევ მიაშურებს ჭადრებს. 2013 წლიდან დასავლეთ საქართველოში მასობრივად გავრცელდა ბზის ალურა. დადგინდა, რომ სოჭის ოლიმპიადისთვის შემოტანილ ბზის ნერგებს შემოჰყვა. ბზის ალურამ ბზა გაანადგურა სოჭშიც და მთელ საქართველოშიც. როგორც სპეციალისტს, ასეთი აგრესიული მავნებელი არ მინახავს. ბზის ალურას დამსახურებითა და ჩვენდა სავალალოდ, საქართველოში კოლხური ბზის ტყეები თითქმის აღარ არსებობს...

ამერიკული თეთრი პეპელა

ამერიკული თეთრი პეპელა პირველად სამტრედიაში გამოჩნდა, 1976 წლიდან კი გავრცელების არნახულ მასშტაბებს მიაღწია.­ ეს მწერი 300-ზე მეტი სახეობის მცენარეს ჭამს. დღეისთვის ის საშიში აღარ არის.

აზიური ფაროსანა

ბაღლინჯოს ეს სახეობა საქართველოში 2015 წელს გამოჩნდა. მავნებელი ამერიკიდან შემოვიდა. არ არის გამორიცხული, სულაც ტანსაცმელში ჩაბუდებულმა მოაღწია ჩვენამდე. მასთან, პირველ რიგში, ქიმიური ბრძოლაა საჭირო. ფაროსანა ჭამს და ანადგურებს თხილს, სიმინდს, პომიდორს, მზესუმზირას, კიტრს, წიწაკას, კენკროვანებს... და რაღა დარჩა? ეს მავნებელი საიდანაც შემოვიდა, იქაც გაძნელებულია მასთან ბრძოლა.. აუცილებელია, საქართველოში შეიქმნას და დაფინანსდეს ბიოლაბორატორიები, სადაც ხელოვნურად გამრავლდება სხვადასხვა მავნებლის ენტომოფაგები (სასარგებლო მწერები).

ნანა ფიცხელაური