26 წლის ქარ­თვე­ლი გო­გო­ნა ანა ყა­ლი­ჩა­ვა მსოფ­ლი­ოს ერთ-ერთ სა­უ­კე­თე­სო ლა­ბო­რა­ტო­რი­ა­ში ბი­ო­ფი­ზი­კის მი­მარ­თუ­ლე­ბით საქ­მი­ა­ნობს. პრო­ექ­ტი, რო­მელ­ზეც ანა ჰო­ლან­დი­ა­ში, დელფ­ტის ტექ­ნო­ლო­გი­ურ უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში მუ­შა­ობს, სამ­ყა­რო­ში ერთ-ერთ ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვან პრო­ცესს - უჯრე­დე­ბის გა­ყო­ფის ციკლს შე­ის­წავ­ლის.

AMBEBI.GE ანა ყა­ლი­ჩა­ვას მისი ცხოვ­რე­ბის, მიზ­ნე­ბის, მიღ­წე­ვე­ბი­სა და გეგ­მე­ბის შე­სა­ხებ ესა­უბ­რა.

- გვი­ამ­ბეთ თქვენ შე­სა­ხებ, რას საქ­მი­ა­ნობ­დით თბი­ლის­ში და რა­ტომ გა­და­წყვი­ტეთ მეც­ნი­ე­რი გა­მო­სუ­ლი­ყა­ვით?

- რთუ­ლია აირ­ჩიო ათ­ვლის წერ­ტი­ლი დრო­ში და მოყ­ვე სა­კუ­თარ თავ­ზე, ცხოვ­რე­ბა­ზე, თუ სა­ი­დან და­ი­წყე.... როცა იზ­რდე­ბი, შემ­დგომ ხვდე­ბი ყვე­ლა დე­ტა­ლი­სა თუ მოვ­ლე­ნის მნიშ­ვნე­ლო­ბას შენი მეს ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა­ში. ყვე­ლა­ზე მე­ტად გა­მოვ­ყოფ­დი კო­მა­რო­ვის სკო­ლის პე­რი­ოდს, როცა მრავ­ლად იყო: ოლიმ­პი­ა­დე­ბი, კონ­ფე­რენ­ცი­ე­ბი, კონ­კურ­სე­ბი და ჩარ­ჩო­ებს მიღ­მა ინო­ვა­ცი­უ­რი აზ­როვ­ნე­ბა ყა­ლიბ­დე­ბო­და. ფაქ­ტობ­რი­ვად, ჩემი სას­ტარ­ტო პა­კე­ტი კო­მა­როვ­მა შექ­მნა. შემ­დეგ თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში ფი­ზი­კის ფა­კულ­ტეტ­ზე ჩა­ვა­ბა­რე.

თა­ვი­დან თე­ო­რი­უ­ლი ფი­ზი­კით ვი­ყა­ვი და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი, თუმ­ცა დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში მივ­ხვდი, რომ ექ­სპე­რი­მენ­ტე­ბი უფრო მი­ზი­დავ­და. ბა­კა­ლავ­რი­ა­ტის ბოლო კურ­სზე შვე­ცი­ა­რი­ა­ში, ცი­უ­რი­ხის უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში გა­ვი­ა­რე პრაქ­ტი­კე­ბი ექ­სპე­რი­მენ­ტუ­ლი ფი­ზი­კის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. თბი­ლის­ში დაბ­რუ­ნე­ბულ­მა კი გა­ვი­გე, რომ დე­დას სიმ­სივ­ნის დი­აგ­ნო­ზი და­უდ­გინ­და. იძუ­ლე­ბუ­ლი გავ­ხდი ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი კვლე­ვა ჩა­მე­ტა­რე­ბი­ნა, თუ რას­თან გვქონ­და საქ­მე. დე­და­ჩე­მის იმუ­ნო­ჰის­ტო­ქი­მი­ურ ანა­ლი­ზებ­ში თვალ­ში სა­ცე­მი იყო ცილა - HER2. ზოგი ექი­მი ამ ცი­ლის და­დე­ბი­თო­ბას გვი­ლო­ცავ­და. მე კი ვე­რა­ფერს ვი­გებ­დი გარ­და ერ­თი­სა - დე­და­ჩემს სიმ­სივ­ნე ქონ­და...

გა­მიჩ­ნდა კი­თხვე­ბი, თუ რის­გან შევ­დგე­ბო­დით, რა მარ­თავ­და ჩვე­ნი სი­ცო­ცხლის ფორ­მას? რის­გან შედ­გე­ბო­და სამ­ყა­რო და ვინ ვი­ყა­ვით ამ სამ­ყა­რო­ში ჩვენ? ამ კი­თხვებ­ზე სა­პა­სუ­ხოდ, ფი­ზი­კა აღარ იყო საკ­მა­რი­სი, და­ვი­წყე ბი­ო­ლო­გი­ის, ბი­ო­ქი­მი­ის სწავ­ლა. მინ­დო­და უფრო ფუნ­და­მენ­ტუ­რად გა­მე­გო და შე­მესწვა­ლა უჯრე­დე­ბი, ცი­ლე­ბი, დნმ, მათი მე­ქა­ნიზ­მე­ბი, მუ­ტა­ცი­ე­ბი და ბი­ო­ფი­ზი­კის მი­მარ­თუ­ლე­ბით გა­დავ­წყვი­ტე სწავ­ლის გაგ­რძე­ლე­ბა.

- რო­გორ გა­ემ­გზავ­რეთ სა­ზღვა­გა­რეთ და ახლა რა პრო­ექ­ტზე მუ­შა­ობთ?

- ბა­კა­ლავ­რი­ა­ტის დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში ხელ­მძღვა­ნელ­მა აშშ-ში პრაქ­ტი­კის გავ­ლა შე­მომ­თა­ვა­ზა. იქ სხვა­დას­ხვა ბი­ო­ფი­ზი­კუ­რი მე­თო­დე­ბით ცი­ლე­ბის ურ­თი­ერთქმე­დე­ბას ვსწა­ლობ­დი. შემ­დგომ იყო მა­გის­ტრა­ტუ­რა ტე­ხა­სის უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში, სა­დაც პირ­ველ­მა უჯრე­დე­ბი­დან ნე­ი­რო­ნუ­ლი ცილა (CNTNAP2) გა­მოვ­ყა­ვი და შე­ვის­წავ­ლე. სა­მა­გის­ტრო პრო­ექ­ტზე მუ­შა­ო­ბი­სას კო­ლა­ბო­რა­ცი­ა­ში ვი­ყა­ვით ბერკლის უნი­ვერ­სი­ტეტ­თან, და მათ­თან ერ­თა­დაც სტა­ტია გა­მო­ვაქ­ვეყ­ნე. მა­გის­ტრა­ტუ­რის შემ­დგომ ვმუ­შა­ობ­დი გერ­მა­ნი­ა­ში, მაქს პლან­კის ინ­სტი­ტუ­ტში მე­ქა­ნო­ბი­ო­ლო­გი­ის მი­მარ­თუ­ლე­ბით, პა­რა­ლე­ლუ­რად ვემ­ზა­დე­ბო­დი დოქ­ტო­რან­ტუ­რა­ზე სწავ­ლის გა­საგ­რძე­ლებ­ლად. მქონ­და ინ­ტერ­ვი­უ­ე­ბი და სა­ბო­ლო­ოდ დელფ­ტის ტექ­ნო­ლო­გი­უ­რი უნი­ვერ­სი­ტე­ტი, ჰო­ლან­დია ავარ­ჩიე.

პრო­ექ­ტი, რო­მელ­ზეც ვმუ­შა­ობ, ვფიქ­რობ, რომ სამ­ყა­რო­ში ერთ-ერთ ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვან და სა­ოც­რად დახ­ვე­წილ პრო­ცესს - უჯრე­დე­ბის გა­ყო­ფის ციკ­ლის (Cell Cycle) შე­ის­წავ­ლის. უჯრე­დის გა­ყო­ფა სხვა­დას­ხვა ფა­ზე­ბის კომ­ბი­ნა­ცი­აა, რომ­ლის დრო­საც ხდე­ბა დნმ-ის კონ­დენ­სა­ცია, გა­ორ­მა­გე­ბა და შვი­ლო­ბილ უჯრე­დებ­ში გა­ნა­წი­ლე­ბა. დნმ კო­დი­რე­ბუ­ლი გე­ნე­ტი­კუ­რი ინ­ფორ­მა­ცი­აა, რო­მე­ლიც გან­სა­ზღვრავს ემ­ბრი­ო­გე­ნე­ზის, გან­ვი­თა­რე­ბის, ზრდის მე­ტა­ბო­ლიზ­მის და რეპ­რო­დუქ­ცი­ის პრო­ცე­სებს. მე ვსწავ­ლობ, თუ რო­გორ ხდე­ბა ჩვე­ნი გე­ნე­ტი­კუ­რი ინ­ფორ­მა­ცი­ის მომ­ზა­დე­ბა შვი­ლო­ბილ უჯრე­დებ­ში გა­და­წე­რის­თვის, რა მე­ქა­ნიზ­მე­ბით ხორ­ცი­ელ­დე­ბა და რო­მე­ლი ცი­ლე­ბი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბენ და მარ­თა­ვენ ამ პრო­ცე­სებს. ძი­რი­თა­დად ვმუ­შა­ობ ერთი მო­ლე­კუ­ლის დო­ნე­ზე, სა­დაც დნმ-ის მაგ­ნი­ტურ ველ­ში კონ­დენ­სა­ცი­ას ვაკ­ვირ­დე­ბი, მაგ­ნე­ტი­კუ­რი პინ­ცე­ტე­ბით და ფლუ­ო­რეს­ცენ­სუ­ლი მიკ­როს­კო­პით.

- რა მი­გაჩ­ნი­ათ თქვენს ყვე­ლა­ზე დიდ მიღ­წე­ვად?

- ყვე­ლა­ზე დიდ მიღ­წე­ვად ჩემს ცხოვ­რე­ბა­ში მი­ვიჩ­ნევ ქეის დე­კე­რის (2017 წლის ნო­ბე­ლის პრე­მი­ა­ზე წარ­დგე­ნილ - Dr. Cees Dekker) ლა­ბო­რა­ტო­რი­ა­ში მოხ­ვედ­რას. დღეს ვმუ­შა­ობ მსოფ­ლი­ო­ში სა­უ­კე­თე­სო თუ არა ერთ-ერთ ყვე­ლა­ზე კარგ ლა­ბო­რა­ტო­რი­ა­ში, სა­დაც გას­ხვა­ვე­ბუ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბის კვლე­ვე­ბი მიმ­დი­ნა­რე­ობს. გა­რე­მო სა­ოც­რად ამ­ბი­ცი­უ­რია და იდე­ის გან­სა­ხორ­ცი­ე­ლებ­ლად ყვე­ლა შე­საძ­ლებ­ლო­ბას გვთა­ვა­ზობს. ძი­რი­თა­დი პრო­ექ­ტის გარ­და, ვმუ­შა­ობ სა­მეც­ნი­ე­რო სტარ­ტაპ­ზე, რო­მე­ლიც ალ­კოჰო­ლუ­რი სას­მე­ლე­ბის გა­მოხ­დის ახალ მე­თოდს გვთა­ვა­ზობს.

- მეც­ნი­ე­რე­ბის პა­რა­ლე­ლუ­რად, რითი ხართ და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი? რა არის თქვე­ნი ჰობი?

- ჩემს ცხოვ­რე­ბა­ში ძი­რი­თად ინ­ტე­რე­სად და ჰო­ბად მეც­ნი­ე­რე­ბას და­ვა­სა­ხე­ლებ­დი. ექ­სპე­რი­მენ­ტე­ბის თე­ო­რი­უ­ლი დი­ზა­ი­ნი, შემ­დგომ ლა­ბო­რა­ტო­რი­ა­ში რე­ა­ლი­ზე­ბა, აწყო­ბა, პრობ­ლე­მე­ბის გა­დაჭ­რა, გა­ზომ­ვე­ბი, მო­ნა­ცემ­თა შეგ­რო­ვე­ბა და და­მუ­შა­ვე­ბა, ბო­ლოს კი შე­დე­გე­ბის ინ­ტერპრე­ტა­ცია. რა­ღა­ცით უჯრე­დულ ციკლს ჰგავს, თუ რო­მე­ლი­მე ფაზა და­ირ­ღვე­ვა, შე­დე­გიც შე­სა­ბა­მი­სი იქ­ნე­ბა - არას­წო­რი. ჩემ­თვის ამ პრო­ცეს­ში ყვე­ლა­ზე მე­ტად მიმ­ზიდ­ვე­ლი იმ კორ­პუს­კუ­ლა­რუ­ლი პრო­ცე­სე­ბის შეს­წავ­ლაა, რომ­ლე­ბის­გა­ნაც ჩვენ თვი­თონ შევ­დგე­ბით და ვარ­სე­ბობთ.

მეც­ნი­ე­რე­ბის შემ­დგომ ყვე­ლა­ზე მე­ტად გა­მოვ­ყოფ­დი მო­ტოს. მო­ტოს ტა­რე­ბა რა­ღა­ცით ში­ნა­გა­ნი მეს გა­რეთ გა­მო­თა­ვი­სუფ­ლე­ბას ჰგავს. თით­ქოს ად­გი­ლებს ცვლით და ეს ის მო­მენ­ტია, როცა სრუ­ლე­ბით მიყ­ვე­ბი შენს ში­ნა­გან ხმას, ფიქ­რებს, სურ­ვი­ლებს. რა­ღა­ცით რე­ა­ლო­ბის და პა­რა­რე­ლუ­რი სამ­ყა­რო­ე­ბის გა­დაკ­ვე­თის წერ­ტი­ლი ხდე­ბი და სი­ნათ­ლის სიჩ­ქა­რით იწყებ მოძ­რა­ო­ბას. თა­ვი­სე­ბუ­რი რი­ტუ­ა­ლია, იც­ვამ ქურ­თუკს, იკ­რავ ჩა­ფხუტს, ხელ­თათ­მა­ნებს, პირ­ვე­ლი ჩა­მო­ქაჩ­ვა გა­ზის, მო­ტოს ფე­ხე­ბით გა­გო­რე­ბა, გო­ნე­ბა­ში რამ­დე­ნი­მე ათე­უ­ლი კი­ლო­მეტ­რი გავ­ლე­ბუ­ლი გაქვს, სრუ­ლი გაზი და გრძნობ შენს უჯრე­დებ­ში რო­გორ კონ­დენ­სირ­დე­ბა დნმ.

მერე მო­დის ფრე­ნა... ფი­ზი­კუ­რი თუ გო­ნებ­რი­ვი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა, თა­ვი­სუფ­ლე­ბა რო­მელ­საც სამ­ყა­რო­ში სხვა ვე­რა­ფე­რი ჩა­გი­ნაც­ვლებს. მრა­ვალ გან­ზო­მი­ლე­ბი­ა­ნი კონ­ცენ­ტრა­ცი­ის უნა­რი, ტრა­სა­ზე, რო­გორც ჭად­რა­კის თა­მაშ­ში, წი­ნას­წარ თვლი სხვე­ბის სვლებს... ეს არის მო­მენ­ტი როცა ხვდე­ბი, რომ სამ­ყა­რო შენი ნა­წი­ლია... სოლო მოგ­ზა­უ­რო­ბე­ბი მო­ტო­თი, სა­ოც­რად კარ­გი გან­ტვირ­თვის, გან­მუხ­ტვის და ახა­ლი იდე­ე­ბის წყა­როა. მო­მა­ვალ ზა­ფხულს ჰო­ლან­დი­ი­დან მა­რო­კომ­დე ჩას­ვლას ვგეგ­მავ.

ბოლო წლე­ბია, ხატ­ვა და­ვი­წყე. ვცდი­ლობ ფე­რებ­ში გად­მოვ­ცე ჩემი აზ­რე­ბი, ემო­ცი­ე­ბი და ის სუ­რა­თი, რაც წარ­მო­სახ­ვა­ში მაქვს. ჩემ­თვის ნე­ბის­მი­ე­რი სა­კი­თხი/მოვ­ლე­ნა გა­სა­გე­ბია მხო­ლოდ მა­შინ, როცა ამ სა­კი­თხი­სა თუ მოვ­ლე­ნის წარ­მოდ­გე­ნა შე­მიძ­ლია. ჩემი კვლე­ვე­ბის და­ნახ­ვა­ში ხატ­ვა ძა­ლი­ან და­მეხ­მა­რა.

- რო­გო­რია თქვე­ნი სა­მო­მავ­ლო გეგ­მე­ბი? უკავ­შირ­დე­ბა თუ არა ის სა­ქარ­თვე­ლოს?

- ჩემი მო­მა­ვა­ლი და გეგ­მე­ბი სა­ქარ­თვე­ლოს უკავ­შირ­დე­ბა. ვერ წარ­მო­მიდ­გე­ნია ცხოვ­რე­ბა იმ ყვე­ლაფ­რის გა­რე­შე, რა­მაც მე, რო­გორც პი­როვ­ნე­ბა და რო­გორც მეც­ნი­ე­რი, ჩა­მო­მა­ყა­ლი­ბა. ვფიქ­რობ, სტუ­დენ­ტე­ბის აყ­ვა­ნას სა­ქარ­თვე­ლო­დან, რომ­ლებ­საც სა­მა­გის­ტრო კვლე­ვე­ბის ჩა­ტა­რე­ბა­ში და­ვეხ­მა­რე­ბი და ვუ­ხელ­მძღვა­ნე­ლებ. თუმ­ცა აქ მხო­ლოდ მეც­ნი­ე­რე­ბა­ზე არ არის სა­უ­ბა­რი... ბევ­რი ოც­ნე­ბა მაქვს და ყვე­ლა სა­ქარ­თვე­ლოს ფარ­გლებ­ში ექ­ცე­ვა. ჩემ­თვის ძა­ლი­ან მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, შევ­ცვა­ლო ის, რაც მე გა­მო­ვი­ა­რე. მინ­და, მო­მა­ვალ თა­ო­ბას უკე­თე­სი გა­რე­მო ჰქონ­დეს, რათა კომ­ფორ­ტუ­ლად შეძ­ლონ თა­ვი­ან­თი ინ­ტე­რე­სე­ბის და უნა­რე­ბის აღ­მო­ჩე­ნა.

- რო­გორ ფიქ­რობთ, რამ­დე­ნად რთუ­ლია ქარ­თვე­ლის­თვის უცხო­ეთ­ში გა­ნათ­ლე­ბის მი­ღე­ბა და და­საქ­მე­ბა?

- უცხო­ეთ­ში გა­ნათ­ლე­ბის მი­ღე­ბა საკ­მა­ოდ იო­ლია, თუ სურ­ვილ­ზე ცოტა მეტი გაქვს და მო­ინ­დო­მებ. რა თქმა უნდა, შრო­მა და მი­ზან­და­სა­ხუ­ლო­ბაც აუ­ცი­ლე­ბე­ლი ფაქ­ტო­რე­ბია.

- რას ურ­ჩევთ ახალ­გაზ­რდებს, რას მი­აქ­ცი­ონ ყუ­რა­დღე­ბა კა­რი­ე­რუ­ლი გან­ვი­თა­რე­ბის გზა­ზე?

- ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, ცხოვ­რე­ბა­ში იპო­ვონ ის, რაც აინ­ტე­რე­სებთ, შემ­დგომ კი გან­ვი­თარ­დნენ ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით. ჩემი აზ­რით, კა­რი­ე­რუ­ლი გზის გა­წე­რი­ლი გეგ­მა არ არ­სე­ბობს. როცა საყ­ვა­რელ საქ­მეს აკე­თებ, ეს შენი ცხოვ­რე­ბა ხდე­ბა. გა­მოვ­ყოფ­დი რამ­დე­ნი­მე ძი­რი­თად ფაქ­ტო­რებს, რაც ნე­ბის­მი­ე­რი მი­მარ­თუ­ლე­ბით მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია. ეს არის ფუნ­და­მენ­ტუ­რო­ბა, დის­ციპ­ლი­ნა და შრო­მა. ხელ­შემ­შლე­ლი მი­ზე­ზე­ბი ყო­ველ­თვის იყო და იქ­ნე­ბა, მთა­ვა­რია სურ­ვი­ლი მიზ­ნის­კენ სვლის.

- რო­გორ შე­ა­ფა­სებთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში მეც­ნი­ე­რე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის დო­ნეს?

- ძი­რი­თა­დი შე­ხე­ბა, რაც მაქვს და რი­თიც შე­მიძ­ლია შე­ვა­ფა­სო, სა­მეც­ნი­ე­რო სტა­ტი­ე­ბია. თვალ­ყურს ვა­დევ­ნებ სა­ქარ­თვე­ლო­დან გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბულ სტა­ტი­ებს. ძა­ლი­ან დიდი გო­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სი გვაქვს, რო­მელ­საც ნა­წი­ლობ­რი­ვა­დაც ვერ ვი­ყე­ნებთ სა­მეც­ნი­ე­რო ინფრას­ტრუქ­ტუ­რის არარ­სე­ბო­ბის გამო. ვფიქ­რობ, სა­ხელ­მწი­ფომ ბევ­რად მეტი ფი­ნან­სე­ბი უნდა ჩა­დოს ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით. არ უნდა მი­დი­ოდ­ნენ ქარ­თვე­ლი სტუ­დენ­ტე­ბი სა­ზღვარ­გა­რეთ გა­ნათ­ლე­ბის მი­სა­ღე­ბად და გან­სა­კუთ­რე­ბით, სა­მუ­შა­ოდ. მე ამის ნა­თე­ლი მა­გა­ლი­თი ვარ. თით­ქმის არ მაქვს არ­ჩე­ვა­ნი სამ­სა­ხუ­რის და­წყე­ბის სა­ქარ­თვე­ლო­ში, რაც ძა­ლი­ან მა­წუ­ხებს. თუმ­ცა, დიდ იმე­დებს ვამ­ყა­რებ ტექ­ნო­ლო­გი­უ­რი უნი­ვერ­სი­ტე­ტის და ამაჩ­ქა­რებ­ლის პრო­ექ­ტებ­ზე.

ნანა მღებ­რიშ­ვი­ლი

AMBEBI.GE

ასე­ვე წა­ი­კი­თხეთ:

გა­ი­ცა­ნით ქარ­თვე­ლი მეც­ნი­ე­რი, რო­მე­ლიც აშშ-ში შიდსის გან­კურ­ნე­ბის უახ­ლეს მე­თოდ­ზე მუ­შა­ობს

გა­ი­ცა­ნით ქარ­თვე­ლი მეც­ნი­ე­რი, რო­მე­ლიც აშშ-ში კი­ბოს მკურ­ნა­ლო­ბის უახ­ლეს მე­თოდ­ზე მუ­შა­ობს